Αναφορά Ανάλυσης Αναγκών Ενδιαφερομένων Φορέων/Ατόμων

Code RED Co-design to Re-Engage the Disengaged ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ - UK/13/LLP-LdV/TOI-678 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΟΥ - 2013-1-GB2-LEO05-10789 Αναφορά Ανάλυσης Αναγκών Ενδιαφερομένων Φορέων/Ατόμων Αρ. Αποτελέσματος 4 Πακέτο Εργασίας 2 Τίτλος Πακέτου Εργασίας Έρευνα και Ανάλυση Αναγκών Υπεύθυνος Συνεργάτης Συγγραφείς Κατάσταση (F: τελικό; D: πρόχειρο; RD: ενημερωμένο πρόχειρο) Provincia di Parma (Ιταλία) Gaetana Ariu (Provincia di Parma) με τη συνεισφορά των πιο κάτω συνεργατών: George Milis, EuroCY, Κύπρος Helen Walker, GHI, Ην. Βασίλειο Maria Saridaki, UoA, Ελλάδα D 1

Όνομα αρχείου: D4-NeedAnalysis_Report_v1.0-EL.docx 2

Ιστορικό Αλλαγών Έκδοση Ημερομηνία Σχόλια 0.1 30/04/2014 Αρχική πρόχειρη έκδοση που δόθηκε από Provincia di Parma προς όλους τους συνεργάτες, αναζητώντας συνεισφορά στη συγγραφή. 0.2 20/06/2014 Συνεισφορές από τους συνεργάτες, ενσωματώθηκαν στο κεντρικό κείμενο. 1.0 30/06/2014 Τελικό κείμενο αναφοράς. 3

Περίληψη Η έκθεση αυτή ασχολείται με τα κύρια χαρακτηριστικά του ESL (Πρόωρη αποχώρηση από το σχολείο) και απαγκίστρωση από την εκπαίδευση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και ξεχωριστά για κάθε χώρα που συμμετέχει στον Κώδικα RED. Περιγράφει λεπτομερώς τα κύρια αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν μέσω της εφαρμογής των μεθοδολογικών επιλογών από την κοινοπραξία, μέσω του Σχεδίου Μεθοδολογικά. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε για τη διεξαγωγή των αρχικών φάσεων, ανάλυση αναγκών και οικοδόμηση του δικτύου της κοινότητας στο πλαίσιο του σχεδίου Κώδικα RED WP2. Αφού διαπιστώθηκε ότι μια δομημένη ανάλυση αναγκών βασίζεται σε ένα στιβαρό μεθοδολογικό πλαίσιο που είναι απαραίτητο για να πάρει τα επιτεύγματα ενός σχεδίου έρευνας και καινοτομίας, όπως Κωδικός RED, τα αποτελέσματα που προέκυψαν από κάθε Εθνική Έκθεση μπορούν να αξιολογηθούν και να δοθεί προτεραιότητα. Είναι θεμελιώδης στην περίπτωση του Κώδικα RED, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η ανάπτυξη μιας πρωτότυπης μεθόδου εγκλωβισμoύ και εμπλοκής του i-vet στους μαθητές και σε άλλα βασικά ενδιαφερόμενα μέρη στον ορισμό των τεσσάρων εκπαιδευτικών προϊόντων, ξεκινώντας από τις κύριες εκπαιδευτικές ανάγκες που οραματίζονται. Έχει γίνει ολοκληρωμένη συλλογή στατιστικών στοιχείων από κάθε εταίρο και ένα ευρωπαϊκό σενάριο έχει απεικονίσει, από επίσημα σύνολα δεδομένων, τα αρχεία καταγραφής. Πρόσθετες ποιοτικές πληροφορίες που συλλέγονται μέσω μιας μεθοδολογικής προσέγγισης από τα σημαντικότερα τοπικά ενδιαφερόμενα μέρη έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν το έργο και να το αναβαθμίσουν σε τοπικό πλαίσιο, αλλά και να εντοπίσουν πιθανές αναδυόμενες τάσεις και πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να θέσουν τα σχετικά αποτελέσματα του Κώδικα RED στην πράξη. Οι τέσσερις χώρες που συμμετέχουν στον Κώδικα RED μοιράζονται μια κοινή βάση στη δομή της εκπαίδευσης, που σημαίνει πέρασμα της επίσημης αξιολόγησης από το χαμηλότερο στο ανώτερο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Κάθε μετάβαση είναι ένα σημαντικό ορόσημο στην ατομική πορεία της εκπαίδευσης συνδέεται με ένα σχετικά υψηλό κίνδυνο αποδέσμευσης και στη συνέχεια, πιθανή εγκατάλειψη. Οι μετακινήσεις από το ένα σχολείο στο άλλο ή από σχολείο με ένα διαφορετικό σύστημα (VET, ειδικά σχολεία, δεύτερη ευκαιρία, κ.λπ.) φέρουν τους ίδιους υψηλούς κινδύνους, ειδικά αν η καθοδήγηση δεν είναι διαθέσιμη στους μαθητές και στις οικογένειές τους. Φύλο ( άρρενες μαθητές έχουν γενικά μεγαλύτερο κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου), εθνικότητα (μετανάστες που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου), κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες (όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα της κοινωνικής / οικονομικής στέρησης, τόσο υψηλότερος είναι ο κίνδυνος της εγκατάλειψης ESL ) νέοι βασικοί παράγοντες πρόσφατα αναδυόμενοι, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας πολλών κυβερνήσεων (αποκοπής εκπαιδευτικών συστημάτων, έλλειψη καθηγητών, περιορισμοί ή 4

ακυρώσεις οικονομικών ενισχύσεων προς τις οικογένειες κ.λπ.) είναι βασικά στοιχεία για να ληφθούν υπόψη κατά την παροχή νέων εργαλείων για την εκ νέου εμπλοκή των μαθητών. Αν οι πράξεις αυτές έχουν την ευκαιρία να συμφιλιώσουν τους νέους με την εκπαίδευση, το βασικό ερώτημα είναι πώς τα σχολεία μπορούν να περιλαμβάνουν τέτοιες επιτυχημένες εμπειρίες. Οι ΤΠΕ (το 2014, το Ευρωπαϊκό Έτος των ψηφιακών δεξιοτήτων) και οι δεξιότητες επικοινωνίας λαμβάνονται εξαιρετικά υπόψη από τους πιθανούς εργοδότες, τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. 5

Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας Περιεχομένων Αναφορά Ανάλυσης Αναγκών Ενδιαφερομένων Φορέων/Ατόμων... 1 Ιστορικό Αλλαγών... 3 Περίληψη... 4 Πίνακας Περιεχομένων... 6 1 Εισαγωγή και Στόχοι της Ανάλυσης Αναγκών... 8 1.1 Δομή του κειμένου... 10 2 Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο... 11 2.1 Η βελτίωση των δεξιοτήτων και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για την απασχόληση των νέων... 18 2.2 Μεταρρυθμίσεις για την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου... 19 2.3 Τα μέτρα παρέμβασης για την αποτροπή πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου 20 2.4 Ευρωπαϊκές τάσεις για ESL (ΠΕΣ)... 21 2.5 Κατανόηση των «κινήτρων»... 22 2.6 Επανεμπλοκή - τι λειτουργεί;... 22 2.7 Μαθήματα Κλειδιά για Δεύτερης Ευκαιρίας Εκπαίδευση... 23 2.8 Αξιολόγηση και Εξέλιξη... 24 3 Κύπρος... 26 3.1 Το Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό σύστημα... 26 3.2 Το φαινόμενο της εγκατάλειψης. Επίπεδα και χαρακτηριστικά... 28 3.3 Έργο και προγράμματα που αναλαμβάνονται για την αντιμετώπιση της ΠΕΣ και i- ΕΕΚ 33 3.4 Τελικές παρατηρήσεις... 33 4 Ελλάδα... 35 4.1 4.1 Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό Σύστημα... 35 4.2 Το φαινόμενο της πρόωρης εγκατάλειψης σχολείου. Επίπεδα και χαρακτηριστικά 36 4.3 Εθνικές διαφορές στην ΠΕΣ... 38 4.4 Το Έργο και τα προγράμματα με σκοπό την αντιμετώπιση της ΠΕΣ... 39 4.5 Τελικές παρατηρήσεις... 40 5 Ιταλία... 41 5.1 Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό Σύστημα... 41 5.2 Το φαινόμενο της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης. Επίπεδα και χαρακτηριστικά 42 6

5.3 Στοιχεία κλειδιά σχετικά με την ΠΣΕ: Εθνικές και τοπικές διαφορές, φύλο, ηλικία, εθνικότητα... 46 5.4 Τελικές Παρατηρήσεις... 49 6 Ηνωμένο Βασίλειο... 50 6.1 Τα Σχολεία και τα Εθνικά Συστήματα ΣΕΕΚ (Συνεχόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση)... 50 6.2 Το φαινόμενο της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης. Επίπεδα και χαρακτηριστικά 53 6.3 Επίλογος και συμπεράσματα... 55 7 Συμπεράσματα... 56 Βιβλιογραφία - Αναφορές... 58 7

1 Εισαγωγή και Στόχοι της Ανάλυσης Αναγκών Ο σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι να τεκμηριώσει τις ανάγκες που καλύπτει το σχέδιο Κώδικα RED, όπως προκύπτουν μέσα από την ανάπτυξη της γενικής μεθοδολογίας και των ειδικών μεθόδων με πρακτικά μέσα και εργαλεία για την ανάλυση των αναγκών της ομάδας των χρηστών, σύμφωνα με τα βήματα και τις συγκεκριμένες ενέργειες που περιγράφονται στο πλαίσιο της εφαρμογής RED Κωδικός: 1. Καθιέρωση του χρήστη και των ενδιαφερομένων ομάδων των εργοδοτών, των εκπαιδευτών, των οργανώσεων στήριξης και της πολιτικής επιρροής (P1, P2, P3, 4), (Στόχοι 1 & 5) 2. Εκτελείται μια μεθοδική έρευνα σχετικά με τα αίτια της εγκατάλειψης, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τις ομάδες χρηστών και τις ομάδες ενδιαφερομένων, που σχετίζονται με τις ομάδες- στόχους σε κάθε χώρα εταίρο, προκειμένου να (P1, P2, P3, P4 και), (Στόχοι 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8): εντοπίσει τα κενά σε βασικές δεξιότητες (επικοινωνία και ψηφιακή) εντοπίσει τις ελλείψεις σε δεξιότητες απασχόλησης που προκαλεί εμπόδια στη μετάβαση για εργοδότηση των μαθητών που εγκαταλείπουν ή αποτυγχάνουν σε i- VET εντοπίσει την επικοινωνία και πολιτιστικές διαφορές, προκαλώντας δυσκολίες στην ομάδα εργασίας προσδιορίσει καλύτερους τρόπους προσέγγισης και υποστήριξης της μετάβασης από την εκπαίδευση στην απασχόληση για την ομάδας στόχου _ (με στόχο 2, 5, 7) εντοπίσει εναλλακτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις για i-vet που είναι ενδιαφέρουσες, προσιτές και αποτελεσματικές (Στόχοι 2, 5, 7) προσκομίσει τις εμπειρικές εκθέσεις έρευνας σε κάθε εταίρο χώρα που αναφέρονται ως δικαιούχοι, των ενδιαφερόμενων μερών και των εργοδοτών ως αντιληπτή εμπειρία σε θέματα δεξιοτήτων που δημιουργούν εμπόδια στην απασχόληση μέσω της ομάδας χρηστών και της ομάδας ενδιαφερομένων (P0, P1, P2, P3 και P4), (Σκοπός 8). Οι εκθέσεις αυτές ενημερώνουν το σχεδιασμό των εργαστηρίων, το πρόγραμμα σπουδών, την εκμάθηση περιεχομένου και το εκπαιδευτικό υλικό. Τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί από κάθε εταίρο, υπό τον συντονισμό της Provincia di Parma, έχει δώσει τα απαραίτητα εργαλεία και μέσα για τη συλλογή στοιχείων και ποιοτικών πληροφοριών που στηρίζουν την αξιολόγηση ανάλυσης αναγκών. Τα κενά και οι ανάγκες αναδεικνύονται μέσα από την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε σε όλες τις χώρες των εταίρων και θα αξιολογηθούν μέσω της αποδοχής μιας κοινής μεθοδολογικής αξιολόγησης. Ο σκοπός του εγγράφου είναι διττός: 1. να τεκμηριώσει την υφιστάμενη κατάσταση όσον αφορά την ESL (πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου) και στις τέσσερις χώρες των εταίρων στην ΕΕ; 8

2. να διατηρηθεί με ισχυρή τεκμηρίωση οποιαδήποτε περαιτέρω αξιολόγηση και οι αποφάσεις που αφορούν σοβαρό περιεχόμενο παιχνιδιών, ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών και εργαλεία της πλατφόρμας e-learning. Καταλήγει στο συμπέρασμα πως η Δέσμη Εργασίας 2 του Έργου Code RED αποτελεί είσοδο στη Δέσμη Εργασίας 4 για Μεταφορά / προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών. Οι γενικοί στόχοι της Δέσμης Εργασίας 2 ήταν: 1. να συμμετάσχουν ενεργά οι ομάδες των χρηστών και των ενδιαφερόμενων για τον εντοπισμό των αιτιών της εγκατάλειψης από το i-vet με την εμπειρία της ομάδαςστόχου, με βάση τις ανάγκες τους και τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η μετάβαση στην απασχόληση και στην προσπάθειά τους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να αποκτήσουν μια καλύτερη κατανόηση της τρέχουσας εθνικής κατάστασης σχετικά με τα κενά σε βασικές ικανότητες, ιδιαίτερα σε σχέση με τη γενική απασχόληση της ομάδας-στόχου, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τους εργοδότες και από την αυτοαξιολόγηση, σε κάθε χώρα εταίρο. 2. Στο πεδίο εφαρμογής με βάση τις προσεγγίσεις και στρατηγικές στήριξης που υπάρχουν διαθέσιμες, στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν την αποχώρηση και την αποτυχία στο i-vet από κάθε εταίρο χώρα και να προβεί σε συγκριτική ανάλυση για να σχηματιστεί μια παιδαγωγική προσέγγιση που θα ταιριάζει σε όλους τους εταίρους 3. Να καθιερώσει τα τρέχοντα επίπεδα της χρήσης των ΤΠΕ και τα παιχνίδια-βασικής μάθησης από τις ομάδες-στόχους και τους εκπαιδευτές τους με βάση τη συμφραζόμενη ανάλυση. 4. Για τη διεξαγωγή ανάλυσης περιβάλλοντος χρήστη μέσω της ομάδας χρηστών των υφιστάμενων δοκιμαστικών προσομοιωτών GOET / PAUSE, παιχνίδια για την δυνατότητα εργοδότησης και εργαλεία συγγραφής / σύνταξης, μαζί με το βιογραφικό GOET, να προσδιορίσουν τις απαιτήσεις σχεδιασμού για την επιφάνεια εργασίας και τα κινητά παιχνίδια για την αντιμετώπιση των εμποδίων. Δεξιότητες για τη μετάβαση που οι ευάλωτες ομάδες αντιμετωπίζουν και οι νέοι εγκαταλείπουν την εκπαίδευση. Αυτές οι απαιτήσεις σχεδιασμού θα πρέπει να βασίζονται στην προσβασιμότητα, τη χρηστικότητα, τη πολιτισμική καταλληλότητα, τη γλώσσα και την εκμάθηση παραγόντων αποτελεσματικότητας. 5. να συνεργαστεί με τα ενδιαφερόμενα μέρη (εργοδότες και εκπαιδευτές) για τον προσδιορισμό των στρατηγικών ζητημάτων, από την πλευρά τους, σχετικά με NEETs. 6. Για να εντοπιστούν τα κενά στις ψηφιακές ικανότητες της ομάδας στόχου σε κάθε εταίρο χώρα ώστε να ενημερώσει το σχεδιασμό των ψηφιακών δεξιοτήτων και το ενισχυμένο πρόγραμμα σπουδών. 7. να εντοπίσει γενικά θέματα απασχολησιμότητας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τους εργοδότες, οι οποίες δημιουργούν εμπόδια στους εργοδοτούμενους για την ομάδα-στόχο σε κάθε εταίρο χώρα. 8. Για να ενσωματώσει τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης αναγκών σε εθνικές εκθέσεις που θα ενημερώνει το έγγραφο του σχεδιασμού για το πρόγραμμα σπουδών και εργαλείων μάθησης. 9. να χρησιμοποιούν μεθόδους που είναι χωρίς αποκλεισμούς, ευαίσθητες για τους χρήστες και μη-συμβολικές. Οι παραπάνω γενικοί στόχοι θεωρούνται ως ειδικοί στόχοι της Μεθοδολογίας Ανάλυσης Αναγκών με συγκεκριμένα εργαλεία και μέσα. 9

