Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων ΙI

Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων ΙI Οι 6 Επαναστάσεις της Πληροφορίας Εισαγωγή Ανδρέας Γιαννακουλόπουλος Επίκουρος Καθηγητής

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 1

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons 2

2 Έναρξη... Στο πέρασμα των χρόνων, ολοένα και πιο πολλοί άνθρωποι: λένε περισσότερα μέσω περισσότερων καναλιών επικοινωνίας για περισσότερα θέματα σε ένα μεγαλύτερο ακροατήριο Η Εποχή της Πληροφορίας στην οποία ζούμε, είναι η πιο πρόσφατη σε μια σειρά κοινωνικών επαναστάσεων που καθορίζουν και καλύπτουν την καταγεγραμμένη ιστορία. Η επιθυμία για παραγωγή επικοινωνίας όσο και για κατανάλωση αυτής, ήταν παρούσα σε κάθε γενιά. Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

3 Καθορίζοντας την επανάσταση της πληροφορίας... Η επιθυμία να θυμάται κανείς κάτι, καταγράφοντάς το, οδήγησε στις απαρχές της επανάστασης της πληροφορίας. Η επανάσταση αυτή και οι επαναστάσεις που την ακολούθησαν θα διαπλάσουν το ανθρώπινο είδος περισσότερο από ότι μπόρεσε ή θα μπορέσει οποιοσδήποτε πόλεμος ή βασιλιάς. Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

4 Ο όρος επανάσταση Υποδηλώνει μια ξαφνική και συχνά βίαιη αλλαγή. Στην αργκό, η επανάσταση είναι μια υπεραπλουστευμένη περιγραφή οποιονδήποτε εξελίξεων που σχετίζονται με την κοινωνία. Στην συγκεκριμένη περίπτωση περιγράφει τις βαθιές αλλαγές που αφορούν στα νέα μέσα επικοινωνίας, αλλαγές που έχουν κλονίσει τις πολιτικές δομές και επηρέασαν την οικονομική ανάπτυξη, την κοινοτική δράση και τις προσωπικές συμπεριφορές. Τα νέα μέσα πληροφόρησης έγιναν μέρος της κοινωνίας που αλλάζει. Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

5 Επανάσταση της πληροφορίας Είναι προφανές ότι για να πετύχει μια επανάσταση της πληροφορίας, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που θα παρέχουν τους νέους τρόπους επικοινωνίας, πρέπει να διαχέονται στο εσωτερικό των κοινωνιών που ήδη υπόκεινται σε αλλαγές. Οι τεχνολογίες της επικοινωνίας από μόνες τους δεν είναι αρκετές. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενισχύουν αλλά και ενισχύονται από ό, τι έχει κλονίσει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Η συνυφασμένη σχέση μεταξύ της κοινωνικής αλλαγής και την ανάπτυξης των μέσων ενημέρωσης συνεχίζεται από τις απαρχές της καταγεγραμμένης ιστορίας. Στις βιομηχανικές χώρες, καθ όλη τη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε, η αλλαγή υπήρξε διαρκής και συνεχώς επιθυμητή. Τα επικοινωνιακά εργαλεία γίνονται όπλα στα χέρια μερικών, ενώ σε άλλες περιπτώσεις εξυπηρετούν για να επεκτείνουν τη γνώση της ανθρωπότητας και τον πλούτο της ευφυούς ζωής. Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

6 Τεχνολογίες επικοινωνίας Τυπογραφία, φωτογραφία, τηλέγραφος, φωνόγραφος, τηλέφωνο, γραφομηχανή, κινηματογράφος, ραδιόφωνο, είναι μερικές από τις τεχνολογίες επικοινωνίας που «γεννήθηκαν» στα μέσα της Βιομηχανικής Επανάστασης, μια περίοδο έντασης σε όλα τα στρώματα της σύγχρονης κοινωνίας. Αλλαγές στην επικοινωνία γίνονταν και κατά τη διάρκεια πιο ήρεμων περιόδων, αλλά οι αλλαγές που προσδιορίζονται εδώ, δημιούργησαν μια ποιοτική διαφορά στην κοινωνία. Η αλλαγή οδηγεί πάντα προς την εξίσωση της κατάστασης των μελών της κοινωνίας, στο δρόμο προς τη δημοκρατία. Το γεγονός ότι δεν έχει υπάρξει ποτέ αληθινή ισότητα στην ανθρώπινη ιστορία, δεν θα πρέπει να αναιρεί την εκτίμηση της πραγματικής βελτίωσης στις ανθρώπινες σχέσεις. Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

