ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΡΓΟΥ Κωδικός Έργου: 2493

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ 2009 ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΡΓΟΥ Κωδικός Έργου: 2493 Α. ΤΙΤΛΟΣ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΒΙΟΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Β. ΣΤΟΧΟΣ του έργου είναι εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών για την ολοκληρωμένη και αειφορική διαχείριση των υδάτινων οικοσυστημάτων, (Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΕ για τα Ύδατα) [1], στα πλαίσια του αυξανόμενου προβλήματος της λειψυδρίας στις χώρες της Μεσογείου και της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής. Οι ειδικότεροι στόχοι του έργου είναι: α) η παρακολούθηση της δομής, της εξάπλωσης και της σύνθεσης των υδάτινων οικοσυστημάτων (τύποι οικοτόπων, Οδηγία 92/43/ΕΕ- Δίκτυο Natura 2000) [2]), β) η αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης και των μεταβολών στη σύνθεση των ειδών χλωρίδας σε εποχιακή και διαχρονική βάση με τη χρήση ειδικού λογισμικού (GIS και FRAGSTATS), αλλά και με την επί τόπου παρακολούθηση, γ) η καταγραφή των πιέσεων και των αλλαγών των χρήσεων/καλύψεων γης σε επίπεδο λεκάνης απορροής, με χρήση τεχνικών τηλεπισκόπησης και δ) η εξέταση των δομικών στοιχείων των υδάτινων οικοσυστημάτων και των τάσεων εξέλιξης τους σε σχέση με τις πιέσεις που δέχονται για την κάλυψη των αναγκών τους σε νερό. Τέλος, η διατύπωση προτάσεων διαχείρισης στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης των υδάτινων οικοσυστημάτων και της ορθολογικής χρήσης του νερού. Γ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (Α+Β+Γ= 1 ΣΕΛΙΔΑ) Το αντικείμενο του προτεινόμενου έργου, είναι η εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών για την ολοκληρωμένη και αειφορική διαχείριση των υδάτινων οικοσυστημάτων με την παρακολούθηση των τύπων οικοτόπων (Παράρτημα Ι, Οδηγία 92/43, Δίκτυο Natura 2000) της υγροτοπικής και παραποτάμιας βλάστησης [2] και η συμβολή στην εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60 [1]. Η έρευνα θα επικεντρωθεί στον εντοπισμό και στην αξιολόγηση της έκτασης, της χλωριδικής σύνθεσης και της δομής των βασικότερων ομάδων υδάτινων οικοσυστημάτων που απαντώνται σε παραποτάμιες περιοχές. Το δίκτυο παρακολούθησης προτείνεται να περιλαμβάνει επιλεγμένες περιοχές των ποταμών της Πελοποννήσου (π.χ. Πηνειού, Αλφειού, Πάμισου, Ευρώτα, Νέδα, κ.λπ.) και της Δυτικής Ελλάδας (π.χ. Αχέροντας, Λούρος). Η έρευνα θα περιλαμβάνει: 1) Παρακολούθηση των κλιματικών δεδομένων (βροχοπτώσεις, θερμοκρασία, εξάτμιση, παροχή κ.α.), των φυσικοχημικών παραμέτρων του νερού και των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών με συλλογή δεδομένων, μετρήσεις και καταγραφές στο πεδίο. 2) Αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας των υγροτοπικών οικοσυστημάτων με τους δείκτες MTR [3,4], IBMR [5] και των παραποτάμιων οικοσυστημάτων με το δείκτη QBR [6] και εφαρμογή δεικτών αξιολόγησης της δομής των συστάδων, της ταξινόμησης των παρόχθιων δασών και της παρεδαφιαίας βλάστησης (ForestBIOTA) 3) Εντοπισμός και αξιολόγηση των αλλαγών στις χρήσεις/ καλύψεις γης για τα τελευταία 30 έτη και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αλλαγών αυτών στη βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων σε συνάρτηση με τις ανάγκες σε νερό. Για το σκοπό αυτό, με τη χρήση ειδικού λογισμικού (FRAGSTATS) θα εφαρμοστούν καινοτόμες τεχνικές αξιολόγησης «μετρικών τοπίου» [7] οι οποίες αξιολογούν την ανθρώπινη επίδραση στο τοπίο με χρήση αεροφωτογραφιών, χαρτών, δορυφορικών εικόνων και επεξεργασία με Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Arc View) [8, 9] 4) Η τελική φάση της έρευνας θα περιλαμβάνει τη διατύπωση προτάσεων διαχείρισης, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τόσο τη κάλυψη των αναγκών σε νερό όσο και την αειφορική χρήση των υδάτινων πόρων. Οι προτεραιότητες που θα τεθούν αφορούν κύρια την προστασία και διατήρηση της καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων και την ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων. 1

Δ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 1. Σημερινή γνώση στο θέμα Η κατάσταση των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού παραμένει σήμερα εξαιρετικά επισφαλής, ενώ η ανάγκη για την ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείρισή τους, επείγει όσο ποτέ. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων έχει καταστεί απαραίτητη για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Τα διαθέσιμα αποθέματα νερού μειώνονται ταχύτατα, εξαιτίας των μειωμένων βροχοπτώσεων, της αύξησης του πληθυσμού, των μη αειφόρων πρακτικών κατανάλωσης, της κακής διαχείρισης, της ρύπανσης, της ανεπαρκούς επένδυσης σε υποδομές και της χαμηλής αποδοτικότητας στη χρήση του νερού. Τα υδάτινα οικοσυστήματα θεωρούνται εν γένει απειλούμενα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο [1]. Οι περισσότεροι τύποι υδάτινων οικοσυστημάτων είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στη ρύπανση, όπως π.χ. τα παρόχθια δάση ως υδροχαρή οικοσυστήματα εξαρτώνται άμεσα από τη δίαιτα του νερού και είναι ιδιαιτέρως ευπαθή [10]. Οι κίνδυνοι που τα απειλούν προκύπτουν κυρίως λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων όπως π.χ. η διευθέτηση των ποταμών για αρδευτικά έργα, η υπεράντληση των υδάτων, οι καλλιέργειες, η οικιστική ανάπτυξη, τα έργα διευθέτησης και ευθυγράμμισης καθώς επίσης και η ανομβρία. Για το νερό υπάρχει η πιο ολοκληρωμένη νομοθεσία στον τομέα της Ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η Ευρωπαϊκή πολιτική για το νερό άρχισε με το Πρώτο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον το 1973, ενώ το 1997 η Επιτροπή υιοθέτησε πρόταση για την Οδηγία για τα νερά, η οποία εκδόθηκε το 2000. Η επιδίωξη της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά 2000/60 είναι να εγκαταστήσει ένα νομοθετικό πλαίσιο ώστε να επιτύχει τους σκοπούς της αειφόρου πολιτικής για το νερό: επάρκεια πόσιμου νερού επάρκεια νερού για άλλες χρήσεις προστασία του περιβάλλοντος 2

πρόληψη και αποτελεσματική αντιμετώπιση πλημμύρων και ξηρασίας Για τις ανάγκες της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Πλαίσιο η χρήση του όρου οικολογική ποιότητα νερού (ecological water quality) είναι μια έκφραση της δομής και λειτουργίας της βιολογικής κοινότητας, λαμβάνοντας υπόψη φυσικούς, γεωγραφικούς και κλιματικούς παράγοντες, καθώς και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που απορρέουν από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες [1]. Εισάγεται επίσης η αντίληψη της διαχείρισης της "περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού", στην παρακολούθηση της κατάστασης των υδάτων, στον προσδιορισμό των στόχων ποιότητας, καθώς στην πραγματοποίηση σχετικών προγραμμάτων και έργων στη λήψη μέτρων για την επίτευξη των στόχων αυτών. Τα οικοσυστήματα των ποταμών της Μεσογείου χαρακτηρίζονται από εντατική χρήση γης και ανθρώπινες παρεμβάσεις, οι οποίες τροποποιούν την κατά μήκος συνέχεια της παρόχθιας βλάστησης και αλλοιώνουν τα οικοσυστήματα που γειτνιάζουν με την κυρίως κοίτη του ποταμού [10]. Η κατανομή των ειδών καθορίζεται καθαρά από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως είναι η ποιότητα και η ποσότητα του νερού, το γεωλογικό υπόβαθρο, αλλά και οι περιβαλλοντικές μεταβλητές στη λεκάνη απορροής. Οι κατασκευές φραγμάτων, οι γεωτρήσεις, η υπερβόσκηση, οι πυρκαγιές και η ξηρασία έχουν ως αποτελέσματα την υποβάθμιση της παρόχθιας βλάστησης [11]. Η παρακολούθηση των υδάτινων οικοσυστημάτων περιλαμβάνει την αξιολόγηση της σύνθεσης και της δομής της βλάστησης τόσο μέσα στην κοίτη όσο και στα κράσπεδα και στην άνω όχθη του ποταμού και έχει σαν στόχο την παρακολούθηση της βιοποικιλότητας, την εκτίμηση των συνθετικών, δομικών και λειτουργικών παραγόντων που την επηρεάζουν και την αξιολόγησή τους με την εφαρμογή των κατάλληλων δεικτών [10]. Επιπρόσθετα η παρακολούθηση των αλλαγών στη χρήση/κάλυψη γης και η αξιολόγηση των επιπτώσεων τους είναι ουσιώδης για την περιβαλλοντική διαχείριση και τη θέσπιση νομικού πλαισίου στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης [1]. Εντέλει, η μελέτη του ιστορικού προτύπου των αλλαγών της κάλυψης/χρήσης γης μιας περιοχής πρόκειται να δώσει το απαραίτητο πλαίσιο για την εφαρμογή σύγχρονων οικολογικών ερευνών και τον σχεδιασμό των προσπαθειών διατήρησης 3

