Ενηµέρωση Ενηµερωτικό ελτίο σχετικά µε τη Γενετική Μηχανική Φεβρουάριος 2003 ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ: Είναι ασφαλή για τη διατροφή µας; Τα περισσότερα µεταλλαγµένα προϊόντα προορίζονται για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων. Είναι όµως ασφαλή για την υγεία µας; Η γενετική µηχανική ενδέχεται να έχει απρόβλεπτες και ανεπιθύµητες συνέπειες, διότι πρόκειται για µία µη ακριβής και εν πολλοίς τυχαία διαδικασία. Τα ένθετα γονίδια µπορεί να διασπάσουν τα φυσικά γονίδια, να είναι ασταθή στο νέο τους περιβάλλον ή να λειτουργήσουν µε τρόπο διαφορετικό από τον αναµενόµενο. Τι σηµαίνει, όµως, αυτό για τη διατροφική ασφάλεια; Η γενετική µηχανική είναι δυνατόν να επηρεάσει τη διατροφική ασφάλεια µε τους εξής δύο τρόπους: η διάσπαση ή η αστάθεια των γονιδίων µπορεί να προκαλέσει την παραγωγή νέων τοξινών. η νέα πρωτεΐνη που παράγεται από το ξενικό γονίδιο µπορεί να προκαλέσει αλλεργίες ή τοξικότητα. Πολλοί επιστήµονες συµφωνούν ότι υπάρχει πράγµατι το ενδεχόµενο να παρουσιαστούν τέτοιου είδους κίνδυνοι και σε πολλές χώρες έχουν θεσπιστεί κανονισµοί ασφαλείας για τα µεταλλαγµένα προϊόντα. Όµως πόσο πλήρες είναι το σύστηµα ελέγχου; Το ενηµερωτικό αυτό δελτίο εξετάζει τους ρυθµιστικούς µηχανισµούς και τον τρόπο λειτουργίας τους. Αποκαλύπτει επίσης, ότι οι αρµόδιες αρχές έχουν υιοθετήσει ευρέως την έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναµίας" παρότι έχει δεχθεί έντονες επικρίσεις από έγκυρους επιστηµονικούς κύκλους. Πώς ελέγχονται τα µεταλλαγµένα προϊόντα; Παρόλο που οι κανονισµοί ασφαλείας για τα µεταλλαγµένα τρόφιµα διαφέρουν από χώρα σε χώρα, οι αρµόδιες αρχές σε παγκόσµιο επίπεδο βασίζουν τις εκτιµήσεις τους στην έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναµίας". Κατά βάση, η χηµική σύνθεση των γενετικά µεταλλαγµένων τροφίµων συγκρίνεται µε µία ισοδύναµη µη γενετικά µεταλλαγµένη ποικιλία - για παράδειγµα η µεταλλαγµένη σόγια συγκρίνεται µε µια συµβατική ποικιλία µη µεταλλαγµένης σόγιας. Εάν δεν ανιχνευθούν ουσιαστικές διαφορές µεταξύ των δύο, η µεταλλαγµένη ποικιλία θεωρείται ασφαλής. Μοιάζει λογικό, αλλά µία πιο προσεχτική µατιά στο µηχανισµό αυτό αποκαλύπτει σοβαρές ελλείψεις. Το πρώτο πρόβληµα αφορά τα ίδια τα συστατικά στα οποία βασίζεται η σύγκριση µεταξύ µεταλλαγµένων τροφίµων και µη. Πραγµατοποιείται πλήρης µέτρηση των επιπέδων µερικών βασικών και λιγότερο βασικών θρεπτικών συστατικών, γνωστών τοξινών και άλλων αντι - θρεπτικών συστατικών. Στην πατάτα, για παράδειγµα, τα βασικά θρεπτικά συστατικά περιλαµβάνουν υδατάνθρακες και πρωτεΐνες, τα λιγότερο βασικά θρεπτικά συστατικά είναι οι περιεχόµενες βιταµίνες και ανάµεσα στις γνωστές τοξίνες περιλαµβάνεται η σολανίνη (ένα συστατικό που απαντάται στις πράσινες πατάτες