7 Έξι επαναστάσεις της πληροφορίας 1. Επανάσταση της γραφής 2. Επανάσταση της εκτύπωσης 3. Επανάσταση των μέσων μαζικής ενημέρωσης 4. Επανάσταση της διασκέδασης 5. Η δημιουργία του «σπιτιού επικοινωνίας» 6. «Λεωφόρος της πληροφορίας» Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων II - 01. Εισαγωγή

8 1. Επανάσταση της γραφής Ξεκίνησε κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα περίπου τον 8 ο αι. π.χ. Χρησιμοποιώντας την για την καταγραφή της γνώσης, το ανθρώπινο μυαλό πλέον δεν περιορίζεται από τα όρια της μνήμης.

9 2. Επανάσταση της εκτύπωσης Ξεκίνησε στην Ευρώπη το δεύτερο μισό του 15 ου αιώνα και διαμέσου αυτής, η πληροφορία εξαπλώθηκε σε πολλά στρώματα της κοινωνίας. Επίσης, σηματοδότησε την αρχή του σύγχρονου κόσμου.

10 3. Επανάσταση των μέσων μαζικής ενημέρωσης Ξεκίνησε στη δυτική Ευρώπη και τις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες στα μέσα του 19ου αιώνα. Για πρώτη φορά, εφημερίδες και περιοδικά ήταν διαθέσιμα στον μέσο άνθρωπο και συμπεριλάμβαναν ειδήσεις για γεγονότα που διαδραματίζονταν και κοντά και μακριά του.

11 4. Επανάσταση της διασκέδασης Ξεκίνησε από την Ευρώπη και την Αμερική προς το τέλος του 19ου αιώνα. Πλέον και η ψυχαγωγία θα μπορούσε να αναπαράγεται συνεχώς και αδιαλλείπτως και να «κονσερβοποιείται».

12 5. Η δημιουργία του «σπιτιού επικοινωνίας» Εξελίχθηκε κατά τα μέσα του 20 ου, μετατρέποντας το σπίτι σε κεντρική τοποθεσία πληροφόρησης και ψυχαγωγίας, χάρη στο τηλέφωνο, τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, την τεχνολογία εγγραφής, τις βελτιώσεις στις τεχνολογίες εκτύπωσης, και τις φθηνές, καθολικές ταχυδρομικές υπηρεσίες.

13 6. «Λεωφόρος της πληροφορίας» Προσδιορίζεται πλέον από τη σύγκλιση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων, της δορυφορικής τηλεόρασης και των οπτικών τεχνολογιών.

14 Κοινά χαρακτηριστικά των επαναστάσεων της πληροφορίας Καθεμιά βασίζεται στην εφεύρεση περισσότερο του ενός εργαλείου επικοινωνίας με τις συγκλίσεις τους να έχουν ισχυρά αποτελέσματα. Κάθε μία ξεκίνησε εκεί όπου μια αλλαγή διαφορετικού είδους συγκλόνιζε την κοινωνίας και όπου μια υπάρχουσα κοινωνική δομή επέτρεψε την αλλαγή αυτή να συμβεί. Τα εργαλεία επικοινωνίας προσέφεραν στις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές μια προστιθέμενη δύναμη και το αντίστροφο.