και ανόρθωσης των υδάτινων οικοσυστημάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής [11, 12]. 2. Ανάπτυξη της Μεθοδολογίας του προγράμματος Φάση 1 η Σχεδιασμός του δικτύου παρακολούθησης Σε αυτή τη φάση θα επιλεγούν οι σταθμοί δειγματοληψίας σε κάθε τύπο ποταμού με βάση το σύστημα που ακολουθείται στην άσκηση διαβαθμονόμησης [13] της Οδηγίας πλαίσιο 2000/60 για τους Μεσογειακούς τύπους ποταμών (Πίνακας 1), ενώ παράλληλα θα πραγματοποιηθεί συλλογή κλιματικών δεδομένων, όπως βροχόπτωση, ροή, παροχές, θερμοκρασία, υγρασία, κλπ. Η επιλογή των σταθμών δειγματοληψίας των υδροβίων μακροφύτων θα βασιστεί κυρίως στα υδρογεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και στην ανάπτυξη των φυτών κατά μήκος της κοίτης και των όχθεων [4,5,10]. Πίνακας 1: Προδιαγραφές για τους Μεσογειακούς τύπους ποταμών (Van de Bund et al., 2004). ΤΥΠΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΥΨΟΜΕΤΡΟ- ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟ ΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ R-M1 R-M2 Μικρός σε μεσαίο υψόμετρο Μεσαίος σε χαμηλό υψόμετρο 10-100 km 2 200-800 m Μικτή Έντονα εποχικό 100-1000 km 2 <600m Μικτή Έντονα εποχικό R-M3 Μεγάλος σε χαμηλό υψόμετρο 1000-10000 km 2 <600m Μικτή Έντονα εποχικό R-M4 Μικρός/μεσαίος μεσογειακού βουνό σε τόπου 10-1000 km 2 400-1500 m Μη πυριτικό υπόβαθρο (μεικτή) Εποχικόμεταφορά ιζήματος R-M5 Μικρός/εποχικός 10-100 km 2 300 m Μικτή Πρόσκαιρο 4

Φάση 2 η Δημιουργία βάσης δεδομένων του δικτύου παρακολούθησης Θα γίνει συλλογή αεροφωτογραφιών (1: 15000), πρόσφατων καθώς και παλιότερων (από το 1945 και μετά από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού) δορυφορικών εικόνων, χαρτών και θα δημιουργηθεί ψηφιακή βάση δεδομένων σε Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών για τις προς παρακολούθηση περιοχές (ArcView). Φάση 3 η Παρακολούθηση επιλεγμένων υδάτινων οικοσυστημάτων α) Παρακολούθηση των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του νερού και των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών των περιοχών i) Μέτρηση παραμέτρων στο πεδίο-δειγματοληψίες Νερού: Σε κάθε σταθμό δειγματοληψίας θα πραγματοποιηθούν μετρήσεις με τη χρήση φορητών οργάνων όπως διαλυμένο οξυγόνο (DO), θερμοκρασία, αγωγιμότητα, μέσο βάθος και μέση ταχύτητα ροής του νερού. Επίσης θα συλλεχθούν επιφανειακά δείγματα νερού από κάθε σταθμό δειγματοληψίας για τον προσδιορισμό θρεπτικών αλάτων αζώτου και φωσφόρου, αλκαλικότητας και Chl-α στο εργαστήριο, σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές [14]. ii) Υδρογεωμορφολογικά στοιχεία: Σε κάθε σταθμό δειγματοληψίας θα καταγράφονται τα υδρογεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του, η ποσοστιαία σύνθεση του υποστρώματός του, τα χαρακτηριστικά του ενδιαιτήματος καθώς και στοιχεία σχετικά με σημειακές ή μη πηγές ρύπανσης. 5

β) Παρακολούθηση παραποτάμιων τύπων οικοτόπων Για την παρακολούθηση του παραποτάμιου δάσους κάθε περιοχή δειγματοληψίας θα διαιρεθεί σε τετράγωνα τεμαχίδια των 50m. Οι παράμετροι οι οποίοι θα αξιολογούνται είναι: 1. Δομή συστάδων, 2. Νεκρό ξύλο, 3. Ταξινόμηση δέντρων και 4. Παρεδάφια βλάστηση. Για τη δομή των συστάδων θα καταγράφονται σε κάθε τεμαχίδιο: η σύνθεση των ειδών, ο αριθμός στρωμάτων με δέντρα πάνω από 5m, η έκταση κόμης, η ηλικιακή κατανομή και η έκταση διαχείρισης του οικοτόπου [7]. Επίσης θα εφαρμοστεί το μοντέλο αξιολόγησης του παρόχθιου δάσους QBR [6] το οποίο αξιολογεί: α) Συνολική κάλυψη βλάστησης β) Δομή κάλυψης της βλάστησης γ) Ποιότητα κάλυψης και δ) Τροποποίηση του ποταμού. γ) Παρακολούθηση υγροτοπικών τύπων οικοτόπων Θα πραγματοποιηθεί με την εφαρμογή του πρωτοκόλλου δειγματοληψίας MTR [4], και θα αξιολογηθούν φυτικά είδη τα οποία βρίσκονται μέσα στο νερό, στα κράσπεδα και στην άνω όχθη [10]. Η αξιολόγηση της παρόχθιας βλάστησης θα περιλαμβάνει τα αντιπροσωπευτικά είδη των τύπων οικοτόπων όπως δέντρα, θάμνους, μονοετείς και πολυετείς πόες, ελόφυτα και αποκλειστικά υδρόβια φυτά. Η αφθονία των φυτών θα καταγραφεί με τη 5-βάθμια κλίμακα DAFOR [15, 16]. 6

Η ποιοτική ανάλυση θα περιλαμβάνει τον προσδιορισμό των ταξινομικών μονάδων (taxa), ενώ η ποσοτική θα περιλαμβάνει τον προσδιορισμό της αφθονίας και της βιομάζας των προσδιορισθέντων taxa. Φάση 4 η : Εφαρμογή τεχνικών τηλεπισκόπησης. Αξιολόγηση ποιότητας παρόχθιας ζώνης - Δείκτες κάλυψης /χρήσης γης Η ανάλυση των αεροφωτογραφιών θα πραγματοποιηθεί με χρήση τεχνικών τηλεπισκόπησης και τα σημεία που παρουσιάζουν ενδιαφέρον θα εισαχθούν στη βάση δεδομένων του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών [ArcView]. Στη συνέχεια κάθε περιοχή θα διαχωριστεί σε ενότητες επισκόπησης (Survey Units) των 3Km. Σε κάθε ενότητα επισκόπησης θα αναγνωριστούν οι χρήσεις γης (CORINE land cover) και θα γίνει η εκτίμηση της συνέχειας του παρόχθιου δάσους σε τύπους «διακοπής της βλάστησης». Θα καταγραφούν το πλάτος της παρόχθιας βλάστησης, η έκταση της κόμης, το πλάτος του ποτάμιου διαδρόμου, ο αριθμός και η έκταση των χρήσεων γης. Οι αλλαγές σε επίπεδο τοπίου θα αξιολογηθούν με το λογισμικό FRAGSTATS [7]. Οι «μετρικές τοπίου» που έχουν επιλεγεί να περιγράψουν τις αλλαγές στη δομή του τοπίου είναι οι α) ο αριθμός των τεμαχιδίων (patches) β) η πυκνότητα τεμαχιδίων γ) ο δείκτης μέγιστων τεμαχιδίων δ) ο δείκτης συνολικού μήκους περιθωρίων ε) ο σχηματικός δείκτης τοπίου και στ) η έκταση τεμαχιδίου. 7