και µπορεί να προκαλέσει ασθένειες). Ωστόσο, δεν υπάρχει συγκεκριµένος ακριβής κατάλογος των συστατικών τα οποία επιβάλλεται να µετρηθούν, όπως δεν υπάρχει διαδικασία που να εντοπίζει απρόβλεπτες ή ανεπιθύµητες συνέπειες - γεγονός που προκαλεί έντονο προβληµατισµό για την ασφάλεια των γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων. Το δεύτερο πρόβληµα είναι ότι οι µηχανισµοί ανίχνευσης του αλλεργιογόνου δυναµικoύ ή των βαθµών τοξικότητας των γενετικά τροποποιηµένων προϊόντων υπόκεινται σε σηµαντικούς περιορισµούς. Είναι γνωστές οι αλλεργίες από πρωτεΐνες που βρέθηκαν να προκαλούν ορισµένα τρόφιµα όπως τα φιστίκια. Η γενετική µηχανική στοχεύει στην παραγωγή νέων πρωτεϊνών οι οποίες δεν υπάρχουν στο φυτό στη συµβατική του µορφή και οι οποίες ενδέχεται να προκαλέσουν αλλεργίες. Επίσης, µπορεί να επιφέρει ανεπιθύµητες τροποποιήσεις στις υπάρχουσες πρωτεΐνες, γεγονός που θα µπορούσε να τις καταστήσει αλλεργιογόνες. Όµως, δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί µε ακρίβεια εάν µία πρωτεΐνη είναι δυνάµει αλλεργιογόνα. Τα µέσα ελέγχου που εξετάζουν τα χαρακτηριστικά των πρωτεϊνών και τα συγκρίνουν µε γνωστά αλλεργιογόνα δεν είναι αξιόπιστα. Αυτές οι νέες πρωτεΐνες ίσως δεν είχαν αποτελέσει ποτέ µέρος της ανθρώπινης διατροφής, εποµένως δεν υπάρχει προηγούµενη εµπειρία για να βασιστεί κανείς. - 1 -
Ερωτήµατα έχουν επίσης ανακύψει όσον αφορά ορισµένες γενετικά µεταλλαγµένες καλλιέργειες στις οποίες έχει ήδη δοθεί έγκριση. Για παράδειγµα, πρόσφατα αποδείχτηκε ότι η πρωτεΐνη Bt, Cry1A - που συνήθως απαντάται σε µεταλλαγµένα φυτά µε ανθεκτικότητα σε έντοµα - ίσως ευθύνεται για την πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων σε ποντίκια και η σχετική µελέτη συνιστά περαιτέρω ελέγχους ασφαλείας 1,2. Ένα άλλο πρόβληµα είναι ότι οι έλεγχοι που διενεργούνται σε καλλιέργειες µεταλλαγµένων φυτών είναι βραχυχρόνιοι - διαρκούν µόνο λίγες µέρες ή εβδοµάδες. εν υπάρχουν µακροχρόνιοι έλεγχοι ή έλεγχοι για χρόνια αποτελέσµατα ή την τοξικότητα που επιφέρουν οι αλλαγές των θρεπτικών συστατικών. Λόγω αυτού, ο Γαλλικός Οργανισµός Τροφίµων (AFSSA) κατέληξε πρόσφατα στο συµπέρασµα ότι οι σηµερινοί έλεγχοι ασφαλείας δεν επαρκούν για να εγγυηθούν την ασφάλεια των τροφίµων 3 που περιέχουν συστατικά από µεταλλαγµένους οργανισµούς. Σύµφωνα µε την ίδια έκθεση, κρίνεται αναγκαίο να εξεταστεί το ενδεχόµενο σταδιακής ανάπτυξης αλλεργικών αντιδράσεων από την παρατεταµένη έκθεση σε µεταλλαγµένα τρόφιµα. Αυτό απηχεί τα σχόλια ενός επιστήµονα στην επιστηµονική επιθεώρηση "Nature" σχετικά µε τα µακροχρόνια αποτελέσµατα των τροφίµων που έχουν σχεδιαστεί γενετικά: " Το σηµερινό καθεστώς ελέγχων, δεν επιτρέπει τον εντοπισµό απρόβλεπτων επιπτώσεων των µεταλλαγµένων στην υγεία παρά µόνο εάν συµβεί