1.1 Δομή του κειμένου Αυτή η έκθεση έχει τον διπλό στόχο να: 1. Περιγράψει το Εθνικό υπόβαθρο των χωρών εταίρων Κωδικός RED 2. Περιγράψει τις μεγάλες ανάγκες που έχουν προκύψει από τη διαδικασία της Ανάλυσης Αναγκών. Έχει σχεδιαστεί στο Need έγγραφο Ανάλυση Μεθοδολογία, η οποία προέβλεπε μια καθοδηγούμενη πορεία για συλλογή και να οργάνωση της συστηματικής ανάλυσης, μέσα από μια σειρά εργαλείων και μέσων χρήσιμα να συλλέγουν δεδομένα και ποιοτικές πληροφορίες σχετικά με την εγκατάλειψη του ESL (ΠΕΣ) και i-vet, προκειμένου να ενημερώσει για περαιτέρω επιλογές του σχεδίου. Χώρες σενάρια και συγκρίσιμα δεδομένα επιτρέπουν στους συνεργάτες να αναδείξουν τους γενικούς και ειδικούς όρους, ώστε να επικεντρωθούν σε βασικά προβλήματα και προβλεπόμενες τάσεις και να αποφευχθεί έτσι ο αποκλεισμός των βασικών θεμάτων. Ο συνδυασμός των στατιστικών και η ποιοτική ανάλυση δεδομένων σε βάθος επιτρέπει στους συνεργάτες να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά των φαινομένων και σηματοδοτούν την εμφάνιση νέων θεμάτων που απαιτούν ειδική εξέταση. Τα κεφάλαια που ακολουθούν περιλαμβάνουν: Κεφάλαιο 4 παρουσιάζει το γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο, όπως αυτό προκύπτει από έρευνες που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και επίσημες μελέτες και υπενθυμίζει την ανάγκη Κωδικός RED για μια λεπτομερή εξέταση του εθνικού πλαισίου, ως βάση, Κώδικα RED εφόσον τα αποτελέσματα θα πρέπει να είναι αποδοτικά. Από το κεφάλαιο 5 μέχρι το κεφάλαιο 8 περιγράφεται η κατάσταση της κάθε χώρας εταίρου σχετικά με το εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα και ESL / φαινόμενα εγκατάλειψης / φαινόμενα αποκλεισμού. Το συμπέρασμα περιέχει τις προτάσεις για μια κοινή εκτίμηση των αναγκών (ή κενών), όπου τονίζονται κατά τη διάρκεια της ανάλυσης αναγκών που πραγματοποιούνται σε κάθε χώρα εταίρο. Τέλος, τα παραρτήματα και τα τμήματα αναφορών συγκεντρώνονται σε πίνακες, σχήματα και σε έναν πλήρη κατάλογο των εγγράφων που αναφέρονται. 10

2 Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο Η εγκατάλειψη του ESL και του i-vet είναι δύο από τις κυριότερες αδυναμίες στα εκπαιδευτικά συστήματα της ΕΕ, που απευθύνονται στους στόχους της στρατηγικής της Ευρώπης του 2020. Η Ευρώπη του 2020 προσδιορίζει δύο επικεφαλείς στόχους για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση που δύνανται να επιτευχθούν από την ΕΕ μέχρι το 2020: 1. να μειώσει το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο σε λιγότερο από 10%. 2. να αυξηθεί το μερίδιο του πληθυσμού ηλικίας 30-34 ετών που έχει ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση σε ποσοστό τουλάχιστον 40%. Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν μεταφράσει αυτούς τους δύο στόχους της ΕΕ σε συγκεκριμένους εθνικούς στόχους. Το έργο Κωδικός RED ασχολείται με τον πρώτο κυρίως στόχο της Ευρώπης του 2020. Η Εκπαίδευση και η Κατάρτιση στην Ευρώπη το 2020 απαντήσεις από τα κράτη μέλη της ΕΕ, Eurydice Report (2013) ασχολείται εκτενώς με το θέμα αυτό, ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 1: «Η στρατηγική της Ευρώπης του 2020, τονίζει την ολοκλήρωση της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ως το ελάχιστο επίπεδο εκπαίδευσης για τους νέους στη σημερινή κοινωνία. Πράγματι, ένας από τους δύο στόχους της εκπαίδευσης για την ΕΕ για το 2020 είναι να μειώσει τα ποσοστά των νέων που εγκαταλείπουν την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση κάτω από 10%. Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου είναι πιο πιθανό να έχουν περιορισμένες ευκαιρίες στη ζωή τους στη σημερινή κοινωνία, καθώς δεν έχουν τα χρήσιμα προσόντα που απαιτούνται για την επιτυχή ένταξη στην αγορά εργασίας και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας. Άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση είναι επίσης πιο πιθανό να δυσκολεύονται να συμμετέχουν στα κοινά της δημοκρατικής ζωής. Για τους λόγους αυτούς, η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου μπορεί να αντιπροσωπεύει σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό κόστος για την κοινωνία. Το Συμβούλιο συνέστησε ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι αποδείξεις που βασίζονται σε ολοκληρωμένες στρατηγικές για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου είναι στη θέση τους μέχρι το 2012. Το πλαίσιο ορίζει τρεις τομείς πολιτικής: την πρόληψη, την παρέμβαση και την αντιστάθμιση. Οι πολιτικές πρόληψης περιλαμβάνουν το σύστημα που βασίζεται και άλλες μεταρρυθμίσεις για να αρθούν τα εμπόδια για την επίτευξη και πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Οι πολιτικές παρεμβάσεις που προορίζονται για να αποφευχθούν τα προβλήματα για τα άτομα που ήδη δείχνουν σημάδια ότι δεν μπορούν να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους, και οι πολιτικές αντιστάθμισης περιλαμβάνουν την παροχή των «αντισταθμιστικών» μέτρων στην εκπαίδευση - ειδικά προγράμματα ή προσαρμοσμένη υποστήριξη - για όσους επιστρέφουν στην εκπαίδευση μετά την γρήγορη έξοδο από προγράμματα δεύτερης ευκαιρίας. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι τρεις αυτές κατηγορίες επικαλύπτονται σε κάποιο βαθμό με ορισμένα μέτρα που εκτελούν περισσότερες από μια λειτουργίες, για παράδειγμα, ένα μέτρο που κατηγοριοποιείται ως προληπτικό μπορεί επίσης να χρησιμεύσει για να παρέμβει βοηθώντας να αποφευχθούν προβλήματα για αυτούς που ήδη δείχνουν σημάδια απεμπλοκής (European Commission 2011a, p. 13). 11

Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών στα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (βλέπε σχήμα 1.1). Το 2012, ο μέσος όρος της ΕΕ-28 για τον πληθυσμό ηλικίας 18-24 ετών στην κατώτερη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σε περαιτέρω εκπαίδευση ή κατάρτιση ήταν 12,7%. Ωστόσο, πέντε χώρες παρουσίασαν ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση πολύ πιο πάνω από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ιταλία και τη Ρουμανία, τα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου ήταν περίπου 17,5% το 2012, ενώ στην Ισπανία, τη Μάλτα και την Πορτογαλία, κυμαίνονταν μεταξύ 20 και 25%. Στις υπόλοιπες χώρες, τα ποσοστά των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο ήταν κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ-27 ή πιο κάτω, με τα χαμηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στην Κροατία (4,2%), τη Σλοβενία (4,4 %), τη Σλοβακία (5,3%), την Τσεχική Δημοκρατία (5,5%) και την Πολωνία (5,7%). Λαμβάνοντας υπόψη τους πρωταρχικούς στόχους της Ευρώπης 2020 για την εκπαίδευση, τα κράτη μέλη έχουν θέσει εθνικούς στόχους που απεικονίζουν την αρχική θέση της χώρας τους και τις εθνικές περιστάσεις (βλέπε σχήμα 1.1). Εννέα κράτη μέλη έχουν ήδη επιτύχει ή υπερβεί τον εθνικό τους στόχο για τον εν λόγω δείκτη 2020 (η Τσεχική Δημοκρατία, η Δανία, η Λετονία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Αυστρία, η Σλοβενία, η Σλοβακία και η Σουηδία). Σχήμα 1.1: Πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου το 2012, στόχος της Ευρώπης για το 2020 και εθνικοί στόχοι (%) Πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου ποσοστά του 2012 (%) Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου σε 4 χώρες εταίρους έχει ως εξής: EL 11.4 CY 11.4 ΕU-28 12,7 UK 13.5 IT 17.6 [Πηγή: Eurostat, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (στοιχεία 25 Σεπτεμβρίου, 2013).] 12

Το πανόραμα των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών που συμμετέχουν στο έργο Κωδικός RED απεικονίζεται στους παρακάτω πίνακες και εικόνες. Ηλικιακές ομάδες και διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης των μαθητών, 2013/14 Ηλικία έναρξης πλήρους φοίτησης Ηλικία τερματισμού πλήρους φοίτησης Ηλικία τερματισμού μερικής φοίτησης Διάρκεια πλήρους φοίτησης (χρόνια) CY 4 χρόνια + 8 μήνες 15 na 10 χρόνια + 4 μήνες EL 5 15 na 10 IT 6 16 na 10 UK-ENG 5 16 17 11 UK-WLS 5 16 na 11 UK-NIR 4 16 na 12 UK-SCT 5 16 na 11 Πηγή: Compulsory Education in Europe, Eurydice Υποχρεωτική εκπαίδευση: οργανωτικά μοντέλα (Η Δομή των Ευρωπαϊκών Συστημάτων Εκπαίδευσης 2013/14) Τα διαγράμματα αποκαλύπτουν τρία βασικά μοντέλα οργάνωσης στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες: 1. Ενιαία δομή της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση παρέχεται με συνεχή τρόπο από την αρχή ως το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, χωρίς μετάβαση από την πρωτοβάθμια και κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και η γενική εκπαίδευση που παρέχεται το ίδιο για όλους τους μαθητές. 2. Κοινός πυρήνας παροχής σπουδών. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 1), η πρόοδος όλων των μαθητών προς την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ISCED 2), που ακολουθούν το ίδιο βασικό πρόγραμμα σπουδών. 3. Διαχωριζόμενη κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, είτε στην αρχή ή κατά τη διάρκεια της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι μαθητές οφείλουν να ακολουθούν ξεχωριστές εκπαιδευτικές διαδρομές ή συγκεκριμένους τύπους της εκπαίδευσης. Ο χώρες εταίροι Κώδικα RED μοιράζονται τον ίδιο κοινό πυρήνα παροχής προγράμματος σπουδών οργανωτικού μοντέλου (δείτε την παρακάτω εικόνα). 13

Μια περαιτέρω εκπροσώπηση των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων παρουσιάζεται στα ακόλουθα διαγράμματα: Κύπρος Ηλικία μαθητών/φοιτητών 14

Ελλάδα Ηλικία μαθητών/φοιτητών Ιταλία Ηλικία μαθητών/φοιτητών Ηνωμένο Βασίλειο Σκωτία Ηλικία μαθητών/φοιτητών Ηνωμένο Βασίλειο Βόρεια Ιρλανδία Ηλικία μαθητών/φοιτητών 15

Ηνωμένο Βασίλειο Ουαλία Ηλικία μαθητών/φοιτητών Ηνωμένο Βασίλειο Αγγλία Ηλικία μαθητών/φοιτητών Σημείωση: Ο νόμος 4186/2013 «Αναδιάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις», εισήγαγε αλλαγές στην παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ), στο ΓΕ.Λ. Σχολή (ΕΠΑΣ) και στο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ). Στο ΕΠΑΛ και ΙΕΚ η διάρκεια των σπουδών έχει επεκταθεί. Στην ΕΠΑΣ, η πρώτη τάξη πλέον δεν προβλέπεται, ενώ οι μαθητές μπορούν να εγγραφούν στη δεύτερη τάξη για το σχολικό έτος 2013/14. Η Eurydice Report Tackling πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου παρέχει μια ευρεία και ολοκληρωμένη εικόνα των εθνικών προσεγγίσεων στο πρόβλημα. Οι χώρες της ΕΕ αναφέρουν μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, σε διάφορα επίπεδα της εκπαίδευσης. Έχουν ληφθεί πρωτοβουλίες από τις χώρες με ποσοστά τόσο πάνω όσο και κάτω από την επίτευξη του πρωταρχικού στόχου της ΕΕ σχετικά με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου. Ακόμα και χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά των ατόμων που 16

εγκαταλείπουν πρόωρα αναφέρουν τα μέτρα που θα πρέπει να έχουν θετικό αντίκτυπο στα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (CZ, PL, SI και SK). Αρκετές χώρες (DK, ES, IT, LV, HU, MT και RO) έχουν λάβει μέτρα σύμφωνα με τις χρονιές 2012 και 2013 των CSRs σε αυτόν τον τομέα. Συνολικά, οι περισσότερες από τις αναφερόμενες εθνικές μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου είναι εστιασμένες σύμφωνα με τα μέτρα πρόληψης. Μεταξύ αυτών των μέτρων, πάνω από τα δύο τρίτα των ευρωπαϊκών χωρών (BE fr και BE nl, BG, CZ, DE, EE, ES, FR, HR, LV, LT, HU, MT, AT, PL, PT, RO, SI, SK, FI, SE και UK) αναφέρουν πρόσφατες ή επικείμενες πρωτοβουλίες για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ΠΕΦ) και τη βελτίωση της ποιότητας της. Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν, για παράδειγμα την υποστήριξη της συμμετοχής των παιδιών με νόμιμο μέσο ή / και με την παροχή οικονομικής βοήθειας. Μια δεύτερη μεγάλη ομάδα χωρών (BE, BG, CZ, DK, ES, FR, LV, HU, PT, RO, SI, SK, FI και UKENG / WLS) αναπτύσσει αυτή τη στιγμή προληπτικά μέτρα υπό τη μορφή των πολιτικών για την υποστήριξη μειονεκτούντων μαθητών, οι οποίοι συχνά προέρχονται από οικογένειες μεταναστών ή Ρομά, και οι οποίοι είναι, επίσης, συχνά μεταξύ των ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες και με χαμηλά μαθησιακά επιτεύγματα. Τα μέτρα στον τομέα αυτό επικεντρώνονται στη γλωσσική κατάρτιση για τα παιδιά των μεταναστών, σε στρατηγικές για την καλύτερη ένταξη των παιδιών Ρομά, επιπλέον πόρους στα σχολεία με υψηλό ποσοστό μειονεκτούντων μαθητών και στην ενίσχυση των διορθωτικών μέτρων για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Σχεδόν οι μισές από τις χώρες αναφέρουν ότι ορισμένες μεταρρυθμίσεις για την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου σχετίζονται με τη βελτίωση του τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (BE de, DK, EL, ES, FR, LT, MT, NL, PL, PT, FI, SE και UK-ENG ). Τα πρόσφατα μέτρα που εστιάζουν στο να κάνουμε τα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης πιο ελκυστικά μέσω της βελτίωσης του προσανατολισμού, διαφοροποιώντας το φάσμα των επαγγελματικών προσόντων με διαμορφωτικά μαθήματα που διευκολύνουν τη μεταφορά τους στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα μέτρα αυτά αποτελούν σημαντικούς τρόπους για να διασφαλιστεί ότι τα εκπαιδευτικά μονοπάτια δεν οδηγούν σε αδιέξοδα χωρίς τη δυνατότητα περαιτέρω εξέλιξης. Επιπλέον, πολλές χώρες έχουν ισχυρούς δεσμούς με την αγορά εργασίας μέσω της μάθησης βασισμένης στην εργασία ή ενημερωμένα αναλυτικά προγράμματα. Δύο από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ES και PT) έχουν λάβει μέτρα για να επισπεύσουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε ένα πρόγραμμα VET (ΕΕΚ) στο χαμηλότερο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Από τις πολιτικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην αποτροπή της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι συνήθως το επίκεντρο των πιο πρόσφατων μεταρρυθμίσεων. Πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της δικτύωσης με τους γονείς και την ανάπτυξη πολύπλευρης συνεργασίας έχουν αναφερθεί σε τρεις (BG, DE και SI) και τέσσερις χώρες (BE fr, FR, LU και MT), αντίστοιχα. Τα αντισταθμιστικά μέτρα που λαμβάνονται για να βοηθήσουν άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο δεν έχουν αναφερθεί πολύ συχνά. Μόνο έξι χώρες 17

