ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 1999 2004 Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων 28 Αυγούστου 2002 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε την αναφορά του αιδεσιµότατου Owen για τις διακρίσεις που υφίστανται ιερείς στο Ηνωµένο Βασίλειο, η οποία κρίθηκε παραδεκτή (αναφορά αριθ. 395/2001) Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων Εισηγήτρια: Elspeth Attwooll DT\463286.doc PE 316.364
Ιστορικό και σύνοψη Τον Ιανουάριο του 1999, εξετάστηκε η ανανέωση ή µη της θητείας του αιδεσιµότατου Raymond Owen ως εφηµερίου οµάδας της ενορίας του Hanley, Stoke-on-Trent, στην επισκοπή του Lichfield. Ο ιερέας καταγγέλλει σειρά ανωµαλιών στο πλαίσιο της διαδικασίας εξέτασης της περίπτωσής του από την επιτροπή αναθεώρησης. Η επιτροπή αυτή συνέστησε τη µη ανανέωση της θητείας του - σύσταση την οποία έκανε δεκτή ο επίσκοπος. Η εν λόγω διαδικασία προβλέπεται στον Code of Recommended Practice for Team and Group Ministries (κώδικας συνιστώµενης πρακτικής για εφηµέριους οµάδων) της Εκκλησίας της Αγγλίας και στο εκκλησιαστικό διάταγµα (pastoral measure) του 1983 (που ψηφίστηκε από τη Γενική Σύνοδο της Εκκλησίας της Αγγλίας και εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο). εν προβλέπεται επίσηµη διαδικασία προσφυγής, ενώ η αίτηση δικαστικής επανεξέτασης που υπέβαλε ο ιερέας στο αγγλικό ανώτατο δικαστήριο και στο εφετείο απορρίφθηκε. Στη συνέχεια o ιερέας προσέφυγε ενώπιον του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Στην αναφορά του, ο αιδεσιµότατος Owen ισχυρίζεται ότι υπήρξε θύµα διακριτικής µεταχείρισης λόγω της θρησκείας, της ιθαγενείας και της χώρας εργασίας του, κατά παράβαση των άρθρων 13, 39 παράγραφος 2 (πρώην άρθρο 48 παράγραφος 2) και 136 (πρώην άρθρο 117) της Συνθήκης ΕΚ. Υποστηρίζει ότι αυτό οφείλεται στη µη ορθή µεταφορά από την κυβέρνηση του Ηνωµένου Βασιλείου στο εθνικό δίκαιο της οδηγίας 91/533/ΕΟΚ του Συµβουλίου, της 14ης Οκτωβρίου 1991, σχετικά µε την υποχρέωση του εργοδότη να ενηµερώνει τον εργαζόµενο για τους όρους που διέπουν τη σύµβαση ή τη σχέση εργασίας. Αναφέρεται συγκεκριµένα στο άρθρο 8 της οδηγίας, το οποίο, όπως ισχυρίζεται, επιτρέπει στα κράτη µέλη να αποκλείουν συγκεκριµένες περιορισµένες περιπτώσεις απασχόλησης, κάτι που δεν έγινε συγκεκριµένα και ρητά σε σχέση µε τους κληρικούς στον Employment Rights Act (νόµο περί εργασιακών δικαιωµάτων) του 1996, µέρος XIII, κεφάλαιο 1. Ωστόσο, κατά τη γνώµη της εισηγήτριας, η µη ανανέωση της θητείας του αιδεσιµότατου Owen δεν αντιβαίνει στις διατάξεις περί αποφυγής των διακρίσεων των συνθηκών ούτε στη συγκεκριµένη διάταξη της οδηγίας 91/533/EΟΚ. Από την άλλη, όµως, η κατάσταση δεν είναι καθόλου ικανοποιητική όσον αφορά στο σεβασµό του πνεύµατος του άρθρου 136 της Συνθήκης της Ρώµης σχετικά µε τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, και του άρθρου 47 του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων και Ελευθεριών σχετικά µε το δικαίωµα δίκαιης και δηµόσιας ακρόασης από ανεξάρτητο και αµερόληπτο δικαστήριο, ενώ φαίνεται να αντιβαίνει στο άρθρο 6 της ευρωπαϊκής σύµβασης για τα δικαιώµατα του ανθρώπου. Η περίπτωση του αιδεσιµότατου Owen αναδεικνύει επίσης το κενό που υπάρχει στο κοινοτικό δίκαιο όσον αφορά το καθεστώς όχι µόνο του κλήρου αλλά ενός πολύ ευρύτερου φάσµατος εργαζοµένων σε µη τυπικές µορφές απασχόλησης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δύναται, ενδεχοµένως, να ζητήσει από την Επιτροπή να επιληφθεί του ζητήµατος, είτε µέσω της αναθεώρησης της οδηγίας 91/533/ΕΟΚ είτε µε τη θέσπιση νέας οδηγίας ή οδηγιών. 1. Τα επιχειρήµατα υπέρ της άποψης ότι δεν υπήρξε άµεση παραβίαση της ισχύουσας νοµοθεσίας: Πρώτον, τα άρθρα της Συνθήκης που αφορούν στη διακριτική µεταχείριση λόγω ιθαγενείας PE 316.364 2/5 DT\463286.doc