κάποια καταστροφή 'ιστορικών διαστάσεων 4. Τέτοιου είδους προβλήµατα ώθησαν ιδρύµατα του κύρους της Βασιλικής Επιστηµονικής Εταιρείας του Λονδίνου 6 και της Βασιλικής Επιστηµονικής Εταιρείας του Καναδά 7 ν' ασκήσουν έντονη κριτική 5 στην υιοθέτηση της αρχής της ουσιαστικής ισοδυναµίας ως κριτηρίου για τον έλεγχο των µεταλλαγµένων τροφίµων. Λόγοι ανησυχίας Η κριτική που ασκείται πάνω στην αρχή της ουσιαστικής ισοδυναµίας δεν αφορά µόνο τους ακαδηµαϊκούς κύκλους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ανεπιθύµητες συνέπειες της γενετικής µηχανικής δεν αποτελούν ασυνήθιστα φαινόµενα, ότι δυνάµει αλλεργιογόνα συστατικά έχουν εισχωρήσει στην τροφική αλυσίδα λόγω ανεπαρκών ελέγχων και ότι τα επιστηµονικά δεδοµένα που παρέχονται από τις αρµόδιες αρχές δεν είναι αξιόπιστα. Απρόβλεπτες και Ανεπιθύµητες Συνέπειες Τα µεταλλαγµένα τρόφιµα µπορεί να έχουν απρόβλεπτες και ανεπιθύµητες συνέπειες µε πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: Με την ίδια τη διαδικασία της γενετικής µηχανικής: Η γενετική µηχανική περιλαµβάνει την εισαγωγή ενός νεοφανούς γονιδίου(ων) σε κάποια τυχαία επιλεγµένη θέση του DNA ενός οργανισµού. Πρόκειται για χονδροειδή προσέγγιση από επιστηµονική άποψη, καθώς µ αυτό τον τρόπο µικρά τµήµατα του DNA του φυτού µπορεί να αναδιαταχτούν ή να εξαλειφθούν 8,9. Πολλαπλά αντίγραφα και επιπρόσθετα τµήµατα ένθετων γονιδίων ανιχνεύθηκαν σε µεταλλαγµένα φυτά, συµπεριλαµβανοµένων µερικών εµπορικών ποικιλιών αραβοσίτου και σόγιας 10,11,12. Για παράδειγµα, η ποικιλία σόγιας "Roundup Ready" της εταιρείας Monsanto περιέχει δύο επιπρόσθετα τµήµατα του ένθετου γονιδίου και ένα τµήµα "µη αναγνωρίσιµου" DNA. Αυτό το γεγονός δεν ήταν γνωστό την εποχή που δόθηκε η έγκριση των αρµοδίων αρχών για να χρησιµοποιηθεί ως µέσο διατροφής σε πολλές χώρες και η ανακάλυψη έγινε µόνο µετά από αρκετά χρόνια ελεύθερης κυκλοφορίας της σόγιας "Roundup Ready" στην αγορά. Με την αλλαγή της φυσιολογικής λειτουργίας: Η γενετική µηχανική µπορεί να επηρεάσει τον φυσιολογικό µεταβολισµό ενός φυτού, εάν η εισαγωγή ενός γονιδίου διασπάσει τις περίπλοκες βιοχηµικές οδούς. Οι συνέπειες είναι δύσκολο να προβλεφθούν καθώς θα µπορούσαν να επηρεαστούν ακόµα και από τις κλιµατολογικές συνθήκες 14. Παραδείγµατα όπου η γενετική µηχανική έχει προκαλέσει απρόβλεπτες συνέπειες σε φυτά και σε άλλους οργανισµούς είναι, µεταξύ άλλων: 1) Μαγιά, η οποία τροποποιήθηκε γενετικά µε στόχο τη βελτίωση της αλκοολικής ζύµωσης, περιείχε - κατά τρόπο απροσδόκητο - 30 φορές περισσότερη µεθυλογλυοξίλη (ένα ιδιαίτερα τοξικό συστατικό) συγκρινόµενη µε µαγιά, η οποία είχε παραχθεί µε συµβατικό τρόπο 15. 2) Ερευνητές της εταιρείας Monsanto, στην προσπάθειά τους ν' αυξήσουν την περιεκτικότητα της ελαιοκράµβης σε καροτινοειδή (χηµικά συστατικά που χρησιµοποιούνται για τη σύνθεση της βιταµίνης Α), διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα της βιταµίνης Ε και της χλωροφύλλης στους σπόρους είχαν µειωθεί δραµατικά µε τρόπο ανεξήγητο 16. - 2 -