Φάση 5 η : Αξιολόγηση οικολογικής κατάστασης υδάτινων οικοσυστημάτων Η αξιολόγηση των υδάτινων οικοσυστημάτων θα πραγματοποιηθεί με τον υπολογισμό των δεικτών αξιολόγησης της τροφικής κατάστασης του ποταμού MTR, IBMR και με τη χρήση δεικτών αξιολόγησης του παραποτάμιου δάσους (QBR, FOREST biota). Οι δείκτες θα υπολογιστούν με την εισαγωγή των δεδομένων πεδίου στις αντίστοιχες βάσεις για την εξαγωγή των αριθμητικών τιμών που αντιστοιχούν σε κάθε περιοχή. Θα πραγματοποιηθεί συνολική αξιολόγηση της κατάστασης των τύπων οικοτόπων και των ποτάμιων ενδιαιτημάτων με τη χρήση των δεικτών, των μετρικών τοπίου και των τεχνικών τηλεπισκόπησης. 3. Σκοπιμότητα, σημασία και συμβολή του προγράμματος Η προστασία και διαχείριση των υδάτινων πόρων αποτελεί προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω των κλιματικών αλλαγών, της αύξησης της θερμοκρασίας, καθώς και της μεταβολής του προτύπου των βροχοπτώσεων. Σύμφωνα με την κοινοτική Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα, 2000/60/ΕΕ, η αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας θα πρέπει να ακολουθεί ένα ολοκληρωμένο πρότυπο το οποίο περιλαμβάνει φυσικές, χημικές, βιολογικές και γεωμορφολογικές παραμέτρους σε όλη τη λεκάνη απορροής του ποταμού [17, 18]. Μέχρι σήμερα η επίδραση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον δεν έχει επαρκώς διερευνηθεί, κυρίως σε ότι αφορά τη σχέση με τις φυσικές παραμέτρους οι οποίες επηρεάζουν την παραποτάμια βλάστηση. Η μελέτη των αλλαγών στη δομή και τη λειτουργία ενός ποτάμιου οικοσυστήματος είναι πολύ σημαντική για τον καθορισμό των αιτιών μεταβολής και των συνεπειών της υποβάθμισης καθώς επίσης και για την εφαρμογή μέτρων προστασίας και αποκατάστασης. Η εξέταση των τοπικών μεταβλητών (όπως παροχή, βροχόπτωση, θερμοκρασία, κ. α.) αλλά και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε τύπου ποταμού (όπως π.χ. 8

υπόστρωμα και τροποποιήσεις των όχθεων), μπορεί να οδηγήσει στον προσδιορισμό της εξάπλωσης της βλάστησης. Επίσης η μελέτη της επίδρασης των διαφόρων χρήσεων γης στη λεκάνη απορροής και των περιβαλλοντικών παραγόντων παρέχει σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο που επιδρούν στη σύνθεση και την οικολογική ακεραιότητα (ecological integrity) του παρόχθιου ενδιαιτήματος [19, 20]. Στην Ελλάδα δεν έχει μέχρι σήμερα αναπτυχθεί και εφαρμοστεί ανάλογη μεθοδολογία εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας των υδάτινων οικοσυστημάτων και της αειφορικής χρήσης του νερού. Στα πλαίσια του προτεινόμενου ερευνητικού προγράμματος θα εφαρμοστούν καινοτόμες τεχνικές αξιολόγησης και παρακολούθησης των τύπων οικοτόπων, οι οποίοι απαντώνται σε ποτάμια οικοσυστήματα. Οι τεχνικές θα περιλαμβάνουν παρακολούθηση στο πεδίο παραμέτρων σχετικών με τα υδάτινα οικοσυστήματα (παρόχθιο δάσος και υδρόβια βλάστηση) καθώς και μετρικές τοπίου (landscape indicators), οι οποίες αξιολογούν την ανθρώπινη επίδραση στα ενδιαιτήματα και γενικότερα στη λεκάνη απορροής με εργασίες πεδίου, αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες και με τη χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και κατάλληλου λογισμικού (Arc View, FRAGSTATS) [7]. Ο σκοπός του προτεινόμενου ερευνητικού προγράμματος είναι η χρήση της υδρόβιας και παρόχθιας βλάστησης, όπως και των δεικτών αξιολόγησης κάλυψης/ χρήσης γης για την παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτινων οικοσυστημάτων, καθώς και η ανάπτυξη μεθοδολογίας ειδικά προσαρμοσμένης στις συνθήκες της Ανατολικής Μεσογείου και στα ανθρωπογενώς τροποποιημένα ρέοντα γλυκά νερά, έτσι ώστε μακροπρόθεσμα να επιτευχθεί αειφορική χρήση του νερού και να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα και η καλή οικολογική κατάσταση των ποταμών, σύμφωνα με τις Διεθνείς και Κοινοτικές υποχρεώσεις της χώρας [21, 22]. 9

4. Βιβλιογραφία [1]. WFD 2000/60/EC., 2000. - Council Directive of 23 October 2000. On establishing a framework for community action in the field of water policy. Council of Europe 2000. [2]. DAFIS S., PAPASTERGIADOU E., GEORGHIOU K., BABALONAS D., GEORGIADIS TH., PAPAGEORGIOU M., LAZARIDOU E. & TSIAOUSSI B. (eds), 1996. - The Greek Habitat Project: NATURA 2000. An Overview. Commission of the European Communities, Goulandris Natural History Museum, 917pp, Thessaloniki. [3]. Dawson F.H., Newman J.R., Gravelle M.J., Rouen K.J., Henville P. 1999b. Assessment of the trophic status of rivers using macrophytes: Evaluation of the Mean Trophic Rank. R&D Technical Report E39, Environment Agency. [4]. Holmes N.T.H., Newman J.R, Chadd S., 1998. Mean Trophic Rank: A User's Manual. Environment Agency R& D Technical Report E38, Bristol. [5]. Haury, J., M.-C. Peltre, M. Tremolieres, J. Barbe, G. Thiebaut, I. Bernez, H. Daniel, P. Chatenet, G. Haan-Archipof, S. Muller, A. Dutartre, C. Laplace- Treyture, A. Cazaubon & E. Lambert-Servien 2006. A new method to assess water trophy and organic pollution the Macrophyte Biological Index for Rivers (IBMR): its application to different types of river and pollution. Hydrobiologia 570:153 158. [6]. Munne A., N., C.Sola. 2003. A simple field method for assessing the ecological quality of riparian habitat in rivers and streams: QBR index. Aquatic conservation: marine and freshw. Ecos. 13: 147-163. [7]. McGarical K. & Marks B. J. 1994. FRAGSTATS- SPATIAL PATTERN ANALYSIS PROGRAM FOR QUANTIFYING LANDSCAPE STRUCTURE Version 2.0. [8]. Papastergiadou E. S., Retalis A., Apostolakis A. & Georgiadis Th. 2008. Environmental Monitoring of Spatio-Temporal Changes Using Remote Sensing and GIS in a Mediterranean Wetland of Northern Greece. Water Resour Manage 22:579-594. 10

[9]. Cortes, R.M.V., Oliveira, S.V., Cabral, D.A. Santos, S. & Ferreira, T. 2002. Different scales of analysis in classifying streams: from a multimetric towards an integrate system approach. Arch. Hydrobiol. 141/3-4: 209-224. [10]. Ferreira M.T., Albuquerque A., Aquiar F.C. & N. Sidorkewicz 2002. Assessing reference site and ecological quality of river plant assemblages from an Iberian basin using a multivariate approach. Arch. Hydrobiol. 155 1 121-145. [11]. Papastergiadou, E., M. Agami, & Y Waisel 2002. Restoration of Aquatic Vegetation in Mediterranean Wetlands. 47-69p. In: G. Zalidis, T. Crisman, P. A. Gerakis (editors). Restoration of Mediterranean wetlands. Medwet publ. 237p. [12]. Szoszkiewicz, K., T. Ferreira, T. Korte, A. Baattrup-Pedersen, J. Davy-Bowker & M. O Hare, 2006. European river plant communities: the importance of organic pollution and the usefulness of existing macrophyte metrics. Hydrobiologia 566: 211 234. [13]. Van de Bund, W., Cardoso, A. C., Heiskanen, A.S., Nõges, P. 2004. Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC). Overview of Common Intercalibration types. Final version 5.1. Ecological Status Working Group 2.A [14]. APHA, 1989. Standard methods for the examination of water and wastewater. 17th Ed. American Public Health Association, Washington D.C. [15]. NEWMAN J.R., DAWSON F.H. & M.J. GRAVELLE 1999. Assessment of the Trophic Status of Rivers Using Macrophytes. Evaluation of the Mean Trophic Rank, E39 (Bristοl U.K, 1999). [16]. Dawson F.H. 2002. Guidance for the field assessment of macrophytes of rivers within the STAR Project [17]. Environment Agency 1996. Methodology for the assessment of freshwater riverine macrophytes for the purposes of the Urban Waste Water Treatment Directive. Enviroment Agency, May 1996 Version 2. [18]. European Commission, 2005. Guidance on the Intercalibration Process 2004-2006. Water Framework Directive Common Implementation Strategy (200/60/EC), Guidance Document no14, 2005, 31pp. 11