αποσκοπούν στην πρόληψη των διακρίσεων στο εσωτερικό των κρατών µελών, σε βάρος υπηκόων άλλων κρατών µελών. εν προϋποθέτουν να ισχύουν οι ίδιοι ουσιαστικοί κανόνες στο σύνολο των κρατών µελών. Επιτρέπουν, απλώς, την εναρµόνιση στον τοµέα αυτό µέσω της θέσπισης νοµοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παροµοίως, η απαίτηση αποφυγής της διακριτικής µεταχείρισης λόγω της θρησκείας δεν αποκλείει την ύπαρξη διαφορετικών κανόνων στα διάφορα κράτη µέλη, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το καθεστώς απασχόλησης των κληρικών. Οι διατάξεις αυτές αφορούν, µάλλον, την απαγόρευση διαφορετικής µεταχείρισης των µελών διαφορετικών θρησκειών στο εσωτερικό των κρατών µελών. Ακόµη δε και αυτή η απαίτηση υπόκειται σε ορισµένες εξαιρέσεις όσον αφορά στην απασχόληση (βλέπε άρθρο 4 της οδηγίας 2000/78/EΚ του Συµβουλίου της 27ης Νοεµβρίου 2000 για τη διαµόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση µεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία, και άρθρο 3 της οδηγίας 2002/14/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου περί θεσπίσεως γενικού πλαισίου ενηµερώσεως και διαβουλεύσεως των εργαζοµένων στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα). Στο Ηνωµένο Βασίλειο, η αντιµετώπιση των κληρικών όλων των θρησκειών από τα δικαστήρια, όσον αφορά την µη παροχή πρόσβασης στα εργατοδικεία, είναι ισότιµη. εύτερον, η οδηγία 91/533/ΕΟΚ «εφαρµόζεται σε κάθε µισθωτό εργαζόµενο που έχει σύµβαση ή σχέση εργασίας, οριζόµενη από την ισχύουσα νοµοθεσία ενός κράτους µέλους ή/και υπαγόµενη στην ισχύουσα νοµοθεσία ενός κράτους µέλους». Βάσει της νοµοθεσίας του Ηνωµένου Βασιλείου, οι κληρικοί δεν θεωρούνται µισθωτοί εργαζόµενοι αλλά «δηµόσιοι λειτουργοί», γεγονός που τους κατατάσσει στην ίδια κατηγορία µε τους αστυνοµικούς και το προσωπικό των σωφρονιστικών ιδρυµάτων, τους υπεύθυνους λεσχών, τους διευθυντές εταιρειών, τους εκπροσώπους συνδικαλιστικών ενώσεων και τα µέλη των κοινοβουλίων. Οι δηµόσιοι λειτουργοί φορολογούνται ως µισθωτοί εργαζόµενοι και ενδέχεται να ταξινοµούνται ως µισθωτοί εργαζόµενοι εφόσον έχουν σύµβαση εργασίας. Όσον αφορά τους κληρικούς, και δεδοµένης της πνευµατικής φύσης του λειτουργήµατός τους, µπορεί να υποτεθεί ότι δεν υπάρχει σύµβαση εργασίας, αν και το τεκµήριο αυτό µπορεί να ανατραπεί εφόσον υπάρξουν στοιχεία που να υποδεικνύουν το αντίθετο, όπως για παράδειγµα στις περιπτώσεις ιερέων σωφρονιστικών ιδρυµάτων ή νοσοκοµείων. Ιδίως σε σχέση µε τη διάταξη του άρθρου 8 της οδηγίας, ο αιδεσιµότατος Owen κάνει µάλλον λάθος, καθώς εξαιρέσεις προβλέπονται µόνο στο άρθρο 1, παράγραφος 2, της οδηγίας, οι οποίες µάλιστα σαφώς δεν καλύπτουν την περίπτωσή του, ενώ η µεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο έγινε µε το Trade Union Reform and Employment Rights Act (νόµο περί µεταρρύθµισης των συνδικαλιστικών ενώσεων και περί