Πρόγραμμα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εμπλοκής των μαθητών.

2016 Πρόγραμμα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εμπλοκής των μαθητών. Δημήτριος Ιωακειμίδης Περιβαλλοντική Οργάνωση για την προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων dimitris.ioakeimidis@isea.com.gr www.isea.com.gr @isea.org 1/9/2016

Πίνακας περιεχομένων 1. Εισαγωγή... 2 2. Γενικές Πληροφορίες... 3 2.1. Ίδρυση και Δραστηριότητα isea... 3 2.2. Σκοπός και Όραμα... 4 2.3. Ολοκληρωμένες Δράσεις ή Δράσεις σε εξέλιξη... 5 2.4. Μελλοντικές Δράσεις... 8 3. Σκοπός του προγράμματος και περίληψη... 9 3.1. Σκοπός προγράμματος... 9 3.2. Συνοπτική περίληψη προγράμματος... 9 4. Ανάλυση του προγράμματος και δράσεις... 12 4.1. Δικαίωμα συμμετοχής... 12 4.2. Περιοχή εκτέλεσης δράσεων... 12 4.3. Διαμονή και διατροφή μαθητών... 12 4.4. Δράσεις προγράμματος... 12 4.4.1 Θαλάσσια απορρίμματα και μικροπλαστικά... 12 4.4.2 Ξενικά είδη... 13 4.4.3 Σχέση ανθρώπου με τα υδάτινα οικοσυστήματα... 14 4.4.4 Φωτογραφία και αποτύπωση... 15 4.4.5 Παράλληλες δράσεις... 15 4.5. Ημερήσιο αναλυτικό πρόγραμμα... 16 5. Οικονομικά και άλλα στοιχεία προγράμματος... 16 6. Αξιολόγηση... 16 7. Οφέλη προγράμματος... 17 8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 18 1

1. Εισαγωγή Η θεσμοθέτηση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα προέκυψε ύστερα από δέσμευση των Υπουργείων Παιδείας των χωρών- μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, υπήρξε το πρώτο Καινοτόμο Διεπιστημονικό Πρόγραμμα στη χώρα μας που βασίστηκε στις διεθνείς προτάσεις της U.N.E.S.C.O. διαδραματίζοντας τόσο περιβαλλοντικό- κοινωνικό, όσο και εκπαιδευτικό- παιδαγωγικό ρόλο. Μάλιστα, για την υποστήριξη και αποτελεσματική εφαρμογή της έχει θεσμοθετηθεί η θέση του Υπεύθυνου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για κάθε Διεύθυνση Εκπαίδευσης και έχουν ιδρυθεί Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε κάθε νομό. Παρόλα αυτά, η προαιρετική εφαρμογή προγραμμάτων από τους εκπαιδευτικούς, πολλές φορές εκτός του Ωρολογίου Προγράμματος, η έλλειψη επιμόρφωσής τους, η σύσταση μαθητικών ομάδων για να συμμετέχουν στα προγράμματα, χωρίς την υποχρεωτική συμμετοχή όλων και η ελλιπής χρηματοδότησή των προγραμμάτων οδηγεί συχνά στην αμφισβήτηση της βιωσιμότητάς τους, αν και τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την ουσιαστική ένταξή τους στο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Σύμφωνα με την Εγκύκλιο του ΥΠΕΠΘ, τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία επιδιώκεται να αποτελέσουν εργαλείο της διεπιστημονικής θεώρησης του φυσικού αντικειμένου, της βιωματικής του προσέγγισης, της ομαδικής εργασίας, της ανάπτυξης δημοκρατικού διαλόγου και της καλλιέργειας δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Παράλληλα, η βιωματική προσέγγιση του φυσικού περιβάλλοντος που δύναται να πραγματοποιηθεί στα πλαίσια τους παρέχει την εμπλοκή των μαθητών στα περιβαλλοντικά προβλήματα, τη συμμετοχή τους στη λύση και την αναγνώριση των αιτίων αναπτύσσοντας την οικολογική συνείδηση και την οικολογική ευαισθητοποίηση των μελλοντικών πολιτών. 2