(EE, FR, LU, HU, MT και RO) αναφέρονται σε πρόσφατες πρωτοβουλίες για τη θέσπιση ή την ενίσχυση των προγραμμάτων δεύτερης ευκαιρίας εκπαίδευσης, ιδίως στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η στοχευμένη ατομική υποστήριξη έχει αναπτυχθεί σε πέντε χώρες (ES, FR, AT, SE και UK), στο πλαίσιο των πρόσφατων μέτρων που έχουν ληφθεί για τα άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Τέλος, η συλλογή και η ανάλυση δεδομένων σχετικά με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου και την ανάπτυξη τεκμηριωμένων πολιτικών είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος. Πρόσφατες εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη στο ένα τρίτο περίπου των χωρών (BE nl, BG, FR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, SE και UK-WLS). 2.1 Η βελτίωση των δεξιοτήτων και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για την απασχόληση των νέων Η ET αποτελεί σημείο αναφοράς το 2020 για την απασχολησιμότητα των αποφοίτων και ένας αυξανόμενος αριθμός από το 2012 και το 2013 των CSR (BG, DK, DE, EE, ES, FR, IT, CY, LV, LT, LU, MT, HU, AT, PL, RO, SE, SI, SK, FI και UK) δίνουν έμφαση στην συμβολή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων και ειδικότερα, στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με το σχολείο και στην εργασιακή μετάβαση. Συγκεκριμένα, δώδεκα χώρες (BG, ES, FR, IT, LV, LT, HU, PL, RO, SE, SK και UK) έλαβαν το 2013 CSR που αναφέρονται άμεσα στην εφαρμογή ενός συστήματος Εγγύησης για τη Νεολαία. Αν και οι εθνικές συνθήκες διαφέρουν, ενισχύοντας τις δεξιότητες των νέων και τη μεταρρύθμιση VET (ΕΕΚ) για τη βελτίωση της απασχόλησης των νέων, αποτελούν το επίκεντρο των πρωτοβουλιών πολιτικής όλων των χωρών από το 2011. Όπως συνιστάται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η νεολαία, τα προγράμματα εγγυήσεων που συνεπάγονται την προσφορά μιας θέσης εργασίας, καλής ποιότητας μαθητείας, πρακτική άσκηση, ή συνεχούς εκπαίδευση είναι στο στάδιο της προετοιμασίας στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ορισμένες χώρες (EL, ES, IT, LV, LT, HU, MT, PT, SK, SE και UK) αναφέρουν ολοκληρωμένες πολιτικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων. Οι πρωτοβουλίες αυτές ενσωματώνουν μια σειρά από μέτρα παρόμοια με αυτά που εφαρμόζονται στο πλαίσιο του καθεστώτος εγγυήσεων για τη Νεολαία. Τα δύο τρίτα των χωρών (BE, BG, CZ, DE, ES, FR, EL, IT, CY, LV, HU, MT, AT, PL, PT, SE, SK και UK) αναφέρουν μέτρα πολιτικής για τη βελτίωση του σχολείου στην εργασία και στη μετάβαση από την περαιτέρω ανάπτυξη των ευκαιριών επαγγελματικής εμπειρίας, είτε στη VET (ΕΕΚ) είτε στη γενική εκπαίδευση, από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι περισσότερες χώρες (εκτός των BG, CZ και CY) τονίζουν τα μέτρα που συνδέονται με εργασιακή εμπειρία στον τομέα της VET (ΕΕΚ). Η πλειοψηφία αυτών των μέτρων επικεντρώνεται στην εφαρμογή ενός μοντέλου διπλού συστήματος και την εισαγωγή περισσότερο με βάση την εργασία μάθησης και των προγραμμάτων μαθητείας που πολλές πρωτοβουλίες συνάδουν με τις CSRs που εκδόθηκαν το 2012 και το 2013. Για να αντιμετωπιστούν οι αναντιστοιχίες δεξιοτήτων, μερικές χώρες (IE, LV, PL και PT) αναφέρουν πρόσφατες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη πρόβλεψης δεξιοτήτων και συστημάτων παρακολούθησης. Μέτρα για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ της 18

εκπαίδευσης και κατάρτισης και της αγοράς εργασίας, ιδίως με τη συμμετοχή των επιχειρήσεων και των κοινωνικών εταίρων στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων στον τομέα της VET (ΕΕΚ), έχουν αναφερθεί από διάφορες χώρες (BE fr και BE nl, IE, EE, LT και LV) ως ένα σημαντικό μέσο για να διασφαλιστεί, πως η διάταξη αυτή συμβαδίζει με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικονομίας. Σχεδόν τα δύο τρίτα των χωρών αναφέρουν πρωτοβουλίες που παρέχουν περισσότερες ευκαιρίες για αναβάθμιση των δεξιοτήτων των νέων, ιδίως, σε σχέση με τους τομείς με δυναμικό στην αγορά εργασίας ή ελλείψεις (BE fr, IE, ES, FR, EL, MT, SI, FI και UK-ENG) και δεξιότητες επιχειρηματικότητας (BG, ES, EE, LT, HU, PT, RO, SI και UK-WLS) αντίστοιχα. Οι πρωτοβουλίες αυτές αφορούν κυρίως σε βραχυπρόθεσμες σειρές μαθημάτων κατάρτισης και στοχεύουν κυρίως σε όσους είναι άνεργοι και άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα επίπεδα απασχολησιμότητας, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Σλοβακία, αναφέρονται σε πρωτοβουλίες, σε τέσσερις τομείς δράσης τουλάχιστον, όπως ευκαιρίες εργασιακής εμπειρίας και κατάρτιση δεξιοτήτων. Σε αντίθεση, η Βουλγαρία και η Κροατία έχουν χαμηλά επίπεδα απασχολησιμότητας των πτυχιούχων, αλλά έχουν αναφερθεί μόνο σε ένα περιορισμένο αριθμό πρωτοβουλιών. 2.2 Μεταρρυθμίσεις για την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου αναγνωρίζεται ως το αποτέλεσμα των παραγόντων που ανήκουν σε δύο βασικές κατηγορίες οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: τους παράγοντες με βάση το σχολείο και τους παράγοντες που σχετίζονται με το κοινωνικό, οικογενειακό ή ατομικό υπόβαθρο (Thibert, 2013). Οι πολιτικές και τα μέτρα που αναφέρονται παρακάτω έχουν αναληφθεί σε όλες τις χώρες της ΕΕ για την αντιμετώπιση των κινδύνων του ESL (ΠΕΣ) ή για να περιορίσουν το φαινόμενο. Αύξηση της συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα για τη βελτίωση της ποιότητας της. Είναι αποδεδειγμένο ότι η έκθεση σε υψηλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ECEC) ευνοεί την επιτυχία στη σχολική σταδιοδρομία του παιδιού στο μέλλον (Mullis et al, 2012. OECD, 2011). ECEC ορίζεται ως προσχολική εκπαίδευση και υπηρεσίες φροντίδας για παιδιά μεταξύ της γέννησης και της ηλικίας για υποχρεωτική σχολική φοίτηση. Επιπλέον, μπορεί πιθανότατα να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις που προέρχονται από μειονεκτικό περιβάλλον. ECEC είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και την απόδοση του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου(european Commission 2012b, p. 29). Στήριξη παιδιών που διατρέχουν κίνδυνο. Αν και ο συνδυασμός των παραγόντων που οδηγούν στην πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου είναι ιδιαίτερα συγκεκριμένος για κάθε άτομο, πάραυτα συνδέονται στενά με οικονομικά και κοινωνικά μειονεκτήματα. Τα παιδιά από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, παιδιά μεταναστών ή παιδιά από μειονότητες σε μειονεκτική θέση, ή που προέρχονται από εθνικές μειονότητες, είναι πιθανότερο να εγκαταλείψουν την εκπαίδευση και την κατάρτιση πριν από την ολοκλήρωση της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011α). Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτύξει ένα σύνολο ισότητας με γνώμονα την εκπαίδευση των πολιτικών, όπως μέτρα θετικής διάκρισης ή 19

συστηματική γλωσσική υποστήριξη (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, op. Cit.), που στοχεύουν στις ομάδες παιδιών που έχουν μεγάλο κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Τα πρόσφατα μέτρα για τη βελτίωση παροχής της εκπαίδευσης για μαθητές που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών επικεντρώνονται συνήθως στην αύξηση παροχής μαθημάτων γλώσσας και στην ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης για τους δασκάλους. Μεταρρύθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη μείωση του αριθμού των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και κατάρτιση δίνει έμφαση στο ρόλο που διαδραματίζει ο τομέας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) σε αυτή τη διαδικασία. Η περαιτέρω ανάπτυξη υψηλής ποιότητας ΕΕΚ μπορεί πράγματι να παρακινήσει ορισμένους νέους να παραμείνουν περισσότερο στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, παρέχοντάς τους εναλλακτικές λύσεις στη γενική εκπαίδευση που μπορεί να ταιριάζουν καλύτερα στα ενδιαφέροντα και στις ανάγκες τους. Για να γίνει η πορεία της ΕΕΚ πιο ελκυστική και να ενισχυθεί ο ρόλος της, ως εναλλακτικές λύσεις στη γενική εκπαίδευση, η εύκολα προσβάσιμη και υψηλής ποιότητας πληροφόρηση, η καθοδήγηση και οι συμβουλευτικές υπηρεσίες είναι ζωτικής σημασίας. Αρκετές χώρες έχουν αναλάβει μέτρα για τη βελτίωση της εκπαίδευσης και του επαγγελματικού προσανατολισμού σε όλη την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (βλέπε ενότητα 1.2). Επιπλέον, ορισμένες χώρες αναφέρουν ότι μία από τις τρέχουσες προτεραιότητές τους είναι η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης εθνικής προσέγγισης για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων του προσανατολισμού στα σχολεία, στα κέντρα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και στις υπηρεσίες απασχόλησης. 2.3 Τα μέτρα παρέμβασης για την αποτροπή πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου Τα μέτρα παρέμβασης για την αποφυγή πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου επιδιώκουν να αναπτύξουν τις κατάλληλες λύσεις για υποστήριξη των παιδιών που έχουν δείξει τα πρώτα σημάδια μη ολοκλήρωσης της εκπαίδευσή τους, λόγω απουσιών ή απεμπλοκής. Τα μέτρα παρέμβασης περιλαμβάνουν όχι μόνο τις πολιτικές και τις δράσεις που υλοποιούνται σε επίπεδο σχολείου, αλλά βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στους γονείς, καθώς και σε ένα ευρύ φάσμα των δημόσιων φορέων και επαγγελματιών έξω από το σχολείο με εμπειρία σε διάφορους τομείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τύποι των πρωτοβουλιών που περιγράφονται παρακάτω (όπως διατομεακής συνεργασίας ή εκπαιδευτικό και επαγγελματικό προσανατολισμό), αν και χαρακτηρίζονται ως μέτρα παρέμβασης, μπορεί επίσης να εφαρμοστούν και προληπτικά ή αντισταθμιστικά μέτρα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011α). Ο εξοπλισμός των εκπαιδευτικών για την αντιμετώπιση πρώιμων προειδοποιητικών σημαδιών. Είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση για την αντιμετώπιση της ποικιλομορφίας στην τάξη ώστε να συνεργαστούν αποτελεσματικά με τους μαθητές που διατρέχουν κίνδυνο, προκειμένου να είναι σε θέση να αντιδράσουν στα πρώτα σημάδια ενός νεαρού ατόμου που μπορεί να είναι σε κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Τα πρόσφατα μέτρα εστιάζονται στη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη (ΣΕΑ) των εκπαιδευτικών για το θέμα αυτό. 20

Δικτύωση με τους γονείς. Όπως προαναφέρθηκε, η αυξημένη συνεργασία με τους γονείς μπορεί να συμβάλει στην επιτυχία των νέων στο σχολείο, ειδικά για τους μαθητές που διατρέχουν κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του. Η γονεϊκή συμμετοχή στο σχολείο προωθείται ευρέως μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και μέσω υπηρεσιών παροχής συμβουλών για τους γονείς που χρειάζονται υποστήριξη, μέσω μαθημάτων κατάρτισης που οργανώνονται από κρατικές αρχές και μέσω κοινωνικών οργανώσεων (EACEA / Ευρυδίκη, 2012a). Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα εξακολουθούν να πραγματοποιούνται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η διατομεακή συνεργασία. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των διαδικασιών που οδηγούν στην πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου, τα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να συνεργάζονται με εξωτερικούς φορείς από διάφορους επαγγελματικούς τομείς, όπως είναι η νεολαία, η υγεία, η δικαιοσύνη, ή η απασχόληση. Πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη διατομεακής συνεργασίας, προκειμένου να μειωθεί η πρόωρη εγκατάλειψη εμφανίζονται σε διαφορετικά επίπεδα του σχολείου. Δεν αφορούν μόνο στο πολλαπλό-επαγγελματικό έργο σε επίπεδο σχολείου, αλλά στη δημιουργία συνεργιών μεταξύ υπηρεσιών ή υπουργείων στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο, επηρεάζοντας ολόκληρες περιοχές ή ολόκληρη τη χώρα. Εκπαιδευτικός και επαγγελματικός προσανατολισμός. Η παροχή του εκπαιδευτικού και επαγγελματικού προσανατολισμού μπορεί να βοηθήσει να κρατήσει τους μαθητές στο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι υπηρεσίες αυτές υποστηρίζουν την ευαισθητοποίηση των νέων από διαφορετικούς μαθησιακούς κλάδους και μπορεί να τους βοηθήσει να αποφύγουν λάθος τρόπο μελέτης η οποία μπορεί να γίνεται χωρίς κίνητρα και έτσι να εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο. Πρόσφατες δράσεις ή έργα που αποσκοπούν στην ανάπτυξη και βελτίωση των εκπαιδευτικών και την καριέρα εστιάζονται στην καθοδήγηση της βελτίωση των προσόντων του προσωπικού και την κατάρτιση τους με τα κατάλληλα εργαλεία, την επέκταση του ρόλου των σχολείων σε αυτόν τον τομέα, ή την ενίσχυση της συνεργασίας με τους γονείς και τις τοπικές υπηρεσίες. 2.4 Ευρωπαϊκές τάσεις για ESL (ΠΕΣ) Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι υπήρξε μια γενική τάση προς τα κάτω για τα ποσοστά του ESL σε όλη την Ευρώπη για σχεδόν όλα τα κράτη μέλη από το 2000. Τα επίπεδα όμως έχουν αρχίσει να αυξάνονται και πάλι κατά τα τελευταία έτη σε ορισμένα κράτη μέλη, το 2011-12 έχει αυξηθεί η εμπειρία για τη Βουλγαρία, την Κύπρο, τη Δημοκρατία της Τσεχίας, την Ουγγαρία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία. Ακριβώς κάτω από το ήμισυ των κρατών μελών (n = 12) είναι επί του παρόντος σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της Ευρώπης για το 2020. Οι διακυμάνσεις στα ποσοστά ESL υπάρχουν επίσης και εντός των επιμέρους κρατών μελών, μερικά ομόσπονδα κράτη (Ισπανία κυρίως) που έχουν σημαντικές περιφερειακές διαφορές. Οι διαρθρωτικοί παράγοντες που επηρεάζουν ESL είναι σχετικά περίπλοκοι, και περιλαμβάνουν: - τις επικρατούσες πολιτιστικές και κοινωνικές συνθήκες, - το βιομηχανικό προφίλ, - τις οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές, - και τα διαφορετικά εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα. 21