[19]. Buffagni, A., S. Erba, M. Cazzola, J. Murray-Bligh, H. Soszka & P. Genoni, 2006. The STAR common metrics approach to the WFD intercalibration process: Full application for small, lowland rivers in three European countries. Hydrobiologia 566: 379 399. [20]. Papastergiadou, E. 2007. Management and sustainable development of inland waters. The use of bioindicators to assess ecological water quality. Abstracts of the 2nd Congress of Biosciences. [21]. Μανωλάκη Π., Ε., Παπαστεργιάδου 2004. Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων με βιολογικούς δείκτες. Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά (2000/60/ΕΕ). Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Επιστημονικού Συνεδρίου Περιβάλλοντος της Ενωσης Ελλήνων Φυσικών «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ», Θεσσαλονίκη. [22]. Manolaki P., Vourka A., Slimistinos O., Papastergiadou E.S. 2007. Using River Habitat Survey for Environmental Assessment and Catchment s Planning in Greece. 1st Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics (CEMEPE 2007). 12

Ε. ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Τα στάδια εκτέλεσης του προγράμματος θα υλοποιηθούν σύμφωνα με το παρακάτω χρονοδιάγραμμα: 1 ο έτος 2 ο έτος 3 ο έτος 1-3 4-6 7-9 10-12 1-3 4-6 7-9 10-12 1-3 4-6 7-9 10-12 1 η Φάση X X X X 2 η Φάση X X X X 3 η Φάση X X X X X X X X X 4 η Φάση X X X X X X X X X X 5 η Φάση X X X X ΣΤ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Το προτεινόμενο πρόγραμμα θα διαρκέσει 3 χρόνια και θα έχει συνολικό κόστος 33000 ευρώ, τα οποία θα βαρύνουν το πρόγραμμα Κ. Καραθεοδωρή. Για τις ανάγκες του ερευνητικού έργου ζητείται αμοιβή για δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές (33 μήνες) καθώς και προμήθεια μιας σειράς από χημικά αντιδραστήρια και άλλα αναλώσιμα υλικά. Πιο αναλυτικά θα χρησιμοποιηθούν διάφορα χημικά αντιδραστήρια, ποσοτικού προσδιορισμού θρεπτικών αλάτων, μετάλλων, συντηρητικά βιολογικών δειγμάτων, κ.λπ. Επίσης θα χρησιμοποιηθούν διάφορα αναλώσιμα υλικά όπως: υάλινα και πλαστικά σκεύη και φωτογραφικά υλικά. Επιπλέον, θα απαιτηθεί ένα ποσό για μετακινήσεις προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες δειγματοληψίες, καθώς και για τη συμμετοχή των μελών της ομάδας σε συνέδρια που θα γίνουν στον ελλαδικό χώρο. Όπως είναι φανερό, το ύψος της χρηματοδότησης μέσω του προγράμματος Κ. Καραθεοδωρή δεν επαρκεί για τις 13

ανάγκες του προτεινόμενου ερευνητικού έργου. Το επιπλέον ποσό που θα απαιτηθεί κατά την πορεία του έργου, θα καλυφθεί από τον τακτικό προϋπολογισμό των συνεργαζομένων εργαστηρίων. Ο προϋπολογισμός αναλύεται ως εξής (σε Ευρώ): Η δαπάνη των αναλωσίμων ανέρχεται στα 2400 ευρώ και θα καλύψει ανάγκες των εργαστηρίων (π.χ. αντιδραστήρια για τις αναλύσεις των φυσικοχημικών, συντηρητικά για τα μακρόφυτα, λαβίδες, υλικά συντήρησης του ήδη υπάρχοντος εξοπλισμού, κτλ), καθώς και ανάγκες γραφείου που θα παρουσιαστούν κατά τη συγγραφή των εκθέσεων, εργασιών, ανακοινώσεων κτλ. Οι μετακινήσεις εσωτερικού περιλαμβάνουν 3000 ευρώ και σκοπό έχουν να καλύψουν τις μετακινήσεις στους υπό μελέτη σταθμούς, κατά τις δειγματοληψίες (εκτός έδρας αμοιβές, ενοικίαση τζιπ για δύσβατες περιοχές, ενοικίαση βάρκας, διαμονή, βενζίνη κ.λπ.). Προβλέπεται και η συμμετοχή σε συνέδρια εσωτερικού και σε ένα διεθνές συνέδριο (1200 ευρώ) με σκοπό την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του έργου. Ζ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΘΕ ΜΕΛΟΥΣ (επισυνάπτονται πλήρη βιογραφικά) Η ερευνητική ομάδα που θα εκτελέσει το έργο έχει ως εξής: 1. Εύα Παπαστεργιάδου, Επίκουρη Καθηγήτρια στον Τομέα Βιολογίας Φυτών, Τμήμα Βιολογίας, Παν. Πατρών, η οποία θα είναι και η υπεύθυνη του έργου και θα συμμετέχει στο σύνολο των σταδίων του έργου (δειγματοληψίες, προσδιορισμοί ειδών, ανάλυση δεδομένων, αξιολόγηση, κ.λπ.). 2. Α. Ρετάλης, Ερευνητής Γ στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ο οποίος θα συνεισφέρει στην ανάλυση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και κυρίως στις αξιολογήσεις με τις τεχνικές τηλεπισκόπησης και ΓΣΠ. 14

3. Δυο μεταπτυχιακοί φοιτητές, κκ. Μανωλάκη Παρασκευή και Στεφανίδης Κων/νος, οι οποίοι εκπονούν τη διδακτορική τους διατριβή υπό την επίβλεψη μου στο Τμήμα Βιολογίας, σε σχετικά αντικείμενα με το προτεινόμενο έργο και έχουν μεγάλη εμπειρία σε δειγματοληψίες πεδίου, εργαστηριακές αναλύσεις και στατιστικές επεξεργασίες δεδομένων. Η. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΤΡΙΕΤΙΑΣ Συμμετείχα στα ακόλουθα ερευνητικά προγράμματα: I. Βιολογική μελέτη του είδους Carassius gibelio (Bloch, 1782) και οικολογικές επιδράσεις της εισαγωγής του στα εσωτερικά ύδατα της Ελλάδας. ΥΠΕΠΘ - EΠΕΑΕΚ II, Πυθαγόρας II (2004-2006). II. III. IV. EU-wide monitoring methods and systems of surveillance for species and habitats of Community interest EUMON Commission of the European Communities, FP6 Specific Target Research Project (STREP) (2004-2008). Αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων με χρήση υδροβίων μακροφύτων ως βιολογικών δεικτών. Πρόγραμμα Κ. Καραθεοδωρή, Πανεπιστήμιο Πατρών (2004-2007). Σχεδιασμός και εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος αποκατάστασης του υγροτόπου της Μουριάς στη Δυτική Ελλάδα. ΓΓΕΤ- ΠΕΝΕΔ (2005-2008). V. Monitoring methods of coastal ecosystems Implementation of Water Framework Directive 2000/60/EU. Cyprus Research Foundation (2006-2008). VI. Evaluation of the ecological quality of Cyprus Rivers using macrophytes as biological quality elements- Implementation of the Water Framework Directive 2000/60/EU. Water Development Department of Cyprus (2007-2008). 15

VII. Παρακολούθηση και αξιολόγηση της Οικολογικής Ποιότητας των Ρεόντων Υδάτων του ποταμού Νέστου Εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/EΕ. Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης. (2008-09). VIII. Adaptive strategies to mitigate the impacts of climate change on European freshwater ecosystems. REFRESH Commission of the European Communities, Water resources. FP7-ENV-2009- REFRESH (2009-2013). 16

