27 Μαρτίου 2012 Α.Π.:00627 κ. Φίλιππο Σαχινίδη Υπουργό Οικονοµικών Νίκης 5-7 101 80 Αθήνα Κύριε Υπουργέ, Με την ευκαιρία της ανάληψης των νέων καθηκόντων σας στο Υπουργείο Οικονοµικών σας υποβάλουµε δύο κείµενα. Το πρώτο περιλαµβάνει σειρά απαραίτητων µέτρων για άµεση εφαρµογή, τα οποία χρειάζονται οι επιχειρήσεις για να βοηθηθούν να ξεπεράσουν τις σηµερινές δυσκολίες. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις ζουν µια εποχή συνεχιζόµενης επιδείνωσης του περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργούν και τα προτεινόµενα µέτρα θα µπορούσαν να δώσουν ένα µικρό περιθώριο σε όσους καταφέρνουν να επιζούν. Τα µέτρα που προτείνουµε πρέπει να ληφθούν στο διάστηµα των εποµένων ηµερών ή εβδοµάδων και δεν µπορούν να περιµένουν τις εκλογές και τη νέα κυβέρνηση. Το δεύτερο κείµενο αφορά στον εκσυγχρονισµό του Φορολογικού Συστήµατος που είχε εξαγγελθεί τον Ιούλιο του 2011, χωρίς όµως να δοθεί µέχρι σήµερα συνέχεια την οποία να γνωρίζουµε. Πρέπει άµεσα να δηµιουργήσετε µία τεχνική οµάδα στο Υπουργείο, µε συµµετοχή των φορέων της αγοράς, για να εργαστεί πάνω σε αυτό το θέµα. Οι σύγχρονες, οργανωµένες επιχειρήσεις, που εκπροσωπεί ο ΣΕΒ και οι φορείς µέλη του, καλύπτουν σήµερα περίπου τα 2/3 των φορολογικών εσόδων και το 1/2 της µισθωτής απασχόλησης στην Ελλάδα και είναι οι επιχειρήσεις οι οποίες είναι κατεξοχήν σύννοµες. «Φορολογικός ιάλογος» χωρίς αυτές δεν θα ήταν λογικό να νοηθεί. Είµαστε στη διάθεση τη δική σας και των συνεργατών σας για οποιαδήποτε διευκρίνιση. Με τιµή, Χάρης Κυριαζής Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος Κοινοποίηση: 1. κ. Παντελή Οικονόµου, Αν/τη Υπουργό Οικονοµικών 2. κ. Ηλία Πλασκοβίτη, Γενικό Γραµµατέα Υπ. Οικονοµικών 3. κ. Γκίκα Χαρδούβελη, Οικονοµικό Σύµβουλο Πρωθυπουργού 4. κ. Γ. Ζαννιά, Πρόεδρο ΣΟΕ.
ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΣΕΒ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΓΙΑ ΑΜΕΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 27 Μαρτίου 2012 Ρευστότητα της Αγοράς Η ασφυξία της αγοράς σας είναι γνωστή. Πρέπει το Υπουργείο σας να λάβει άµεσα µέτρα, όπως αυτά που προτείνουµε παρακάτω: 1. Πρέπει µέσα στις επόµενες ηµέρες να προχωρήσετε στον σχεδιασµό για καταβολή των 6,5 δις και πλέον που οφείλει το δηµόσιο στις επιχειρήσεις από διάφορες αιτίες. Το πρόγραµµα αποπληρωµής πρέπει να είναι δεσµευτικό για το δηµόσιο, ώστε οι επιχειρήσεις να µπορούν να το εντάξουν στον προγραµµατισµό τους µε ασφάλεια. Η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών χρειάζεται ακόµη τουλάχιστον 3 µήνες µέχρι να υπάρξει αποτέλεσµα σε επίπεδο ρευστότητας της αγοράς. Για τον λόγο αυτό οι παραπάνω οφειλές του δηµοσίου πρέπει να αποτελέσουν µια ενδιάµεση αναπνοή ρευστότητας στις χειµαζόµενες επιχειρήσεις. 2. Πρέπει να υπάρξει άµεση, ξεκάθαρη και ολοκληρωµένη αντιµετώπιση κάποιων ελάχιστων ζητηµάτων φορολογικού χαρακτήρα που αφορούν σε όσες επιχειρήσεις είχαν εξαναγκαστεί να δεχθούν οµόλογα του δηµοσίου ως µέσο εξόφλησης των οφειλοµένων σε αυτές ποσών, και τα οποία περιελήφθησαν στο PSI. Τα ελάχιστα αυτά ζητήµατα είναι η τύχη του ΦΠΑ που αναλογεί στο ποσό που κουρεύτηκε, και η φορολογική αναγνώριση της ζηµίας που υπέστησαν µε το κούρεµα. Οι περισσότερες από τις ελληνικές επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση αντιµετωπίζουν την πλήρη κατάρρευση µέσα στις επόµενες εβδοµάδες, και για αυτές και τους εργαζόµενους σε αυτές µπορεί να µην έχει νόηµα να παρθούν µέτρα αργότερα. 1
3. Πρέπει να καταστεί αυτόµατη η επιστροφή ΦΠΑ καθώς και άλλων φόρων τους οποίους το δηµόσιο οφείλει να επιστρέφει στις επιχειρήσεις. Η επιστροφή ΦΠΑ είναι ένα ήπιο κίνητρο για επενδύσεις και εξαγωγές, δηλαδή ακριβώς για τις δραστηριότητες που περισσότερο χρειαζόµαστε σήµερα για την επανεκκίνηση της οικονοµίας. Το µέτρο αυτό έχει ακυρωθεί στην πράξη από «αδυναµία» φορολογικού ελέγχου και από τα έντεχνα διαδικαστικά εµπόδια. Ειδικά για τον ΦΠΑ, η επιστροφή του πιστωτικού υπολοίπου θα µπορούσε να γίνεται άµεσα µε την υποβολή της δήλωσης και µε ευθύνη του φορολογούµενου, χωρίς να προηγείται έλεγχος, µε την παράλληλη θέσπιση αντικειµενικών και άµεσα εφαρµόσιµων ποινών για όσους καταχρώνται την καλή πίστη του ηµοσίου. Αντί επιστροφής θα µπορούσε να γίνεται συµψηφισµός µε άλλους φόρους της επιχείρησης ή του οµίλου στον οποίο αυτή ενδεχοµένως ανήκει καθώς επίσης και εκχώρηση σε τρίτο πρόσωπο, οφειλέτη του ηµοσίου για άµεση εξόφληση φόρων που αυτός (ο τρίτος) οφείλει. Ανταγωνιστικότητα επιχειρήσεων Είναι αναγκαίο να ληφθούν πάραυτα µέτρα που θα υποστηρίζουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που έχει πληγεί µεταξύ άλλων και από την πρόσφατη φορολογική πολιτική. εν αναζητούµε λογική στα ληφθέντα µέτρα, που στο όνοµα της ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας δηµιουργούν ευθέως και εξωγενώς αύξηση κόστους παραγωγής στις ελληνικές επιχειρήσεις. Για την στοιχειώδη ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας που επλήγη από την φορολογική πολιτική προτείνουµε: 4. Εκλογίκευση των πολύ υψηλών Ειδικών Φόρων Κατανάλωσης (ΕΦΚ) στην Ενέργεια που καταναλώνει η βιοµηχανία, συγκεκριµένα : Στην Ηλεκτρική Ενέργεια (οι φόροι εδώ είναι 5πλάσιοι 10πλάσιοι των ελαχίστων ορίων της σχετικής Οδηγίας της ΕΕ). 2