15 Οι επαναστάσεις της πληροφορίας έτειναν προς την εξισορρόπηση των συνθηκών για όσους συμμετείχαν σε αυτές. Τόνισαν προς ένα μεγαλύτερο βαθμό τον εκδημοκρατισμό που υπήρχε στο παρελθόν. Σε περιπτώσεις όπου η χρήση των μέσων έχει περιοριστεί, τα ανθρώπινα όντα είναι λιγότερο ελεύθερα. Οι αλλαγές που προκλήθηκαν από αυτές τις εξισορροπήσεις, οδήγησαν σε μια καλύτερη μοιρασιά και σε περισσότερη εξειδίκευση της γνώσης από ότι στο παρελθόν. Συνέβαλαν επίσης σε υπερφόρτωση πληροφοριών και σε αύξηση της παραπληροφόρησης.

16 Καθώς κάθε επανάσταση της πληροφορίας κάνει τον κύκλο της, διευρύνεται και το περιεχόμενο. Περισσότεροι παραγωγοί έστειλαν μεγαλύτερη ποσότητα πληροφοριών σχετικά με μεγαλύτερη ποικιλία θεμάτων μέσω περισσότερων καναλιών και σε όλο και περισσότερους δέκτες. Η εξάπλωση των μέσων παραγωγής, οδήγησε σε αυξήσεις σε αυτά που ο μεταμοντερνισμός προσδιορίζει ως αποκέντρωση και κατακερματισμό, με τη διεύρυνση της έκφρασης των απόψεων, των πλαισίων αναφοράς, των εμπειριών και των ιστοριών. Παρά το γεγονός ότι, εξ ορισμού, ο μεταμοντερνισμός ακολούθησε το μοντερνισμό, χαρακτηριστικό της κάθε επανάστασης της πληροφορίας ήταν τα στοιχεία ενός διακριτού μοτίβου.

17 Κάθε νέα τεχνολογία της επικοινωνίας έχει εκτοπίσει κάποια άλλα μέσα επικοινωνίας ή μορφές συμπεριφοράς που ικανοποιούσαν τις ανάγκες έως ότου αυτή η νέα τεχνολογία γίνει διαθέσιμη. Όλα τα εργαλεία επικοινωνίας είχαν ένα ή περισσότερα υλικά εξαρτήματα και τουλάχιστον ένα στοιχείο λογισμικού. Καθώς τα εργαλεία έφτασαν σε περισσότερα χέρια, τόσο το υλικό όσο και το λογισμικό έγιναν πιο περίπλοκα, αλλά έγιναν πιο εύκολα διαχειρίσιμα. Το κόστος τους ανά μονάδα μειώθηκε και ήταν επίσης πιθανό να συρρικνώσουν και να μεταδόσουν δεδομένα πιο γρήγορα.

18 Η ανάγκη για φυσική μεταφορά για την αποστολή πληροφοριών έχει μειωθεί καθώς ή επικοινωνία αντικατέστησε τη μεταφορά των μηνυμάτων. Τα εργαλεία της επικοινωνίας έχουν διαδοθεί, ή διανεμηθεί, στις περισσότερες από τις κοινωνίες στις οποίες εισήχθησαν, ή τουλάχιστον σε αυτό το τμήμα της κάθε κοινωνίας που κατευθύνει το σύνολο της κοινωνίας. Σε πλήρως ανοικτές δημοκρατίες, πολλά από τα εργαλεία είναι διαθέσιμα σε εκείνους που τα θέλουν.

19 Οι αλλαγές στην επικοινωνία προκάλεσαν αντιδράσεις από εκείνους που, για πολιτικούς ή οικονομικούς λόγους, αντιπαθούσαν τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα. Η αντίδραση ήταν αναπόφευκτη από εκείνους που έπρεπε να παραδώσουν ένα μερίδιο από την επιρροή και την ισχύ τους. Ανέκυψαν νέες μορφές εγγραμματισμού για να δεχθούν τις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας, από το φωνητικό αλφάβητο της πρώτης επανάστασης της πληροφορίας έως τους κώδικες του υπολογιστή της πιο πρόσφατης.