Π Ρ Ο Υ Π Ο Λ Ο Γ Ι Σ Μ Ο Σ Δ Α Π Α Ν Ω Ν 1. ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ (82 %) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Μεταπτυχιακός Φοιτητής Μεταπτυχιακός Φοιτητής ΜΗΝΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕΣΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΑΜΟΙΒΗ 18 800 14400 15 800 12000 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ 2. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΟΣΟ Χημικά αντιδραστήρια 1500 Υάλινα/πλαστικά σκεύη 200 Συντηρητικά δειγμάτων 300 Φίλτρα διήθησης, διάφορα υλικά 400 2400 3. ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΟΣΟ Μετακινήσεις για συλλογή υλικού 3000 Συμμετοχή σε συνέδρια 1200 4200 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΕΡΓΟΥ 33000 ευρώ 17

Βιογραφικό Επιστημονικού Υπευθύνου Επώνυμο Όνομα Θέση στο Ίδρυμα Τμήμα E-mail Παπαστεργιάδου Εύα Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Φυτών evapap@upatras.gr Τηλέφωνο επικοινωνίας 2610 969245 Έτος Ίδρυμα Τίτλος (πτυχίο, διδακτορικό) 1985 Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1990 Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πτυχίο Βιολογίας ΑΠΘ Διδακτορικό στην Οικολογία και Διαχείριση Υδάτινων οικοσυστημάτων Κύρια ερευνητική δραστηριότητα Χωρικές και χρονικές μεταβολές των κοινοτήτων των υδρόβιων μακροφύτων, σημασία της οικολογικής κλίμακας. Χωρικά πρότυπα, περιβαλλοντικές πιέσεις, επιπτώσεις ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, ευτροφισμός, οικολογικοί δείκτες. Επιδράσεις κλιματικών αλλαγών στα υδάτινα οικοσυστήματα. Ανάλυση τοπίου, αλλαγές καλύψεων/ χρήσεων γης με τεχνικές τηλεπισκόπησης και GIS. Επιστημονικές εργασίες τα τελευταία 7 χρόνια (σε διεθνή περιοδικά με κριτές) STEFANIDIS, K & E PAPASTERGIADOU 2010. Influence of hydrophytes abundance on spatial distribution of zooplankton, in lakes of Greece. Hydrobiologia (in press). PAPASTERGIADOU E., KAGALOU, I., STEFANIDIS, K., RETALIS A. & I. LEONARDOS 2010. Effects of anthropogenic influences on the trophic state, land uses and aquatic vegetation in a shallow Mediterranean lake: implications for restoration. Water Resources Management 24: 415-435. ZENETOS A., M.A. PANCUCCI-PAPADOPOULOU, S. ZOGARIS, E. PAPASTERGIADOU A, L. VARDAKAS, K., ALIGIZAKI & A.N. ECONOMOU 2009. Aquatic alien species in Greece: tracking sources, patterns 18

and effects on the ecosystem. Journal of Biological Research 12: 135 172. Moss B., Hering D., Green A., Adoud A., Becares E., Beklioglu M., Bennion H., Boix D., Brucet S., Carvalho L., Clement B., Davidson T., Declerck S., Dobson M., van Donk E., Dudley B., Feuchtmayr H., Friberg N., Grenouillet G., Hillebrand H., Hobaek A., Irvine K., Jeppesen E., Johnson R., Jones I., Kernan M., Lauridsen T., Manca M., Meerhof M., Olafsson J., Ormerod S., Papastergiadou E., Penning E., Ptacnik R., QuintanaX., Sandin L., Seferlis M., Simpson G., Trigal C., Verdonschot P., Verschoor A., Weyhenmeyer G. 2009. Climate change and the future of freshwater biodiversity in Europe: a primer for policy-makers. Freshwater reviews 2: 103-130. Schmeller DS, Henry P-Y, Julliard R, Clobert J, Gruber B, Dziock F, Lengyel S, Nowicki P, Déri E, Budrys E, Kull T, Tali K, Bauch B, Settele J, van Swaay C, Kobler A, Babij V, Papastergiadou E, Henle K. 2009. Advantages of volunteer - based biodiversity monitoring in Europe. Conserv Biol 23(2): 307-316. Lengyel S., Déri E., Varga Z., Horváth R., Tóthmérész B., Henry P-Y., Kobler A., Kutnar L., Babij V., Seliskar A., Christia C., Papastergiadou E., Gruber B., Henle K. 2008. Habitat monitoring in Europe: a description of current practices. Biodivers Conserv 17: 3327 3339. KAGALOU, I., E. PAPASTERGIADOU & I. LEONARDOS 2008. Long term changes on eutrophication process in a shallow Mediterranean lake ecosystem of W. Greece: response after the reduction of external load. J Environmental Management 87: 497-506. PAPASTERGIADOU E., RETALIS A., APOSTOLAKIS A. & Th. GEORGIADIS 2008. Environmental monitoring of spatio-temporal changes using remote sensing and GIS in a Mediterranean wetland of Northern Greece. Water Resources Management 22: 579-594. STEFANIDIS K. & E.S. PAPASTERGIADOU 2007 Aquatic vegetation and related abiotic environment in a shallow urban lake of Greece. Belgian J Botany 140(1): 25-38. CHRISTIA C. & E.S. PAPASTERGIADOU 2007. Spatial and temporal variations of aquatic macrophytes and water quality in six coastal lagoons of western Greece. Belgian J Botany 140(1): 39-50. PAPASTERGIADOU E.S., A. RETALIS, P. KALLIRIS & Th. GEORGIADIS 2007. Land use changes and associated environmental impacts on the Mediterranean shallow Lake Stymfalia, Greece. Hydrobiologia 584:361-372. CHRISTIA, C. & PAPASTERGIADOU, E. (2006): Ecological Study of three Lagoons of Amvrakikos Ramsar Site, Greece. Fresenius Environmental Bulletin 15 (9B): 1208-1215. KAGALOU, I., PAPASTERGIADOU, E., P. BEZA, & E. GIANNOURIS. (2006): Assessment of the Trophic State of Kalodiki Wetland, Western Greece. Fresenius Environmental Bulletin 15(2): 136-140. KAGALOU, I., PAPASTERGIADOU, E. TSIMARAKIS G. & D. PETRIDIS (2003): Evaluation of the trophic state of Lake Pamvotis Greece, a shallow urban lake. Hydrobiologia 506-509: 745-752. 19

SYKORA K., D. BABALONAS & E. PAPASTERGIADOU (2003): Strandline and Sand-dune Vegetation of Coasts of Greece and of some other Aegean countries. Phytocoenologia 33 (2-3): 409-446. Επιστημονικές εργασίες στο αντικείμενο της πρότασης τα τελευταία 10 χρόνια (σε διεθνή περιοδικά με κριτές, συμπεριλαμβανομένων σχετικών επίσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, βιβλίων, βραβείων, κ.ά.) MANOLAKI P., STEFANIDIS K. and E. PAPASTERGIADOU, 2010. Evaluation of the ecological quality of Cyprus Rivers using aquatic macrophytes as biological quality elements (submitted). PAPASTERGIADOU E., KAGALOU, I., STEFANIDIS, K., RETALIS A. & I. LEONARDOS 2010. Effects of anthropogenic influences on the trophic state, land uses and aquatic vegetation in a shallow Mediterranean lake: implications for restoration. Water Resources Management 24: 415-435. Moss B., Hering D., Green A., Adoud A., Becares E., Beklioglu M., Bennion H., Boix D., Brucet S., Carvalho L., Clement B., Davidson T., Declerck S., Dobson M., van Donk E., Dudley B., Feuchtmayr H., Friberg N., Grenouillet G., Hillebrand H., Hobaek A., Irvine K., Jeppesen E., Johnson R., Jones I., Kernan M., Lauridsen T., Manca M., Meerhof M., Olafsson J., Ormerod S., Papastergiadou E., Penning E., Ptacnik R., QuintanaX., Sandin L., Seferlis M., Simpson G., Trigal C., Verdonschot P., Verschoor A., Weyhenmeyer G. 2009. Climate change and the future of freshwater biodiversity in Europe: a primer for policy-makers. Freshwater reviews 2: 103-130. ZENETOS A., M.A. PANCUCCI-PAPADOPOULOU, S. ZOGARIS, E. PAPASTERGIADOU A, L. VARDAKAS, K., ALIGIZAKI & A.N. ECONOMOU 2009. Aquatic alien species in Greece: tracking sources, patterns and effects on the ecosystem. Journal of Biological Research 12: 135 172. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ Ε. (2009): Marsilea quadrifolia L. Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων. Έκδοση ΕΒΕ, Συντονιστές έκδοσης: Καμάρη, Γ., Φοίτος, Δ., Κωνσταντινίδης Θ. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ Ε. (2008): Διαχείριση υδάτινων οικοσυστημάτων. Οικολογική παρακολούθηση και αξιολόγηση των εσωτερικών υδάτων. 415-430 σελ. Στο «ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» Επιμέλεια Έκδοσης: Δημόπουλος Π., Παντής Ι., Τζανουδάκης Δ., Βαγενάς Δ. 643 σελ., Εκδόσεις Παππάς, Αθήνα. PAPASTERGIADOU Eva, G. KOTZAGEORGIS, P. MANOLAKI, K. STEFANIDIS, F. VAGIANOU 2008. Evaluation of the Ecological Quality of Cyprus Rivers using Macrophytes as Biological Quality Elements Implementation of the Water Framework Directive 2000/60/EΕ No. Contract: WDD 21/2007 Final Report MANOLAKI P., VOURKA A., SLIMISTINOS O., PAPASTERGIADOU E.S. 2007: Using River Habitat Survey for Environmental Assessment and Catchment s Planning in Greece. In: Kungolos A., Aravossis K., Karagiannidis A., & P. Samaras (eds) Proceed. of the Intern. Conference on Environmental Management, Engineering, Planning & Economics Vol. I: 557-562. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ Ε. 2004. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ. Συμβούλιο της Ευρώπης & Δίκτυο PLANTA EUROPA, 40σελ. 20