3) Ερευνητές, στην προσπάθειά τους να τροποποιήσουν γενετικά τον βιολογικό σχηµατισµό των οδών των καροτινοειδών διαπίστωσαν ότι η ένθεση υπερβολικού αριθµού γονιδίων προκάλεσε αδικαιολόγητο νανισµό στο φυτό 17. 4) Απρόβλεπτες ήταν οι απώλειες στην καρποφορία της ποικιλίας µεταλλαγµένης σόγιας "Roundup Ready" της Monsanto σε ζεστές και ξηρές καιρικές συνθήκες εξαιτίας της ρήξης των βλαστών, που προκλήθηκε πιθανότατα, από τα αυξηµένα επίπεδα λιγνίνης 18. Τα επίπεδα των φυτοοιστρογόνων της παραπάνω ποικιλίας σόγιας είναι, παροµοίως, 12-14% χαµηλότερα από ότι στη συµβατική σόγια, γεγονός που µπορεί να σηµαίνει ότι τα προϊόντα σόγιας που προέρχονται από το φυτό της σόγιας "Roundup Ready" είναι λιγότερο επωφελή ως πηγές φυτοοιστρογόνων 19. 5) Τα επίπεδα µιας τοξίνης της πατάτας (γλυκαλκαλοειδές) αυξοµειώθηκαν µε ανεξήγητο τρόπο σε ξεχωριστά πειράµατα γενετικής µηχανικής όταν µεταλλάχτηκαν µε διαφορετικά ένθετα γονίδια που δεν είχαν σχεδιαστεί γενετικά για να αλλάξουν την περιεκτικότητα τους σε τοξίνες. Αλλεργίες Ακόµη κι αν οι αρµόδιες αρχές αναγνωρίζουν µια γενετικά µεταλλαγµένη καλλιέργεια ως δυνάµει αλλεργιογόνα, ενδέχεται παρ' όλα αυτά να καταλήξει στη διατροφή. Το καλαµπόκι "StarLink" της εταιρείας Aventis ήταν ένας τύπος καλαµποκιού ανθεκτικού στα έντοµα (παρήγαγε την πρωτεΐνη Bt, Cry9C) που καλλιεργούνταν στις Η.Π.Α. από το 1998. Εγκρίθηκε µόνο για χρήση σε ζωοτροφές και για βιοµηχανικούς σκοπούς καθώς υπήρχαν ανησυχίες ότι η πρωτεΐνη Cry9C θα µπορούσε να προκαλέσει αλλεργίες, επειδή φέρει χαρακτηριστικά άλλων αλλεργιογόνων. Ωστόσο, το Σεπτέµβριο του 2000, ίχνη του καλαµποκιού "StarLink" βρέθηκαν σε πίτες τάκος από καλαµπόκι, όπως και σε άλλες τροφές και περισσότερα από 300 προϊόντα αραβοσίτου έπρεπε να αποσυρθούν από την αγορά 21. Ανάλογα ίχνη βρέθηκαν επίσης σε τροφές µε βάση το καλαµπόκι στην Ιαπωνία και την Κορέα. εν είναι γνωστό πως το καλαµπόκι "StarLink" κατέληξε στην τροφική αλυσίδα. Ίσως αναµείχθηκε από αµέλεια µε άλλο καλαµπόκι σε κάποιο µύλο, ίσως µία συµβατική καλλιέργεια διασταυρώθηκε µε µία καλλιέργεια "StarLink", ή ένας αγρότης πούλησε καλαµπόκι "StarLink" για χρήση σε τρόφιµα αποβλέποντας σε µεγαλύτερο κέρδος 22. Αν και αυτή τη στιγµή το καλαµπόκι "Star Link" δεν καλλιεργείται πουθενά στον κόσµο, ενδέχεται να έχει µολύνει άλλους σπόρους αραβοσίτου και να παρέµεινε στην τροφική αλυσίδα. Το επεισόδιο εγείρει ερωτήµατα για τον αποτελεσµατικό έλεγχο των καλλιεργειών των µεταλλαγµένων φυτών. Ανεπαρκή στοιχεία Υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις ότι ακόµη και τα περιορισµένα στοιχεία που δίδονται στις αρµόδιες αρχές είναι ανεπαρκή ή ελλιπή. Τα υπάρχοντα στοιχεία για τις τοξίνες των φυτών και τα αντι-θρεπτικά συστατικά (τα οποία επεµβαίνουν στην ικανότητα του οργανισµού µας να χρησιµοποιεί άλλα θρεπτικά συστατικά που υπάρχουν στις τροφές) είναι ελλιπή ή παρουσιάζουν σηµαντικές αποκλίσεις 5. Για παράδειγµα, στις αιτήσεις που δέχθηκε η Ε.Ε. για διαφορετικούς τύπους µεταλλαγµένου αραβοσίτου, η περιεκτικότητα σε αναστολείς θρυψίνης και άλατος φυτίνης (phytate) (και τα δύο σηµαντικά αντι-θρεπτικά συστατικά του αραβοσίτου) είχε υπολογιστεί σε µερικές µόνο περιπτώσεις 5,23. Παροµοίως, η περιεκτικότητα σε σιναπίνη - ένα αντιθρεπτικό συστατικό της ελαιοκράµβης - δεν υπολογίστηκε σε όλες τις περιπτώσεις και όσο για τη γενετικά µεταλλαγµένη ντοµάτα TGT7F της εταιρείας ZENECA/ Syngenta δεν δόθηκαν στοιχεία για αρκετές έµφυτες τοξίνες της ντοµάτας 5. Πολλές από τις δοκιµές βασίζονται σε µία ή δύο µόνο καλλιεργητικές περιόδους χωρίς στους φακέλους υποβολής αιτήσεων να λαµβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι βλαβερές συνέπειες της γενετικής µηχανικής µπορεί να µην είναι άµεσα εµφανείς και ενδέχεται να φανούν µόνο µετά από πολλές γενεές 24, ενώ και οι περιβαλλοντικές συνθήκες µπορεί ν' αλλάξουν τη σύνθεση των φυτών. Πράγµατι, µία έρευνα συνέστησε να λαµβάνεται "ειδική µέριµνα" όταν διερευνώνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στις καλλιέργειες µεταλλαγµένων φυτών 23. Τα στοιχεία που έγιναν δεκτά για την έγκριση ενός µεταλλαγµένου αραβοσίτου γνωστού ως Τ25, προϊόν της εταιρείας Aventis (που τότε ονοµαζόταν AgrEvo) το οποίο εγκρίθηκε για καλλιέργεια και εισαγωγή στην Ευρώπη το 1998 25, έχουν αναθεωρηθεί και βρέθηκαν σε µεγάλο βαθµό ελλιπή από ανεξάρτητους επιστήµονες. Παρόλο που ο αραβόσιτος προοριζόταν για τροφή των βοοειδών, δεν έχουν γίνει µελέτες σχετικές µε τη διατροφή των βοοειδών ή την τοξικότητά του για τα ζώα αυτά. Ένας επιστήµονας είπε: "Με όσα - 3 -
γνωρίζουµε σήµερα, δεν θα έπινα γάλα που προέρχεται από βοοειδή " 26. Μελέτες πάνω στη διατροφή των πουλερικών που συνηγορούν υπέρ της χρήσης του αραβοσίτου Τ25 της εταιρείας Aventis έχουν επίσης επικριθεί από ανεξάρτητους επιστήµονες, που επέστησαν την προσοχή σε "ύποπτες" τάσεις που αφορούσαν το βάρος και τη θνησιµότητα των πουλιών. Οι επιστήµονες κατέληξαν στο εξής συµπέρασµα: "... αυτή η µελέτη... δεν παρέχει επαρκείς αποδείξεις ή συµπεράσµατα. Είναι ακατάλληλη για δηµοσίευση σε επιστηµονική επιθεώρηση. Κατά συνέπεια κι εµείς θεωρούµε ότι δεν εγγυάται πλήρως την ασφάλεια του εν λόγω µεταλλαγµένου αραβοσίτου. Αν µη τι άλλο, τα αποτελέσµατα όπως παρουσιάστηκαν εγείρουν υποψίες για ουσιαστικές διαφορές µεταξύ των πειραµάτων που διενεργήθηκαν" 