Στο Φυσικό Αέριο (φόροι 10πλάσιοι των ελαχίστων ορίων της Ευρωπαϊκής Οδηγίας). Στα πετρελαιοειδή (µαζούτ, πετρέλαιο θέρµανσης, υγραέριο) που καταναλώνει η Βιοµηχανία. Οι ΕΦΚ επιβαρύνουν την παραγωγική διαδικασία (και όχι τα κέρδη) της µεταποιητικής Βιοµηχανίας, µεγάλο µέρος της οποίας κλάδοι ολόκληροι- είναι ζηµιογόνοι λόγω της κρίσης και αγωνίζονται για να επιβιώσουν. Η επιβάρυνση µε υπερβολικούς ΕΦΚ που δεν ισχύουν στις ανταγωνιστικές τους βιοµηχανίες στα άλλα κράτη µέλη της ΕΕ και σε τρίτες χώρες, ακυρώνουν την εξαγωγική προσπάθεια των ελληνικών επιχειρήσεων και απειλούν τη βιωσιµότητά τους. 5. Επαναξιολόγηση µίας σειράς άλλων επί µέρους επιβαρύνσεων που επιβλήθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια. Ειδικότερα: α) Με αναφορά στους ποικιλώνυµους φόρους ακίνητης περιουσίας, πρέπει να ανακληθούν οι επιβαρύνσεις στα ιδιοχρησιµοποιούµενα ακίνητα που χρησιµοποιούνται για την παραγωγική λειτουργία της επιχείρησης. β) Με αναφορά στους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης (ΕΦΚ), και ειδικότερα στα αλκοολούχα ποτά και στα είδη καπνού, είναι επείγον να εξεταστεί αν επέφεραν τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα ή, αντίθετα, αν οδήγησαν σε µείωση των αναλογούντων φορολογικών εσόδων και σε αύξηση της παραβατικότητας. γ) Ο παρακρατούµενος φόρος στα εισοδήµατα των εργοληπτικών επιχειρήσεων κατασκευής κάθε είδους τεχνικών έργων να επανέλθει από 3% σε 1%, όπως ίσχυε µέχρι 31/12/2010 (άρ. 3, ν. 3763/2009) (1). 1 Ο συντελεστής παρακράτησης 3% είναι απαγορευτικός σε µία εποχή που οι τεχνικές εταιρείες έχουν ζηµίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία και τα κέρδη, όταν υπάρχουν, δεν ξεπερνούν το 2-3%. Έτσι οξύνεται το θέµα ταµειακής ρευστότητας των επιχειρήσεων αυτών και δηµιουργείται επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών στο ηµόσιο που ανέρχονται σε µεγάλα ποσά και τα οποία θα επιστραφούν στην επιχείρηση µετά την πάροδο µεγάλου χρονικού διαστήµατος (2 και 3 ετών). 3
ιευκόλυνση της ιάσωσης και Αναδιάρθρωσης των Επιχειρήσεων Η ύφεση στη ζήτηση και η σοβαρότατη έλλειψη ρευστότητας έχουν καταστήσει πιεστική την ανάγκη εταιρικών µεταβιβάσεων και µετασχηµατισµών για διάσωση και επιβίωση εταιρικών σχηµάτων µε κύριο όφελος τη διατήρηση θέσεων εργασίας. Για διευκόλυνση των κινήσεων αυτών προτείνουµε: 6. Την δυνατότητα µεταφοράς ζηµιών της απορροφώµενης επιχείρησης στους µετασχηµατισµούς που υλοποιούνται κατά τον Ν. 2166/1993, 7. Την κατάργηση του φόρου συγκέντρωσης κεφαλαίων 1% ο οποίος σήµερα επιβαρύνει την προσπάθεια των παλαιών ή και των νέων µετόχων να προσφέρουν κεφαλαιακή στήριξη στις εταιρείες τους. 8. Την κατάργηση του τέλους χαρτοσήµου 1,2% επί των ποσών που βραχυπρόθεσµα παρέχουν οι µέτοχοι προς τις επιχειρήσεις για την ενίσχυση της ρευστότητάς τους. 9. Την επαναφορά του παλαιού καθεστώτος όπου δεν προβλεπόταν φορολόγηση για τη µεταβίβαση µετοχών, 10. Την υιοθέτηση ρυθµίσεων για φορολόγηση κερδών σε επίπεδο οµίλου εταιρειών (group taxation), µε συµψηφισµό των ζηµιών θυγατρικών που παρουσιάζουν ζηµιές. 11. Τέλος προτείνουµε να αρθούν τα αντικίνητρα στη διανοµή κερδών στους εργαζοµένους, µέσα σε πλαίσιο συγκεκριµένων προϋποθέσεων που θα νοµοθετηθούν. Αυτό είναι το µόνο πρακτικό µέτρο που µπορεί να λάβει το κράτος για να βοηθήσει τη σύνδεση αµοιβών µε παραγωγικότητα, σε ένα περιβάλλον παγωµένων ή µειούµενων αποδοχών για τους µισθωτούς. 4
Άλλα Θέµατα Κατάργηση Κ.Β.Σ. 12. Η κατάργηση του ΚΒΣ έχει νοµοθετηθεί ήδη από τον Μάιο του 2010 ( 2 ). Το πόρισµα της Νοµοπαρασκευαστικής Επιτροπής δεν απέδωσε µία δραστική µεταρρύθµιση. Από την ενηµέρωση που είχαµε δεν προκύπτει ουσιαστικός επανασχεδιασµός της µεθοδολογίας του φορολογικού ελέγχου. Παρά ταύτα, ορισµένα από τα προτεινόµενα µέτρα χαρακτηρίζονται ως σηµαντικά και θετικά. Ιδιαίτερα επισηµαίνουµε τα ακόλουθα που θα συνεισφέρουν στην τόνωση της επιχειρηµατικής δράσης: α) Την ουσιαστική κατάργηση της απόρριψης των βιβλίων και του εξωλογιστικού προσδιορισµού των κερδών (παλαιό άρθρο 3ο). β) Την κατάργηση των θεωρήσεων των βιβλίων. Για να έχει, όµως, νόηµα αυτό το µέτρο, θα πρέπει να περιλάβει το βιβλίο τεχνικών προδιαγραφών καθώς και το βιβλίο αποθήκης ανεξάρτητα από την τήρηση ή όχι αναλυτικής λογιστικής. γ) Την εκλογίκευση των προστίµων. Τον εκέµβριο του 2011 το Υπουργείο αντί να ενσωµατώσει το πόρισµα στο τότε φορολογικό Σ/Ν, έδωσε νέα παράταση ζωής στον ΚΒΣ ως έχει, αναιρώντας τον εαυτό του και δείχνοντας ότι υποκύπτει στους νοσταλγούς του παλαιού συστήµατος. Ζητούµε την άµεση νοµοθέτηση του πορίσµατος της Νοµοπαρασκευαστικής Επιτροπής σαν µία πρώτη κίνηση στην κατεύθυνση πραγµατικής κατάργησης του Κ.Β.Σ. Ενδοοµιλικές συναλλαγές 13. Το πόρισµα της σχετικής Νοµοπαρασκευαστικής Επιτροπής επανατοποθετεί το θέµα στην ορθή του βάση που είναι ότι οι ενδοοµιλικές συναλλαγές αποτελούν αντικείµενο ενασχόλησης της φορολογικής αρχής. Ανεξάρτητα από µικρές βελτιώσεις 2 µε τον Ν. 3888/2010 άρθρο 15 5(β) 5
που θα µπορούσαν να υπάρχουν στο πόρισµα, είναι απαραίτητο να προχωρήσει η άµεση νοµοθέτηση των προτεινοµένων σε αυτό. Όµως το Υπουργείο από τον Νοέµβριο του 2011 µέχρι σήµερα δεν προχώρησε όπως είχε αρχικά δεσµευτεί. Αντίθετα, οι υπηρεσίες του ΥΠΑΑΝ έχουν επιδοθεί σε ένα κυνήγι µαγισσών, από δε τις δηµόσιες δηλώσεις τους το µόνιο που καταλαβαίνουµε είναι ότι από τους ελέγχους τους προκύπτουν πιθανές φορολογικές υποθέσεις που όµως δεν είναι αρµόδιοι ή γνώστες να τις χειριστούν. Ζητούµε την άµεση νοµοθέτηση του πορίσµατος της Νοµοπαρασκευαστικής Επιτροπής. Πρόσφατες Ποινικές διατάξεις 14. Η υιοθέτηση των εξόχως αυστηρών διατάξεων του άρθρου 3 του Ν. 3943/2011, που άρχισαν να υλοποιούνται πρόσφατα στην πράξη, έφεραν στο προσκήνιο ζητήµατα που έχουν σχέση µε τη σηµερινή οικονοµική συγκυρία και ιδιαίτερα µε τα θέµατα της ρευστότητας στην αγορά. Ο ΣΕΒ σε όλους τους τόνους υποστήριζε και υποστηρίζει την απόλυτη τήρηση των φορολογικών κανόνων από τις επιχειρήσεις. Για τον λόγο αυτό αναγνωρίζεται και η αναγκαιότητα των προστίµων και των ποινών στους παραβάτες όταν όµως τα πρόστιµα και οι ποινές έχουν στην πράξη σαν αποτέλεσµα να ωθούν τις επιχειρήσεις στη συµµόρφωση και όταν δεν είναι δυσανάλογα µε τη βλάβη του δηµοσίου ή δεν ασκούνται καταχρηστικά. Εξάλλου, από την εµπειρία και την κοινή λογική προκύπτει ότι η συµµόρφωση των φορολογουµένων επιτυγχάνεται όταν είναι υψηλός ο κίνδυνος να εντοπισθεί η παράβαση (ανεξάρτητα εάν τα πρόστιµα και οι ποινές είναι χαµηλές ή υψηλές) και δεν επιτυγχάνεται αν υπάρχουν µεν υψηλά πρόστιµα και ποινές αλλά ο κίνδυνος εντοπισµού της παράβασης είναι µικρός. 6