(Απόδοση στα Ελληνικά: «European Plant Conservation Strategy 2002. By Council of Europe & Planta Europa submitted to COP6 (UNEP/CBD/COP/6/INF/22)». KAGALOU, I., PAPASTERGIADOU, E. & M. TSOUMANI (2002): Monitoring of Water Quality of Kalamas River, Epirus Greece. Fresenius Environ. Bulletin 11: 788-794. PAPASTERGIADOU, E., M. AGAMI, & Y WAISEL (2002): Restoration of Aquatic Vegetation in Mediterranean Wetlands. 47-69p. In: G. Zalidis, T. Crisman, P. A. Gerakis (editors). Restoration of Mediterranean wetlands. Medwet publ. 237p. DAFIS, S., E. PAPASTERGIADOU, K. GEORGHIOU, D. BABALONAS, & T. GEORGIADIS, M. PAPAGEORGIOU, E. LAZARIDOU, & B. TSIAOUSSI (eds) (1996): The Greek Habitat Project: NATURA 2000, An Overview. Commission of the European Communities, Goulandris Natural History Museum-Greek Biotope Wetland Centre, 917pp. Αριθμός ετερο αναφορών και σημαντικές διεθνείς διακρίσεις Συνολικός αριθμός δημοσιεύσεων σε περιοδικά Περίπου 200 ετεροαναφορές. - Εθνική εκπρόσωπος της Ελλάδας και της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή άσκησης διαβαθμονόμησης για τα μακρόφυτα «IC- MED GIG River Macrophytes», 2007-2011. - Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Editorial Board του Επιστημονικού Περιοδικού Knowledge & Management of Aquatic Ecosystems (www.kmae-journals.org) 2009- - Εκλεγμένο μέλος της Καθοδηγητικής Επιτροπής (Steering Committee) της Planta Europa. 2001-04 & 2004-2007. - Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Φορέα Διαχείρισης της λίμνης Ιωαννίνων 2003-2006. - Μέλος του Ελληνικού Δικτύου για την Παράκτια Έρευνα ENCORA για τη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης - (Επιστ. Υπεύθυνος καθ. Παναγιώτης Πρίνος) - Μέλος του Ελληνικού Δικτύου Έρευνας στα Μεταβατικά Οικοσυστήματα ΕLΝΕΤ (Ellenic Lagoonal Network). Περίπου 40 σε διεθνή περιοδικά & επιμελημένους τόμους και 70 σε συνέδρια. 21

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 1. ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ονοματεπώνυμο: ΕΥΑΝΘΙΑ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ Διεύθυνση εργασίας: Τομέας Βιολογίας Φυτών, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, 26500 Πάτρα Τηλέφωνα : +302610 969245, Fax: +302610969254 Ε-mail : evapap@upatras.gr ΠΑΡΟΥΣΑ ΘΕΣΗ: Φυτών Επίκουρη Καθηγήτρια Οικολογίας 2. ΣΠΟΥΔΕΣ -ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1981-1985: Πτυχίο Βιολογίας, Σχολή Θετικών Επιστημών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 17 Ιουλίου 1985, ΒΑΘΜΟΣ: "Λίαν καλώς 7,69". 1985-1989: Φαρμακευτικό Τμήμα, Σχολή Επιστημών Υγείας Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη (οφείλω 1 μάθημα για την απόκτηση του πτυχίου). 1985-1990: Διδακτορικό Δίπλωμα, Τομέας Βοτανικής,Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 17/9/1990, ΒΑΘΜΟΣ: "Αριστα". 3. ΕΙΔΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Οκτώβριος- Δεκέμβριος 1991. Παρακολούθηση Σεμιναρίου με Θέμα: Χρήση-Προγραμματισμός Η/Υ που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Οργάνωση: Ελληνική Στατιστική Εταιρεία. Οκτώβριος 1994. Επίσκεψη/Παραμονή στο Department of Vegetation Science, Plant Ecology and Vegetation Science, Agricultural University of Wageningen. Παρακολούθηση Ειδικών Εκπαιδευτικών μαθημάτων με Θέμα: Multivariate Analysis of Vegetation Data, Classification and Ordination Techniques. Εκμάθηση τεχνικών (Πολυμεταβλητές Τεχνικές Ανάλυσης TWINSPAN, DECORANA, CANOCO), καθώς και απόκτηση εμπειρίας σε θέματα που αφορούν τη μελέτη της Παραγωγικότητας και του Ευτροφισμού των Υδάτινων Οικοσυστημάτων. Συνεργασία με Καθ. K. V. Sykora και Καθ. Theo C.V. Brock. Μάιος 1996. 22

Παρακολούθηση Σεμιναρίου με τίτλο ΕΙΟΝΕΤ- General Approach on Nature Conservation που διοργάνωσε το European Environment Agency, σε συνεργασία με την 11η Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη, Δανία. Ιούνιος 1996. Παρακολούθηση Σεμιναρίου με τίτλο Workshop on Habitat Classification που διοργάνωσε το ETC/NC European Topic Centre on Nature Conservation και πραγματοποιήθηκε στο ITE Monks Wood- Cambridge UΚ για τη διαμόρφωση του Πανευρωπαϊκού Συστήματος Ταξινόμησης των Τύπων Οικοτόπων EUNIS Habitat Classification. Δεκέμβριος 1999. Παρακολούθηση Σεμιναρίου με τίτλο Cost effective Indicators to Assess Biological Diversity in the Framework of the Convention of Biological Diversity που διοργάνωσε το Swedish Environmental Protection Agency και πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη. Αύγουστος 2000. Παρακολούθηση Πανευρωπαϊκού Σεμιναρίου για την Διαχείριση και Αποκατάσταση των Τυρφώνων με τίτλο «Fen Restoration workshop» που διοργάνωσε το Eurosite International με το English Nature στην περιοχή Wicken - Fen, Cambridgeshire, UK. Νοέμβριος 2000. Παρακολούθηση Σεμιναρίου με τίτλο Water Frame Directive- Monitoring of water quality, που διοργάνωσε το European Environment Bureau και πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες, με σκοπό την ανάπτυξη κοινής Μεθοδολογίας για την Εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΕ για την Ποιότητα των νερών της Ευρώπης. Απρίλιος 2003. Χρηματοδότηση έρευνας με υποτροφία από την European Commission s Improving Human Potential (IHP) Access to Research Infrastructures Program, για παραμονή και συνεργασία με το National History Museum of London στο Λονδίνο. Ιούνιος 2004. Παρακολούθηση Πανευρωπαϊκού Σεμιναρίου με τίτλο Water Frame Directive 2000/60 -Measurement Uncertainty, που διοργάνωσε το Institute of Ecology, University of Vienna και το Danube Biodiversity Association στην Βιέννη και στην Μπρατισλάβα, καθώς και εργασία πεδίου κατά μήκος του ποταμού Δούναβη. Δεκέμβριος 2009. Υποτροφία από το ΙΚΥ για Επιστημονική Επίσκεψη μιας εβδομάδος που πραγματοποιήθηκε στα Πλαίσια του Διακρατικού Προγράμματος Μορφωτικών 23