2. Γενικές Πληροφορίες 2.1. Ίδρυση και Δραστηριότητα isea Η Aστική Mη Kερδοσκοπική Εταιρία με την επωνυμία «ΑΣΤΙΚΗ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ» και διακριτικό τίτλο isea ιδρύθηκε στις 07/03/2016, στην πόλη της Θεσσαλονίκης στοχεύοντας σε αποκλειστικά κοινωφελείς δραστηριότητες γύρω από τα υδάτινα οικοσυστήματα. Συγκεκριμένα, σκοποί της isea είναι: Η διατήρηση του φυσικού πλούτου των υδάτινων και παράκτιων οικοσυστημάτων με ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση θεμελιωδών οικολογικών λειτουργιών και την προστασία της βιοποικιλότητας μέσω της επιστημονικής μελέτης των θαλάσσιων οικοσυστημάτων της Μεσογείου. Η μελέτη και προστασία των βιότοπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Η γενικότερη προστασία του περιβάλλοντος και η περιβαλλοντική έρευνα. Προκειμένου η isea να επιτύχει τους παραπάνω σκοπούς της, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της θα προβεί σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως: Η επιστημονική έρευνα. Η προώθηση της ενημέρωσης. Η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού. Η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η οργάνωση εκπαιδευτικών εκδρομών και σεμιναρίων. Η ανάληψη πρωτοβουλιών για περιβαλλοντικές δράσεις. Η ανάπτυξη του εθελοντισμού. Η συνεργασία με επιστήμονες, ειδικούς σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα των υδάτινων οικοσυστημάτων. Η παραγωγή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και παρουσιάσεων. Η οργάνωση κινηματογραφικών προβολών. Η οργάνωση και συμμετοχή σε συνέδρια και σεμινάρια. Η εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης. Η υποβολή προτάσεων για τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών. 3

Η επαφή με φυσικά ή νομικά πρόσωπα και φορείς κάθε είδους για την εξασφάλιση οικονομικής ή ηθικής ενίσχυσης και υποστήριξης της εταιρίας Η λειτουργία ιστοσελίδας και η εν γένει προβολή της εταιρίας στο διαδίκτυο Η έκδοση και κυκλοφορία εντύπων. Η συμμετοχή της εταιρίας σε επιδοτούμενα προγράμματα Διεθνών Οργανισμών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ελληνικού Δημοσίου και Ελληνικών και αλλοδαπών νομικών προσώπων του ιδιωτικού ή του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η συνεργασία με ιδιωτικούς και δημόσιους Ελληνικούς και Διεθνείς φορείς για την προώθηση των σκοπών της εταιρίας. Η συνεργασία και σύμπραξη με άλλα νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με σκοπούς συναφείς προς τους σκοπούς της εταιρίας. Η πραγματοποίηση κάθε άλλης δραστηριότητας ικανής και πρόσφορης για την επίτευξη των σκοπών της εταιρίας. Στο πλαίσιο των παραπάνω δραστηριοτήτων, η isea έχει δημιουργήσει μία φωτογραφική ομάδα με σκοπό την κάλυψη και υποστήριξη των δράσεων της επιστημονικής της ομάδας. Η φωτογραφική ομάδα συνοδεύει την επιστημονική στα πεδία δράσης και παράλληλα δημιουργεί δικά της προγράμματα με σκοπό την ανάδειξη των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την οικολογική αφύπνιση μέσω της φωτογραφίας. Κατά διαστήματα θα δημιουργούνται εκπαιδευτικά σεμινάρια για θέματα σχετικά με το περιβάλλον και τις τεχνικές λήψης και βιντεοσκόπησης. Παράλληλα έχει δημιουργηθεί καταδυτική ομάδα με στόχο την ανάπτυξη της επιστημονικής καταδυτικής έρευνας στην Ελλάδα, ενώ με δράσεις, όπως προγράμματα έρευνας πολιτών και υποβρύχιους καθαρισμούς, έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση των πολιτών. 2.2. Σκοπός και Όραμα Το υδάτινο περιβάλλον, ως πολύτιμη κληρονομιά, θα πρέπει να αποκαθίσταται και να προστατεύεται, ώστε να διατηρείται η βιοποικιλότητα και να εξασφαλίζεται η πολυμορφία και η δυναμική των υδάτινων μαζών προκειμένου να είναι καθαρές, υγιείς και παραγωγικές. 4

