Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини механизациялаш

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚАРШИ МУҲАНДИСЛИК ИҚТИСОДИЁТ ИНСТИТУТИ ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини механизациялаш фанидан мустақил ишни бажариш бўйича услубий кўрсатма Қарши - 2014

Тузувчилар: ЕУТТХК ва УФ кафедраси: доценти Э.У.Эшдавлатов, катта ўқитувчиси Э.Қ.Норбоев. Тақризчилар: И.Ж.Тоиров, ҚХМ каф. мудири, доц. Ф.Э.Бегимқулов,ЕУТТХК ва УФ кафедраси, доц. Услубий кўрсатма "Қишлоқ хўжалик маҳсулотларинн етиштириш, сақлаш ва дастлабки қайта ишлаш " ва "Қишлоқ хўжалигини механизациялаш" таълим йўналиши талабаларининг "Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришни механизациялаш" фанидан мустақил ишини бажариши учун мўлжалланган. Услубий кўрсатма ЕУТТХК ва УФ кафедрасининг 201 йил " " баённома ва Муҳандис техника факультети услубий комиссиясининг 201 йил " " баённома йиғилишларида кўриб чиқилган ва ўқув жараёнига жорий этиш учун тавсия этилган.

Мустақил ишнинг мақсади талабаларнинг мустақил равишда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришда комплекс механизациялаш, механизациялаштирилган ишларнинг ни ишлаб чиқиш, МТП дан фойдаланишни режалаштириш бўйича билимларини мукаммал эгаллашдан иборатдир. Мустақил ишни бажариш вақтида талабалар олий билим юртида қишлоқ хўжалигида техникалардан фойдаланиш бўйича олган билимларини кенгайтириб ва мустаҳкамлаб олади. Мустақил ишда албатта, прогрессив индустриал технологиянинг янги усуллари, янги машиналарни ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш масалалари, илғор тажрибаларидан ва илм-фан ютуқларидан фойдаланиш масалалари ҳам ёритилган бўлиши керак. Мустақил ишни бажариш учун талабалар қишлоқ ҳўжалигида ишлатиладиган трактор ва қишлоқ хўжалик машиналарининг техник характеристикасини, деҳқончилик асосларини, ўқув ва махсус адабиётлардан эркин фойдаланиш йўлларини билиши зарур. Мустақил ишнинг нитижалари асосида талабалар қишлоқ хўжалигида техникалардан фойдаланишни яхшилаш бўйича ўзининг таклиф ва мулоҳазасини киритиб хулоса қилади. Мустақил иш қуйидаги қисимлардан ташкил топган. Кириш. 1.Берилган технология буйича қисқача маълумот. 2.Берилган технология учун механизациялаштирилган ишларнинг технологик картасини ишлаб чиқиш; 3.Тракторларнинг эксплуатацион ва инвентар сонини аниқлаш. 4.Қишлоқ хўжалик машиналарининг сонини аниқлаш. 5.Берилган технологиянинг нефт маҳсулотларига бўлган талабини аниқлаш. 6.Эҳтиёж учун сақланадиган нефт маҳсулотлари миқдорини аниқлаш. Хулоса. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати. Мундарижа. Мустақил иш раҳбар томонидан берилган махсус топшириқ асосида ҳам бажарилиши мумкин, бунда раҳбар экин турлари бўйича ер майдонини, ҳосилдорликни, тракторлар маркасини бўйича керакли маълумотларни бериши керак. Мустақил иш учун керак бўладиган маълумотлар: а)берилган технология бажариладиган экинларнинг ер майдони, модул ҳўжаликда етиштириладиган экинлар учун танланган технология; б) технологияга таъсир этувчи табиий- иқлим шароити; в) қишлоқ ҳўжалик экинларини етиштириш бўйича намунавий технологик карта; г) бажариш учун керак бўладиган меъёрлар ва справочник материаллар. Мустақил ишнинг тушунтириш - ҳисоблаш қисм 15-20 бет ҳажмда 210-297 мм даги стандарт қоғозда бажарилиши ва технологшик карта миллиметрик қоғозда бажарилади.