Ανταλλαγών ΕΛΛΑΔΑΣ- ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑΣ στη Λισαβώνα (Technical University of Lisbon, Faculty of Agronomy, Forest Department). Συνεργασία με Καθ. Maria-Teresa FERREIRA και τους senior researchers: Fransisca AGUIAR, Ian DODGINS. ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ Αγγλικά (άριστα), Γερμανικά (καλό επίπεδο ανάγνωσης). ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ - Εκλεγμένο μέλος της Καθοδηγητικής Επιτροπής (Steering Committee) της Planta Europa για το χρονικό διάστημα 2001-2004 & 2004-2007. - Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Φορέα Διαχείρισης της λίμνης Ιωαννίνων 2003-2006. - Εθνική εκπρόσωπος της Ελλάδας και της Κύπρου στην δεύτερη φάση της άσκησης διαβαθμονόμησης για τα μακρόφυτα «IC- MED GIG River Macrophytes», 2007-2011. - Μέλος της διεθνούς Επιτροπής Κρίσης για τη θέση του Επιστημονικού Συνεργάτη με αντικείμενο «Οικολογία και Δυναμική Παραποτάμιων ζωνών» του Πανεπιστημίου της Λισσαβώνας (Προεδρεύουσα Prof. Μ-Τ. Ferreira), Technical University of Lisbon, Faculty of Agronomy, Ιούνιος -Οκτώβριος 2008. - Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Editorial Board του Επιστημονικού Περιοδικού Knowledge & Management of Aquatic Ecosystems (www.kmaejournals.org) 2009- ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ -Δομή, Δυναμική και Λειτουργία Υδάτινων Οικοσυστημάτων (υδροβιολογικές παράμετροι, τροφικές σχέσεις, ανταγωνισμοί ειδών, βιογεωχημικοί κύκλοι, ανθρωπογενείς επιδράσεις). -Θέματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Υγροτοπικών Οικοσυστημάτων και Φυσικού Περιβάλλοντος. Βιοποικιλότητα και Εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στην Ελλάδα. Τύποι Οικοτόπων και Είδη Χλωρίδας Κοινοτικού Ενδιαφέροντος. Διεθνείς Συμβάσεις. -Παρακολούθηση και Διαχείριση της Ποιότητας του Νερού. Οδηγία Πλαίσιο για την Οικολογική Ποιότητα των Υδάτων 2000/60/ΕΕ. Υδρόβια μακρόφυτα βιοδείκτες. 4. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

1991-2001: Ερευνήτρια, Επιστημονική Συνεργάτιδα. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: ACNAT- CEC DGXI, Contract No B91/91/SIN/8192. Eκτέλεση και Επίβλεψη Eρευνητικών Eργασιών, Σύνταξη και Παρακολούθηση Μελετών Προστασίας και Αποκατάστασης Υγροτόπων, Παροχή Συμβουλών επί των Μελετών Οριοθέτησης και Διαχείρισης, Σύνταξη Προδιαγραφών Διαχειριστικών Σχεδίων Προστατευομένων Περιοχών, Σύνταξη Ερευνητικών Προτάσεων για Χρηματοδότηση, Συμμετοχή στη Δημιουργία Υποδομής του ΕΚΒΥ, Εκπαίδευση Προσωπικού του ΕΚΒΥ και άλλων Φορέων, Συντονισμός Διεπιστημονικών Ομάδων, Οργάνωση Συναντήσεων Εργασίας, Συμμετοχή στην Παραγωγή Εκπαιδευτικών Πακέτων για τους Υγροτόπους, Συμμετοχή σε Διεθνείς Επιστημονικές Επιτροπές. 1992-1993, 1995-1996 & 1996-1997: Εκτακτη Καθηγήτρια Βοτανικής. ΤΕΙ, Θεσσαλονίκης. Διδασκαλία Θεωρητικών και Εργαστηριακών Μαθημάτων, καθώς και Εκπαιδευτικών Εκδρομών, κατά τη διάρκεια του Χειμερινού και Εαρινού Εξαμήνου, στους Σπουδαστές του Tμήματος Φυτικής Παραγωγής, της Σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας, του ΤΕΙ-Θεσσαλονίκης. Επιστημονική Καθοδήγηση και Επίβλεψη Πτυχιακών Εργασιών Σπουδαστών του Τμήματος. 1994-1996: Επιστημονική Συνυπεύθυνος, σε συνεργασία με Καθ. Σ. Ντάφη, Γενική Συντονίστρια του έργου Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας στην Ελλάδα (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ). ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Επιτροπή των Ευρωπαικών Κοινοτήτων, Γενική Διεύθυνση 11η, LIFE E.E. DG.XI. Contract No B4-3200/94/756. Συγγραφή και υποστήριξη της πρότασης για Χρηματοδότηση, Συντονισμός, Εκτέλεση, Επιστημονική Παρακολούθηση, Αξιολόγηση, Επίβλεψη και Έλεγχος των Εργασιών του Προγράμματος. Συγγραφή της τελικής έκθεσης των αποτελεσμάτων του έργου. 1999-2001: Επιστημονική Συνυπεύθυνος -Γενική Συντονίστρια σε συνεργασία με Καθ. Σ. Ντάφη για το έργο Αναγνώριση και Περιγραφή των Τύπων Οικοτόπων σε περιοχές Ενδιαφέροντος για τη Διατήρηση της Φύσης και ειδικότερα στη μελέτη Διαχείριση και Παρακολούθηση του Προγράμματος των Μελετών Αναγνώρισης και Περιγραφής των Τύπων Οικοτόπων σε περιοχές Ενδιαφέροντος για τη Διατήρηση της Φύσης. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: ΕΠΠΕΡ-Υποπρόγραμμα 3- Μέτρο 3.3 ΥΠΕΧΩΔΕ- E.E. DGXVI. Ανάδοχος: ΕΠΕΜ-ΕΠΕ, Συνεργαζόμενος Φορέας ΜΓΦΙ- ΕΚΒΥ. Συγγραφή και υποστήριξη της Πρότασης για Χρηματοδότηση, Συντονισμός, Εκτέλεση, Επιστημονική Παρακολούθηση, Αξιολόγηση, Επίβλεψη και Έλεγχος των Εργασιών του Έργου. Συγγραφή Τεχνικού Οδηγού Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης των τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας. Σχεδιασμός και συμμετοχή στη δημιουργία Σχεσιακής Βάσης Δεδομένων (BioΜAP 99), καθώς και σύνδεσης της με G.I.S. Συμμετοχή σε Συνέδρια, Συναντήσεις Εργασίας και σε Επιτροπές Επίβλεψης. 25

2000-2001 & 2001-2002: Επιστημονική Συνεργάτης ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Παράρτημα Ν. Μουδανιών, Τμήμα Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών. Διδασκαλία Θεωρητικών και Εργαστηριακών Μαθημάτων κατά τη διάρκεια του Χειμερινού και Εαρινού Εξαμήνου στους Σπουδαστές του Tμήματος Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών, του ΤΕΙ-Θ. 2001-2002: Επίκουρη Καθηγήτρια Π. Δ. 407/81, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Διδασκαλία στους φοιτητές του Τμήματος ΠΣΕ Εφαρμοσμένης Αγρο-Οικολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. 2002-08: Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Φυτών. 2008 σήμερα: Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Φυτών. 5. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 1986-1990: Εργαστηριακές ασκήσεις ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ στους φοιτητές του 6ου εξαμήνου του Τμήματος Βιολογίας, και στους φοιτητές του 4ου και του 6ου εξαμήνου του Τμήματος Γεωπονίας, στο Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του Α.Π.Θ. 1985-1990: Εργαστηριακές ασκήσεις και ασκήσεις υπαίθρου του μαθήματος ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ στους φοιτητές του 8ου εξαμήνου του Τμήματος Βιολογίας, στο Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του Α.Π.Θ. 1992-1993, 1995-1996 & 1996-1997: Διδασκαλία του εργαστηριακού μαθήματος "ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΙΙ" (Συστηματική Βοτανική) και ΒΟΤΑΝΙΚΗ Ι (Γενική Βοτανική), κατά τη διάρκεια του χειμερινού και εαρινού εξαμήνου στους σπουδαστές του Τμήματος Φυτικής Παραγωγής, ΤΕΙ-Θ. Επίβλεψη Πτυχιακών Εργασιών Σπουδαστών του ΤΕΙ- Θ. 1995-2004: Διδασκαλία στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Περιβαλλοντική Βιολογία, του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. στις Θεματικές Ενότητες: ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΡΥΠΑΝΣΗ- ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ και ειδικότερα: α) Διαχείριση και Μέτρα Προστασίας Υγροτόπων (λίμνες, έλη, λιμνοθάλασσες, ποταμοί) και ειδικότερα της Βλάστησης των Υδροβίων Μακροφύτων. β) Στόχος Δημιουργίας Βάσεων Δεδομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (CORINE, NATURA 2000- Ποσοτική και Ποιοτική Καταγραφή στις χώρες μέλη της Ε.Ε.). γ) Μακρόφυτα Γλυκέων Υδάτων- Καλαμώνες εργασία πεδίου. Βιολογικός καθαρισμός υγρών αποβλήτων με χρήση υδρόβιων φυτών. δ) Ειδικά Διαχειριστικά Σχέδια Περιοχών του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000 και Μέτρα Προστασίας. 26