Σκοπός της isea είναι: Να συμβάλλει στην προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων ευαισθητοποιώντας την πολιτεία, τους διαχειριστές και την κοινή γνώμη για τη λήψη μέτρων όπου ασκούνται μη ορθολογικές πρακτικές Να επαγρυπνεί και να ενημερώνει για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα υδάτινα οικοσυστήματα Να συμβάλλει με τεχνογνωσία στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στοχεύοντας στην κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική ευημερία Όραμα της isea είναι οι δράσεις της να προσφέρουν ουσιαστικά οφέλη όχι μόνο σε πανελλαδικό επίπεδο, αλλά και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επαναφέροντας στο προσκήνιο την οικονομία του περιβάλλοντος με πολιτικές που θα υιοθετηθούν από την πολιτεία. 2.3. Ολοκληρωμένες Δράσεις ή Δράσεις σε εξέλιξη Παρά το γεγονός ότι η isea «μετράει ελάχιστους μήνες ζωής», έχει καταφέρει να ενταχθεί ενεργά στο κοινωνικό περιβάλλον και να κάνει αισθητή την παρουσία της. Συγκεκριμένα, πραγματοποίησε τα παρακάτω: Το πρώτο της φωτογραφικό εργαστήρι με πρακτική στο Δέλτα του Αξιού:στις 16/04/2016 οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν σε τεχνικές λήψης τοπίου και άγριας ζωής στο φωτογραφείο εθελοντή της isea, ενώ στις 17/04/2016 ακολούθησε πρακτική εφαρμογή στο Δέλτα του Αξιού και συγκεκριμένα στον Όρμο Κάβουρα. Στη συνέχεια, οι καλύτερες φωτογραφίες των συμμετεχόντων παρουσιάστηκαν στην έκθεση που διοργάνωσε η isea, στις 22/04/2016, στο πλαίσιο εκδήλωσης για την παρουσίασή της στο ευρύ κοινό. Καθαρισμοί Παραλιών: μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 6 καθαρισμοί παραλιών, ενώ ακόμη 6 έχουν προγραμματιστεί για την περίοδο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2016. Σε αυτό το πλαίσιο έχουν συμμετάσχει περισσότερα από 100 άτομα και έχουν δημιουργηθεί 5 τοπικές ομάδες εθελοντών. Παράλληλα, έχουν δημιουργηθεί συνεργασίες με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσει, όπως η HELMEPA και η MEDSos, με φορείς, 5

όπως ο Ναυτικός Όμιλος Λευκάδας, η Περιβαλλοντική Εταιρία Πρέβεζας κ.α, αλλά και με ιδιωτικές επιχειρήσεις, όπως το Eco-Cruising, το καταδυτικό κέντρο Ocean Diving Center κ.α. Συμμετοχή στο Πρόγραμμα Incubator του Higgs: η αίτηση της isea για το εν λόγω πρόγραμμα έγινε δεκτή μεταξύ 26 αιτήσεων με αποτέλεσμα δύο από τα μέλη της να εκπαιδευτούν σε οργανωτικά και διοικητικά θέματα σχετικά με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ). Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα εκπαίδευσης σχεδιάστηκε ειδικά για τις ανάγκες των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, με διάρκεια ενός μήνα κατά τη διάρκεια του οποίου καλύπτονται 16 θεματικές ενότητες σε 80 διδακτικές ώρες. Στόχος του είναι να παρέχει τα κατάλληλα εφόδια και τις απαραίτητες γνώσεις για την καλύτερη λειτουργία των ΜΚΟ γενικότερα, αλλά και για τη δημιουργία επιτυχημένων προτάσεων χρηματοδότησης ειδικότερα. Μέσω της συμμετοχής αυτής η isea επιτυγχάνει συμβουλευτικές συναντήσεις με τους συνεργάτες και τη διοίκηση για γενικές ή ειδικές ανάγκες, βέλτιστες πρακτικές και δικτύωση με μεγάλες ελληνικές και διεθνείς ΜΚΟ, jobshadowing σε μεγάλη ΜΚΟ και δυνατότητα συμμετοχής σε διεθνές πρόγραμμα πρακτικής σε ΜΚΟ. Η isea, στο πλαίσιο της συνεχούς κατάρτισης των μελών της, θα συνεχίσει τη συνεργασία της με το HIGGS για τα επόμενα 2 έτη, ενώ παράλληλα έχει μισθώσει χώρο στις εγκαταστάσεις του Higgs, διατηρώντας πλέον γραφείο και στην Αθήνα. Έργο «ΠΛΑΣΤΙΚΑ SOS»: η isea αναγνωρίζοντας τα περιβαλλοντικά θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη κοινωνία, σύμφωνα με τους σκοπούς της σύστασής της και στα πλαίσια εναρμόνισης με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2015/720, οργανώνει αυτή την περίοδο ένα πρόγραμμα για τη μείωση της κατανάλωσης των λεπτών πλαστικών σακουλών μεταφοράς (πάχους <50 μm). Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει δράσεις σχετικές με την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού με θέμα την περιβαλλοντική ρύπανση στα υδάτινα οικοσυστήματα και τις γενικότερες επιπτώσεις που προκαλούνται από τη χρήση τους τόσο στο περιβάλλον, όσο και σε οικονομικές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα αυτό δύναται να υλοποιηθεί σε συνεργασία με τους κατά τόπους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ 6