Η υπέρµετρη αυστηροποίηση των ποινικών κυρώσεων οδηγεί, λοιπόν, προς την λάθος κατεύθυνση. Αποκτά δε καταχρηστικό χαρακτήρα και χάνει οποιοδήποτε ηθικό έρεισµα στις περιπτώσεις επιχειρήσεων προς τις οποίες το ίδιο το δηµόσιο οφείλει χρήµατα και δεν τις πληρώνει. Ζητούµε άµεση συνεργασία µαζί σας για να επανεξεταστούν οι ρυθµίσεις αυτές στην κατεύθυνση της αποτελεσµατικότητας και τις εκλογίκευσης. Επίλυση Φορολογικών ιαφορών 15. Η λειτουργία της Πενταµελούς Επιτροπής ιοικητικής Επίλυσης Φορολογικών ιαφορών σύµφωνα µε τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 70 Α του ν. 2238/19934 (Α 151), όπως αυτές προστέθηκαν µε τις διατάξεις του άρθρου 36 του ν. 3943/2011 (Α 66). Ζητούµε να ξεκινήσει η λειτουργία της Επιτροπής και να διασφαλιστεί η απαραίτητη υποστήριξη για την αποτελεσµατική λειτουργία της Επιτροπής αυτής. 7
Συνεισφορά στη Διαβούλευση για το ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 η Αυγούστου 2011 8
Περιεχόμενα Εισαγωγικές Παρατηρήσεις 10 Το Νέο Φορολογικό Σύστημα 10 Οι άμεσες ανάγκες πριν τη μετάβαση 11 Οι κατευθύνσεις για ένα Νέο Φορολογικό Σύστημα 17 Σταθερό Σύστηµα...17 ιαφανές Σύστηµα...18 ίκαιο Σύστηµα...20 Αναπτυξιακό Σύστηµα...23 Αναδιανοµή...27 Ρυθµιστικός ρόλος...29 Φορολογία και τοπική αυτοδιοίκηση...31 9
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Σε περιόδους δηµοσιονοµικής δυσπραγίας, όπως αυτή που διανύουµε, η ανάγκη για την είσπραξη φορολογικών εσόδων οδηγεί στην λήψη άµεσα υλοποιήσιµων µέτρων. Ωστόσο τα βαθύτερα και χρόνια προβλήµατα που χαρακτηρίζουν το ελληνικό φορολογικό σύστηµα επιτάσσουν παράλληλα την δροµολόγηση της προεργασίας για την ριζική αναµόρφωση του φορολογικού συστήµατος. Τα νέα φορολογικά δεδοµένα, τόσο σε επίπεδο θεσµικού πλαισίου όσο και σε επίπεδο συµµόρφωσης των φορολογούµενων µε τις φορολογικές και διοικητικές τους υποχρεώσεις, θα πρέπει να αποσκοπούν στη διαµόρφωση ενός µακροπρόθεσµου πλαισίου ολικής, εκ βάθρων ανασύστασης του φορολογικού συστήµατος της χώρας µας, ώστε αυτό να καταστεί σύγχρονο, αποτελεσµατικό,, και να συµβάλλει στην ανάπτυξη µιας σχέσης εµπιστοσύνης µεταξύ φορολογουµένων και φορολογικών αρχών, ώστε τελικά να στηρίξει την ανάπτυξη της οικονοµίας σε βάθος χρόνου. Σήµερα περισσότερο παρά ποτέ κρίνεται απαραίτητο να εξασφαλισθεί ότι η όποια νοµοθετική πρωτοβουλία δεν θα συνίσταται σε βραχυπρόθεσµες αποφάσεις αλλά θα στοχεύει σε βιώσιµες και διαχρονικές λύσεις που προωθούν την ανάπτυξη και την µακροπρόθεσµη σταθερότητα. Το Νέο Φορολογικό Σύστημα Στο παρόν σηµείωµα εξετάζουµε το «ιδανικό» Νέο Φορολογικό Σύστηµα κυρίως όχι ως προς τις συγκεκριµένες αριθµητικές παραµέτρους, αλλά ως προς τα ποιοτικά εκείνα χαρακτηριστικά που πρέπει να το διέπουν σαν σύνολο κανόνων. 10
Όλοι δέχονται ότι ένα τέτοιο σύστηµα πρέπει να είναι: Σταθερό ιαφανές ίκαιο Αναπτυξιακό Ένα τέτοιο σύστηµα µπορεί να χρησιµοποιείται και για εξυπηρέτηση άλλων σκοπών, όπως: Για σκοπούς Αναδιανοµής Ρύθµιση επιλεγµένων οικονοµικών ή ατοµικών συµπεριφορών Στο παρόν σηµείωµα παραθέτουµε τις απόψεις µας σχετικά µε το περιεχόµενο της καθεµιάς από τις παραπάνω έννοιες που κατά τη γνώµη µας πρέπει να χαρακτηρίζουν το νέο σύστηµα. Για να ολοκληρωθεί το σύστηµα πρέπει να εξεταστούν οι ανθρώπινοι πόροι (αριθµός, ουσιαστικά προσόντα, κατανοµή σε µονάδες, συνεχής διαδικασία επιµόρφωσης), οι διαδικασίες, η υποδοµή πληροφορικής, καθώς και η επικοινωνία προς τους φορολογουµένους. ΠΡΙΝ, ΟΜΩΣ, ΕΞΕΤΑΣΤΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, πρέπει να αντιµετωπιστούν κάποιες άµεσες σηµερινές ανάγκες που θα καλύψουν το διάστηµα της µετάβασης. Οι άμεσες ανάγκες πριν τη μετάβαση Ο σχεδιασµός και η µετάβαση σε ένα νέο φορολογικό σύστηµα απαιτούν χρόνο προετοιµασίας της τάξεως των 2 ετών + περίπου 1 έτος για την τελειοποίηση των ηλεκτρονικών υποδοµών, την προετοιµασία του προσωπικού και παράλληλα την προειδοποίηση των φορολογουµένων για να σχεδιάσουν τις επιχειρηµατικές τους 11
δραστηριότητες και τις επενδύσεις τους ανάλογα. Για τον λόγο αυτό χρειάζεται εκ παραλλήλου η άµεση λήψη µέτρων πάνω στο παλαιό σύστηµα, για να αρθούν κάποια από τα σοβαρά εµπόδια τα οποία θέτει στην επιχειρηµατικότητα και στις πιθανότητες επανεκκίνησης της οικονοµίας µέσα από τις επενδύσεις και τις εξαγωγές. Το πακέτο των 10 άµεσων µέτρων έχει ως εξής : Λειτουργία του Μηχανισµού της Φορολογικής Αρχής i. Συστηµατικότερη και πιο «επαγγελµατική» προσπάθεια καταπολέµησης της φοροδιαφυγής ( 3 ), που θα καθοδηγηθεί από τεχνοκρατική οµάδα επιλεγµένη µε ιδιαίτερα κριτήρια, έχοντας κυρίαρχο πυλώνα την πληροφορική και τα συστήµατα ελεγκτικών διασταυρώσεων. Τα συστήµατα διασταυρώσεων πρέπει να καταστούν διαρκής διαδικασία στο πλήρες φάσµα των φορολογουµένων, και όχι να είναι ad hoc καµπάνιες. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, µείωση των προστίµων που έχουν φτάσει σε εξοντωτικά επίπεδα, και ανάκληση των πρόσφατων ποινικών διατάξεων. Η εµπειρία δείχνει ότι αυτή η προσέγγιση των εξοντωτικών ποινών δίνει κίνητρα στη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά, ενώ αντίθετα η παραβατικότητα µειώνεται µόνον όταν αυξάνει αισθητά η πεποίθηση ότι ο παραβάτης µπορεί εύκολα να εντοπιστεί από τις αρχές (ανεξάρτητα από το ύψος του προστίµου) ii. Ενεργοποίηση του ELENXIS αφού εκλογικευθεί η παραµετροποίησή του. iii. Εφαρµογή του φορολογικού πιστοποιητικού που θα δίδεται από τους νόµιµους ελεγκτές. Η έκδοση της Υπουργικής απόφασης υπονοµεύτηκε από τους πολέµιους του µέτρου, µε αποτέλεσµα να καθυστερήσει 14 µήνες από τη νοµοθέτηση της. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι η εφαρµογή δεν θα βρεθεί 3 Βλέπε συνηµµένη σχετική πρόταση την οποία ο ΣΕΒ είχε υποβάλει παλαιότερα στο Υπουργείο, και η οποία είναι κατά το πλείστον ακόµη επίκαιρη 12