К И Р И Ш Мустақил ишнинг кириш қисмида Республикамиз қишлоқ ҳўжалигини ривожлантиришдаги асосий масалаларни ва уларни ҳал этиш бўйича чиқарилган қарорлар асосида баён этилади. Мустақил ишнинг мақсади аниқланади. 1. Берилган технология буйича қисқача маълумот. Бу қисмда талаба берилган технология ва унинг элементлари, унда бажарилиши керак бўлган ишлар ва уларда қулланиладиган техникалар, механизациялашган ишларни бажаришда қуйиладиган агротехнологик талаблар, ишнинг бажарилиш сифатига тупроқ такиби, тузилиши ва табиий иқлим шароитининг таъсири каби материалларни ёритиб беради. Берилган технология учун механизациялаштирилган ишларнинг технологик картасини ишлаб чиқиш. Қишлоқ хўжалик экинларини етиштириш ва уриб-йигиб олиш технологик картаси пахта етиштирадиган хўжаликлар учун хар бир экин тури учун ишлаб чиқилади. Технологик картани ишлаб чиқишда вилоятдаги илгор хўжаликлар тажрибаларига таянган ҳолда, келажакка мулжалланган намунавий технологик карталардан фойдаланиш керак. Бунда технологик картани тузилиши керак бўлган хўжаликнинг шароитлари тўлиқ ҳисобга олинади ва намунавий технологик картада кўрсатилмаган айрим маълумотлар асос сифатида қабул қилиниб механизациялашган ишларнинг технологик картаси тўлғизилади. Технологик карта қуйидаги устунлардан ташкил топган: 1. Бажариладиган ишларнинг тартиб рақами; 2. Технологик жараёнларнинг номи; 3. Технологик жараёнларнинг сифат кўрсатгичлари (ρ); 4. Тракторлар тури; 5. Қишлоқ хўжалик машиналарининг ва тиркамаларининг тури ва сони; 6. Хизмат қилувчи кишилар сони (m); 7. Иш хажмининг физик улчов бирликлари (га, т, м 3, км ва бошқалар); 8. Агрегатнинг бир соатлик иш унуми ( W c ); 9. Агрегатнинг бир кунлик иш унумдорлиги (W к ); 10.Иш кунининг давомийлиги (Т к, соат); 11.Технологик жараённинг бажарилиш муддати (Д м ); 12.Иш кунлар сони (Д иш к ); 13.Технологик жараённинг бажарилиши керак бўлган майдон (а), % 14.Агрегатнинг иш бажарилиши муддатидаги иш унумдорлиги (W arp ); 15.Физик бирликдаги иш хажми (И ф );

16.Талаб этиладиган тракторлар сони (М т ); 17.Талаб этиладиган қишлоқ хўжалик машиналари сони (М кхм ); 18.Норматив бўйича ёқилғи сарфи ( q) кг/га; 19.Бутун технологик жараён иш хажмини бажаришга сарф бўладиган ёқилғи миқдори (Q ), кг; 20.Календар кунга тўғри келадиган ёқилғи сарфи (Q к ), кг; 21.Берилган трактор турининг бир соатда бажарадиган шартли эталон гектардаги иш унуми (ω н ) ш.эт.га/соат; 22.Ишни бажариш учун талаб этилган вақт (Т), соат; 23.Шартли эталон гектардаги иш хажми (И ш.эт.га ); 24.Бир гектарга тўғри келадиган мехнат сарфи (З м. с ), киши, соат/га; 25.Кунлик талаб этиладиган ишчилар сони, ( Z), киши. Технологик карта устунларини тўлдириш тартиби. 1.устун. Технологик жараёнларни тартиб рақамини қўйишда ҳамма экин турлари учун умумий бўлган кетма-кетлик тартибидан фойдаланиш керак. Умумий тартиб рақамини қўйиш тракторлардан фойдаланиш, суткалик ёнилги сарфи ва бошқа графикларни қуришда ишни осонлаштиради. 2.устун. Технологик жараён номлари келажакда мулжалланган намунавий карталар асосида тулдирилади. Бунда хўжаликда қайси экин тури асосий уринда турса шу экин тури биринчи бўлиб ёзилади. 3.устун. Хар бир технологик жараён бажарилишида қўйиладиган агротехник талаблар кўрсатилади; ишлов бериш чуқурлиги, уриш бапандлиги, уругни ва ўғитларни сепиш нормаси, ташиладиган юкларнинг масофаси ва х.к. Сифат кўрсатгичлари хўжаликда иш шароитини ҳисобга олган ҳолда справочник адабиётлардан ёки намунавий технологик карталарга асосланган ҳолда қабул қилинади: ҳосилдорлик эса хўжаликнинг келажакка мулжалланган режасига кура қабул қилинади. Бошқа кўрсатгичлар: юк ташиладиган масофа, уруг ва угитларнинг берилиш нормалари ҳам хўжалик шароитига мос ҳолда олинади. 4 ва 5 устунлар. Машина - трактор агрегатининг таркиби, хар бир технологик жараённинг сифатли ва кам харажатларда бажаришини таъминлай олишига қараб танланади, бунда албатта шу хўжалик шароити ҳисобга олинади. Машина-трактор агрегатини танлашда хўжалик дала майдонларининг улчамларини, қиялигини ҳисобга олган ҳолда, юриш тезлиги ва двигателнинг қуввати юқори бўлган ҳамда шу технологик жараённи сифатли бажаришига қараб танланади. Танлаб олинаётган трактор турларини иложи борича кам қабул қилиш керак, лекин ҳамма жараёнлари бажара олиши шарт. Шу билан бирга хўжаликда бор бўлган техникалардан унумли фойдаланишни ва келажакда сотиб олиниши керак бўлган техникаларни эътиборга олиш шарт. Машина - трактор агрегатларини тузишда тракторнинг асосий техник кўрсатгичлари билан Қишлоқ хўжалик машиналарининг техник кўрсатгичлари мос келиши лозим. М: трактор гилдираклари оралиги ва сеялка ёки культиваторларнинг қамраш кенглиги, тракторнинг тортиш кучи билан қишлоқ