μέχρι στιγμής ενδιαφέρον έχουν παρουσιάσει οι Δήμοι Τρικάλων, Σκιάθου και Σκοπέλου. Έργο «Conservation diving course»: το πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με τα κέντρα κατάδυσης Divers island Kalymnos (Κάλυμνος) & Skopelos Dive Center (Σκόπελος). Στόχος του προγράμματος είναι η εκμάθηση αυτόνομης κατάδυσης και η παράλληλη συλλογή δεδομένων στα πεδία τα οποία δύνανται να αξιοποιηθούν ερευνητικά. Το ερευνητικό κομμάτι του προγράμματος αφορά συλλογή δεδομένων σχετικά με βενθικούς οργανισμούς, τοπικά είδη ψαριών, θαλάσσια απορρίμματα, αλλά και οικότοπους με ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον (π.χ. κοραλλιγενής ύφαλοι), με σκοπό τα δεδομένα αυτά να χρησιμοποιηθούν από την isea στο πλαίσιο των επιστημονικών έργων που αναλαμβάνει. Αναφορικά με το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει αναπτυχθεί συνεργασία με το δίκτυο Cigesmed,ενώ γίνονται προσπάθειες να επιτευχθεί συμμετοχή και άλλων καταδυτικών κέντρων για την περίοδο 2017-2018.. Καμπάνια «Σε ξενίζει.. Μοιράσου το μαζί μας»: περιβαλλοντικές έρευνες που στοχεύουν να απαντήσουν σε εκτενή προβλήματα συχνά απαιτούν τη συμμετοχή πολιτών, χωρίς αυτοί να έχουν κάποια επιστημονική εξειδίκευση ή εκπαίδευση. Η λεγόμενη έρευνα πολιτών είναι απαραίτητη για μελέτες μεγάλης έκτασης, αλλά μηδαμινού κόστους. Οι πολίτες-ερευνητές συλλέγουν δείγματα ή καταγράφουν δεδομένα και τα παραδίδουν για ανάλυση στην επιστημονική ομάδα. Η εθελοντική συμμετοχή των πολιτών σε τέτοιες δράσεις έχει τεράστια σημασία, καθώς αυξάνεται η περιοχή κάλυψης με ελάχιστο κόστος και κόπο. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατό να συλλεχθούν περισσότερα δείγματα και να επεκταθεί η εμβέλεια της έρευνας επιταχύνοντας τη μελέτη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων. Στο πλαίσιο της Καμπάνιας «Σε ξενίζει Μοιράσου το μαζί μας», οι πολίτες μπορούν να βοηθήσουν τα μέλη της isea να συλλέξουν περισσότερες πληροφορίες για την εξάπλωση των ξενικών ειδών στην χώρα μας. Στόχος της isea, σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, είναι να καταγραφεί η παρουσία και η κατανομή των ξενικών ειδών στις ελληνικές θάλασσες, καθώς και να ενημερωθεί η κοινή γνώμη. 7

Επιπλέον, η ομάδα της isea θα προσπαθήσει να εξηγήσει, να περιγράψει και να δώσει προτάσεις για το πώς οι πολίτες μπορούν να επωφεληθούν από τα είδη που έχουν μεταφερθεί στις ελληνικές θάλασσες λόγω των περιβαλλοντικών αλλαγών. Μέσα σε μόλις 2 μήνες λειτουργίας η isea έχει πραγματοποιήσει τα ανωτέρω, ενώ παράλληλα ετοιμάζει τα projects που θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες, τόσο σε συνεργασία με άλλους περιβαλλοντικούς φορείς, όσο και μόνο με τη δική της δυναμική. 2.4. Μελλοντικές Δράσεις Πέραν των ανωτέρω δράσεων, που έχει ήδη υλοποιήσει και που συνεχίζει να υλοποιεί ( η isea, στο πλάνο της για το 2016 έχει εντάξει επιπλέον έργα/δράσεις που πρόκειται να υλοποιήσει άμεσα. Συγκεκριμένα: Έργο «Science and Photographic Expedition»: Αντικείμενο του έργου είναι η εκμάθηση γύρω από τους ελληνικούς υδάτινους πόρους, την υδάτινη χλωρίδα και πανίδα της Ελλάδας, καθώς επίσης και η εκπαίδευση σε τεχνικές φωτογράφησης της άγριας ζωής. Το πρόγραμμα θα απευθύνεται σε ιδιώτες και πρόκειται να υλοποιηθεί κατά τους θερινούς μήνες. Ειδικότερα, η ομάδα που θα δημιουργηθεί θα καθοδηγείται από έναν βιολόγο με ειδίκευση στην υδάτινη βιολογία και από έναν επαγγελματία φωτογράφο, ενώ το πρόγραμμα θα λάβει χώρα στη Σιθωνία Χαλκιδικής και συγκεκριμένα στην περιοχή Μεταγγίτσι και θα έχει διάρκεια τριών ημερών. Η επιλογή του τόπου υλοποίησης δεν είναι τυχαία, καθώς τμήμα της Σιθωνία αποτελεί «Τόπο Κοινοτικής Προστασίας» του Δικτύου Natura 2000 χάρη στην υψηλή της βιοποικιλότητα σε αμφίβια, ερπετά, θηλαστικά και θαλάσσια θηλαστικά. 2 ο Φωτογραφικό εργαστήρι με πρακτική στο Δέλτα του Αξιού: Πρόκειται να πραγματοποιηθεί εκ νέου το πρόγραμμα με το οποίο ξεκίνησε τη δράση της η isea (όπως περιγράφεται στο Κεφ. 2.4), λόγω της υψηλής ζήτησης, έπειτα από την ολοκλήρωση του 1 ου φωτογραφικού εργαστηρίου. Πρόγραμμα ημερήσιας περιβαλλοντικής βιωματικής εκπαίδευσης: Παρόν πρόγραμμα 8