αντιµέτωπη µε παρόµοιες υπονοµεύσεις. iv. Για τις ληξιπρόθεσµες οφειλές προς το ηµόσιο, υιοθέτηση των προτάσεων της σχετικής µελέτης. v. Να καταργηθούν οι -σε µόνιµη πλέον βάση- Έκτακτες Εισφορές, που στην πράξη αυξάνουν τους συντελεστές φορολόγησης. εν έχει νόηµα να συζητείται µείωση συντελεστών φορολόγησης των κερδών και να διατηρούνται οι Έκτακτες Εισφορές. Άρση µέτρων που καθιστούν τις επιχειρήσεις Μη Ανταγωνιστικές vi. Κατάργηση της παρακράτησης φόρου µερισµάτων στην περίπτωση που τα µερίσµατα καταβάλλονται σε ηµεδαπή µητρική ανώνυµη εταιρεία, εφ όσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 11 του ν. 2578/1998. Σε περίπτωση µη αποδοχής της πρότασης αυτής, τα µερίσµατα που λαµβάνουν οι ηµεδαπές Α.Ε., από τις συµµετοχές τους σε άλλες ηµεδαπές Α.Ε., να αποτελούν φορολογούµενο εισόδηµα και ο παρακρατούµενος φόρος µερισµάτων να συµψηφίζεται µε το οφειλόµενο φόρο των συνολικών κερδών της Α.Ε. κατά την υποβολή της δήλωσης φορολογίας εισοδήµατος. Τυχόν πιστωτικό υπόλοιπο να επιστρέφεται στην Α.Ε. vii. Εισαγωγή ρυθµίσεων για φορολόγηση κερδών σε επίπεδο οµίλου εταιρειών (group taxation), µε συµψηφισµό των ζηµιών θυγατρικών που παρουσιάζουν ζηµιές. viii. Αυτοµατοποίηση στην επιστροφή ΦΠΑ ή άλλων φόρων που έχουν προκαταβληθεί είναι ένα ήπιο κίνητρο για επενδύσεις και εξαγωγές που έχει ακυρωθεί στην πράξη από τα διαδικαστικά ( 4 ). Ειδικά για τον ΦΠΑ, η επιστροφή του πιστωτικού υπολοίπου θα µπορούσε να γίνεται άµεσα µε την υποβολή της δήλωσης και µε ευθύνη του φορολογούµενου, χωρίς να 4 ηµιουργείται τεχνητή αδυναµία συµψηφισµού ή µεγάλη καθυστέρηση διότι απαιτείται υπογραφή Υπουργού για να καταστεί η απαίτηση επιστροφής βέβαιη και εκκαθαρισµένη 13
προηγείται έλεγχος, µε την παράλληλη θέσπιση αντικειµενικών και άµεσα εφαρµόσιµων ποινών για όσους καταχρώνται την καλή πίστη του ηµοσίου. Αντί επιστροφής θα µπορούσε να γίνεται συµψηφισµός µε άλλους φόρους της επιχείρησης ή του οµίλου στον οποίο αυτή ενδεχοµένως ανήκει καθώς επίσης και εκχώρηση σε τρίτο πρόσωπο, οφειλέτη του ηµοσίου για άµεση εξόφληση φόρων που αυτός (ο τρίτος) οφείλει. ix. Εκλογίκευση των πολύ υψηλών Ειδικών Φόρων Κατανάλωσης (ΕΦΚ) στην Ενέργεια που καταναλώνει η βιοµηχανία, συγκεκριµένα : Στην Ηλεκτρική Ενέργεια (5πλάσιοι 10πλάσιοι των ελαχίστων ορίων της σχετικής Οδηγίας της ΕΕ) Στο Φυσικό Αέριο (10πλάσιοι των ελαχίστων ορίων της σχετικής Οδηγίας της ΕΕ) Στα πετρελαιοειδή (µαζούτ, πετρέλαιο θέρµανσης, υγραέριο) που καταναλώνει η Βιοµηχανία. Οι ΕΦΚ επιβαρύνουν τη παραγωγική διαδικασία (και όχι τα κέρδη) της µεταποιητικής Βιοµηχανίας, µεγάλο µέρος της οποίας κλάδοι ολόκληροι- είναι λόγω της κρίσης ζηµιογόνοι και αγωνίζονται οριακά να επιβιώσουν. Η επιβάρυνση µε υπερβολικούς ΕΦΚ που δεν επιβαρύνουν τις ανταγωνιστικές τους βιοµηχανίες στα άλλα κράτη µέλη της ΕΕ και σε τρίτες χώρες, ακυρώνουν την εξαγωγική προσπάθεια των ελληνικών επιχειρήσεων και απειλούν τη βιωσιµότητά τους. x. Επαναξιολόγηση και διαφόρων άλλων επί µέρους επιβαρύνσεων που επιβλήθηκαν το τελευταίο διάστηµα. A. Ειδικά για τον φόρο µεγάλης ακίνητης περιουσίας, πρέπει να καταργηθεί η επιβάρυνση στα ακίνητα που χρησιµοποιούνται για την παραγωγική λειτουργία της επιχείρησης. B. Επίσης, αναφορικά µε τους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης (ΕΦΚ), 14
για να εξεταστεί κατά πόσον έφεραν τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα ή έφεραν τα αντίθετα (µείωση φορολογικών εσόδων) και ειδικότερα στα: αλκοολούχα ποτά, είδη καπνού C. Ο παρακρατούµενος φόρος στα εισοδήµατα των εργοληπτικών επιχειρήσεων κατασκευής κάθε είδους τεχνικών έργων να επανέλθει από 3% σε 1%, όπως ίσχυε µέχρι 31/12/2010 (άρ. 3, ν. 3763/2009) ( 5 ). xi. Ειδικά άµεσα µέτρα που σχετίζονται µε την κρίση, την σοβαρότατη έλλειψη ρευστότητας και την πιεστική ανάγκη εταιρικών µεταβιβάσεων και µετασχηµατισµών για επιβίωση εταιρικών σχηµάτων, είναι: η επαναφορά στο καθεστώς όπου δεν υπήρχε φόρος µεταβίβασης µετοχών, η αναβίωση της δυνατότητας µεταφοράς ζηµιών στις συγχωνεύσεις που υλοποιούνται κατά τον Ν 2166/1993, η κατάργηση του φόρου συγκέντρωσης κεφαλαίων 1% ο οποίος σήµερα επιβαρύνει την κεφαλαιακή στήριξη των εταιρειών από τους παλαιούς ή νέους µετόχους, η κατάργηση του τέλους χαρτοσήµου 1,2% επί των ποσών που βραχυπρόθεσµα παρέχουν οι µέτοχοι προς τις επιχειρήσεις για την ενίσχυση της ρευστότητάς τους. xii. Άρση των αντικινήτρων στην διανοµή κερδών στους εργαζοµένους, µέσα σε 5 Ο συντελεστής παρακράτησης 3% είναι απαγορευτικός σε µία εποχή που οι τεχνικές εταιρείες έχουν ζηµίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία και τα κέρδη, όταν υπάρχουν, δεν ξεπερνούν το 2-3%. Έτσι οξύνεται το θέµα ταµειακής ρευστότητας των επιχειρήσεων αυτών και δηµιουργείται επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών στο ηµόσιο που ανέρχονται σε µεγάλα ποσά και τα οποία θα επιστραφούν στην επιχείρηση µετά την πάροδο µεγάλου χρονικού διαστήµατος (2 και 3 ετών). 15
πλαίσιο συγκεκριµένων προϋποθέσεων που θα νοµοθετηθούν. Αυτό είναι το µόνο πρακτικό µέτρο που µπορεί να λάβει το κράτος για να βοηθήσει την σύνδεση αµοιβών µε παραγωγικότητα, σε ένα περιβάλλον παγωµένων ή µειούµενων αποδοχών για τους µισθωτούς. Παράλληλα, διασφάλιση ότι δεν θα αυξηθεί περαιτέρω το µη µισθολογικό κόστος οποιασδήποτε κατηγορίας θέσεων εργασίας, µέσα από άκαιρη και ατεκµηρίωτη αύξηση των κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών µε εργαλείο την ένταξη νέων κατηγοριών στην ασφάλιση των Βαρέων & Ανθυγιεινών. 16