хўжалик машиналарнинг умумий қаршилиги ва бошқалар. 6. устун. Хизмат килувчи кишилар сони, асосан қабул қилинган агрегат турига ва унинг ишлаш схемаси ҳамда техник хизмат кўрсатиш га боғлик бўлади. Бу кўрсатгич асосан типовой технологик картага асосан олинади. 7.устун. Бу устунга бажариладиган ишларнинг физик бирликлари (га,т,м, км) қўйилади. 8 ва 9 устунлар. Агрегатларнинг иш вақтидаги бир соатлик ва бир иш кунлик иш унумдорлиги. Мустақил ишни бажаришда бу кўрсатгичларни шу хўжаликдаги маълумотларга асосланган ҳолда олинади ёки булмаса "механизациялашган дала ишлари учун иш унумдорлиги ва ёқилғи сарфи нормалари" намунавий тўпламлардан қабул қилинган агрегатлар уч; олинади. Айрим холларда намунавий технологик картага асосан каб; қилинади. 10. устун. Иш кунининг давомийлиги асосан хўжаликда қабул қилинган иш режимига ва намунавий технологик картага қараб қабул қилинади, бунда албатта ишни бажарилиш муддатига, характерига қараб олинади. Иш куни асосан 7, 10, 14 соатлик бўлиши мумкин. Захарли химикатлар билан ишлаганда иш кунининг давомийлиги 4 соат қабул қилинади. Хар бир технологик жараён учун иш кунининг давомийлиги технологик картада ҳам берилган бўлади. 11ва 12 устунлар. Бажариладиган қишлоқ хўжалик ишларининг календар вақти ва иш кунлари сони, шу хўжаликнинг кўп йиллик тажрибаларига ёки илгор хўжалик тажрибаларига таяниб, метрологик маълумотларга асосланган ҳолда қабул қилинади. Бу кўрсатгичларни ҳам келажак учун мулжалланган намунавий технологик карталардан қабул қилиш мумкин. 13.устун. Технологик жараёнларшшг умумий экин майдонига нисбат; бажарилиш миқдори % ҳисобида, асосан илгор хўжалик тажрибаларига ку] ёки типовой технологик картага асосан қабул қилинади. 14.устун. Агрегатнинг агротехник муддатда бажарадиган иш унумдорли; қуйидагича аниқланади. W arp = W с. Т к. Д иш к, га,т,м 3, км. бу ерда W c агрегатнинг бир соат эксплуатацион иш вақтидаги унуми (га/с, т/с, км/с, м 3 /с ва х.к.) Т к - иш кунининг давомийлиги, соат; Д иш,-иш кунлари сони; 15 устун. Иш хажмининг физик бирликдаги миқдори қуйидагича аниқланад а) агар иш бирликлари "га" да берилган булса, И ф = Ғα /100; га бу ерда а - технологик жараёнларнинг умумий экин майдонига нисбат; % ҳисобидаги бажарилиш миқдори; Гц.-экин майдони; б) агар иш бирликлари "т, м 3, км" да берилган булса, И Ф = Ғ αρ/100; т, м 3, км бу ерда Р-хосилдорлик, угит ва уругларнинг сепилиш нормаси ва х.к.