Η τοπική αγορά εργασίας μπορεί να χρησιμεύσει τόσο ως «push» και «pull» για τους μαθητές, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα της απασχόλησης των ανειδίκευτων. Όσον αφορά τα κοινωνικο-δημογραφικά κριτήρια, το φύλο αναδεικνύεται ως ένας σημαντικός παράγοντας για την ESL (ΠΕΣ). Οι νεαροί άνδρες σε όλη την Ευρώπη έχουν σταθερά περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο παρά οι νεαρές γυναίκες. Αυτή η εικόνα είναι μέρος μιας ευρύτερης ιστορικής τάσης αύξησης της επιτυχίας των κοριτσιών στο σχολείο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ακόμη και σε χώρες όπως η Πορτογαλία, όπου στις προηγούμενες γενιές, τα κορίτσια είχαν περιορισμένη πρόσβαση στο σχολείο και υψηλότερα επίπεδα αναλφαβητισμού. Πολλές μειονότητες έχουν επίσης ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά και των ταξιδιωτών ομάδων, για παράδειγμα, στην Ιρλανδία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Λιθουανία. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η εθνικότητα αλληλεπιδρά με άλλους παράγοντες, όπως τη φτώχεια, την ανεργία, την στέγαση, τις περιοχές απορροής του σχολείου, τις γλωσσικές δεξιότητες της χώρας υποδοχής και το βαθμός της κοινωνικής συνοχής μεταξύ των κοινοτήτων. Τα κράτη μέλη έχουν επιτύχει μεγάλη πρόοδο με την ένταξη των παιδιών των μεταναστών και έχουν επικεντρωθεί στην αποφυγή του σχολικού διαχωρισμού, στη βελτίωση της ποιότητας στα σχολεία με τις πολιτικές της διασποράς, και την ανάπτυξη τρόπων για την ανάπτυξη υψηλότερου επιπέδου ευκαιριών. 2.5 Κατανόηση των «κινήτρων» Υπάρχουν διάφορες θεωρητικές ερμηνείες των «κινήτρων» κατά την ερευνητική βιβλιογραφία, αλλά αυτές οι αντιλήψεις έχουν σπάνια εφαρμοσθεί με συστηματικό τρόπο για την ενσωμάτωση τους στην πρακτική διδασκαλία. Σημαντική επανεξέταση του ΟΟΣΑ για τη διά βίου μάθηση διακρίνει τα κίνητρα σε «ενδογενή» που αυτο-κατευθύνονται για την εκπλήρωση των προσωπικών συμφερόντων, και σε «εξωγενή» κίνητρα που καθοδηγούνται από εξωτερικές κυρώσεις ή ανταμοιβές. Αυτές οι μορφές των κινήτρων είναι στενά συνδεδεμένες στο πλαίσιο της ΠΕΣ, όπου ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να είναι ένας τρόπος για την προστασία της αυτοεκτίμησης και όχι κατ 'ανάγκην αδιαφορία στον τομέα της εκπαίδευσης. Είναι προφανές ότι τα μέτρα για την πρόληψη ή την αντιστάθμιση της ΠΕΣ πρέπει να μελετήσουν την απώλεια των εγγενών κινήτρων, που πηγάζουν από αισθήματα ανεπάρκειας, αποτυχίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Η επιτυχία των μέτρων πρέπει, επομένως, να έχει αξία για τους πιθανούς συμμετέχοντες και να δώσει στους μαθητές την αίσθηση ενδυνάμωσης και τον έλεγχο της μάθησης τους. Η πρόκληση έγκειται στην υλοποίηση των στόχων αυτών στην αρχική εκπαίδευση, όπου η φοίτηση είναι υποχρεωτική και τα άτομα που εγκαταλείπουν το σχολείο συχνά «έχουν μείνει πίσω» από το σύστημα. Τα κίνητρα των νεαρών ενηλίκων ηλικίας 18-24 ετών μπορεί να διαφέρουν από εκείνες των μαθητών σχολικής ηλικίας στο ότι το κίνητρό τους για να συμμετάσχουν εκ νέου, επηρεάζεται από την προσωπική ανάπτυξη που έλαβε χώρα μετά την αποχώρησή τους από το σχολείο και έχοντας βιώσει τις αρνητικές συνέπειες της απουσίας νωρίς, όπως για παράδειγμα μέσω της μείωσης των προοπτικών απασχόλησης. 2.6 Επανεμπλοκή - τι λειτουργεί; Τα συστήματα δεύτερης ευκαιρίας έχουν συνήθως μεγαλύτερη επιτυχία επειδή τονίζεται ο διακριτικός τους χαρακτήρας από τα κανονικά σχολεία. Τα συστήματα είναι γενικά προσεκτικά για να αποφευχθούν οι αρνητικές συσχετίσεις με την αρχική εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν ευκαιρίες μάθησης που παρουσιάζονται ως ένα αξιόπιστο 22

μονοπάτι (που μπορεί να περιλαμβάνουν την απόκτηση τυπικών προσόντων). Παραδείγματα θετικών χαρακτηριστικών περιλαμβάνουν: την προώθηση μιας «μαθητοκεντρικής» προσέγγισης, τονίζοντας τον σεβασμό από τους δασκάλους και από άλλους παιδαγωγούς προς τους μαθητές, και έχουν ισχυρές συσχετίσεις με τον κόσμο των ενηλίκων. Σε αυτό το πλαίσιο, το δεύτερο συστήματα ευκαιριών έχει μερικές φορές καταφέρει να δημιουργήσει την αίσθηση ενός «πανεπιστημίου». Αυτό έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμετώπιση των αρνητικών στερεοτύπων της εναλλακτικής εκπαίδευσης στο ευρύ κοινό. Μια βασική πτυχή της επανεμπλοκής των μαθητών είναι η αναγνώριση και ο εντοπισμός εκείνων που έχουν εγκαταλείψει το σύστημα. Τα συστήματα δεύτερης ευκαιρίας έχουν βρεθεί ότι έχουν ρίζες στην τοπική κοινωνία και είναι σε θέση να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση και να επικοινωνούν μέσω των κοινωνικών δικτύων γεγονός πολύ σημαντικό στο πλαίσιο αυτό. Η δέσμευση είναι συχνά η πιο αποτελεσματική όταν περιλαμβάνει μια σειρά από επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με εκείνους που έχουν απεμπλακεί από τη μάθηση, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής και υγειονομικής περίθαλψης των εργαζομένων και των υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού, οι οποίοι έχουν συχνά ευκαιρίες να συνεργαστούν με νέους ανθρώπους εκτός του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι επαγγελματίες από τα συστήματα δεύτερης ευκαιρίας, περιγράφεται η ανάγκη για μια «ήπια» προσέγγιση της πρώτης, η οποία θα μπορούσε στη συνέχεια να κλιμακωθεί μέσω τηλεφωνικών κλήσεων και επαφής με τα μέλη της οικογένειας. Η επιμονή και η οικοδόμηση εμπιστοσύνης αποτιμήθηκαν ως δύο βασικές ιδιότητες. Πολλά συστήματα έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης για μια προσέγγιση «βασισμένη στα δικαιώματα» για να υποστηρίξει εκ νέου την εμπλοκή, με έμφαση στο δικαίωμα της μάθησης. Σε μια μειοψηφία χωρών, όπως η Δανία, αυτή ενισχύεται περαιτέρω με αναφορά σε νομικές υποχρεώσεις που επιβάλλονται στις τοπικές αρχές ώστε να διασφαλίσει ότι οι νέοι ενήλικες ασχολούνται με την εκπαίδευση ή την κατάρτιση. 2.7 Μαθήματα Κλειδιά για Δεύτερης Ευκαιρίας Εκπαίδευση Ένα σημαντικό βαθμό στον πειραματισμό με τους δασκάλους και άλλους εκπαιδευτικούς με τη δέσμευση να αναπτύξει μια εναλλακτική προσφορά για τους νέους (ή νεαρούς ενήλικες), όλοι είχαν βρει τρόπους για να συμμετάσχουν με πιο επίσημο θεσμικό πλαίσιο για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Πιο σημαντικό ρόλο για την πολλαπλή-επαγγελματική εργασία από ό, τι μπορεί να βρεθεί μέσα σε κανονικά σχολεία. Μπορούν συνήθως να φέρουν σε επαφή εμπειρογνώμονες από διάφορους τομείς, όπως την υγεία, την απασχόληση, τη στέγαση, τη νομική αρωγή και την κοινωνική υποστήριξη, με το σχολείο να παίζει καθοριστικό ρόλο στην παροχή αυτής της στήριξης προς τους μαθητές - πολλοί από τους οποίους έχουν σύνθετες ανάγκες. Η σημασία των θετικών σχέσεων μεταξύ των δασκάλων και μαθητών. Η πολιτική «ανοιχτές πόρτες» από τους εκπαιδευτικούς για τους μαθητές, τους δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το προσωπικό και διασφαλίζει ότι οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Παράλληλα δίνει την ευκαιρία να αναπτυχθεί διάλογος με τους εκπαιδευτικούς σε σχέση με τις πολιτικές του σχολείου (όπως την πειθαρχία και την αντιμετώπιση του εκφοβισμού). Η κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη που συνήθως παρέχεται με ένα υψηλότερο προφίλ στα συστήματα δεύτερης ευκαιρίας από ό, τι στο πλαίσιο των αρχικών ρυθμίσεων της εκπαίδευσης - τόσο για θεραπευτικούς όσο και μηθεραπευτικούς σκοπούς. 23

Η ευέλικτη οργάνωση της εβδομάδας, έτσι ώστε οι μαθητές να μπορούν να προφτάσουν τις κατηγορίες των μαθημάτων και η χρήση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ώστε να παρέχουν πρόσβαση πέραν της εργάσιμης ημέρας και του σχολικού περιβάλλοντος. Η εκμάθηση έξω από την τάξη, και ιδιαίτερα στα προγράμματα με έμφαση στην τοπική ιστορία και τον πολιτισμό επίσης συναντώνται τακτικά στο καθεστώς δεύτερης ευκαιρίας. Οι προσεγγίσεις για την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών και παροχής βρέθηκαν να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους προσωρινών συστημάτων. Τα προγράμματα αυτά μπορούν σε μεγάλο βαθμό να διακριθούν μεταξύ εκείνων που παρέχουν τα πιστοποιητικά στην αρχική εκπαίδευση και διδάσκουν σύμφωνα με την ενσωμάτωση του προγράμματος σπουδών, και εκείνοι που προσφέρουν μια εναλλακτική οδό, με έμφαση στην επαγγελματική εκπαίδευση, στην εργασιακή εμπειρία, στις δεξιότητες ζωής, καθώς και στις βασικές δεξιότητες. 2.8 Αξιολόγηση και Εξέλιξη Η ατομική αξιολόγηση των μαθητών προέκυψε ως μια κεντρική πτυχή της δεύτερης ευκαιρίας εκπαίδευσης, που συχνά παρατηρήθηκε να έχουν πραγματική προστιθέμενη αξία στην υποστήριξη μαθητών που θα μπορούσαν να έχουν προηγούμενη αρνητική εκπαιδευτική εμπειρία, εστιάζοντας στα δυνατά τους σημεία και να υποστηρίξει τους μαθητές να επανεξετάσουν τους δικούς τους στόχους. Τα περισσότερα από τα προγράμματα που περιλαμβάνονται έχουν κάποιο είδος συμμετοχικής αξιολόγησης. Ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά αυτού του τύπου προσέγγισης περιλαμβάνουν τα εξής: η εκτίμηση ενάγεται ως ένα εργαλείο για την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης (για παράδειγμα μέσω της συνέντευξης για κινητοποίηση), και παρέχει μια ευρύτερη ανασκόπηση των μη-εκπαιδευτικών αναγκών και συνθηκών, ακόμη και πέρα από τις ανάγκες του σχολείου ( που σχετίζονται με την οικογένεια και την κοινότητα). Αντίθετα, η ακατάλληλη ή μη ρεαλιστική αξιολόγηση είναι καλά τεκμηριωμένες μέσα στην βιβλιογραφία ως παράγοντες κινδύνου για την ΠΕΣ. Η επικύρωση της προόδου του μαθητή και των αποτελεσμάτων βρέθηκε να είναι μια συχνά προκλητική πτυχή της δεύτερης ευκαιρία στην εκπαίδευση. Ιδιαίτερα όταν επιδιώκεται η παροχή εναλλακτικών προγραμμάτων σπουδών που μπορεί να μην έχουν τα ίδια θέλω με τους μαθητές, τους γονείς ή τους δασκάλους. Αυτό το θέμα έχει αντιμετωπιστεί με διάφορους τρόπους, σε μερικά σχολεία, όπως τα Micro λύκεια στη Γαλλία που επιδιώκουν να διασφαλίσουν ότι οι φοιτητές αποφοιτούν με τα αντίστοιχα προσόντα με τους ομολόγους τους στην αρχική εκπαίδευση, και άλλοι που επιδιώκουν να προσφέρουν εναλλακτικές μορφές διαπίστευσης. Στη Δανία, η διαπίστευση του χαρτοφυλακίου βασίζεται στα σχολεία Studio πήρε πολλά χρόνια για να επιτευχθεί γενική αναγνώριση, αλλά η επέκταση του προγράμματος και η προσαρμογή αλλού - συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας και της Αυστρίας έχουν βοηθήσει για να ενισχυθεί η αξιοπιστία του προγράμματος ως ένα βιώσιμο μονοπάτι για τους φοιτητές. Άλλα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας έχουν αντιμετωπίσει μεγαλύτερες δυσκολίες ως προς την επίτευξη παρόμοιας αναγνώρισης. Αυτό σχετίζεται ιδιαίτερα με το χαμηλό προφίλ που παρέχεται στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης σε ορισμένα κράτη μέλη. 24

25

3 Κύπρος 3.1 Το Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό σύστημα Η ανάλυση του κυπριακού σχολείου και το σύστημα i-εεκ βασίζεται στις πληροφορίες που παρέχονται στο Eurypedia από το Δίκτυο Ευρυδίκη. Σύμφωνα με αυτό, το σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος στην Κύπρο διοικείται από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ). Η επίσημη εκπαίδευση παρέχεται μέσω των δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων στη: προσχολική, πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς και στα δημόσια μετα-δευτεροβάθμια μη-τριτοβάθμια ιδρύματα. Η εκπαίδευση σε αυτά τα ιδρύματα είναι υποχρεωτική και παρέχεται δωρεάν για τις ηλικίες από τεσσάρων και οκτώ μήνες μέχρι δεκαπέντε χρονών. Για την πρόωρη δημόσια εκπαίδευση παιδικής ηλικίας έχει ληφθεί μέριμνα και περιλαμβάνει νηπιαγωγεία, τα οποία είναι ανοιχτά σε παιδιά ηλικίας από τριών ετών έως πέντε ετών και οκτώ μηνών. Στη συνέχεια, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει έξι έτη γενικής εκπαίδευσης αρχίζοντας από την ηλικία των πέντε ετών και οκτώ μηνών, ακολουθούμενη από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση που προσφέρεται με δύο διαφορετικούς τύπους: δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης και της δευτεροβάθμιας τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Η δευτεροβάθμια γενική εκπαίδευση αποτελείται από δύο κύκλους σπουδών τριετούς διάρκειας ο κάθε κύκλος. Ο πρώτος είναι το Γυμνάσιο και ο δεύτερος το Λύκειο. Η δευτεροβάθμια τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση αποτελεί το δεύτερο κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και είναι ανοικτή μόνο σε μαθητές που έχουν αποφοιτήσει επιτυχώς από το Γυμνάσιο. Μετα-δευτεροβάθμια μη-τριτοβάθμια εκπαίδευση προσφέρονται στους αποφοίτους των δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα Μετα-Δευτεροβάθμια Ινστιτούτα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. Αυτά είναι δημόσια ιδρύματα, που άρχισαν να λειτουργούν το Σεπτέμβριο του 2012. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται τόσο σε πανεπιστημιακό και μη πανεπιστημιακό επίπεδο. Τα πανεπιστήμια είναι αυτόνομα ακαδημαϊκά όργανα. Τέλος, η εκπαίδευση ενηλίκων παρέχεται με τη μορφή της επίσημης εκπαίδευσης μέσω ειδικών προγραμμάτων που οργανώνονται από κρατικούς φορείς όπως την Αρχή Ανάπτυξης Προσωπικού (PDAUTH) και το Κέντρο Παραγωγικότητας της Κύπρου (ΚΕΠΑ), καθώς και από πολλές τοπικές κοινότητες με τη μορφή της μη τυπικής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης που παρέχεται από ιδιωτικά ιδρύματα και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης Τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης προσφέρονται κυρίως από το Κέντρο Παραγωγικότητας Κύπρου, από το Σύστημα Μαθητείας, από απογευματινά μαθήματα στις τεχνικές σχολές και σε εταιρείες, μαθήματα που χρηματοδοτούνται από την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑνΑΔ). 26