Οι κατευθύνσεις για ένα Νέο Φορολογικό Σύστημα Σταθερό Σύστημα Προβλεψιμότητα αλλαγών Ένα σταθερό φορολογικό σύστηµα δεν θα πρέπει να αιφνιδιάζει τον φορολογούµενο αλλά έγκαιρα να τον προειδοποιεί για τις επικείµενες αλλαγές στη νοµοθεσία. Ο φορολογούµενος πρέπει να ειδοποιείται τουλάχιστον µια πλήρη οικονοµική χρήση νωρίτερα προκειµένου να κάνει αποτελεσµατικό οικονοµικό προγραµµατισµό. Αν για παράδειγµα νοµοθετούνται τροποποιήσεις στη φορολογία εισοδήµατος εντός του 2011 αυτές θα αφορούν σε εισοδήµατα που θα κτηθούν από τις αρχές του 2013. Η σταθερότητα του συστήµατος κυρίως έχει επίδραση στην αξιολόγηση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος σαν προορισµό για επενδύσεις. Εποµένως πρωτεύουσα σηµασία έχει η σταθερότητα των ρυθµίσεων που αφορούν στις επιχειρήσεις. Στο επίπεδο του φυσικού προσώπου, η έλλειψη σταθερότητας θεωρείται ουσιώδης παράγων (µαζί µε άλλους) που εξωθεί προς την εξεύρεση διόδων προς φοροδιαφυγή (σαν «άµυνα» έναντι απρόβλεπτων αλλαγών). Μακροχρόνιος προγραμματισμός Ειδικά για τους εταιρικούς φόρους, η χώρα µας δεν µπορεί εύκολα να πείσει τους επενδυτές ότι το σύστηµα θα παραµείνει σταθερό, λόγω της ιστορίας της που δείχνει το ακριβώς αντίθετο. Εποµένως ένα σύστηµα που επιδιώκει να παράσχει ασφάλεια για µακρύ χρονικό ορίζοντα (πχ 10ετίας) θα πρέπει να θωρακιστεί συνταγµατικά, σύµφωνα και µε την αρχή της εµπιστοσύνης των πολιτών στο 17
Κράτος,. Ειδική µνεία πρέπει να γίνει στη χώρα µας για την καταστροφική εµπειρία των ποικιλόµορφων «φορολογικών αµνηστιών». Η ιστορία δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των υπουργών οικονοµικών της τελευταίας γενιάς εξαπάτησαν συστηµατικά τους συνεπείς φορολογούµενους υπέρ των παραβατών, µε την διαρκώς µειούµενη αποτελεσµατικότητα των ελέγχων και την προβλεψιµότητα των αµνηστιών. Η µε αυτό τον τρόπο επίσηµη υπόθαλψη της κουλτούρας της φοροδιαφυγής δηµιουργεί βαθύτατη απέχθεια στους συνεπείς φορολογουµένους απέναντι στο υφιστάµενο φορολογικό σύστηµα (που εκτός από τους νόµους περιλαµβάνει τους µηχανισµούς του Υπουργείου κλπ), υποσκάπτοντας την αποτελεσµατικότητά του σε βαθµό που είναι δύσκολο να αποκατασταθεί µε οργανωτικά ή επικοινωνιακά µέτρα. Διαφανές Σύστημα Αντικειμενικότητα Μεγιστοποίηση του αυτοµατισµού υπολογισµού της φορολογικής οφειλής και περιορισµός στο ελάχιστο της κρίσης που καλείται να ασκήσει ο ελεγκτής Απλότητα Ελαχιστοποίηση του αριθµού των διαφορετικών τύπων φόρου, απλοποίηση των κλιµάκων, απλές και ολιγάριθµες εξαιρέσεις και απαλλαγές, κωδικοποίηση του συστήµατος µε δοµή που να αντανακλά τις συναλλακτικές συνήθεις της αγοράς και όχι την οργανωτική δοµή του Υπουργείου Προσαρμοστικότητα Θεσµοθέτηση διαύλων διαρκούς συνεργασίας µε τις παραγωγικές τάξεις για αντιµετώπιση των εξελικτικών αλλαγών που επέρχονται στην αγορά. υνατότητα δεσµευτικής για την φορολογική αρχή επίλυσης περιπτώσεων νέων τύπων συναλλαγών (advance rulings). 18
Διαύγεια i. ιαρκής κωδικοποίηση νοµοθεσίας, ενηµέρωση αναφορικά µε διοικητικές πράξεις, εγκυκλίους και ατοµικές λύσεις, αποφάσεις δικαστηρίων κλπ. Εύκολη διαδικτυακή πρόσβαση και αναζήτηση. ii. Εργαλεία καθοδήγησης των µικροµεσαίων/αυτοαπασχολουµένων για ανεύρεση των ρυθµίσεων που τους αφορούν (χρήση από µη ειδικούς). iii. υνατότητα δηµόσιας πρόσβασης σε ολοκληρωµένη και έγκαιρη στατιστική απεικόνιση των αποτελεσµάτων είσπραξης των φόρων iv. Καταγραφή της εισπρακτικής επίπτωσης των απαλλαγών µε την προσέγγιση των «αρνητικών φόρων» v. Ουσιαστική χρήση της µελέτης επιπτώσεων (impact assessment) κατά τη θέσπιση νέων ρυθµίσεων (µαζί µε ανάλυση κόστους-οφέλους για το κόστος µηχανισµού είσπραξης) ( 6 ) και αντίστοιχος απολογισµός για την επίτευξη των σχετικών στόχων. 6 Υποτίθεται ότι σήµερα γίνεται αποτύπωση επιπτώσεων των προτεινόµενων ρυθµίσεων κατά την κατάθεση των νοµοσχεδίων στη Βουλή. Η ρηχότητα της σηµερινής πρακτικής φαίνεται από το ότι κανείς δεν αναφέρεται σε αυτές ούτε εντός ούτε εκτός Βουλής. Εν πάση περιπτώσει διενεργούνται µετά την διαµόρφωση του κειµένου του νοµοσχεδίου, και όχι σαν εργαλείο διαµόρφωσης πολιτικής, όπως θα έπρεπε. 19
Δίκαιο Σύστημα Αναδιανομή πόρων Στο δηµόσιο διάλογο συνήθως η έννοια ενός «δίκαιου» φορολογικού συστήµατος ανάγεται στο βαθµό που αναδιανέµει χρήµατα από τα υψηλότερα προς τα χαµηλότερα εισοδήµατα. Πέραν των αριθµών και ποσοστών, τα κύρια χαρακτηριστικά σχετικά µε το σηµείο αυτό είναι η προοδευτικότητα της κλίµακας για τα εισοδήµατα φυσικών προσώπων, και η διασφάλιση απαλλαγών που σχετίζονται µε το ελάχιστο οικογενειακό εισόδηµα («living wage»). Οι δύο αυτές αρχές είναι επιθυµητές σαν δοµικά στοιχεία του συστήµατος, µε περιορισµούς που προκύπτουν από όλα τα λοιπά χαρακτηριστικά που αναφέρονται στο παρόν σηµείωµα ( 7 ). Πρέπει να αποκλειστεί απολύτως η αναδιανοµή πόρων προς ειδικές κατηγορίες φυσικών ή νοµικών προσώπων (φόροι και τέλη υπέρ τρίτων) µέσα από το φορολογικό σύστηµα. Τέτοια αναδιανοµή πόρων πρέπει να γίνεται µε διαφανείς µεταβιβαστικές πληρωµές του κράτους, ώστε να θεσµοθετούνται, να παρακολουθούνται και να κρίνονται αντίστοιχα. Στο ίδιο πνεύµα, οι τυχόν προβλεπόµενες απαλλαγές για κάποιες κατηγορίες πολιτών ή δραστηριοτήτων δεν πρέπει να παραβιάζουν την αρχή της φορολογικής ισότητας υπό την έννοια ότι πρέπει να αντιµετωπίζονται φορολογικά µε τον ίδιο τρόπο οι όµοιες καταστάσεις. Καταπολέμηση της παραβατικότητας Ακόµη όµως σηµαντικότερο στοιχείο στη χώρα µας είναι να ελαχιστοποιηθεί η δυνατότητα φοροδιαφυγής ( 8 ). 7 Πχ, οι υψηλές φορολογικές κλίµακες δεν πρέπει να είναι εξουθενωτικές ώστε να οδηγούν σε διαρκή αναζήτηση φορο-αποφυγής ή φοροδιαφυγής, οι κλίµακες και οι απαλλαγές να είναι απλές κλπ 8 Βλέπε παλαιότερες προτάσεις ΣΕΒ για ολοκληρωµένη πλάνο καταπολέµησης της φοροδιαφυγής 20