16 устун. Технологик жараёнда берилган иш хажмини бажариш учун гал; этилган тракторлар сони қуйидагича аниқланади. М т = И ф /W arp ; дона бу ерда W arp - агрегатнинг берилган агротехник муддатда бажарадиган иш унумдорлиги; Ҳисобланган тракторларнинг талаб этилган сони вергулдан кейинги икки хонага ёки 0,01 аниқликда ёзилади. 17 устун. Технологик жараённи бажариш учун керак бўлган қишлоқ хўжалик машиналари сони, шу жараён учун топилган тракторлар сонига, афегат гаркибида катнашаётган машиналар сонини кўпайтириш йули билан аниқланади. М кхм = М т.n иш, дона 18 устун. Бир бирлик ишни бажариш учун сарфланадиган ёқилғи миқдори нормаси, бу ёқилғи миқдори хўжаликдан ҳам олиниши мумкин, агар у техник жихатдан асосланган булса, Ёқилғи миқдори хўжалик учун аниқланмаган булса, у ҳолда қуйидагича аниқланиши мумкин. q=q c.k т /W c, кг/га бу ерда Q c - трактор двигателининг номинал қувватидаги соатлик ёқилғи сарфи,кг. Соатлик ёқилғи сарфининг миқдори 1.47 жадвалдан /6/ қабул қилинади. W c - агрегатнинг соатлик иш унумдорлиги; К т - двигателнинг тулик юкланмаганлигини ва ёқилғи сарфининг асосий ишдан ташкари, яъни бурилишларига, салт юришларига ва тухтаб туришларига сарфланишини ҳисобга олувчи коэффициент. К т нинг киймати /11/ адабиётнинг 27 жадвалидан олинади. 19 устун. Технологик жараённинг берилган иш хажмига сарфланадиган ёқилғи миқдори. Бу ёқилғи миқдори бир бирлик ишни бажариш учун кетган ёқилғи миқдорини ( q ), шу технологик жараён учун умумий иш хажмига кўпайтирилганига тенг, яъни Q и = q И ф, кг Республикада қишлоқ хўжалик экинларини етиштиришда 2005-2010 йилларга мулжалланган намунавий технологик картасида бир бирлик ишга сарфланадиган ёқилғи миқдори кг/га да берилган, шунинг учун бутун технологик жараён учун кетадиган ёқилғи миқдори қуйидагича топилади. Q и = q Ғ α /100; кг 20 устун. Бир календар кунга (суткага) тугри келадиган ёқилғи миқдори қуйидагича аниқланади.

Q k = Q и /Д к, кг/кун бу ерда Q и - технологик жараённинг иш хажмини бажариш учун кетган ёқилғи миқдори, кг; Д к - технологик жараённи бажариш учун керак бўлган календар кунлар сони. 21.устун. Берилган маркадаги тракторларнинг бир соатлик смена вақтида шартли эталон гектарда бажарадиган иши (ω эт ). /11/ адабиётнинг 22 жадвалидан олинади. 22.устун. Агрегатнинг технологик жараён иш хажмини бажариш учун керак бўладиган соати. Буни шу иш хажмини агрегатнинг бир соатлик иш унумдорлигига булиш билан аниқлаш мумкин, 0,1 аниқликгача олинади. Т = И ф / W c, соат 23 устун. Технологик жараённинг шартли эталон гектардаги иш хажми, бу микдор шу технологик жараённи бажариш учун керак бўладиган соатларга тракторнинг смена вақтининг бир соатида шартли эталон гектарда бажарадиган иш миқдорига кўпайтмасига тенг бўлади. И ш. эт. га =ω н Т, ш.эт.га 24 устун. Технологик жараённи бажаришда бир гектарга сарфланадиган мехнат сарфи. Мехнат сарфи хизмат килувчи кишилар сонини, агрегатнинг соатлик иш унумига булинганига тенг. Агар иш бирлиги т, м, км ларда берилган булса, мехнат сарфини сифат кўрсатгичи р га кўпайтириш керак, улчов бирлиги (га) да берилган булса, қуйидагича аниқланади. Улчов бирлиги т, км, м бўлганда 3 м.с = m.α/ W c.100, киши.соат/га 3 м.= m.α/ W c.100. ρ, киши.соат/га 25 устун. Технологик жараённи бажариш учун керак бўлган ишчилар сони қуйидагича аниқланади. Z к = И ф. m /W с.т см.д иш. к, киши бу ерда Д иш - иш кунлари сони; m - агрегатга хизмат килувчи кишилар сони; Т см - смена кунининг давомийлиги, бу асосан Т см =7 соат, захарли кимёвий моддалар билан ишлаганда Т см = 4 соат қабул қилинади. W c - агрегатнинг соатлик иш унуми; И ф - технологик жараённи бажаришдаги физик бирликдаги иш хажми. Мустакил ишнинг ҳисоблаш ва изохлаш кисмда технологик картанинг 15 дан 25 устунлари учун 3-4 мисол кўрсатиш керак, бунда хар бир улчов бирлигини