Τα Προγράμματα Κέντρο Παραγωγικότητας Κύπρος Το Κέντρο Παραγωγικότητας Κύπρος (ΚΕΠΑ) προσφέρει προγράμματα μικρής διάρκειας που εστιάζονται σε τεχνικά επαγγέλματα και λειτουργίες διαχείρισης. Ο βασικός στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι να προσφέρουν στους εργαζόμενους την ευκαιρία να αναβαθμίσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους, ώστε να βελτιώσουν την απασχολησιμότητά τους και να αυξήσουν τις προοπτικές τους για την πρόοδο και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους. Τα προσόντα εισδοχής και η τελική πιστοποίηση εξαρτάται από τον τύπο του προγράμματος που ακολουθούν οι συμμετέχοντες. Το ΚΕΠΑ συμμετέχει επίσης στο πρόγραμμα για την εκπαίδευση των ανέργων, το οποίο είναι ένα κοινό πρόγραμμα επιδότησης, που συντονίζεται από την ΑνΑΔ, προσφέροντας προγράμματα κατάρτισης σε άτομα που καθίστανται άνεργα λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Πρόγραμμα Σύστημα Μαθητείας Το Σύστημα Μαθητείας στην παρούσα μορφή του, απευθύνεται κυρίως προς τους μαθητές που δεν επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα μετά την ολοκλήρωση του κύκλου σπουδών στην τριετή κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (γυμνάσιο). Το Πρόγραμμα διαρκεί για δύο χρόνια και παρέχει εναλλακτική πρακτική και θεωρητική εκπαίδευση. Οι μαθητευόμενοι καταρτίζονται για να γίνουν οικοδόμοι, ξυλουργοί, μαραγκοί, ηλεκτρολόγοι (για οικιακές συσκευές ή ηλεκτρικές εγκαταστάσεις), μηχανικοί αυτοκινήτων, ηλεκτρολόγοι αυτοκινήτων, εργαζόμενοι / συγκολλητές λαμαρίνας, κατασκευαστές αλουμινίου, εργαζόμενοι / εγκαταστάτες μηχανών, υδραυλικοί, αργυροχόοι/ χρυσοχόοι, μοδίστρες, μάγειρες και σερβιτόροι, ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Απογευματινά και Βραδινά Τμήματα σε Τεχνικές Σχολές Τα απογευματινά και βραδινά μαθήματα στα τεχνικά σχολεία οργανώνονται με ευέλικτο τρόπο ώστε να φιλοξενούν άτομα που εργάζονται οι οποίοι επιθυμούν να παρακολουθήσουν είτε μικρής διάρκειας προγράμματα σπουδών που οδηγούν σε ένα πιστοποιητικό ή μεγαλύτερα προγράμματα που οδηγούν στην απόκτηση ενός τίτλου σπουδών που ισοδυναμεί με πιστοποιητικό (απολυτήριο) από τις τεχνικές σχολές. Μαθήματα σε εταιρείες Η ΑνΑΔ εγκρίνει και επιχορηγεί προγράμματα συνεχιζόμενης κατάρτισης που παρέχονται από τις επιχειρήσεις. Εκπαίδευση Ενηλίκων στο πλαίσιο της νομοθεσίας Δεν υπάρχει ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση Ενηλίκων. Αντ 'αυτού, υπάρχει μια σειρά από νομοθετικές διατάξεις που σχετίζονται με τις διάφορες αρχές που εμπλέκονται στις νομοθετικές πράξεις και διέπουν όλους τους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης μέχρι σήμερα και έχουν ως εξής: Μια ειδική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης της Κύπρου και του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO) το 1963 σχετικά με την ίδρυση του Κέντρου Παραγωγικότητας Κύπρου, που σκοπός της ήταν η παροχή αρχικής και συνεχιζόμενης τεχνικής και επαγγελματικής κατάρτισης σε ενήλικες. Νόμοι 21/1974, 6/1975, 17/1980 και 94/1988, που προέβλεπαν την ίδρυση της Αρχής Βιομηχανικής Κατάρτισης, ένας ημικρατικός οργανισμός του οποίου η 27

αποστολή ήταν να σχεδιάζει και να εγκρίνει προγράμματα που στοχεύουν στην τεχνική, επαγγελματική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των ενηλίκων. Ο Νόμος 125 (Ι) / 1999, ο οποίος προέβλεπε στην εξέλιξη της Αρχής Βιομηχανικής Κατάρτισης στην Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑνΑΔ). Οι κανονισμοί που διέπουν τη λειτουργία των Δημόσιων Βραδινών Γυμνασίων (Κ.Δ.Π. 45/1990 για την Κ.Δ.Π. 337/2010). Απόφαση με αριθμό 35.582 (22/05/91) του Συμβουλίου των Υπουργών, με την οποία ιδρύθηκε η Κυπριακή Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης (ΚΑΔΔ). Νόμος 234 (Ι) / 2002, για την ίδρυση και λειτουργία του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου. Κανονισμοί Κ.Δ.Π. 214/2000 μέχρι Κ.Δ.Π. 295/2001 ( Πρόγραμμα Προϋπηρεσιακής για Υποψήφιους εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης). Ειδικές διατάξεις που έχουν εκδοθεί από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού σχετικά με τη λειτουργία των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Ειδικές διατάξεις που έχουν εκδοθεί από την Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού σχετικά με τη λειτουργία των Κρατικών Ινστιτούτων Επιμόρφωσης. 3.2 Το φαινόμενο της εγκατάλειψης. Επίπεδα και χαρακτηριστικά Η ομάδα-στόχος ΠΕΣ στην Κύπρο αφορά άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, άτομα από "κατώτερα" κοινωνικοοικονομικά στρώματα, καθώς και φοιτητές οι οποίοι, ενώ βρίσκονται ακόμα στο εκπαιδευτικό σύστημα, έχουν υψηλό κίνδυνο να αποκλειστούν λόγω της έλλειψης μέτρων ενεργούς εμπλοκής. Οι άνθρωποι με αναπηρίες, καθώς επίσης οι οικονομικοί μετανάστες και οι πρόσφυγες, ιδιαίτερα εκείνοι που προέρχονται από χώρες του τρίτου κόσμου θεωρούνται μεταξύ των ομάδων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ΠΕΣ). Το φαινόμενο της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, καθώς και η μετανάστευση, αφορούν σημαντικά τις κυβερνητικές και τις σχετικές NGOs, ωστόσο, δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ανησυχία από τους εργοδότες ή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ειδικά για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, υπάρχει λιγότερη ανησυχία, ακόμη και από την πλευρά της κυβέρνησης. EuroCy έχει ήδη αναλάβει νωρίς (με γραφείο) την έρευνα σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση στην Κύπρο όσον αφορά την πρόωρη αποχώρηση από το σχολείο, με τη συλλογή όλων των σχετικών στατιστικών στοιχείων από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, σε http://www.mof.gov.cy/mof/cystat (τελευταία αποτελέσματα 2011). Σύμφωνα με τις στατιστικές εκθέσεις, ο συνολικός πληθυσμός της Κύπρου ανέρχεται σε 862.000, εκ των οποίων σχεδόν το 50% είναι γυναίκες και το 50% είναι άνδρες. Από το συνολικό ποσό, περίπου 106.000 άνθρωποι είναι πολίτες της ΕΕ από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ (και πάλι 50-50% σε σχέση με το φύλο) και περίπου 65.000 άνθρωποι προέρχονται από τρίτες χώρες (66% γυναίκες). Ως εκ τούτου, οι μη-κύπριοι ανέρχονται στο 25% περίπου του συνολικού πληθυσμού. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι ο πληθυσμός των μη-εε προέρχονται κυρίως από τη Γεωργία, τη Ρωσία, τις Φιλιππίνες, τη Σρι-Λάνκα, το Βιετνάμ, την Ουκρανία, εκ των οποίων περίπου 200.000 δεν μιλούν ελληνικά (που είναι η επίσημη γλώσσα στο εκπαιδευτικό σύστημα στην Κύπρο) και περίπου 200.000 έχουν μόλις φτάσει το μέσο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (αν και αυτό το στατιστικό στοιχείο βελτιώνεται σε νεότερες 28

γενιές). Άλλα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η Κύπρος έχει το υψηλότερο ποσοστό αύξησης του πληθυσμού μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ, η οποία εξηγείται από τη μετανάστευση. Τα παραπάνω στοιχεία δίνουν μια ευρύτερη ιδέα του πληθυσμού της Κύπρου όπου περιλαμβάνει επίσης σημαντικές εισροές για τον εντοπισμό κάποιων πιθανών πηγών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Είναι γνωστό ότι το ποσοστό της πρόωρης εγκατάλειψης του αυτόχθονα πληθυσμού της Κύπρου είναι χαμηλό, αλλά οι αριθμοί αυξάνουν σημαντικά όταν υπολογίζεται το σύνολο του πληθυσμού. Δεδομένου ότι το σχέδιο Κώδικα RED ασχολείται ειδικά με την εκπαίδευση και την απασχολησιμότητα των ανθρώπων, ακολούθως δίνονται μερικά στοιχεία: Οι εγγραφές ανά επίπεδο εκπαίδευσης στην Κύπρο είναι: Προδημοτική 25.582, Δημοτική 54.083, Μέση 63.640, Τριτοβάθμια 32.118 και Ειδική εκπαίδευση 306 Οι αντίστοιχες συνολικές δαπάνες από τη Δημοκρατία της Κύπρου (για το 2010) ήταν: 1.390.900 ευρώ, ανά μαθητή, σε δημόσια σχολεία: Προδημοτική 5.565, Δημοτική 6.015, Μέση 9.519 και Τριτοβάθμια 14.441. Επίσης, τα αρχεία μη-απασχόλησης του 2013 (2ο τρίμηνο) δείχνουν: 68.306 άτομα ή 15,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού, 40% για τις ηλικίες 15-24 ετών. Αυτό αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο, λόγω της τρέχουσας κοινωνικοοικονομικής κρίσης στην Κύπρο. Ακόμη πιο σημαντικό είναι, τα στοιχεία αυτά που περιλαμβάνουν επίσης 11,3% πρόωρης εγκατάλειψης της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης. Πίνακας 1. Κύπριοι μαθητές με βάση την κοινότητα / θρησκευτική ομάδα και αλλοδαποί μαθητές 2010/2011 29

30

Πίνακας 2. Αριθμός αλλοδαπών μαθητών με βάση τη χώρα- ιθαγένεια 31

Πίνακας 3. Αριθμός εγγραφών, εγκαταλείψεις, αποτυχίες Πίνακας 4. Ανεργία ανά εθνικότητα, ηλικία και φύλο 32

3.3 Έργο και προγράμματα που αναλαμβάνονται για την αντιμετώπιση της ΠΕΣ και i-εεκ Εκτός από τα προγράμματα που έχουν ήδη αναφερθεί στο Κεφάλαιο 1, έχει τονιστεί εδώ ότι η κύρια οργάνωση επιβολής της πολιτικής είναι η Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΑνΑΔ), η οποία στοχεύει στο να βοηθήσει τους νέους πτυχιούχους να επιτύχουν μια ομαλή και επιτυχή ένταξη στην αγορά εργασίας μέσω της απόκτησης εργασιακής πείρας, εξειδικευμένων γνώσεων και δεξιότητες. Τα προγράμματα κατάρτισης από την ΑνΑΔ εφαρμόζονται για μια περίοδο 6 ή 12 μήνες. Επιπλέον, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού υλοποιεί το «Πρόγραμμα κατά της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, της σχολικής αποτυχίας και της παραβατικότητας σε Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας». Υποστηρίζονται κυρίως "Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας» (Ζ.Ε.Π.), που συγχρηματοδοτούνται (85% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 15% από Εθνικούς Πόρους): συμπλέγματα σχολείων σε υποβαθμισμένες περιοχές με πληθυσμό μαθητών που ανήκουν σε οικογένειες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό υπόβαθρο. Επίσης, υπάρχει επίσημη πολιτική για τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση για την αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών των αλλοδαπών αλλόγλωσσων παιδιών, από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Σύμφωνα με αυτό, οργανώνονται εργαστήρια για εκπαιδευτικούς προκειμένου να διδάξουν την ελληνική ως δεύτερη ή ως ξένη γλώσσα, και δημοσιεύεται ένας οδηγός προκειμένου να αγκαλιάσει τους αλλόγλωσσους μαθητές και διατίθεται σε 8 ξένες γλώσσες (αγγλικά, τουρκικά, γεωργιανά, ρουμανικά, βουλγάρικα, ρώσικα, ουκρανικά, και αραβικά). Αυτός ο οδηγός παρέχει βασικές πληροφορίες για τους μαθητές και τους γονείς τους σχετικά με το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου. Επίσης, δίνεται έμφαση σε διαπολιτισμικά θέματα στα νέα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια. Μέτρα επανένταξης για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, μπορεί κανείς να αναφέρει το Σύστημα Μαθητείας, το οποίο λειτουργεί από το 1963 και είναι ένα πρόγραμμα αρχικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των δύο ετών, η οποία ασχολείται με άτομα που εγκατέλειψαν το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα μεταξύ των ηλικιών 14 και 17. Τέλος, τα Βραδινά γυμνάσια που είναι Βραδινά Τμήματα Τεχνικών και Επαγγελματικών Σχολών λειτουργούν ως "σχολεία δεύτερης ευκαιρίας". 3.4 Τελικές παρατηρήσεις Όπως φαίνεται και στην ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στα προηγούμενα κεφάλαια, η Κύπρος έχει ένα αρκετά ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, με πολλές ευκαιρίες για εκπαίδευση ενηλίκων καθώς και επαγγελματικής κατάρτισης. Είναι επίσης, προφανές ότι η χώρα αντιμετωπίζει το φαινόμενο ΠΕΣ που οφείλεται κυρίως στο μεταναστευτικό πληθυσμό και στα κατώτερα οικονομικά επίπεδα σε ορισμένες περιοχές. Ωστόσο, η πρόσφατη οικονομική κρίση έχει αυξήσει σημαντικά τον πληθυσμό χαμηλού εισοδήματος που αναμένεται να επηρεάσει επίσης αρνητικά τη συμμετοχή στο εκπαιδευτικό σύστημα. Παρά το γεγονός ότι η κύρια εκπαίδευση προσφέρεται δωρεάν, υπάρχουν ακόμα πολλά χρήματα που δαπανώνται από τους μαθητές σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, για παράπλευρα έξοδα. 33

Από την άποψη των μέτρων, η Κύπρος έχει ήδη λάβει πολλά μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου ΠΕΣ για να επιτύχει τη διά βίου μάθηση για όλους και να προσφέρει ευκαιρίες για επαγγελματική κατάρτισης των ενηλίκων. Ωστόσο, ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πολλά από αυτά τα μέτρα δεν έχουν μετρηθεί. Υπάρχει μια έλλειψη γνώσης για τις επιπτώσεις των δράσεων που αναλαμβάνονται και αυτό οδηγεί σε κακή εφαρμογή των δράσεων και στη συνέχεια σε σταδιακή μείωση της αποτελεσματικότητας. Σε συζητήσεις με τους τοπικούς φορείς, τονίστηκε ότι η Κύπρος πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην εφαρμογή των μέτρων όχι μόνο για τα θεωρητικά μέτρα αλλά και για την επίτευξη μετρήσιμων αποτελεσμάτων. Παρά το γεγονός ότι η Κύπρος είναι μάλλον μια μικρή χώρα, όπου τα φαινόμενα πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ΠΕΣ) και i-εεκ δεν παρουσιάζουν καμία σημαντική γεωγραφική ετερογένεια, έχει παρατηρηθεί όμως πως κάθε ένωση ενδιαφερομένων παρουσιάζει τη δική της άποψη, οι οποίες δεν συμπίπτουν πάντα. 34