Το φορολογικό σύστηµα (περιλαµβανοµένων των µηχανισµών ελέγχου) πρέπει να δηµιουργεί την πεποίθηση στον φορολογούµενο ότι οι παραβάσεις εντοπίζονται σχεδόν µε βεβαιότητα. Επίσης να µην αφήνει περιθώριο εισοδηµάτων. κατανάλωσης ή επένδυσης αδήλωτων Τα πρόστιµα (πλην περιπτώσεων συστηµατικής υποτροπής) πρέπει να είναι ήπια και να έχουν παιδευτικό χαρακτήρα. Ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι τα υψηλά πρόστιµα (πού όµως δυστυχώς στην συνείδησή µας έχουν συνδυαστεί µε την υψηλή πιθανότητα διαφυγής) είναι στην καρδιά των κινήτρων για συστηµατική φοροδιαφυγή ευρείας κλίµακας και στην αντίστοιχη δηµιουργία κινήτρων διαφθοράς των ελεγκτικού µηχανισµού. Αντλώντας διδάγµατα από την εµπειρία της οικονοµικής κρίσης, πρέπει το φορολογικό σύστηµα να έχει τη δυνατότητα διάκρισης των παραβάσεων που οφείλονται σε συστηµατική υποτροπή και δόλο από εκείνες που οφείλονται σε πρόσκαιρη ταµειακή αδυναµία, και να µην εγκλωβίζει τους συµπτωµατικούς παραβάτες σε φαύλο κύκλο παραβατικότητας. Πρέπει ιδιαίτερα να λυθεί ικανοποιητικά και οριστικά το θέµα συµψηφισµού ληξιπρόθεσµων οφειλών του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα προς τον φορολογούµενο µε φορολογικές οφειλές του. Πρέπει επίσης να σχεδιαστεί ένα σύστηµα για όλους τους φορολογουµένους δήλωσης της περιουσιακής τους κατάστασης (και όχι µόνο για ορισµένες κατηγορίες, όπως ισχύει σήµερα), ώστε να µπορεί να ελέγχεται εάν δικαιολογούνται τα περιουσιακά τους στοιχεία και οι δαπάνες τους από πόρους που έχουν δηλωθεί. Έτσι µόνον κλείνει ο κύκλος ελέγχου πλήρως. 21
Απονομή Δικαιοσύνης Το φορολογικό σύστηµα πρέπει να διασφαλίζει ταχεία και αποτελεσµατική απονοµή δικαιοσύνης, µε παράλληλα ύπαρξη εργαλείων συµβιβαστικής επίλυσης διαφορών. Χρειάζεται να ενεργοποιηθούν άµεσα οι µηχανισµοί της φορολογικής διαιτησίας και της νέας Επιτροπής διοικητικής επίλυσης φορολογικών διαφορών που θεσµοθετήθηκαν µε το ν.3943/2011 µε την έκδοση των προβλεπόµενων υπουργικών αποφάσεων και προεδρικών διαταγµάτων. Ο τρόπος ενεργοποίησης και λειτουργίας αυτών των θεσµών πρέπει να διασφαλίζει από την πρώτη στιγµή εγκυρότητα και αποτελεσµατικότητα. Πρέπει επίσης να αναθεωρηθούν οι διατάξεις του Κώδικα ιοικητικής ικονοµίας, οι οποίες περιορίζουν την πρόσβαση των φορολογουµένων στη δικαιοσύνη, όπως υιοθετήθηκαν πέρσι. Τέλος, σχετικά µε την επίσπευση της εξέτασης των φορολογικών υποθέσεων στα διοικητικά δικαστήρια, πιστεύουµε ότι εάν η λύση είναι η πρόσληψη νέων δικαστών, θα ήταν από τις ελάχιστες περιπτώσεις που θα υποστηρίζαµε νέες προσλήψεις στο δηµόσιο υπό τις παρούσες συνθήκες. 22
Αναπτυξιακό Σύστημα Τρείς πυλώνες ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων Το φορολογικό σύστηµα πρέπει να υποστηρίζει τους τρείς κύριους πυλώνες ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που είναι η βάση για την οικονοµική ανάπτυξη: Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού & ενίσχυση της ανταγωνιστικής απασχόλησης Σηµαντικά θέµατα εδώ είναι η διάρθρωση της προοδευτικότητας της κλίµακας για εισοδήµατα από µισθωτή εργασία, η άρση αντικινήτρων για διανοµή κερδών µέσα σε προδιαγεγραµµένα πλαίσια, η πλήρης φορολογική αναγνώριση της επένδυσης σε επαγγελµατική γνώση στο επίπεδο του φυσικού προσώπου και των εταιρειών, η διευκόλυνση της γεωγραφικής κινητικότητας των στελεχών εντός αλλά και εκτός της χώρας( 9 ) και της προσέλκυσης στελεχών από το εξωτερικό. Μία προωθηµένη προσέγγιση είναι ο συνυπολογισµός µε τις φορολογικές επιβαρύνσεις και των άλλων επιβαρύνσεων της εργασίας, δηλαδή των ασφαλιστικών εισφορών, µε την έννοια του «φόρου στην απασχόληση». Η συνδυαστική αντιµετώπιση δείχνει ότι τα φορολογικά / κοινωνικοασφαλιστικά βάρη που συνδέονται µε το εισόδηµα ενός χαµηλόβαθµου στελέχους (της τάξεως των 2,500 µέσου ονοµαστικού µισθού) έχουν λόγο ετήσιου καθαρού εισοδήµατος προς επιβαρύνσεις 1:0,78.( 10 ), δηλαδή για κάθε 100 που εισπράττει ο µισθωτός, παράλληλα 78 εισπράττονται από το 9 Με αναγνώριση δαπανών µετοίκισης κλπ, και για τους µετοικούντες εκτός Ελλάδας, µε ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς για τα εισοδήµατα που αποκτώνται στην αλλοδαπή. 10 Ονοµαστικός µηνιαίος µισθός 2,500: αναλογούν φόροι 301,69 (µε τις περσινές ρυθµίσεις), εισφορές εργαζοµένου και εργοδότη στο ΙΚΑ 1.101,50. Καθαρό εισόδηµα στα χέρια του εργαζόµενου: 1798,31 Φόροι και εισφορές γενικά : 1.403,19 Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι από την κατανάλωση που προέρχεται από το εισόδηµα αυτό αναλογεί πρόσθετο έσοδο από ΦΠΑ κατ εκτίµηση της τάξεως των 150[ 1.000x15%]. Οπότε η αναλογία φόρων προς διαθέσιµο εισόδηµα πλησιάζει ραγδαία το 1:1 23
κράτος και το ΙΚΑ. Εξωστρέφεια της επιχειρηµατικής δράσης Σε ένα απλό φορολογικό σύστηµα δεν απαιτούνται ιδιαίτερα κίνητρα για την προώθηση της εξωστρέφειας. ( 11 ). Η πολιτική επιστροφής του ΦΠΑ είναι µέρος του συστήµατος ΦΠΑ, που καταφέραµε στην Ελλάδα από κίνητρο να το µετατρέψουµε σε αντικίνητρο, και σε ακραίες περιπτώσεις σε αιτία σοβαρότατων προβληµάτων επιβίωσης των «ωφελούµενων» επιχειρήσεων. ( 12 ) Μία περιοχή όπου το κράτος µπορεί να φανεί υποστηρικτικό στις εξαγωγικές επιχειρήσεις είναι στις περιπτώσεις απώλειας εσόδων της επιχείρησης από µη πληρωµή τιµολογίων. Είναι σκόπιµο να υπάρχει ευνοϊκό καθεστώς στις περιπτώσεις αυτές, κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις (π.