27. Βρέφη και νήπια: οµάδα υψηλού κινδύνου Η Βρετανική Βασιλική Επιστηµονική Εταιρεία 6 πρόσφατα εξέτασε τις πιθανές επιπτώσεις των µεταλλαγµένων τροφίµων στην υγεία των βρεφών και των νηπίων. Στην έκθεσή της παραδέχτηκε ότι οι τροφικές αλλεργίες είναι πολύ πιο συχνές στα παιδιά παρά στους ενήλικες αναφέροντας ότι: "οι τροφικές αλλεργίες παρουσιάζονται στο 1-2% των ενηλίκων και στο 6-8% των παιδιών". Συνεπώς, τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα σε οποιοδήποτε αλλεργιογόνο ενδέχεται να µην ανιχνεύτηκε στα µεταλλαγµένα τρόφιµα. Στην έκθεση τα παιδιά κατατάσσονται ως οµάδα υψηλού κινδύνου και επιβάλλεται η παρακολούθησή της σχετικά µε τις επιβλαβείς συνέπειες της κατανάλωσης µεταλλαγµένων τροφίµων. Η ίδια Επιστηµονική Εταιρεία 6 παραδέχτηκε επίσης ότι οι διατροφικές αλλαγές βλάπτουν ιδιαίτερα τα βρέφη και τα νήπια. Οποιαδήποτε αλλαγή στη σύνθεση των τροφίµων που προέρχονται από µεταλλαγµένα φυτά µπορεί να είναι σηµαντική όταν οι τροφές αυτές δίδονται σε παιδιά επί µακρόν, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τροφές όπως οι παιδικές από τις οποίες µπορεί να εξαρτάται αποκλειστικά η διατροφή των παιδιών. Η έκθεση συνέστησε "να ενταθεί ο έλεγχος στις παιδικές τροφές για τυχόν γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα". Συµπεράσµατα Παρόλο που υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια των µεταλλαγµένων τροφίµων, τα συστήµατα ελέγχου είναι ανεπαρκή. Η γενετική µηχανική µπορεί να προκαλέσει ανεπιθύµητες και απρόβλεπτες συνέπειες, αλλά οι διαδικασίες θέσπισης κανονισµών ασφαλείας, που βασίζονται στην αρχή της "ουσιαστικής ισοδυναµίας" δεν έχουν σχεδιαστεί για να ανιχνεύουν τέτοια αποτελέσµατα. Οι µηχανισµοί που χρησιµοποιούνται για να ανιχνεύουν τις αλλεργιογόνες ουσίες είναι ανεπαρκείς και τα στοιχεία - που υποβάλλουν οι εταιρείες που υποτίθεται ότι αποδεικνύουν ότι τα γενετικά µεταλλαγµένα τρόφιµά τους είναι ασφαλή - είναι συχνά ελλιπή. Οι µακροχρόνιες επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση γενετικά µεταλλαγµένων τροφίµων δεν είναι επίσης γνωστές (και δεν έχουν εξεταστεί), όµως τα βρέφη και τα νήπια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αλλεργίες και σε διατροφικές αλλαγές. Θεωρούνται "οµάδα υψηλού κινδύνου" και επιβάλλεται η παρακολούθηση των επιπτώσεων από την κατανάλωση µεταλλαγµένων. Μέχρι σήµερα, δεν έχει διενεργηθεί παρόµοιος έλεγχος στους ενήλικες και τα µεγαλύτερα παιδιά. Για τους παραπάνω λόγους, η Greenpeace πιστεύει ότι δεν ευσταθεί ο ισχυρισµός ότι τα µεταλλαγµένα τρόφιµα στα ράφια των σούπερ-µάρκετ είναι ασφαλή για την υγεία. Αναφορές 1. Vázquez-Padrón, R.I., Moreno-Fierros, L., Neri- Bazán, L., Martínez-Gil, A.F., de la Riva, G.A. & López-Revilla, R. (2000) Characterization of the mucosal and systemic immune response induced by Cry1Ac protein from Bacillus thuringiensis HD 73 in mice. Brazilian Journal of Medical and Biological Research, 33, 147-155. 