4 Ελλάδα 4.1 4.1 Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό Σύστημα Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Eurepedia 1 του Eurydice Network, το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας ορίζεται από εθνικούς νόμους και νομοθετικές πράξεις (διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις), ενώ η κεντρική ευθύνη της εκπαίδευσης βρίσκεται στα χέρια του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ήταν, μέχρι πρότινος, ως επί των πλείστων κεντροποιημένο, αλλά μέσα στα πλαίσια της προσαρμογής της χώρας στα διεθνή πρότυπα, γίνονται ενέργειες έτσι ώστε να προσεγγίσει ένα πιο αποκεντροποιημένο μοντέλο. Η διδακτέα ύλη και το εβδομαδιαίο πρόγραμμα, για όλους τους τύπους σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ορίζονται κεντρικά και η εφαρμογή τους είναι υποχρεωτική για όλα τα σχολεία της χώρας. Η διεύθυνση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γίνεται σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο αντίστοιχα από: το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, τις Περιφερειακές Εκπαιδευτικές Διευθύνσεις, τις Εκπαιδευτικές Διευθύνσεις και τις Σχολικές Μονάδες. Νηπιακή εκπαίδευση και φροντίδα: Η νηπιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα ξεκινά από την ηλικία των 4, όταν τα παιδιά γράφονται στα Νηπιαγωγεία. Η εγγραφή σε αυτά είναι υποχρεωτική σε όλα τα παιδιά ηλικίας 5 ετών. Η λειτουργία των νηπιαγωγείων υπάγεται στον έλεγχο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Όσον αφορά την νηπιακή φροντίδα, Παιδικοί και Νηπιακοί Σταθμοί λειτουργούν υπό την αιγίδα των Δημοτικών Αρχών. Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: Το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει την υποχρεωτική παρουσία στο Δημοτικό Σχολείο που ανήκει στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και διαρκεί για 6 χρόνια. Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Η τρίχρονη παραμονή στο Γυμνάσιο αποτελεί την τελευταία περίοδο υποχρεωτικής εκπαίδευσης και είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εγγραφή και παρακολούθηση των γενικών η επαγγελματικών δευτεροβάθμιων σχολείων. Παράλληλα με το ημερήσιο Γυμνάσιο λειτουργεί και το Εσπερινό Γυμνάσιο, όπου η παρακολούθηση ξεκινά στην ηλικία των 14. Το δεύτερο μέρος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κρατά επίσης για 3 χρόνια, αποτελεί την μη υποχρεωτική ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και περιλαμβάνει την γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γενικό Λύκειο) και την επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Επαγγελματικό Λύκειο). Το Επαγγελματικό Λύκειο προσφέρει δύο κύκλους σπουδών, που ανήκουν στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα: α. τον δευτεροβάθμιο κύκλο και β. τον (προαιρετικό) μεταδευτεροβάθμιο κύκλο σπουδών, ή αλλιώς τον λεγόμενο τεχνικό κύκλο σπουδών. Στο Γενικό και Επαγγελματικό Λύκειο οι μαθητές εγγράφονται στην ηλικία των 15. Παράλληλα με τα ημερήσια σχολεία λειτουργούν και τα εσπερινά νυχτερινά λύκεια και τα εσπερινά επαγγελματικά λύκεια, ενώ η κατώτατη ηλικία για εγγραφή στα εσπερινά επαγγελματικά λύκεια είναι τα 16 έτη. Ανώτερη Εκπαίδευση: Η ανώτερη εκπαίδευση αποτελεί το τελευταίο επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος και περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα. Ο Πανεπιστημιακός τομέας περιλαμβάνει τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά 1 https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php/greece:overview 35

Ιδρύματα (ΤΕΙ) και τις Ανώτερες Σχολές Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα αποτελούν πλήρως αυτο-διοικητικές νομικές οντότητες δημοσίου δικαίου. 4.2 Το φαινόμενο της πρόωρης εγκατάλειψης σχολείου. Επίπεδα και χαρακτηριστικά Σύμφωνα με τον ΕΚΚΕ - Eurostat και τον ελληνικό τύπο, το 2012 η Πρόωρη Εγκατάλειψη Σχολείου(ΠΕΣ) μειώθηκε στο 11.4% από το 13.1% που ήταν το 2011, ενώ ο στόχος του Ελληνικού ΠΕΣ είναι το 9.7%. Επίσης, το 2009, 9 χώρες (Βουλγαρία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία, Ρουμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο) είχαν υψηλότερα ποσοστά ΠΕΣ από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο του 14.4% 2. Σε μια έρευνα εκ μέρους της Επιτροπή Εκπαίδευσης και Κουλτούρας της ευρωβουλής το 2011 3, στην Ελλάδα, οι συμμετέχοντες στην έρευνα πίστευαν πως η οικονομική ανάπτυξη και το αυξανόμενο οικογενειακό εισόδημα της περιόδου 2000-2009 είναι οι κύριοι παράγοντες που εξηγούν την πτώση του ΠΕΣ στη χώρα. Αυτή ήταν μια κοινή θέση για όλους τους συμμετέχοντες στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ), «Ενώ ο προϋπολογισμός για την εκπαίδευση μειώθηκε κατά 33%, δάσκαλοι απολύθηκαν ή αναγκάστηκαν να παραιτηθούν. Συγκριτικά με την κατάσταση που επικρατούσε προ της κρίσης, η Ελλάδα είχε απομακρύνει περίπου των ένα τρίτο των δασκάλων της. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση σε συνδυασμό με την πίεση που ασκήθηκε στο εκπαιδευτικό σύστημα θα οδηγήσει πιθανότατα σε αύξηση των μαθητών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο 4». Στην Ελλάδα, μια μελέτη του ΕΚΚΕ το 2011 5 ανακάλυψε πως οι παράγοντες με την μεγαλύτερη επιρροή στον κίνδυνο της πρόωρης εγκατάλειψης παιδιών από την υποχρεωτική εκπαίδευση ήταν το χαμηλό εισόδημα των γονιών, η χαμηλή κοινονικοοικονομική ταυτότητα του επικεφαλή του νοικοκυριού και το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων. Ένα βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι το αυξημένο ποσοστό της ΠΕΣ στους πρώτους μήνες της πρώτης τάξης της ανώτερης δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης. Τα ενδιαφερόμενα μέρη θεωρούν πως αυτό συμβαίνει επειδή οι μαθητές που ξεκινούν το δρόμο της επαγγελματικής εκπαίδευσης προσγειώνονται απότομα επειδή η διδακτέα ύλη δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους καθώς είναι περισσότερο θεωρητική και λιγότερο πρακτική απ ότι περίμεναν, ή γιατί η μαθητές αντιλαμβάνονται ότι η εξειδίκευσή τους δεν θα αυξήσει τις πιθανότητές τους στον επαγγελματικό τομέα καθώς δεν καλύπτει τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Σε συγκεκριμένους τύπους σχολείων παρατηρούνται αυξημένα ποσοστά ΠΕΣ, όπως για παράδειγμα στα σχολεία που βρίσκονται σε υποβαθμισμένες περιοχές, στα επαγγελματικά σχολεία και στα μεγάλα σχολεία όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός μαθητών από φτωχούς γονείς ή παιδιά μεταναστών. 2 Reducing Early School Leaving in the EU (2011) European Parliament's Committee on Education and Culture 3 DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES POLICY DEPARTMENT B: STRUCTURAL AND COHESION POLICIES EDUCATION AND CULTURE REDUCING EARLY SCHOOL LEAVING IN THE EU http://www.europarl.europa.eu/regdata/etudes/etudes/join/2011/460048/ipol-cult_et(2011)460048_en.pdf 4 Preventing Early School Leaving through the Use of ICT in Education Report of the ETUCE Workshop, Athens, Greece, 20 September 2013 5 DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES POLICY DEPARTMENT B: STRUCTURAL AND COHESION POLICIES EDUCATION AND CULTURE REDUCING EARLY SCHOOL LEAVING IN THE EU http://www.europarl.europa.eu/regdata/etudes/etudes/join/2011/460048/ipol-cult_et(2011)460048_en.pdf 36

Στην Ελλάδα, κάποιοι από τους βασικούς λόγους της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου από τους αρσενικούς μαθητές είναι το χαμηλό επίπεδο κινήτρου να συνεχίσουν τις σπουδές τους ή η επιθυμία να εμπλακούν με την οικογενειακή επιχείρηση ή με άλλα οικογενειακά θέματα και ζουν σε περιοχές με μεγάλη τουριστική κίνηση 6. Σύμφωνα με ποιοτικά δεδομένα που αντλήσαμε από δικά μας ευρήματα και πιο συγκεκριμένα από 8 συνεντεύξεις εκπαιδευτών, διευθυντών σχολείων και διοικητικού προσωπικού σε σχολεία ιδιωτικής και δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Αθήνας, τα κύρια εκπαιδευτικά προβλήματα/θέματα που επηρεάζουν την ΠΕΣ είναι η αδιαφορία των εκπαιδευτών αλλά και της οικογένειας απέναντι στον μαθητή, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και ειδικών μέσα στα σχολεία, η παλαιότητα και η απουσία κινήτρου από τα εκπαιδευτικά συστήματα που βασίζονται πάνω σε εξετάσεις, όπως και ο στρεσογόνος φόρτος εργασίας που πέφτει στους ώμους των μαθητών. Από την πλειονότητα των συμμετεχόντων στην έρευνα τονίστηκε επίσης ότι ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος να ενσωματώσει επιτυχώς και να προσφέρει κίνητρο σε μαθητές με συναισθηματικές, ψυχολογικές και συμπεριφοριστικές δυσκολίες, μαθησιακές δυσκολίες και υστέρηση στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σύμφωνα με δύο διαφορετικές ομάδες εργασίας (?) αποτελούμενες από δασκάλους και ειδικούς σχολείου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και ειδικού σχολείου στον νομό Αττικής, η οικογενειακή αδιαφορία απέναντι στον μαθητή, οι οικονομικές δυσκολίες και η έλλειψη κοινωνικής μέριμνας είναι οι κύριοι λόγοι που κρύβονται πίσω από την ΠΕΣ. Σε μια ομάδα εργασίας αποτελούμενη από 5 μαθητές, τονίστηκε επίσης πως το άγχος είναι πολύ μεγάλο και οι μαθητές νιώθουν πως δεν έχουν καμία υποστήριξη και «χάνουν το χρόνο τους μελετώντας σκληρά για τις εξετάσεις έτσι ώστε να περάσουν στο Πανεπιστήμιο, ενώ πιθανόν να μην μπορούν να βρουν δουλειά έτσι κι αλλιώς». Οι μαθητές είπαν επίσης πως δε νιώθουν πως το σχολείο τους παρέχει αρκετά κίνητρα και πως μόνο λίγοι από τους εκπαιδευτές έχουν την ικανότητα να τους κάνουν ευχάριστη τη μελέτη και τη σκληρή δουλειά. Οι μαθητές νιώθουν επίσης πως δεν μπορούν να ταυτιστούν εύκολα με αυτά που διδάσκονται στο σχολείο. Αναφορικά με τις μαθησιακές δυσκολίες, οι εκπαιδευτές και οι διευθυντές δήλωσαν πως δεν υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός εκπαιδευτών, πως οι μαθητές δεν υποστηρίζονται ψυχολογικά από εξειδικευμένο προσωπικό ειδικά τώρα που η κατάθλιψη βρίσκεται σε έξαρση λόγω της σοβαρής οικονομικής κρίσης του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Η λιτότητα και η οικονομική κρίση είναι επίσης οι κύριοι παράγοντες υπεύθυνοι για την έλλειψη εκπαιδευτών και εξειδικευμένων ψυχολόγων, κάτι που χαρακτηρίζεται ως «φαύλος κύκλος» έλλειψης υποστήριξης και κινήτρου απέναντι στους μαθητές και τους εκπαιδευτές. Στις ομάδες εργασίας, στις συνεντεύξεις αλλά και τα ερωτηματολόγια τονίστηκε πως οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες ή νοητική υστέρηση δεν διαγιγνώσκονται εύκολα και άμεσα, κάτι που οδηγεί τους περισσότερους από αυτούς μακριά από την εκπαιδευτική και την επαγγελματική διαδικασία, ενώ τους προσθέτει και έξτρα ψυχολογική πίεση, πέρα από έλλειψη αυτοπεποίθησης. Μαθητές με νοητικές και μαθησιακές δυσκολίες δήλωσαν πως μερικές φορές νιώθουν πως θέλουν να 6 DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES POLICY DEPARTMENT B: STRUCTURAL AND COHESON POLICIES EDUCATION AND CULTURE REDUCING EARLY SCHOOL LEAVING IN THE EU http://www.europarl.europa.eu/regdata/etudes/etudes/join/2011/460048/ipol-cult_et(2011)460048_en.pdf 37

εγκαταλείψουν το σχολείο καθώς πέφτουν θύματα σχολικής βίας και έχουν αισθήματα ανεπάρκειας. Αν και οι στατιστικές δεν αποκαλύπτουν ακόμη μεγάλο ποσοστό εγκατάλειψης λόγω καθαρά οικονομικών προβλημάτων, σχεδόν σε όλες τις επικοινωνίες που είχαμε με μαθητές, η οικονομική κρίση και η εγκατάλειψη του σχολείου λόγω οικονομικών λόγων αναφερόταν συνεχώς. Οι εκπαιδευτές ανέφεραν ότι ακόμα και στα ιδιωτικά σχολεία, βρίσκει κάποιος μαθητές που δεν έχουν καμία οικονομική υποστήριξη και αναγκάζονται να παρατήσουν τις σπουδές τους ώστε να εργαστούν. 4.3 Εθνικές διαφορές στην ΠΕΣ Η Ελλάδα είχε βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη από το 1990 και μετά, αλλά παρόλα αυτά η ταχεία οικονομική ανάπτυξη έφτασε σε ένα απότομο τέλος το 2008. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-2009 αποκάλυψε τις αδυναμίες της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ελλάδας, με την ανεργία των νέων να είναι βασικό τους κομμάτι (Καραντίνος 2012) 7. Κατά τη διάρκεια του 2013, η απορρόφηση των νέων στην αγορά εργασίας μειώθηκε λόγω της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες στατιστικές (δεύτερο τρίμηνο του 2013), το ποσοστό ανεργίας των νέων στην Ελλάδα έχει αυξηθεί σε αριθμούς ρεκόρ, με το μεγαλύτερο ποσοστό να είναι στις ηλικίες 15-24 ετών (59%), ενώ το ποσοστό ανεργίας στις ηλικίες 25-29 ετών είναι επίσης υψηλό (47,6%). Οι νέοι μετανάστες αντιμετωπίζουν στατιστικά μεγαλύτερο κίνδυνο ΠΕΣ. Σύμφωνα με την αναφορά EUROPE 2020 TARGET: EARLY LEAVERS FROM EDUCATION AND TRAINING 8 (?), ο κίνδυνος της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης συνδέεται στενά με την χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση των μεταναστών, τις επικοινωνιακές δυσκολίες λόγω της γλώσσας και την περιορισμένη πρόσβαση σε επαρκή μαθησιακή υποστήριξη. Το 2012, η Ελλάδα, η Αυστρία και η Κύπρος παρουσιάζουν πολύ μεγάλη απόκλιση στα στοιχεία τους, με τα ποσοστά ΠΕΣ των νέων που γεννήθηκαν στο εξωτερικό να είναι τουλάχιστον 3 φορές μεγαλύτερα από αυτά των ντόπιων. Σε έναν αριθμό κρατών-μελών της ΕΕ η αναλογία των μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο ή δεν εγγράφονται καν είναι ιδιαιτέρως υψηλή στις εθνικές μειονότητες όπως για παράδειγμα οι Ρομά. Το 2011 πάνω από το 10% των παιδιών Ρομά δεν παρακολουθούσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση στην Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Γαλλία και την Ιταλία. Αυτό το ποσοστό έφτασε το 35% στην Ελλάδα 9. 2009 Σύνολο Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Ντόπιοι ΕΕ 27 Εκτός ΕΕ 27 Υπο- Σύνολο 2020 Στόχος Ελλάδα 14.5 11.4 13.7 9.1 8.3 (24.7) 45.8 42.0 9.7 Πίνακας 1: Ποσοστά ΠΕΣ στην Ελλάδα το 2009 10 7 Karantinos D., 2012, The impact of the crisis on the Greek labour market, SYSDEM, European Employment Observatory (EEO). 8 EUROPE 2020 TARGET: EARLY LEAVERS FROM EDUCATION AND TRAINING: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/themes/29_early_school_leaving.pdf 9 European Union Agency for Fundamental Rights, UNDP, The Situation on Roma in 11 EU Member States, 2012 10 Reducing early school leaving: Key messages and policy support: Final Report of the Thematic Working Group on Early School Leaving, November 2013, http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/doc/esl-group-report_en.pdf 38