χ. ασφάλιση των εξαγωγικών πιστώσεων) Χρειάζεται ανασχεδιασµός και δραστική απλοποίηση των τελωνειακών διαδικασιών, που σήµερα είναι σχεδιασµένες µε κυρίαρχο κριτήριο την δικαιολόγηση οργανικών θέσεων τελωνειακών που βρέθηκαν να περισσεύουν όταν εφαρµόστηκαν οι κανόνες της Ενιαίας Αγοράς το 1993. Καλλιέργεια της καινοτοµικής συµπεριφοράς, δραστηριοποίηση στην Έρευνα & Ανάπτυξη Και εδώ δεν χρειάζονται ιδιαίτεροι χειρισµοί από το φορολογικό σύστηµα, πέραν της λογικής της πλήρους αναγνώρισης των σχετικών δαπανών. Τυχόν άλλες πολιτικές κινητροδοτήσεων είναι σκόπιµο να αποφεύγουν τις ευθείες µεταβιβαστικές πληρωµές (επιδοτήσεις) που είναι ο κανόνας σήµερα, αλλά να γίνονται µέσα 11 Η επιστροφή ΦΠΑ (που είναι µέρος του υφιστάµενου ευρωπαϊκού συστήµατος ΦΠΑ) αποτελεί σήµερα εφιάλτη των εξαγωγέων λόγω της λειτουργίας της κρατικής µηχανής. Επίσης άλλα προβλήµατα όπως αναγνώριση δαπανών για προωθητικές ενέργειες κλπ θα λυθούν αυτόµατα από ένα σύστηµα απαλλαγµένο από τις διαστροφής του σηµερινού. 12 Τα προβλήµατα επιστροφής ΦΠΑ αφορούν βασικά τους εξαγωγείς και εκείνους που έχουν σηµαντικές επενδύσεις σε κτίσµατα και εξοπλισµό. Επισηµαίνεται εδώ η πρακτική των φορολογικών ελεγκτών να επιδιώκουν µε κάθε τρόπο να «ισοζυγίσουν» σε ταµειακούς όρους τον ΦΠΑ που οφείλεται προς επιστροφή µε ευρήµατα ελέγχου που συχνά ξεπερνούν τα όρια της λογικής και καλής πίστης. 24
από σύστηµα πιστωτικού ποσού έναντι του φόρου, που όµως θα παρακολουθείται χωριστά στο δηµόσιο λογιστικό (ως negative tax) Ειδικές επισημάνσεις από την Ελληνική εμπειρία Πρόσθετα σηµεία που πρέπει να επισηµανθούν (µε βάση την σηµερινή κακή εµπειρία στη χώρα µας) είναι τα παρακάτω χαρακτηριστικά για το σχεδιαζόµενο σύστηµα: Να µην δηµιουργεί κόστη στις επενδυτικές και εµπορικές συναλλαγές (Β2Β) Τέτοια κόστη σήµερα είναι υπολείµµατα φόρων και τελών υπέρ ποικιλώνυµων ν.π.δ.δ. αλλά και τρίτων, του χαρτοσήµου, ο φόρος «συγκέντρωσης κεφαλαίου», τα παράβολα, τα ποικιλόµορφα τέλη που τυπικά ή ουσιαστικά είναι µη ανταποδοτικά κλπ και τα οποία προσθέτουν πολυπλοκότητα, υψηλό κόστος συµµόρφωσης των φορολογουµένων και ρίσκα παραβάσεων για µη σηµαντικά ποσά, και επίσης έχουν υψηλό κόστος ελέγχου και συλλογής σε σχέση µε την δηµόσια πρόσοδο. Να αποφεύγει το διοικητικό βάρος στις επιχειρήσεις Αυτό επιτυγχάνεται µε πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, µε παράλληλο απεγκλωβισµό από την νοοτροπία που απαιτεί αυτοπρόσωπη παρουσία του εκπρόσωπου της επιχείρησης. Να παρέχει διέξοδο ασφαλούς πρόβλεψης για νεωτεριστικές συναλλαγές Η εξέλιξη της οικονοµίας φέρνει συστηµατικά στην επιφάνεια επιχειρηµατικά µοντέλα και νέου τύπου συναλλαγές που µπορεί να µην εντάσσονται εύκολα στο εκάστοτε υφιστάµενο σύστηµα φορολόγησης. Αυτοί οι νεωτερισµοί ( 13 ) είναι σκόπιµο να υποστηρίζονται γιατί αποτελούν το δυναµικό στοιχείο της 13 Παράδειγµα ήταν στις δεκαετίες του 90 και του 2000 ήταν τα νέα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα, συναλλαγές σχετικές µε την ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας (leasing, ΕΕΑΠ κλπ) τριγωνικές συναλλαγές φασόν προς τρίτες χώρες, κ.ά. 25
ανάπτυξης, και όχι να «σαµποτάρονται» όπως είναι γενικά η τάση σήµερα. Εποµένως πρέπει, θεσµικά, να υπάρχει δυνατότητα (µε θετική προσέγγιση) αξιολόγησης µιας συναλλαγής νέου τύπου και ένταξής της στο υφιστάµενο πλαίσιο είτε ερµηνευτικά, είτε µε πρόταση νέων φορολογικών κανόνων. Να είναι ανταγωνιστικό για τους επενδυτές και να δηµιουργεί κίνητρα για αποταµίευση Ο φορολογικός ανταγωνισµός µεταξύ των κρατών αποτελεί µέρος της πραγµατικότητας σήµερα, και εποµένως οδηγεί στην πίεση για χαµηλούς συντελεστές εταιρικού φόρου εισοδήµατος. Ο σηµερινός συντελεστής (20%) θεωρείται στο άνω όριο ενός ανεκτού συντελεστή µε τα ευρωπαϊκά δεδοµένα, ενώ ένας πιο ρεαλιστικός συντελεστής σε µακροπρόθεσµη βάση θα ήταν το 15%. Σηµαντικά στοιχεία που πρέπει να εισαχθούν για την δηµιουργία περιβάλλοντος φιλικού προς τις επενδύσεις είναι: η έννοια της ενοποιηµένης φορολόγησης οµίλου (group taxation), η ειδική πρόνοια για τους ελληνικούς οµίλους που έχουν επενδύσεις στο εξωτερικό ( 14 ). Επίσης µέρος του προβληµατισµού στο σηµείο αυτό είναι ο εξορθολογισµός της φορολόγησης των φυσικών προσώπων (έλληνες managers) που θητεύουν στο εξωτερικό και αποτελούν ιδιαίτερα δυναµικό και αναπτυσσόµενο στοιχείο της οικονοµίας µας. Η φορολόγηση των καταθέσεων, και γενικότερα της προσόδου από επενδύσεις φυσικού προσώπου, πρέπει να είναι τέτοια που να 14 Το σηµερινό σύστηµα έχει σχεδιαστεί σε µία εποχή που ήταν σπανιότατη η περίπτωση ελληνικών επενδύσεων στο εξωτερικό, και το αποτέλεσµα είναι οι ελληνικοί όµιλοι να βρίσκονται σε µειονεκτική θέση από τους αντίστοιχους ξένους, παρωθώντας τους να µεταφέρουν την έδρα τους εκτός Ελλάδος 26
υποστηρίζει τη ροπή προς αποταµίευση. Μία προωθηµένη σκέψη είναι η µηδενική φορολόγηση αυτής της προσόδου, εάν µπορεί να αποδειχτεί ότι προέρχεται από δηλωµένες πηγές ( και εποµένως έχει ήδη φορολογηθεί στο επίπεδο της κτήσης). Σε κάθε περίπτωση είναι σκόπιµο να εξευρεθεί ένας απλός και αξιόπιστος τρόπος διαφορικής φορολόγησης στις περιπτώσεις που οι αποταµιεύσεις/επενδύσεις προέρχονται από δηλωµένα εισοδήµατα έναντι εκείνων για τα οποία δεν µπορεί να τεκµηριωθεί ότι έχουν δηλωθεί (οπότε δικαιολογείται η φορολόγηση να έχει «δηµευτικό» χαρακτήρα). Να µην επιβαρύνει υπέρµετρα την εργασία και την αυτο-απασχόληση Να προβλέπει συµµετρία µεταξύ κράτους και φορολογουµένου στις επιβαρύνσεις που συνοδεύουν την µη έγκαιρη καταβολή οφειλών. Να προβλέπει ειδικό απλοποιηµένο καθεστώς φορολογίας εισοδήµατος για µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούµενους ( small business taxation ). Πλούσια βιβλιογραφία υπάρχει γύρω από αυτό το θέµα, και από διεθνείς οργανισµούς. Οι περισσότερες προσεγγίσεις βασίζονται σε κάποια µορφή τεκµαρτού ή κατ αποκοπήν φόρου, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απαιτήσεις λογιστικής παρακολούθησης. Αναδιανοµή Είναι παγιωµένη πρακτική (ως προς το φορολογικό σύστηµα) να επιδιώκεται αναδιανοµή µέσα από τις απαλλαγές και την προοδευτικότητα των συντελεστών στα φυσικά πρόσωπα. Παραθέτουµε ορισµένες σκέψεις γύρω από επιλεγµένα κρίσιµα ζητήµατα. 27