ҳисобга олиш лозим. Қолган технологик жараёнларнинг кўрсатгичлари технологик картанинг ўзида кўрсатилади. Технологик картанинг ҳисоблашлари тугагандан кейин 19, 22, 23, 24 устунларнинг натижалари жамланади. Технологик жараёнларни бажариш керак бўлган тракторлар сони ишлаб чиқилган технологик картадан тўғридан-тўғри аниқлаш мумкин, лекин технологик картада иш вақти бир-бирига тўғри келиши ёки айрим технологик жараёнлар бир неча марта хар хил даврда такрорланиши мумкин бўлганлиги сабабли график усулда ҳам аниқланиши мумкин. Тракторларнинг эксплуатацион ва инвентар сонини аниқлаш. Технологик картадан ёки тракторлардан фойдаланиш графиги қурилиб, корректировка қилингандан кейин, тракторларнинг талаб қилинган энг юқори кўрсатгичига қараб эксплуатацион сони аниқланади. Инвентар сони эса қуйидагича аниқланади. М и = М э / К т. т., дона бу ерда М э - талаб қилинаётган тракторларнинг энг юқори кўрсатгичи буйича эксплуатацион сони; К т.т. - тракторнинг техник тайёргарлик коэффициенти (0,90...0,95 деб қабул қилинади). Қишлоқ хўжалик машиналарининг талаб қилинган сонини аниқлаш. Қишлоқ хўжалик машиналарининг талаб қилинган сонини технологик карта ва қишлоқ хўжалик машиналаридан фойдаланиш графигига асосан қабул қилинади. Қишлоқ хўжалик машиналари сонини аниқлаш учун технологик картадан қуйидаги устунлар асос қилиб олинади. 1. Технологик жараён номлари (2 устун); 2. Ишнинг бажарилиш календар кунлари (11 устун); 3. Бажариладиган иш хажми (15 устун); 4. Қишлоқ хўжалик машиналари ва тиркамаларга бўлган талаб (17 устун). Технологик картада бир марта ишлатиладиган қишлоқ хўжалик машиналари (пахта экиш сеялкалари, чиканка қиладиган машиналар, силос уриш комбайнлари ва бошқалар) сонини, технологик жараённи бажаришидаги талаб қилинган сонига қараб технологик картанинг ўзидан қабул қилинади. Умумий ишларга мўлжалланган қишлоқ хўжалик машиналари (плуглар, культиваторлар ва бошқа машиналар) сонини аниқлаш учун шу машиналар технологик жараёнларининг иш бажариш муддатига қаралади, агар иш бажариш муддатлари бир-бирига туғри келса шу машиналар сони бир-бирига қушиб ҳисобланади ва умумий сони топилади. Сони аниқланаётган машиналарнинг умумий сони, шу машина кайси муддатда энг кўп ишлатилса шунга қараб олинади. Тракторлар ва қишлоқ хўжалик машиналарининг талаб қилинаётган умумий

сони топилгандан кейин, уларни жадвал кўринишида нархи ва умумий сўммаси келтирилади. МТПнинг таркиби ва балансдаги қиймати 1.жадвал т/ р Машина номи маркаси сони Биттасини нг бахоси, сўм 1 Ҳайдов Т-4А тракторлари 2 Чопик тракторлари Т28Х4М 3 Транспорт Т28Х4МС-1 тракторлари 4 Плуглар ПЛН-4-35 5 Чизеллар ЧКУ-4 6 Бороналар ЗБСС-1,0 7 Сеялкалар СЗТ-3,6 СЧХ-4 ва хакозалар Жами Умумий баҳоси, сўм. Берилган технологиянинг бажарилиши учун талаб қилинаётган нефт маҳсулотлари миқдорини аниқлаш. Технологик картадан ёки курилган суткалик ёқилғи сарфи графигидан ойлик ва йиллик талаб қилинадиган ёқилғи микдорлари топилади. Q м = F. α. ρ, кг бу ерда F - графикда қурилган туртбурчакларнинг бир ойга тугри келадиган юзаси; см 2 а - ёқилғи сарфи масштаби, кг/ см; ρ - кунлар ҳисобида берилган вақт масштаби, кун/см. Ойлар буйича аниқланган ёқилғи микдорй жадвал кўринишида ёзилади.