2. Vázquez-Padrón, R.I., Gonzáles-Cabrera, J., García-Tovar, C., Neri-Bazán, L., López-Revilla, R., Hernández, M., Moreno-Fierros, L. & de la Riva, G. A. (2000) Cry1Ac protoxin from Bacillus thuringiensis sp. kurstaki HD73 binds to surface proteins in the mouse small intestine. Biochemical and Biophysical Research Communications, 271, 54-58. 3. AFSSA (Agence Française de Sécurité Sanitaire des Aliments) (2002) Evaluation des risques relatifs à la consommation de produits alimentaires composés ou issus d'organismes génétiquement modifiés. Available at www.afssa.fr/ftp/actu/nut2002sa0024.pdf 4. Butler, D. & Relchhardt, A. (1999) Long-term effect of GM crops serves up food for thought. Nature, 398, 651-653. 5. Schenkelaars Biotechnology Consultancy (June 2001) GM food crops and application of substantial equivalence in the European Union. Available at: http://www.sbcbiotech.nl/ 6. Royal Society (2002) Genetically modified plants for food use and human health an update. - 4 -
Policy document 4/02. February 2002, Available at: http://www.royalsoc.ac.uk. 7. Royal Society of Canada (2001) Elements of Precaution: Recommendations for the Regulation of Food Biotechnology in Canada. 8. Labra, M., Savini, C., Bracale, M., Pelucchi, N., Colombo, L., Bardini, M. & Sala, F. (2001) Genomic changes in transgenic rice (Oryza sativa L.) plants produced by infecting calli with Agrobacterium tumefaciens. Plant Cell Reports, 20, 325-330. 9. Windels, P., Taverniers, I., Depicker, A., Van Bockstaele, E. & De Loose, M. (2001) Characterisation of the Roundup Ready soybean insert. European Food Research Technology, 213, 107-112. 10. Monsanto (2000) Dossier containing molecular analysis of RR soya: 11. http://archive.food.gov.uk/pdf_files/acnfp/ dossier.pdf available at http://www.foodstandards.gov.uk/science/ ouradvisors/novelfood/assess/assess-uk/60500/ 12. Dai, S., Zheng, P., Marmey, P., Zhang, S., Tian, W., Chen, S., Beachy, R.N. & Fauquet, C. (2001) Comparative analysis of transgenic rice plants obtained by Agrobacterium-mediated transformation and particle bombardment. Molecular Breeding, 7, 25 33. 13. EC Scientific Committee on Food (March 2002) SCF/CS/NF/DOS/10 ADD1 Final. Opinion of the Scientific Committee on Food on the safety assessment of the genetically modified maize line GA21, with tolerance to the herbicide glyphosate. 14. Greenpeace (2001) Roundup Ready Soya: incomplete data, missing evaluation and insufficient controls. www.greenpeace.org/~geneng/ 15. Firn, D. & Jones, C.G. (1999) Secondary metabolism and the risks of GMOs. Nature, 400, 13-14. 