Φορολόγηση Εισοδημάτων από εργασία Αφορολόγητο όριο Αυτό να συνδέεται µε το επίπεδο του living wage ( 15 ) Μέγιστος συντελεστής Οτιδήποτε πάνω από περίπου 33% δίνει την αίσθηση του ληστρικού για τον φορολογούµενο που προσφέρει προσωπική εργασία (εάν δουλεύει 6 µέρες, µε το 33% οι δύο είναι για το κράτος). ( 16 ) Φόρος προστιθέμενης Αξίας Οι φόροι πάνω στα εισοδήµατα φυσικών και νοµικών προσώπων προσδιορίζουν σε σηµαντικό βαθµό την οικονοµική συµπεριφορά και πρέπει να είναι στοιχεία που εντάσσονται στον προγραµµατισµό ενός οικονοµικά ενεργού ατόµου ή µιας εταιρείας. Επηρεάζουν εποµένως το σκέλος της προσφοράς, όπου θα βασιστεί η ανάπτυξη της οικονοµίας µας. Αντίθετα, ο ΦΠΑ επηρεάζει (οριακά) µόνο τη ζήτηση, δεν αποτελεί στοιχείο κόστους παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις, και για τον λόγο αυτό ο συντελεστής του ΦΠΑ πρέπει να ορίζεται µε γνώµονα τον ισοσκελισµό των δηµοσίων δαπανών µε τα έσοδα. Λογικά όρια για τον συντελεστή αυτόν είναι 16%-18%. Ένας ιδιαίτερα υψηλός συντελεστής ΦΠΑ (πάνω από 20%) αποτελεί σηµαντικότατο κίνητρο για φοροδιαφυγή (πολύ περισσότερο από ότι ο φόρος εισοδήµατος). 15 Η έννοια αυτή χρησιµεύει και σε άλλα πεδία σαν σηµείο αναφοράς, όπως για τα επιδόµατα ανεργίας, τις ελάχιστες συντάξεις κλπ που συναρτώνται µε αυτό το ποσό µέσω διαφόρων συντελεστών. Μπορεί να αποτελεί έµµεσο τρόπο τιµαριθµοποίησης των µεγεθών αυτών. 16 Υπάρχουν περιπτώσεις όπου εισοδήµατα είναι σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, και δεν µπορούν να στηρίζονται αποκλειστικά στην προστιθέµενη αξία της εργασίας, αλλά έχουν περισσότερο χαρακτήρα επιχειρηµατικής προσόδου. Θα µπορούσε λοιπόν να υπάρχει ο σηµερινός πολύ υψηλός µέγιστος συντελεστής για ποσά άνω του 1εκ., για παράδειγµα. 28
Φορολόγηση Ακίνητης Περιουσίας Η επιβολή φόρου στην ακίνητη περιουσία δεν πρέπει να υπάρχει από την στιγµή πού αυτή έχει αποκτηθεί µε εισοδήµατα τα οποία έχουν δηλωθεί, και όταν παράλληλα φορολογείται η πρόσοδος από την χρήση της ακίνητης αυτής περιουσίας. Η επιβολή φόρου στην ακίνητη περιουσία δικαιολογείται µόνο από έκτακτες ταµειακές ανάγκες του δηµοσίου. Σε κάθε περίπτωση φορολογία στα ακίνητα που χρησιµοποιούνται για παραγωγικούς σκοπούς στερείται λογικής και είναι αντιαναπτυξιακή, εποµένως πρέπει να µην υπάρχει στο νέο σύστηµα. Ρυθµιστικός ρόλος Στο κεφάλαιο αυτό περιλαµβάνονται φόροι που σκοπούν κυρίως να ρυθµίσουν την καταναλωτική συµπεριφορά. Επειδή τα συλλεγόµενα έσοδα είναι σηµαντικά και «εύκολα», σύντοµα το κράτος ξεχνά τον λόγο επιβολής µιας τέτοιας «ειδικής» φορολογίας, και την προσεγγίζει µε αποκλειστικά ταµειακή λογική. Μάλιστα, υπάρχει πάντα ο πειρασµός της διεύρυνσης της γκάµας των αντικειµένων που φορολογούνται µε ειδικό τρόπο, ξεφεύγοντας τελείως από τον παραπάνω σκοπό ( 17 ). Ακόµη όµως και µε την ταµειακή λογική, είδαµε τα αποτελέσµατα υπερβολών. Η πρόσφατη ιστορία έδειξε ότι στα ήδη φορολογούµενα είδη, η υπέρµετρη αύξηση των συντελεστών µπορεί να επιφέρει πτωτικά αποτελέσµατα στα αντίστοιχα έσοδα, ακριβώς διότι επιφέρουν αλλαγή της καταναλωτικής συµπεριφοράς, αλλά σε µερικές περιπτώσεις γιατί δηµιουργείται σοβαρό κίνητρο για λαθραία παραγωγή και διακίνηση (τσιγάρα, αλκοολούχα). Υπάρχουν ειδικές θέσεις για την φορολόγηση των παρακάτω αντικειµένων Αυτοκίνητα (προσανατολισµός στην φορολόγηση µε βάση τους εκπεµπόµενους ρύπους - απαλλαγή των ΙΧΕ χρησιµοποιουµένων για επαγγελµατικούς σκοπούς) 17 Όπως επιδιώχθηκε πρόσφατα η φορολόγηση των αναψυκτικών 29
Καύσιµα Φυσικοί πόροι, νερό Εκπεµπόµενοι ρύποι CO2 Αλκοολούχα ποτά Τσιγάρα Ασφαλιστικά προϊόντα 30
Φορολογία και τοπική αυτοδιοίκηση Η επιβολή τελών από την τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να στοχεύει σε κάποια ειδική αντιπαροχή προς εκείνους που βαρύνονται µε την καταβολή τους, ώστε να εφαρµόζεται ορθά η αρχή της ανταποδοτικότητας. Εποµένως, δεν θα πρέπει να υποκρύπτεται φορολογία, καθώς στην περίπτωση αυτή παραβιάζεται και η συνταγµατική αρχή της νοµιµότητας του φόρου. Ειδικότερα: Υποκείμενοι σε δημοτικά τέλη Θα πρέπει να επιβάλλονται ανταποδοτικά τέλη µόνο στον κύκλο των ωφελούµενων προσώπων, και όχι σε υποκείµενους οι οποίοι δεν έχουν σχέση µε αυτά. Διαφάνεια εν επιτρέπεται η χρηµατοδότηση από ανταποδοτικά τέλη έργων που θα κατασκευαστούν µελλοντικά. Θα πρέπει τα ανταποδοτικά τέλη να καταβάλλονται µόνο για πραγµατικά παρεχόµενες υπηρεσίες. Εποµένως η αντιστοίχηση των επιβαλλοµένων τελών προς καλά οριζόµενες υπηρεσίες, για τις οποίες υπάρχει µονοµερές «συµβόλαιο ποιότητας υπηρεσίας» πρέπει να είναι δηµόσια και διαφανής. Ελεγκτική - λογιστική διαδικασία, Εκκαθάριση Για κάθε υπηρεσία για την οποία επιβάλλεται τέλος, θα πρέπει να ολοκληρώνεται η εκκαθάριση του αντίστοιχου λογαριασµού εσόδων - εξόδων εντός συγκεκριµένου χρονικού διαστήµατος, η δε ανταποδοτικότητα να ελέγχεται από τους ορκωτούς ελεγκτές των Ο.Τ.Α. Η κακή εµπειρία των αυθαιρεσιών των τελών ΟΤΑ οι οποίες είχαν αντιµετωπισθεί σε συγκεκριµένες περιπτώσεις µπορεί να αντιµετωπισθεί σύµφωνα µε τις αρχές της εγκυκλίου του ΥΠΕΣ Α (18-1-2005) εάν επιτέλους επιβληθεί η ουσιαστική εφαρµογή της η οποία µεταξύ άλλων περιλαµβάνει: α. Προτυποποίηση συστηµάτων κοστολόγησης των ανταποδοτικών υπηρεσιών που παρέχονται µε τους πόρους των τελών ΟΤΑ. 31
β. Χωριστά λογιστικά αποτελέσµατα για τη διαχείριση των ανταποδοτικών τελών, µε αξιολόγηση του ύψους τους. γ. Έλεγχο από τον ελεγκτή του ΟΤΑ των λογιστικών αποτελεσµάτων αυτών, και η χωριστή δηµοσιοποίησή τους σε ετήσια βάση. 32