2. жадвал Ойлар буйича ёқилғи сарфи Трактор маркаси Т-4А Т28Х4М Т28Х4МС- 1 жами I II II I IV О й л а р V VI VII VIII IX X XI XI I Бир йилда Аниқланган умумий ёқилғи миқдорига технологик картада ҳисобга олинмай қолган ишлар учун сарфланадиган ёқилғи миқдорларини ҳам қушиш керак, бу асосий ёқилғи миқдорига нисбатан % ҳисобида берилади. 1. Агрегатнинг хар куни сақлаш жойидан далага бориб-келиши учун - 3%. 2. Агрегатларни тузиш учун - 0,2 %. 3. Узок жойларга бориб келишга - 1 %. 4. Майдонни ишга тайёрлаш учун 1 %. 5. Агрегатнинг эксплуатацион узгариш натижасида қушимча ёқилғи сарфланишини ҳисобга олиш ва бошқа сабаблар учун - 2,5 %. Юқорида кўрсатиб ўтилган қушимча ёқилғиларни ҳисобга олсак, йиллик ёқилғи сарфи қуйидагича бўлади. Q у.й. = Q й + ΣQ й.қуш ; кг бу ерда ΣQ й.қуш - йиллик қушимча ёқилғи миқдори. Суткалик ёқилғи сарфининг йигиндиси графиги ҳам худди юқорида айтилгандек усулда қурилади. Бу графикдан хўжаликка керак бўладиган умумий ёқилғи миқдори аниқланади. Эҳтиёж учун сақланадиган ёқилғи хажмини аниқлаш. Эхтиёж учун сақланадиган ёқилғи миқдорини сақлаш учун идишларнинг умумий хажми қуйидаги формула билан аниқланади. Y x =Q у.й E мах /100ρm т, м 3 бу ерда Q У.Й. - йиллик умумий ёқилғи сарфи, т; р - ёқилғининг зичлиги (ҳисоблашларда дизел ёқилғиси учун 0,8; бензин учун 0,76 қабул қилинади); m т - идишларнинг тулдирилиш даражаси коэффициенти - 0,95; E max - хўжаликда эхтиёж учун сақланадиган ёқилғи миқдори (йиллик ёқилғи сарфига нисбатан % ҳисобида). Хўжаликда сақланиши керак бўлган ёқилғининг энг юқори миқдори, ёқилғи сарфи нотекислиги коэффициентининг юқори қийматига боғлиқ бўлади. Бу коэффициент ойлик ёқилғи сарфининг энг юқорисини, уртача ойлик ёқилғи

сарфига нисбат билан аниқланади. МТПда техник хизмат кўрсатишни ташкил қилиш коидаларига кура хўжаликда сақланиши керак бўлган ёқилғининг энг юқори миқдори билан ёқилғи нотекислиги коэффицентининг қуйидаги боғлиқлиги келтирилган. Хўжаликда сақланиши керак бўлган ёқилғининг энг юқори миқдорининг ёқилғи сарфи нотекислиги коэффициентига боғлиқлиги. Y max 1,25 1,50 1,75 2,00 2,20 2,50 2,75 3,00 F 4,00 4,80 5,60 6,40 7,80 9,40 10,8 0 12,1 0 3. жадвал Хар бир асосий ёқилғи учун 2-3 тадан идиш танланиши керак. Идишларнинг улчамлари ГОСТ бўйича ҳисобланганга яқини қабул қилиниши лозим, бунда албатта намунавий лойихаларни ҳисобга олиш керак. Мойлаш материаллари ва двигателни ёндириш учун ишлатиладиган бензин сарфланиш нормалари асосий ёқилги сарфига кура % ларда берилади (2-илова). Йиллик, квартал ва ойлик нефт маҳсулотларини ҳисоблашларда, албатта бунга чиниқтириш, ТХК ва ремонт учун сарфланадиган нефт маҳсулотларини ҳам ҳисобга олиш керак. Нефт маҳсулотлари сарфи аниқлангандан кейин у жадвал кўринишида ёзилади. 4. жадвал Нефт маҳсулоти номи Дизел ёнилғиси Мотор мойи Трансмиссия мойи Солидол Ендириш бензини Жами Нефт маҳсулотлари сарфи кварталлар Йиллик I II III 1У сарфи т. 1т.Нефт маҳсулоти бахоси, сўм Умумий суммаси сўм