εργασιακών δικαιωµάτων) του 1993. Ο νόµος αυτός καταργήθηκε στη συνέχεια από το Employment Rights Act του 1996, του οποίου οι διατάξεις επίσης µεταφέρουν τις διατάξεις της οδηγίας, αλλά µόνο εκείνες που αφορούν τους µισθωτούς εργαζόµενους, στο πλαίσιο του ορισµού του άρθρου 230. Παρότι ο ιερέας ορθά υποστηρίζει ότι ο νόµος του 1996 δεν εξαιρεί ρητά τους κληρικούς από το πεδίο εφαρµογής του, αυτό έχει απλώς ως αποτέλεσµα να εξακολουθούν να εφαρµόζονται οι ισχύοντες κανόνες του κοινού δικαίου και άρα το τεκµήριο ότι τα µέλη του κλήρου δεν είναι «µισθωτοί εργαζόµενοι». Την κατάσταση δυσχεραίνει το γεγονός ότι η κοινοτική νοµοθεσία περί απασχόλησης βασίζεται στους εθνικούς ορισµούς του όρου «µισθωτός εργαζόµενος». Σε καµία από τις κοινοτικές οδηγίες για την απασχόληση και την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία δεν περιέχεται ορισµός του όρου «µισθωτός εργαζόµενος», ο οποίος πρέπει να αναζητηθεί στις εθνικές νοµοθεσίες. Επιπλέον, το πεδίο εφαρµογής των οδηγιών που καλύπτουν «εργαζόµενους» περιορίζεται συχνά µε αναφορά σε «µισθωτούς εργαζόµενους», «αυτοαπασχολούµενους» ή σε άλλους τύπους εργαζοµένων. Ωστόσο, βασιζόµενη στους DT\463286.doc 3/5 PE 316.364
εθνικούς ορισµούς των όρων «µισθωτός εργαζόµενος» και «απασχόληση», η κοινοτική νοµοθεσία σε πολλές περιπτώσεις παρέχει στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να µην εφαρµόζουν πλήρως νέους κοινοτικούς κανόνες που αφορούν συγκεκριµένες κατηγορίες εργαζοµένων. 2. Η κατάσταση αυτή δεν αφορά µόνο το Ηνωµένο Βασίλειο: Η εξέταση των νοµοθεσιών των κρατών µελών αποκαλύπτει µία σειρά διαφορετικών προσεγγίσεων όσον αφορά τόσο το καθεστώς απασχόλησης των ιερέων όσο και την πρόσβασή τους στα αστικά δικαστήρια. Στη ανία και τη Φινλανδία, οι κληρικοί θεωρούνται δηµόσιοι υπάλληλοι. Στη Γερµανία, το εκκλησιαστικό δίκαιο φαίνεται να αντιγράφει το δηµοσιοϋπαλληλικό δίκαιο, µε ορισµένες τροποποιήσεις που απορρέουν από το δικαίωµα αυτοπροσδιορισµού της Εκκλησίας και προβλέπει δυνατότητα προσφυγής στα δικαστήρια για την επίλυση τυχόν διαφορών. Σε άλλα κράτη µέλη (Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες) φαίνεται να ισχύουν, όσον αφορά το καθεστώς απασχόλησης, συνθήκες παρόµοιες µε αυτές του Ηνωµένου Βασιλείου, παρότι στο Βέλγιο το τεκµήριο ύπαρξης θρησκευτικής σχέσης µάλλον είναι πλέον λιγότερο ισχυρό, όσον αφορά την υπόθεση ύπαρξης σχέσης εργασίας. Στη Σουηδία, όπου πρόσφατα έγινε ο διαχωρισµός Εκκλησίας και κράτους, οι κληρικοί φαίνεται πως έχουν πλέον µία κατά το µάλλον ή ήττον φυσιολογική σχέση εργασίας µε την Εκκλησία. Παρουσιάζονται επίσης σηµαντικές διαφορές όσον αφορά την πρόσβαση στα αστικά δικαστήρια, είτε αυτή αφορά την άµεση επί της ουσίας έφεση κατά απόφασης είτε τη δυνατότητα δικαστικής επανεξέτασης διαδικαστικών πτυχών της απόφασης. Ακόµη και στο εσωτερικό του Ηνωµένου Βασιλείου παρατηρούνται αποκλίσεις. Αν και σε καµία περίπτωση δεν είναι δυνατή η προσφυγή ενώπιον των εργατοδικείων, στην Αγγλία παρέχεται στους κληρικούς της Εκκλησίας της Αγγλίας η δυνατότητα δικαστικής επανεξέτασης, κάτι που δεν ισχύει στη Σκωτία για τους ιερείς της πρεσβυτεριανής Εκκλησίας της Σκωτίας (Kirk), τουλάχιστον όσον αφορά ζητήµατα «δόγµατος, λατρείας, διοίκησης και πειθαρχίας» (βλέπε την πρόσφατη υπόθεση της Helen Percy). 