ε) Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) και Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). ζ) Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών. Επίδραση του τουρισμού και ανάπτυξη δραστηριοτήτων με σκοπό την Αειφορική Διαχείριση των Προστατευόμενων περιοχών. Επίβλεψη και Επιστημονική Καθοδήγηση Πρακτικών Ασκήσεων και Μεταπτυχιακών Εργασιών των Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τμήματος σε συνεργασία με αν. Καθ. Μ. Πυροβέτση και επικ. Καθ. Ι. Παντή. 2000-2002: Διδασκαλία των θεωρητικών και εργαστηριακών μαθημάτων «Στοιχεία Γενικής Βιολογίας και Φυσιολογίας», κατά τη διάρκεια του εαρινού και χειμερινού εξαμήνου και «Οικολογία Υδρόβιων Οργανισμών», κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου, στους Σπουδαστές του Tμήματος Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών, του ΑΤΕΙ-Θ. 2001-2003: Διδασκαλία των μαθημάτων «Διαχείριση Φυσικών Πόρων» και «Οικοτοξικολογία» στους 4-ετείς φοιτητές του Τμήματος ΠΣΕ Εφαρμοσμένης Αγρο- Οικολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, του μαθήματος «Μορφολογία & Φυσιολογία Φυτών» στους 3-ετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος. καθώς και των μαθημάτων «Περιβαλλοντική Πολιτική» και «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» στους 5- ετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος. 2002-2004: Διδασκαλία στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Περιβαλλοντική Βιολογία, του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. στις Θεματικές Ενότητες, ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ- ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΡΥΠΑΝΣΗ- ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ και ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. 2002-08: Διδασκαλία των μαθημάτων «Βιοποικιλότητα, Διατήρηση, Διαχείρισή της και Θεσμικό Πλαίσιο Προστασίας» και «Μοντέλα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, Σχεδιασμός και Εκπόνηση Αειφορικών Διαχειριστικών Σχεδίων» στο Δι-ιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αειφορική Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών», του Τμήματος Διαχείρισης Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και των Τμημάτων Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 2002- σήμερα: Διδασκαλία των μαθημάτων «Οικολογία ΙΙ» και «Οικολογία Βλάστησης» στους 4-ετείς φοιτητές του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 27

2002-σήμερα: Διδασκαλία των μαθημάτων «Οικολογία και Διαχείριση Φυσικών Περιοχών», «Βιοποικιλότητα», «Διαχείριση Υδάτινων Οικοσυστημάτων» και «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 2002-σήμερα: Διδασκαλία του μαθήματος «Εφαρμοσμένη Οικολογία» στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες του Πανεπιστημίου Πατρών. 2008-2009: Διδασκαλία του μαθήματος «Εφαρμοσμένη Οικολογία» στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Ηλεκτρονική και Επεξεργασία της Πληροφορίας του Πανεπιστημίου Πατρών. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Εχω συγγράψει και οργανώσει εκπαιδευτικό υλικό (σημειώσεις και ηλεκτρονικές παρουσιάσεις για τους φοιτητές) για τις ανάγκες όλων των παραπάνω μαθημάτων καθώς και εργαστηριακές ασκήσεις για τα μαθήματα «Οικολογία ΙΙ» και «Οικολογία Βλάστησης». Ειδικότερα: -Ε. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ (2003): Σημειώσεις «Οικολογία ΙΙ». Πανεπιστήμιο Πατρών, 48 σελ. -Ε. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ (2003): Σημειώσεις «Οικολογία και Διαχείριση Φυσικών Περιοχών». Πανεπιστήμιο Πατρών, 29 σελ. -Ε. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑΔΟΥ (2006): Σημειώσεις «Οικολογία Βλάστησης». Πανεπιστήμιο Πατρών, 24 σελ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Συμμετείχα με Μαθήματα-Διαλέξεις στα ακόλουθα Eκπαιδευτικά Προγράμματα Επιμόρφωσης της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. 1989-1990: Επιδοτούμενο Επιμορφωτικό - Ερευνητικό Πρόγραμμα Κατάρτισης Νέων Αλιέων σε θέματα Προστασίας Περιβάλλοντος και Αλιείας. - ΛΙΘΟΤΟΠΟΣ ΣΕΡΡΩΝ 21/11-13/12 1989 με τη Διάλεξη: "O Ρόλος των Υδροβίων Μακροφύτων στα Υδάτινα Οικοσυστήματα" i) ΧΡΥΣΟΧΩΡΑΦΑ ΣΕΡΡΩΝ & ii) ΚΕΡΚΙΝΗ ΣΕΡΡΩΝ 28/10-24/12/1990 με τη Διάλεξη: "Η Βλάστηση της Λίμνης Κερκίνης". 28

1991: Επιδοτούμενο Επιμορφωτικό Πρόγραμμα Κατάρτισης Νέων σε θέματα Προστασίας Περιβάλλοντος. -ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 21/10/1991 με τη Διάλεξη: "Τα Υδρόβια Μακρόφυτα ως Δείκτες Ρύπανσης των Υδάτων". 1991-2001: Διαλέξεις στα πλαίσια των Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων και των Δραστηριοτήτων Ενημέρωσης Κοινού, του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων. Εκπαιδευτικές Εκδρομές Φοιτητών και Μαθήματα στα πλαίσια των Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων του ΕΚΒΥ. Συμμετοχή στην Παραγωγή Εκπαιδευτικών Πακέτων του ΕΚΒΥ για χρήση από Σχολεία και άλλους ενδιαφερόμενους οργανισμούς. Παρουσιάσεις σε Ενημερωτικές Ημερίδες Υπηρεσιών και Φορέων. 1998: Διδασκαλία στα Κέντρα Πληροφόρησης των Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Κορώνειας Βόλβης του ΥΠΕΧΩΔΕ (στη Χαλάστρα και στη Νέα Απολλωνία αντίστοιχα), στις Θεματικές Ενότητες: α) Υγρότοποι (Εσωτερικοί, λίμνες, ποτάμια, έλη και Παράκτιοι, λιμνοθάλασσες), Δέλτα Ποταμών και Εκβολικά Συστήματα, Τροφικές Σχέσεις, Ανταγωνισμός ειδών, Υδροβιολογικές Παράμετροι, Βλάστηση, Βιοποικιλότητα, Αρχές Προστασίας και Διαχείρισης. β) Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία Υγροτόπων, Προστατευόμενες Περιοχές, Περιβαλλοντικά Δίκτυα. Δίκτυο Natura 2000. γ) Χλωρίδα και Βλάστηση, Ζώνωση, Διάκριση και Χαρτογράφηση των Ενοτήτων Βλάστησης, Διαχείριση των υδροβίων μακροφύτων των Υγροτόπων Κορώνειας Βόλβης και της ευρύτερης περιοχής. δ) Χλωρίδα και Βλάστηση, Ζώνωση, Διάκριση και Χαρτογράφηση των Ενοτήτων Βλάστησης, των Υγροτόπων των Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και Αλυκών Κίτρους. 1998-2000: Διδασκαλία των μαθημάτων ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ και ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ και ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΥΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης ΕΠΕΑΕΚ Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών A -βάθμιας Εκπαίδευσης, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ. με τίτλο: Ακαδημαϊκή και Επαγγελματική Αναβάθμιση των Εκπαιδευτικών της Α βάθμιας Εκπαίδευσης. Επίβλεψη και Επιστημονική Καθοδήγηση Πτυχιακών Εργασιών Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Φοιτητών του Τμήματος. 2000: Διαλέξεις στο Εντατικό Πρόγραμμα Intensive Program SOCRATES διάρκειας (140 ωρών) στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Επιμόρφωσης και Εκπαίδευσης Μεταπτυχιακών Φοιτητών, με Θέμα: «Monitoring of Running Waters in Europe». -ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 14/6/2000 με τη Διάλεξη: "Artificial wetlands. Water Quality Management". 29