Πίνακας 2: Ποσοστά ΠΕΣ στην Ελλάδα το 2012 Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια των ομάδων εργασίας μας και των συνεντεύξεων έγινε ξεκάθαρο πως εκτός από ειδικές περιστάσεις όπου οι μαθητές μένουν χωρίς υποστήριξη από την οικογένειά τους λόγω σοβαρών οικονομικών λόγων, οι μετανάστες μαθητές έχουν υψηλό κίνητρο επιτυχίας με την προϋπόθεση (?) πως είναι επιτυχώς ενσωματωμένοι στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αλλιώς, η έλλειψη κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο. 4.4 Το Έργο και τα προγράμματα με σκοπό την αντιμετώπιση της ΠΕΣ Η βασική λογική είναι η δημιουργία ισότητας ευκαιριών τόσο στην πρόσβαση στην εκπαίδευση αλλά και στα εκπαιδευτικά αποτελέσματα για παιδιά και νέους. Η Συμπληρωματική Εκπαιδευτική Υποστήριξη είναι ένα σχέδιο υποστήριξης που προσφέρει επιπλέον εκπαίδευση στα κύρια ακαδημαϊκά θέματα της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι μαθητές έχουν την δυνατότητα να παρακολουθούν επιπλέον υποστηρικτικές τάξεις για μια πληθώρα σχολικών θεμάτων κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους για 12 διδακτικές περιόδους και μπορούν επίσης να παρακολουθούν και θερινά τμήματα όταν είναι διαθέσιμα. Ο στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης που προσφέρεται στους μαθητές και η διευκόλυνση της εισόδου τους στην υψηλότερη εκπαίδευση ή στην αγορά εργασίας. Παρόλα αυτά, το σχέδιο αναδιαρθρώνεται και λόγω οικονομικών προβλημάτων το μέλλον της συμπληρωματικής εκπαιδευτικής υποστήριξης είναι αβέβαιο. Η εισαγωγή νέων μεθόδων διδασκαλίας είναι επίσης ένας τρόπος να σιγουρέψουμε ότι οι μαθητές δείχνουν ενδιαφέρον για την εκπαίδευσή τους. Η καθοδήγηση και η συμβουλευτική είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους νέους που κινδυνεύουν με ΠΕΣ για διάφορους λόγους όπως για παράδειγμα υποστήριξη και κίνητρο. Δημιουργήθηκαν γραφεία ευρέσεως εργασίας στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που προσφέρουν καθοδήγηση και συμβουλευτική σε μαθητές με σκοπό να βοηθήσουν αυτούς που βρίσκονται στις ομάδες υψηλού ρίσκου. 39

Σε μερικές χώρες προσφέρονται σε παιδιά και νέους μετανάστες ξεχωριστές τάξεις «προετοιμασίας» και «ενσωμάτωσης», έτσι ώστε να βοηθηθούν στο νέο τους σχολείο και σπίτι. Τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας (ΣΔΕ) θεσμοθετήθηκαν το 1997 με σκοπό να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό στην Ελλάδα. Στόχος τους ήταν οι νέοι πάνω από την ηλικία των 18 που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική τους εκπαίδευση (που κρατά για 9 χρόνια). Υπάρχουν επίσης στοχευμένα υπο-προγράμματα για ειδικές ομάδες (πχ Ρομά, παιδιά της μουσουλμανικής μειονότητας στην Θράκη) όπως και για ειδικές υποβαθμισμένες περιοχές που επιλέχθηκαν λόγω των χαμηλών εκπαιδευτικών τους δεικτών και έχουν χαρακτηριστεί ως «ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας». Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. 4.5 Τελικές παρατηρήσεις Δεν υπάρχει κάποιο ενοποιημένο πολιτικό πλαίσιο για την ΠΕΣ. Αντίθετα, το θέμα του ΠΕΣ προωθείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της ESF με τίτλο «Εκπαίδευση και δια βίου μάθηση 2007-2013», όπου αφιερώνονται 3 άξονες στην «διατήρηση της ποιότητας της εκπαίδευσης και την προώθηση της κοινωνικής ενσωμάτωσης» σε κάθε ελληνικό Δήμο. Το πρόγραμμα ενθαρρύνει την πρόσβαση και την συμμετοχή στο εκπαιδευτικό σύστημα για όλους και σκοπεύει να καταπολεμήσει την ΠΕΣ. Οι επαφές και οι συζητήσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη δείχνουν πως οι κύριοι τρόποι να υποστηριχθούν αυτοί οι στόχοι είναι: η στενή επαφή με τον μαθητή και την οικογένεια, η συνεχής εκπαίδευση των εκπαιδευτών έτσι ώστε να μπορούν να χειρίζονται και να αντιλαμβάνονται μαθησιακές δυσκολίες, διαφορετικά εκπαιδευτικά στυλ ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών, η υιοθέτηση μαθητοκεντρικών μεθόδων, η ανοχή και η κατανόηση της διαφορετικότητας σε φυλετικό και κοινωνικό επίπεδο (?). Επίσης, τα ευρήματά μας είναι σύμφωνα με μια παλαιότερη μελέτη που έγινε από το Σχολείο Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης ΑΣΠΑΙΤΕ το 2008 11, «Σύμφωνα με στοιχεία που μας δόθηκαν από τους αξιωματούχους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, [ ] φαίνεται κυρίως [δεν καταλαβαίνω τίποτα]. Στην περίπτωση που ένας μαθητής καταλήξει να εγκαταλείψει το σχολείο, είτε λόγω απουσιών ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, δεν προκύπτει, από την έρευνά μας, πως υπάρχει άμεση ενημέρωση της διεύθυνσης του σχολείου έτσι ώστε να υπάρξει κάποια επαφή με τον μαθητή που εγκατέλειψε το σχολείο. Κάθε σχολείο έχει τις λεπτομέρειες διαθέσιμες, αλλά οι λίστες με τα ονόματα όπως και οι διευθύνσεις των μαθητών δεν είναι ενημερωμένες". 11 ALIMISIS D., GAVRILIADI G., PAPADOPOULOU P., PROVATA A. (2008) PREVENTION OF EARLY SCHOOL LEAVING \REPORT ON THE NATIONAL SITUATION, School of Pedagogical and Technological Education ASPETE 40

5 Ιταλία 5.1 Σχολείο και το i-εεκ Εθνικό Σύστημα Σύμφωνα με την Eurypedia, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ιταλία είναι οργανωμένο σύμφωνα με τις αρχές των θυγατρικών και της αυτονομίας των σχολείων. Το Κράτος έχει αποκλειστική νομοθετική αρμοδιότητα στα γενικά θέματα της εκπαίδευσης, στο επίπεδο ποιότητας που πρέπει να διατηρείται στη χώρα και στις θεμελιώδεις αρχές που πρέπει να ακολουθούν οι Περιφέρειες μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους. Οι Περιφέρειες μοιράζονται τις νομοθετικές τους αρμοδιότητες με το Κράτος σε όλα τα εκπαιδευτικά ζητήματα εκτός από την επαγγελματική εκπαίδευση πάνω στην οποία έχουν αποκλειστικές νομοθετικές αρμοδιότητες. Τα Σχολεία είναι αυτόνομα όσον αφορά τις διδακτικές, οργανωτικές, ερευνητικές και αναπτυξιακές τους δραστηριότητες. Η Νηπιακή Εκπαίδευση και Φροντίδα για παιδιά κάτω των 3 ετών είναι οργανωμένη σε τοπικό επίπεδο και δεν αποτελεί κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος. Η Νηπιακή Εκπαίδευση και φροντίδα για παιδιά από 3 ως 6 ετών αποτελεί κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος και δεν είναι υποχρεωτική. Η υποχρεωτική εκπαίδευση διαρκεί για 10 χρόνια (από 6 ως 16 ετών). Περιλαμβάνει 5 χρόνια δημοτικού σχολείου, 3 χρόνια χαμηλότερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τα πρώτα 2 χρόνια της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η υποχρεωτική εκπαίδευση μπορεί επίσης να ολοκληρωθεί με την παρουσία τριετών και τετραετών μαθημάτων που προσφέρονται μέσα στα πλαίσια της περιφερειακής επαγγελματικής εκπαίδευσης και του συστήματος εκπαίδευσης. Η ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχει διάρκεια 5 χρόνια και προσφέρεται σε γενική και επαγγελματική κατεύθυνση. Η ανώτερη εκπαίδευση προσφέρεται από τα πανεπιστήμια και τα ανωτέρου επιπέδου εκπαιδευτικά συστήματα τεχνών και μουσικής. Αυτό το επίπεδο εκπαίδευσης, σύμφωνα με τη διαδικασία της Μπολόνια, είναι οργανωμένο σε έναν τρίχρονο κύκλο σπουδών που ακολουθείται από έναν δεύτερο διετή κύκλο. Αναμορφώσεις και εξελίξεις Αυτός ο τομέας περιγράφει τις αναμορφώσεις και τις εθνικές πολιτικές σε σχέση με τις προτεραιότητες και τους σκοπούς στης Στρατηγικής Ευρώπη 2020 και το στρατηγικό πλαίσιο «ΕΤ2020». Οι τρέχουσες εθνικές πολιτικές σε σχέση με τις ευρωπαϊκές στρατηγικές περιγράφονται στα Εθνικά Προγράμματα Αναμόρφωσης (ΕΠΑ). Σύμφωνα με τα ΕΠΑ 2013 και αναφορικά με τον εκπαιδευτικό τομέα, η Ιταλία έχει δεσμευτεί σε πολλά από τα θέματα που αναφέρονται στους βασικούς στόχους (ΠΕΣ και αύξηση του αριθμού των αποφοίτων ανώτερης εκπαίδευσης) και στα θέματα «κλειδιά» της στρατηγικής EU2020. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2013 έγινε δεκτή η Ρύθμιση του Εκπαιδευτικού Συστήματος Αξιολόγησης της εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τον Σεπτέμβριο του 2013, η νομοθετική πράξη no.104 προβλέπει την διάθεση οικονομικών πόρων για την υποστήριξη μέτρων κατά της ΠΕΣ, για την μέριμνα των μαθητών και για τα σχολικά κτίρια. Το 2013 επίσης, τα κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων αναδιοργανώθηκαν και δημοσιεύτηκε η νομοθετική πράξη No.13 για το εθνικό σύστημα πιστοποίησης. 41

5.2 Το φαινόμενο της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης. Επίπεδα και χαρακτηριστικά Οι συγκεκριμένοι εθνικοί στόχοι για την Ιταλία έχουν τεθεί στο ποσοστό του 16% για όσους εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο και στο 26-27% για το ποσοστό του πληθυσμού που έχει ολοκληρώσει σπουδές ανώτερης εκπαίδευσης. Το φαινόμενο της εγκατάλειψης του σχολείου απαιτεί ανάλυση δύο διαφορετικών όψεων: Πρώτον, ο «κίνδυνος εγκατάλειψης» αναφέρεται στους μαθητές που αφήνουν το σχολείο κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους χωρίς να υπάρχει κάποια επίσημη επικοινωνία με το σχολείο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα δεδομένα συλλέγονται μέσω σύγκρισης του αρχικού αριθμού των εγγεγραμμένων μαθητών και του αριθμού των μαθητών που έλαβαν μέρος στις τελικές εξετάσεις στο τέλος της χρονιάς. Δεύτερον, η εγκατάλειψη αναφέρεται στον Ευρωπαϊκό όρο «πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου, βασισμένο πάνω στην «έρευνα αγοράς εργασίας» του Εθνικού Ινστιτούτου στατιστικών (ISTAT). Ο όρος αυτός αναφέρεται σε νεαρούς ηλικίας 18-24 ετών που έχουν τα προσόντα της χαμηλότερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αλλά είναι εκτός του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης. Από το 2007 έως το 2010, έγινε μια σειρά παρεμβάσεων στο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης, με σκοπό να περιορίσουν την πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις αρχίζουν να λειτουργούν. Μεταξύ αυτών των παρεμβάσεων είναι η υποχρεωτική εκπαίδευση μέχρι τα 16 έτη, η αναμόρφωση του δεύτερου κύκλου εκπαίδευσης και η ενδυνάμωση της σχολικής αυτονομίας. Ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη μας τον στρατηγικό ρόλο της καθοδήγησης στην πρόληψη της σχολικής εγκατάλειψης, το Εθνικό Λειτουργικό Πρόγραμμα (Programma Operativo Nazionale PON) αναπτύχθηκε και δημοσιεύτηκε το 2011. Η στρατηγική του εν λόγω προγράμματος είχε ήδη αποκαλυφθεί στις βασικές γραμμές της δια βίου καθοδήγησης το 2009. Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο, στην περίπτωση του θέματος των «Οδηγιών για καθοδήγηση» τα Περιφερειακά Σχολικά Γραφεία έχουν επιφορτιστεί με τον ορισμό των απαραίτητων μέτρων που χρειάζεται να ληφθούν για την δημιουργία ενός τοπικού δικτύου από ηθοποιούς που θα ασχολούνται με την καθοδήγηση και με την ανάπτυξη διαρκών, κοινών και ενοποιημένων δράσεων, όπως και με την προώθηση μια κουλτούρας συμβουλευτικής και καθοδήγησης ανάμεσα στο προσωπικό του σχολείου σύμφωνα πάντα με την εθνική πολιτική. Έχουν δημιουργηθεί Περιφερειακές Ομάδες σε καθένας από τα Περιφερειακά Σχολικά Γραφεία. Αποτελούνται από αντιπροσώπους άλλων τοπικών ιδρυμάτων που έχουν επιφορτιστεί με την αναγνώριση των αναγκών και των παρεμβάσεων σχετικά με την διδασκαλία και την διαχείριση του προσωπικού των σχολείων, ειδικά σε αυτούς που εμπλέκονται στις δράσεις καθοδήγησης των μαθητών. Ο σκοπός του δικτύου αυτού είναι να συνοδεύσει την επαγγελματική ανάπτυξη των δασκάλων, να διαδώσει την ιδέα της δια βίου εκπαίδευσης και ταυτόχρονα να δημιουργήσει έναν συστηματικό διάλογο μεταξύ των τοπικών ιδρυμάτων, των επιχειρήσεων, της αγοράς εργασίας και της επαγγελματικής κατάρτισης. 42