20 Όσον αφορά στην πεποίθηση ότι ο μέσος πολίτης βρίσκεται όλο και πιο αβοήθητος μπροστά στην πολιτική και οικονομική δυναστεία που εξουσιάζει τα μέσα ενημέρωσης και καταστέλλει την ελευθερία της σκέψης, η ιστορία αφηγείται κάτι αντίθετο. Η διάδοση των μέσων μαζικής επικοινωνίας αυξάνει τις δυνατότητες για κοινωνική αμφισβήτηση και στο βαθμό αυτό έχει καταστήσει την ανθρωπότητα πιο ελεύθερη. Ο περιορισμός τους από την άλλη έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.

21 Τα εργαλεία επικοινωνίας έχουν επηρεαστεί από θέματα μάρκετινγκ. Μέσα στα όρια της διαθέσιμης τεχνολογίας και επιστημονικής δυνατότητας, τα εργαλεία επικοινωνίας, τελικά, έχουν γίνει ό, τι ήθελαν οι χρήστες τους. Η ίδια η τεχνολογία έχει αλλάξει σημαντικά, αλλά ΔΕΝ έχουν αλλάξει οι επιθυμίες και τα συμφέροντα των πολιτών.

22 Η χρήση των μέσων επικοινωνίας οδήγησε αναπόφευκτα στο διαχωρισμό των χρηστών της. Το δίλλημα εδώ έχει ως εξής: Τα εργαλεία μας έχουν δώσει επικοινωνία χωρίς να χρειάζεται η μετακίνησή μας, παρόλα αυτά εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη για επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο.

23 Πολύωρη και συχνή προσωπική χρήση των εργαλείων επικοινωνίας έχει συνοδευθεί από μειωμένη κοινωνική δραστηριότητα, πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία και ομαδική δραστηριότητα. Σε ακραίες περιπτώσεις έχει ως αποτέλεσμα μια κοινωνική δυσλειτουργία. Οι κοινωνικές επαναστάσεις και μέσα σε αυτές και οι επαναστάσεις της πληροφορίας (σε αντίθεση με τις πολιτικές επαναστάσεις), άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο, δεν έχουν συγκεκριμένες απαρχές. Καμία από τις επαναστάσεις της πληροφορίας δεν έχει πραγματικά τελειώσει.

24 Η Δύναμη της Πληροφορίας Τα μέσα επικοινωνίας έχουν εισβάλλει στη ζωή μας περισσότερο από ότι νομίζουμε και επηρεάζουν τις καθημερινές μας δραστηριότητες. Δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε ή να τα εγκαταλείψουμε. Όταν τα χρησιμοποιούμε με σύνεση, αξιοποιούμε τη δύναμή τους. Σε εθνικό επίπεδο, βοήθησαν στην ανατροπή τυραννικών καθεστώτων.

25 Λεωφόρος της Πληροφορίας και Χωριά Οι κοινοί αυτοκινητόδρομοι έχουν κατευθύνσεις και οι ταξιδιώτες τους έχουν σημεία αναχώρησης και προορισμούς. Η νέα αυτή λεωφόρος σχετίζεται με τηλεφωνικές εταιρείες, εταιρείες καλωδιακής, και ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και προέρχεται από τον κινηματογράφο, το εμπορικό κέντρο και τις κονσόλες παιχνιδιών.

Που οδηγεί αυτή η «λεωφόρος»; 26

Το Παγκόσμιο Χωριό Ενώ ήταν σωστή η τοποθέτησή του McLuhan, ότι οδηγούμαστε σε ένα «παγκόσμιο χωριό», στο οποίο το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων θα μπορούσε να μοιράζεται πληροφορίες, η μεταφορά του χωριού, όπου οι λαοί επικοινωνούν πρόσωπο με πρόσωπο, προϋποθέτει ότι το ραδιόφωνο και η τηλεόραση μάς επιστρέφουν σε μια πρωτογενή προφορική κουλτούρα. Ωστόσο, δεν μας επιστρέφουν πίσω στην προφορική κουλτούρα, η οποία βασίζεται σε μια αμφίδρομη σχέση. Αντίθετα είναι προφορικές εκδόσεις της απεριόριστης ποσότητας των πληροφοριών που προσδιορίζει ένα πολιτισμό βασισμένο στο γραπτό λόγο και που κανένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να καταναλώσει στο σύνολό της.