16. Inose, T. & Murata, K. (1995) Enhanced accumulation of toxic compound in yeast cells having high glycolytic activity: a case study on the safety of genetically engineered yeast. International Journal of Food Science and Technology, 30, 141-146. 17. Shewmaker, C.K., Sheehy, J.A., Daley, M., Colburn, S. & Yang Ke, D. (1999) Seed-specific overexpression of phytoene synthase: increase in cartenoids and other metabolic effects. The Plant Journal, 20, 401-412. 18. Fray, R.G., Wallace, A., Fraser, P.D., Valero. D., Hedden, P., Bramley, P.M. & Grierson, D. (1995) Constitutive expression of a fruit phytoene synthase gene in transgenic tomatoes causes dwarfism by redirecting metabolites from the gibberellin pathway. The Plant Journal, 8, 693-701. 19. Coghlan, A. (1999) Splitting headache Monsanto's modified soybeans are cracking up in the heat. New Scientist, 20th November, p.25. 20. Lappé, M.A., Bailey, E.B., Childress, C.C. & Setchell, K.D.R. (1998/1999) Alterations in Clinically Important Phytoestrogens in Genetically Modified, Herbicide-Tolerant Soybeans. Journal of Medicinal Food, 1, 241-245. 21. Documented in Kuiper, H.A., Kleter, G.A., Noteborn, H.P.J.M. & Kok, E.J. (2001) Assessment of the food safety issues related to genetically modified foods. The Plant Journal, 27, 503-528. Table 6. 22. Segarra, A.E. & Rawson, J.M. (2001) StarLink Corn Controversy: Background. CRS (Congressional Research Service) Report no. RS20732. Available at: http://www.cnie.org/nle/crsreports/agriculture/ ag- 101.cfm 23. Boyce, N. (2000) Taco trouble. New Scientist, 7th October 2000, p.6. 24. Novak, W.K. & Haslberger, A.G. (2000) Substantial equivalence of antinutrients and inherent plant toxins in genetically modified novel foods. Food and Chemical Toxicology, 38, 473-483. 25. Riha, K., McKnight, T.D., Grifing, L.R. & Shippen, D.E. (2001) Living with genome instability: plant responses to telomere dysfunction. Science, 291, 1797-1800. 26. Commission Decision 98/293/EC of 22nd April 1998 concerning the placing on the market of genetically modified maize (Zea mays L. T25), pursuant to Council Directive 90/220/EEC. Official Journal of the European Communities - 05.05.1998 - L 131 P. 0030 0031. 27. Professor Bob Orskov, evidence to the Chardon LL Public Hearing, 18th October 2000. Available at http://www.defra.gov.uk/planth/pvs/chardon/ 001018.pdf 28. Kestin, S. & Knowles, T. (2000) An analysis of the Chicken Study : The effect of glufosinate resistant corn on growth of male broiler chickens. Joint proof of evidence submitted to the Chardon LL Hearing on behalf of Friends of the Earth, November 2000. Available at: http://www.foe.co.uk/resource/evidence/ analysis_chicken_study.pdf - 5 -