Ακολουθώντας αυτές τις απαιτητικές δράσεις κατάρτισης και προώθησης, κάθε Περιφερειακό Σχολικό Γραφείο έχει συντάξει το δικό του σχέδιο καθοδήγησης βασισμένο πάνω στις ανάγκες και τους πόρους που έχουν προκύψει. Το Εθνικό πλάνο καθοδήγησης προωθεί την μετάβαση από της πρακτική της καθοδήγησης ως μια υπηρεσία πληροφόρησης περιορισμένης σε συγκεκριμένες περιόδους μετάβασης/απόφασης, σε μια εκπαιδευτική προσέγγιση, όπου η καθοδήγηση είναι κομμάτι της προσωπική και ατομικής εξέλιξης των ανθρώπων, και τους επιτρέπει να σχεδιάζουν τη ζωή τους, το μορφωτικό και το επαγγελματικό τους μέλλον. Για τον σκοπό αυτό, έχουν ξεκινήσει συγκεκριμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες, ειδικά για αυτούς που είναι υπεύθυνοι, σε περιφερειακό και κοινοτικό επίπεδο, για δράσεις καθοδήγησης στα Περιφερειακά Σχολικά Γραφεία και στους δασκάλους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πρόσφατα, ακολουθώντας τις βουλευτικές εκλογές τον Φεβρουάριο του 2013, άλλαξε η σύσταση της ιταλικής κυβέρνησης, με το Υπουργείο εκπαίδευσης, πανεπιστημίων και έρευνας να αποκτά νέο Υπουργό. Αυτή η νέα υπουργός δεσμεύτηκε να συνεχίσει την δουλειά της προηγούμενης κυβέρνησης (Εθνικό Ερευνητικό Πρόγραμμα PNR 2013). Ανάμεσα στις δράσεις της προηγούμενης κυβέρνησης ήταν η μάχη κατά της σχολικής εγκατάλειψης, κάτι που όπως αναφέρεται και στις συγκεκριμένες για την Ιταλίασυστάσεις του 2012 (CSR3) είναι υψίστης σημασίας. Συγκεκριμένα, το νομοθετικό διάταγμα no.104, που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο 2013, μεριμνά για μια σειρά παρεμβάσεων και οικονομικών μέτρων που στοχεύουν και αυτά στην καταπολέμηση της σχολικής εγκατάλειψης. Το διάταγμα έχει άμεση εφαρμογή. Παρόλα αυτά, χρειάζεται να ψηφιστεί και σα νόμος 60 μέρες μετά την έκδοσή του, μέσω συζήτησης στο κοινοβούλιο και μετέπειτα έγκρισης, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες τροποποιήσεις του κειμένου. Ανάμεσα στα μέτρα για την καταπολέμηση της σχολικής εγκατάλειψης, το νομοθετικό διάταγμα προβλέπει και την ενεργοποίηση ενός Προγράμματος για διδασκαλία ενσωμάτωσης σε περιοχές που εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο σχολικής εγκατάλειψης από την υποχρεωτική εκπαίδευση (μέχρι την ηλικία των 16), ξεκινώντας από το δημοτικό σχολείο. Το Πρόγραμμα υποτίθεται πως θα ξεκινήσει σε πιλοτικό στάδιο την σχολική περίοδο 2013-2014. Προβλέπει επίσης και την επέκταση του σχολικού προγράμματος για ομάδες μαθητών. Το Υπουργείο, μέσω νομοθετικού διατάγματος και σε αρμονία με το Περιφερειακό Συμβούλιο θα ορίσει τα κριτήρια για την επιλογή των σχολείων που θα δοκιμάσουν το Πρόγραμμα και θα υποδείξουν τους στόχους συμπεριλαμβανομένης και της ενδυνάμωσης των βασικών ικανοτήτων-, τις εκπαιδευτικές μεθόδους, μέσω πρωτοποριακών λύσεων και συγκεκριμένων επιλογών για τους μαθητές υψηλού ρίσκου, όπως και τις διαδικασίες καταγραφής. Για την ενδυνάμωση της ικανότητας των καθηγητών στις περιοχές που κινδυνεύουν με κοινωνικό-εκπαιδευτικό μειονέκτημα και στις περιοχές με μεγάλο ποσοστό μεταναστών μαθητών, οι δάσκαλοι θα λάβουν εξειδικευμένη υποστήριξη μέσω μιας εκπαιδευτικής οδού που δίνει βάση στην ατομικότητα και τις προσωπικές ανάγκες. Επίσης, το νομοθετικό διάταγμα μεριμνά για μια δειρά παρεμβάσεων που μπορούν να συνεισφέρουν έμμεσα στην καταπολέμηση της σχολικής εγκατάλειψης, όπως η διάθεση οικονομικών πόρων για την βελτίωση του σχολικού φαγητού και των συγκοινωνιών, έτσι ώστε να βοηθήσουν την πρόσβαση και την συμμετοχή των δικαιούχων μαθητών στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μαθητών που βρίσκονται σε μειονεκτικές οικονομικές συνθήκες. 43

Τελικά, με σκοπό να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των δράσεων για την καταπολέμηση της σχολικής εγκατάλειψης, ενθαρρύνθηκε η περαιτέρω ενσωμάτωση ενός Εθνικού μητρώου για τους μαθητές, με τις Περιφέρειες να είναι αρμόδιες για την διατήρηση τοπικών μητρώων συλλέγοντας στοιχεία από την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, με σκοπό να δημιουργηθεί ένα μόνο εθνικό σύστημα καταγραφής μαθητών. Η ενσωμάτωση διαφορετικών πληροφοριακών συστημάτων είναι σημαντική επειδή επιτρέπει στους μαθητές να αφήσουν τις ατραπούς του σχολείου και να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση (μέχρι την ηλικία των 16 ετών) στην τοπική επαγγελματική εκπαίδευση και σύστημα κατάρτισης. Οπότε ένα μητρώο που λαμβάνει υπόψη του μόνο τις σχολικές παρουσίες δεν φέρνει στο φώς τις αλλαγές των μαθητών από το εκπαιδευτικό σύστημα και το περιφερειακό επαγγελματικό σύστημα κατάρτισης. Τα στοιχεία για την σχολική εγκατάλειψη που βασίζονται πάνω σε αυτά τα δεδομένα δεν θα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και για αυτό το λόγο θα γίνουν εμπόδιο σε μια έγκαιρη διάγνωση του κινδύνου. Όπως ισχύει τώρα, όλα τα σχολεία καταγράφουν τα δεδομένα τους στο μητρώο μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό όριο (στοιχεία με βάση τα δεδομένα παρουσίας κατά τη διάρκεια της χρονιάς, όπως και με δεδομένα σχετικά με τις τελικές εξετάσεις αξιολόγησης στο τέλος της σχολικής χρονιάς) ή οτιδήποτε είναι απαραίτητο για να γίνουν εμφανείς οι αλλαγές στην παρουσία συγκεκριμένων μαθητών. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει μια αλλαγή του μητρώου σε πραγματικό χρόνο. Στο μητρώο καταγράφονται τα προσωπικά στοιχεία του κάθε μαθητή, ένας κωδικός αναγνώρισης που ακολουθεί τον μαθητή καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής του ζωής όλα τα αποτελέσματα εξετάσεων του μαθητή, όπως και αλλαγές κατεύθυνσης μέσα στα πλαίσια του εκπαιδευτικού συστήματος. Αν ένας μαθητής έχει διακοπές στην παρουσία του στο σχολείο, το μητρώο καταγράφει τους λόγους για τους οποίους έγινε αυτό. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν σχετικοί λόγοι, τότε το μητρώο χαρακτηρίζει τις περιπτώσεις ως «επικίνδυνες για σχολική εγκατάλειψη». Αυτό είναι χρήσιμο κυρίως επειδή επιτρέπει την παρακολούθηση και την πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης σχολείου πριν την ηλικία των 14 ετών, γιατί μετά από αυτή την ηλικία, οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική τους εκπαίδευση στην τοπική επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία για την ώρα δεν είναι ενσωματωμένη στο μητρώο. Πέρυσι, η λειτουργία του Εθνικού μητρώου ανανεώθηκε και επικεντρώθηκε στις περιπτώσεις μετακίνησης, μεταφοράς, διακοπής της παρουσίας και σχετικών λόγων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Ζητήθηκε επίσης από τα σχολεία να καταγράψουν δεδομένα σχετικά με διακοπές παρουσίας των μαθητών από τη μία χρονιά στην άλλη. Με αυτό τον τρόπο θα γίνει δυνατή μια ανάλυση που να επιτρέπει την άντληση ποσοτικών δεδομένων στην σχολική εγκατάλειψη στο τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. (Πηγή: Servizio Statistico, Miur, Focus La dispersione scolastica, June 2013). Μαθητές με αναπηρίες Στην Ιταλία, οι μαθητές με αναπηρίες είναι ενσωματωμένοι στο κεντρικό σύστημα εκπαίδευσης, σύμφωνα με την αρχή της ενσωμάτωσης που έχει εμπνεύσει τη νομοθεσία στο θέμα αυτό από το 1970. Η ενσωμάτωση των μαθητών με αναπηρία στα κανονικά σχολεία ξεκίνησε αρχικά σε πειραματικό στάδιο και στη συνέχεια εφαρμόστηκε κανονικά στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και προοδευτικά επεκτάθηκε και στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όπως και στα πανεπιστήμια. 44

Τώρα, ο νόμος 104 του 1992 είναι η νομοθετική αναφορά σε αυτό το ζήτημα. Έχει οργανώσει συστηματικά και με συνέπεια όλους τους προηγούμενους νόμους που αφορούν τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες. Ο νόμος-πλαίσιο 104/92 καθορίζει τους γενικούς σκοπούς της ενσωμάτωσης των μαθητών με αναπηρία ως εξής: Ο στόχος της ενσωμάτωσης στα σχολεία είναι η ανάπτυξη των δυνατοτήτων των ατόμων με αναπηρία στη μάθηση, την επικοινωνία, τις σχέσεις και την κοινωνικοποίηση. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση δεν μπορεί να εμποδιστεί από μαθησιακές δυσκολίες ή άλλες δυσκολίες που είναι αποτέλεσμα της αναπηρίας. Ο νόμος 104 του 1992 επιτρέπει «την εγγραφή σε ημερήσιους παιδικούς σταθμούς σε παιδιά με αναπηρία από ηλικίες 0-3 ετών» και πως «το δικαίωμα στην εκπαίδευση δίνεται σε παιδιά με αναπηρία στους τομείς της προ-πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, σε κανονικές τάξεις οποιουδήποτε τύπου σχολείου όπως και στα πανεπιστήμια». Η αρχή της ενσωμάτωσης και το δικαίωμα των μαθητών με αναπηρίες να λάβουν εξειδικευμένη υποστήριξη περιλαμβάνεται επίσης σε όλες τις μετέπειτα νομοθεσίες που ρυθμίζουν γενικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως η εγγραφή, το μέγεθος των τάξεων, την αρχική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και συγκεκριμένα, τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς υποστήριξης. Το 2009, το Υπουργείο εκπαίδευσης, πανεπιστημίων και έρευνας (Miur) εξέδωσε συγκεκριμένες οδηγίες για την ενσωμάτωση μαθητών με αναπηρίες στα σχολεία. Αυτές οι οδηγίες προσπαθούν να βρουν λύσεις ώστε να βελτιώσουν την διαδικασία ενσωμάτωσης των μαθητών με αναπηρία, εντος του νομοθετικού πλαισίου που ισχύει. Δυσλεξία, δυσγραφία και δυσορθογραφία, είναι μερικές από τις αναπηρίες που αναγνωρίζονται ως Συγκεκριμένες Μαθησιακές Αναπηρίες και οι μαθητές που τις εμφανίζουν λαμβάνουν ειδική οργανωτική και διδακτική υποστήριξη. Τελικά, η αρχή της ενσωμάτωσης αφορά επίσης και σε μαθητές που προέρχονται από χαμηλού επιπέδου κοινωνικά και οικονομικά περιβάλλοντα όπως και σε μετανάστες μαθητές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα μέτρα στοχεύουν στη διδακτική ευελιξία και στην περίπτωση των μεταναστών μαθητών που δε μιλούν καλά ιταλικά, γλωσσική υποστήριξη. Η νέα υπουργός Εκπαίδευσης της Ιταλίας, στις προγραμματιστικές της δηλώσεις, ανακοίνωσε τα παρακάτω μέτρα: «Χρειαζόμαστε ανοιχτά και υψηλού επιπέδου σχολεία για τον καθένα. Για αυτό το λόγο η αξιολόγηση αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα για τα σχολεία του νέου αιώνα. Ανοιχτά σχολεία σημαίνει να γνωρίζουμε πώς να καταπολεμήσουμε την πρόωρη σχολική εγκατάλειψη (τώρα στο 16%) και να ανοίξουμε τις θύρες των σχολείων πάνω από το πρόγραμμα του σχολείου, να αναπτύξουμε στοχευμένα προγράμματα, όπως και ανοιχτά στις αναπηρίες, στην τοποθεσία και με προτάσεις για όλους τους πολίτες (μαθησιακές ικανότητες και τεχνολογικές ικανότητες), ενσωματωμένες με την Νεαρή Εγγύηση που ξεκίνησε τη λειτουργία του στην Ιταλία (5 Μαΐου, 2014), με ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και επαγγελματικών εξετάσεων». 45

5.3 Στοιχεία κλειδιά σχετικά με την ΠΣΕ: Εθνικές και τοπικές διαφορές, φύλο, ηλικία, εθνικότητα Σχετικά με την περιοχή Emilia-Romagna (http://scuola.regione.emilia-romagna.it/) εντοπίζονται σημαντικές διαφορές σε σχέση με το πλαίσιο που ισχύει στην Ιταλία. Picture 2 ESL rate at regionale level Molise Abruzzo Lazio Friuli Venezia Giulia Umbria Basilicata Veneto Emilia Romagna Lombardia Marche Trentino Alto Adige Piemonte Liguria Calabria Toscana ITALIA Puglia Valle d'aosta Campania Sicilia Sardegna 9,9 16,2 14,7 12,6 12,3 13,0 19,8 13,3 14,8 13,5 15,2 13,8 15,0 14,1 17,7 15,3 18,5 15,3 18,0 15,8 17,3 15,9 20,0 16,3 16,1 17,2 19,6 17,2 16,3 17,5 20,6 17,6 19,8 21,9 21,6 0,0 10,0 20,0 30,0 Fonte:Indagine sulle Forze di lavoro - Istat Κατά την περίοδο 2006-2012 όλες οι επικράτειες της Ιταλίας (με την εξαίρεση της Τοσκάνης) έχουν μειώσει το ποσοστό της ΠΣΕ. Η επικράτεια Emilia-Romagna κατάφερε να το μειώσει από το 17.7% στο 15.3% πιάνοντας τον στόχο ΙΤ του 17.9%. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν πως ο αριθμός των νέων ηλικίας από 18-24 ετών που εγκαταλείπουν το σχολείο ή άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα πρόωρα έχει μειωθεί στις 758.000 (29.000 λιγότεροι από το 2011). Το 59% αυτών ήταν άντρες. Οι νέοι με πτυχίο χαμηλότερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δε συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους είναι στο 17.8% σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που βρίσκεται στο 12.8%. 21,8 25,0 25,8 2006 2012 27,0 27,1 28,1 28,3 46

Πρόωρη Σχολική Εγκατάλειψη στην Ιταλία 2012 Στόχος 2020 Στόχος 2013 17.6% 16% 17.9% Για την καλύτερη καταγραφή της εγκατάλειψης σχολείου, έχει δημιουργηθεί ένα Εθνικό Μητρώο. Καταγράφει δεδομένα και κοινωνικό-δημογραφικές πληροφορίες για κάθε μαθητή και δίνει ένα μοναδικό αναγνωριστικό που ακολουθεί τους μαθητές καθ όλη της διάρκεια της εκπαίδευσής τους και καταγράφει όλους τους στόχους, τις εμπειρίες, τα κενά στην παρουσία, τις μετακινήσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως και μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους. Εθνικές διαφορές και διαφορές φύλου στην ΠΣΕ Από γεωγραφικής σκοπιά, η ΠΣΕ είναι πιο συχνή στη Νότια Ιταλία, κάτι που σχετίζεται με κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Scuola secondaria di I grado Scuola secondaria di II grado Sardegna Sicilia Calabria Basilicata Piemonte 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 Lombardia Veneto Friuli V.G. Liguria Calabria Basilicata Sardegna Sicilia Piemonte 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Lombardia Veneto Friuli V.G. Liguria 0,0 0,0 Puglia Emilia Romagna Puglia Emilia Romagna Campania Toscana Campania Toscana Molise Umbria Molise Umbria Abruzzo Marche Abruzzo Marche Γράφημα 7: Μαθητές με κίνδυνο ΠΣΕ (% επί του συνόλου μαθητών) ανά Επικράτεια και Φύλο Σχολική χρονιά 2011/12 47