3. υνατότητες µεταρρύθµισης: Στο Ηνωµένο Βασίλειο, ο Employment Relations Act του 1999 παρέχει στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να διευρύνει το πεδίο εφαρµογής των εργασιακών δικαιωµάτων µε τη θέσπιση παράγωγου δικαίου. Τον Ιούλιο του 2002, το Υπουργείο Εµπορίου και Βιοµηχανίας εξέδωσε εγκύκλιο που καλύπτει ορισµένες κατηγορίες εργαζοµένων σε µη τυπικές µορφές απασχόλησης, συµπεριλαµβανοµένου του κλήρου. Πρέπει, ωστόσο, να σηµειωθεί ότι το πεδίο εφαρµογής του νόµου του 1999 δεν καλύπτει δικαιώµατα µη διακριτικής µεταχείρισης στην εργασία (ισότητα αµοιβών, φυλετικές σχέσεις, διακριτική µεταχείριση λόγω φύλου και αναπηρίας). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήδη υπάρχουν εξελίξεις όσον αφορά τις µη τυπικές µορφές απασχόλησης ενώ οι κοινωνικοί εταίροι ασχολούνται µε το ζήτηµα των «οικονοµικά εξαρτηµένων εργαζοµένων», δηλαδή των εργαζοµένων εκείνων των οποίων το εισόδηµα στο σύνολό του (ή σηµαντικό µέρος αυτού) προέρχεται από έναν και µόνο εργοδότη, αν και δεν έχει συναφθεί σύµβαση εργασίας. Με ορισµένες µικρές τροποποιήσεις, στον ορισµό αυτό θα µπορούσαν να περιληφθούν και οι κληρικοί. Υπάρχει η δυνατότητα αναθεώρησης της οδηγίας 91/533/EΟΚ (που αφορά α) την ενηµέρωση του εργαζοµένου σχετικά µε τους όρους PE 316.364 4/5 DT\463286.doc
που διέπουν την εργασιακή σχέση και β) την πρόσβαση στη δικαστική διαδικασία), µε επέκταση του πεδίου εφαρµογής της, προκειµένου να καλύπτει και κατηγορίες εργαζοµένων πέραν των µισθωτών, ή θέσπισης νέας οδηγίας που να καλύπτει τις ανάγκες του ευρύτερου αυτού φάσµατος εργαζοµένων. Καθίσταται φανερό ότι πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι κληρικοί δεν θα βρίσκονται σε µειονεκτική θέση σε σχέση µε άλλους εργαζοµένους όσον αφορά τα εργασιακά δικαιώµατά τους (συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος της µη διακριτικής µεταχείρισης) και τα µέσα προσφυγής. Οι διάφορες κατηγορίες δηµοσίων λειτουργών παρουσιάζουν σε κάποιο βαθµό ιδιαιτερότητες, µε αποτέλεσµα η ακριβής έκταση και ο τρόπος άσκησης των εργασιακών τους δικαιωµάτων να πρέπει να προσαρµόζονται ανάλογα µε τις εν λόγω ιδιαιτερότητες της θέσης τους. Για παράδειγµα, δεν είναι δυνατό να παρασχεθεί σε (πρώην) βουλευτή η δυνατότητα προσφυγής ενώπιον της δικαιοσύνης προκειµένου να ζητήσει την ανατροπή της απόφασης του εκλογικού σώµατος, λόγω του ότι η αξιολόγηση του έργου του δεν βασίστηκε σε σωστά κριτήρια. Επιπλέον, σε σχέση µε το καθεστώς του κλήρου τίθεται και ένα συνταγµατικό ζήτηµα. Άλλοτε η Εκκλησία θεωρείται φορέας κρατικής εξουσίας και άλλοτε, στις περιπτώσεις που έχει επιτευχθεί ο πλήρης διαχωρισµός κράτους και Εκκλησίας, το κράτος δεν έχει καµία δικαιοδοσία επί της Εκκλησίας. Στις περιπτώσεις αυτές, το ζήτηµα που ανακύπτει, δεδοµένου ότι την Ευρωπαϊκή Ένωση την απαρτίζουν τα κράτη µέλη, είναι το κατά πόσο αυτά είναι υποχρεωµένα να εφαρµόζουν οδηγίες που αφορούν στις εκκλησίες και, στην περίπτωση που δεν τις εφαρµόζουν, κατά πόσο µπορεί να θεωρηθούν οι εν λόγω οδηγίες ως έχουσες άµεσο αποτέλεσµα. Η πιο ενδεδειγµένη προσέγγιση, εποµένως, είναι µάλλον η αποφυγή θέσπισης νοµοθεσίας και η προσπάθεια έναρξης εποικοδοµητικού διαλόγου µε τις εκκλησίες, προκειµένου να επιτευχθεί η ευθυγράµµιση των αυτορρυθµιστικών κανόνων τους µε τους κανόνες που ισχύουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. DT\463286.doc 5/5 PE 316.364