Ёқилғи ташиш воситалари сонини аниқлаш. Ёқилғи ташиш воситаларнинг сони хўжаликдаги ёқилғи ташиш воситаларининг турига ва ишлаётган МТАларнинг сонига боглиқ бўлади. m т.в. = Q c ma * / V т. в. ρ. n р, дона бу ерда Q c ma * - хўжаликда энг кўп талаб қилинаётган суткалик ёқилғи сарфи,т; V т. в - ёқилғи ташиш воситаларини идишининг хажми, м 3 ; р - ёқилғининг зичлиги, т/ м 3 ; - ёқилғи ташиш воситалари идишининг тулдирилиш даражаси коэффициенти (0,95); n р - суткадаги ёқилғи ташиш воситаларининг қатнаш сони n р =(Т см - ΣT)/(2S/υ н +Т ё.к. ), дона; Т см - смена вақтининг давомийлиги, с; ΣT - ёқилғи ташиш воситаларининг узига ёқилғи қўйиш учун ва агрегатларга ёқилғи қўйиш учун кетган вақтлардан ташкари йуқотган вақтлари, с; Т ё.к. - ёқилғи ташиш воситаларининг ўзига ва агрегатларга ёқилғи қўйиш учун кетган вақт, с; S ёқилғини агрегатларга олиб бориш масофаси, км. υ н - ёқилғи ташиш воситаларининг ишчи тезлиги, км/соат;

1 - илова Тракторларнинг эксплуатацион кўрсатгичлари. Тракторлар Тортиш кучи класс. Двигателнинг номинал эксп. қуввати квт Трактор массаси Серэнергия -лиги квт Соатли эталон иш унуми ш.э.га/соат К-70А 5 147,2-11,8 12,5 2,2 К-701 5 198,7 13,7 14,8 2,7 Т-150К 3 121,4 7,5 16,2 1,65 Т-4А 4 96,0 7,96 12,0 1,45 ДТ-75М 3 66,2 6,25 10,6 1,10 ДТ-75, Т- 3 55,2 6,25 8,8 1,0 74 1,4 55,2 3,2 17,2 0,70 ТТЗ-100.11 1,4 55,2 3,2 17,2 0,70 МТЗ-80, МТЗ-80Х 1,4 55,2 3,2 17,2 0,70 МТЗ-82 1,4 55,2 3,4 16,2 0,73 ЮМЗ-6М, ЮМЗ-6Л Т-40М, Т-40АМ 1,4 44,2 3,2 13,8 0,60 0,9 36,8 2,6 14,2 0,54 Т28Х4М, 0,9 36,8 2,5 14,8 0,55 Т28Х4МС- 1 ТТЗ-60.10 0,9 36,8 2,5 14,8 0,55 ТТЗ-60.11 Т-25А 0,6 18,4 1,8 10,2 0,3 Т-16М 0,6 14,7 1,2 8,6 0,22

2 - илова Мой сарфлаш нормалари (сарфланган ёнилгига нисбатан % ҳисобида) Тракторлар Б,В ва Г группа мотор Трактор транссия- Индустриал ва бошқа Консистент мойлар жами Шу жумладан дизел учун си мойлари махсус мойлар К-70А, К-701 4,1 2,8 0,4 0,2 0,02 Т-150К 3,5 1,7 0,6 0,4 0,04 Т-150 3,6 1,7 0,4 0,02 0,04 Т-130 4,1 3,04 0,9 0,1 0,06 Т-4А 4,2 3,2 0,9 0,1 0,02 ДТ-75М 4,2 з,з 0,9-0,02 ДТ-75 4,2 3,3 0,9-0,03 Т-74 4,6 3,1 1,2-0,03 Т-70С 4,6 4,0 1,1-0,02 ТТЗ-100.11 3,5 2,3 1,1 0,1 0,06 МТЗ-80, МТЗ-82 ЮМЗ-6М, ЮМЗ-6Л Т-40М, Т-40АМ ТТЗ-60.10 ТТЗ-60.11 3,5 2,3 1,1 0,1 0,06 4,0 2,8 1,1 0,1 0,06 4,1 2,3 1,1 0,1 0,06 Т-25А 4,1 2,3 0,7-0,03

ТАСДИКЛАЙМАН ЕУТТХК ва УФ каф. мудири доц.ў.р.бойназаров 2014 й Технология факультети талабаларига КХИЧМ фанидан мустақил ишни бажариш учун топшириқ вариантлари Вари Технологик жираёнлар тўплами даври ант 1. Пахта етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 2 Чигит экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 3 Пахтани йиғиб-териб олиш 4. Галла етиштириш 5. Галла етиштириш 6 Иккинчи йилги бедани етиштириш 7. Иккинчи йилги бедани етиштириш 8 Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 9. Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 10. Биринчи йилги бедани экиш, парвариш қилиш ва ўриб олиш 11. Макка етиттиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 12. Макка етиштиришда экнш ва қатор ораларига ишлов бериш 13 Маккани сипос ва донга ўриб-йигиб олиш Ер майдони, га 75 Тракторлар русуми 75 75 75 150 75 125 14. Пахта етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 150 80 60 60 50 50 50 T-4A; TT3-60.11; TT3-60.10 TT3-100.10 TT3-100.10 Т-4A; ТТЗ-100.11. Т-4A; ТТЗ-100.11. ТТЗ-100.11; Т-4A; ТТЗ-100.11.