28 Ταξινόμηση των μέσων με βάση το περιεχόμενο Είναι προφανές ότι σχεδόν όλα όσα ξέρουμε για τα σημερινά γεγονότα προέρχονται από τα μέσα ενημέρωσης. Σε αυτό διαφέρουμε από τους προγόνους μας που μάθαιναν περισσότερα μέσω της άμεσης εμπειρίας. Στη δική μας εποχή η πληροφόρησή μας επιτυγχάνεται με τη μεσολάβηση άλλων ανθρώπων που αντλούν την πληροφορία από τα μέσα επικοινωνίας και μπορεί να τη διαστρεβλώσουν κατά τη διαδικασία μεταφοράς της.

29 Το περιεχόμενο των μέσων μπορεί να μην έχει τόση σημασία, όσο ο τρόπος που διαμορφώνουμε τις ζωές μας γύρω από αυτά. Είναι χρήσιμο να γίνει διάκριση μεταξύ του περιεχομένου και των φορέων του περιεχομένου, δηλαδή των μέσων ενημέρωσης.

30 Αντικαθιστώντας τη διαδικασία της μεταφοράς Εξερευνώντας την καταγεγραμμένη ιστορία, το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας εξαρτιόταν από τη μετακίνηση. Η πληροφορία περιοριζόταν από τα ανθρώπινα όρια, τον ήχο της φωνής, το χρόνο που χρειάστηκε να περπατήσει κανείς, το χρόνο που ένα πλοίο έκανε για να φθάσει στον προορισμό του κ.ά. Όλους αυτούς του περιορισμούς τους ανέτρεψαν οι τεχνολογίες της επικοινωνίας.

31 Τα μέσα διαμορφώνουν και διαμορφώνονται Τα μέσα διαμορφώνουν τους χρήστες τους, τις ιδέες και τις απόψεις τους, αλλά και οι χρήστες διαμορφώνουν τα μέσα σύμφωνα με τις ανάγκες τους.

32 Κάθε αρχή και δύσκολη Η εμφάνιση ενός νέου μέσου δεν σήμαινε ότι όλοι το γνώριζαν ή είχαν έρθει σε επαφή με αυτό. Ακόμα και όταν το γνώριζαν και το χρησιμοποιούσαν, μπορεί να μην το αποδέχονταν. Οι νέες τεχνολογίες έβρισκαν αποδοχή όταν αναγνωριζόταν η υπεροχή τους έναντι των άλλων υπαρχουσών τεχνολογιών, αλλά η διάχυση τους απαιτούσε μια υποδομή που εκτείνεται πολύ πιο πέρα από την ίδια την εφεύρεση.

Υπήρχαν μερικά εργαλεία επικοινωνίας που οι άνθρωποι δεν κατανοούσαν την χρησιμότητά τους στην καθημερινότητά. Παρόλα αυτά με τη διάχυσή τους στην κοινωνία, η χρησιμότητα αυτή διαπιστώθηκε και η δημόσια ανατροφοδότηση βοήθησε στη χρήση του εκάστοτε εργαλείου επικοινωνίας από περισσότερους ανθρώπους (και) με νέες χρήσεις. 33

34 Η ζωή είναι διαφορετική Η επιτυχία των μέσων επικοινωνίας με το να είναι σχεδόν διάφανα στον χρήστη, έφερε το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα, δηλαδή να παραβλέψουμε τις ατομικές και συλλογικές τους επιπτώσεις στην κοινωνία. Online κόσμος VS «πραγματικός» κόσμος