15 Чигит экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 16 Пахгани териб-йиғиб олиш 17 Ғалла етиштириш 18. Ғалла етиштириш 19. Иккинчи йилги бедани етиштириш 20. Иккиичи йилги бедани етиштириш 21. Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 22. Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 23. Биринчи йилги бедани экиш, парвариш қилиш ва ўриб олиш 24. Макка етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 25. Макка етиштиришда экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 26 Маккани силос ва донга ўриб-йигиб олиш 27 Пахта етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 28 Чигит экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 29 Пахтани териб-йиғиб олиш 30 Ғалла етиштириш 31 Ғалла етиштириш 32 Иккинчи йилги бедани етиштириш 33 Иккинчи йилги бедани етиштириш 150 150 300 150 250 160 120 120 100 100 100 50 50 50 50 75 50 60 Т-4А, ТТЗ-60.11; Т-4A; ТТЗ-100.11. Т-4A; ТТЗ-100.11. Т-4А, ТТЗ-60.11;

34 Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 35 Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 36 Биринчи йилги бедани экиш, парвариш қилиш ва ўриб олиш 37 Макка етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 38 Макка етиштиришда экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 39 Маккани силос ва донга ўриб-йигиб олиш 40 Маккани силос ва донга ўриб-йигиб олиш 41 Пахта етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 42 Чигит экиш ва қатор ораларига ишлов бериш 43 Пахтани териб-йиғиб олиш 44 Ғалла етиштириш 45 Ғалла етиштириш 46 Иккинчи йилги бедани етиштириш 47 Иккинчи йилги бедани етиштириш 48 Биринчи йилги беда етиштиришда ерга асосий ва экиш олди ишлов бериш 90 90 90 60 60 60 55 110 110 110 175 175 140 90 90 ТТЗ-100.11; Т-4A; ТТЗ-100.11. Т-4A; ТТЗ-100.11. Т-4А, ТТЗ-60.11;

Муҳандис-техника факультети «Қишлоқ хўжалик махсулотларини сақлаш ва дастлабки қайта ишлаш» ва "Қишлоқ хўжалигини механизациялаш" таълим йўналиши талабаларига ҚХИЧМ фанидан мустақил ишни бажариш бўйича Т О П Ш И Р И Қ Вариант Экин тури Экин майдони га ТРАКТОРЛАРНИНГ ТУРЛАРИ т/р 1 2 3 Тракторлар русуми МУСТАҚИЛ ИШ МАЗМУНИ Кириш. 1. Технологик картани ишлаб чиқиш. 2. Тракторлар ва ҚХМларнинг таркибини ва талаб қилинаётган сонини аниқлаш. 3. Нефт маҳсулотларига бўлган талабни аниқлаш ва меҳнат сарфини ҳисоблаш. Топшириқ берилган сана Топшириқ берувчи ўқитувчи Топшириқ бажарувчи талаба

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. М.Шоумарова, Т.Абдуллаев. Қишлоқ хўжалик машиналари, Т.Ўқитувчи, 2002. 2.А.И. Комилов., Қ.А.Шарипов., Н.Т.Умиров., И.М.Марупов., Р.Т.Рустамов. Трактор ва автомобиллар. Тошкент. Талқин - 2003 (лотин алифбосида) 3. Н.И. Вершагин и др. Организация и технология механизированных работ в растениводстве. Учебн. Посб. ИРПО; Изд. Центр «Академия» 2000г. 4.Э.Ойхужаев, Х. Хушназаров. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини механизациялаш. Т, Меҳнат, 1988. 5. М.Шоумарова, Т.Абдуллаев. Қишлоқ хўжалик машиналари, Т.Ўқитувчи, 2006. (лотин алифбосида) 6. Карпенко А.И., М.Халинской В. Сельскохозяйственные машины.м.:1999 г. 7. Родичев В.И. ва Родичева Г.И. Трактор ва автомобиллар Т. 1984 йил. 8. Карташев ва бошқалар. Механизация и электрофикация животноводства М. Агропромиздат 1997 йил. 9. Мультимедия дарслик. Қишлоқ хўжалиги машиналари. (лотин алифбосида) 10.О.К.Ўримбоев ва боқалар. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини механизациялаш (маърузалар матни) Тошкент 2005 йил.