3. Σκοπός του προγράμματος και περίληψη 3.1. Σκοπός προγράμματος Στο πλαίσιο των δράσεων της, η isea στοχεύει στη δημιουργία μίας νέας ενημερωτικής εκστρατείας για την ευαισθητοποίηση και την ανάληψη δράσης των μαθητών σε θέματα που αφορούν τα υδάτινα οικοσυστήματα. Η προσέγγιση των δράσεων θα χαρακτηρίζεται από βιωματικά στοιχεία με σκοπό την καλλιέργεια αξιών και στάσεων των μαθητών. Θα αξιοποιηθεί η σχέση της εμπειρίας και της εκπαίδευσης με την επιδίωξη της άμεσης επαφής των διδασκομένων με την πραγματικότητα που καλούνται να μελετήσουν. Παράλληλα, επιδιώκεται η εμπλοκή ανθρώπων (μη επιστημόνων) σε ερευνητικά προγράμματα, η οποία έχει αποδειχθεί από πλήθος ερευνών ως ένα αποτελεσματικό μέσο για την ευαισθητοποίηση και την ουσιαστική ανάπτυξη νέας γνώσης. Το νέο πρόγραμμα της isea θα διέπετε από αυτήν τη φιλοσοφία. Η χρήση εποπτικού υλικού και παρουσιάσεων θα συμπληρωθεί από δράσεις, αλλά και από τη συμμετοχή μαθητών και διδασκόντων σε ερευνητικές διαδικασίες. Βασικός στόχος του προγράμματος είναι ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης των παιδιών με τα υδάτινα οικοσυστήματα. Οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν αρχικά την έννοια των οικοσυστημάτων και έπειτα να αναγνωρίσουν τα βασικά προβλήματα που αυτά αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, να αναπτυχθούν δεξιότητες όπως η ομαδικότητα, η συνεργασία, η επαφή με την έρευνα και τον ερευνητικό κλάδο, η επαφή με τη φύση γενικότερα και η ανάπτυξη αξιών, όπως η οικολογική συνείδηση, ο εθελοντισμός, η περιβαλλοντική δικαιοσύνη, η διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, η ενότητα του ανθρώπου με τη φύση κ.α. 3.2. Συνοπτική περίληψη προγράμματος Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση περιλαμβάνεται στα Αναλυτικά Προγράμματα τυπικής εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, μέσα από τα προγράμματα σχεδιασμού και ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων. Το περιεχόμενο και οι μέθοδοι της, όπως ορίζονται από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, έχει αποφασιστεί από διεθνείς συνδιασκέψεις και συνόδους κορυφής και στοχεύει στη συστημική προσέγγιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Σκοπός της 9

περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και των περιβαλλοντικών προγραμμάτων στα πλαίσιά της αποτελεί η κατανόηση από τους μαθητές των σχέσεων που αναπτύσσουν οι άνθρωποι με το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, καθώς και η ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση των μαθητών σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι στόχοι της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αποβλέπουν σε μία σύγχρονη κοινωνία που δεν έχει απλά κατακτήσει τις απαραίτητες περιβαλλοντικές γνώσεις, αλλά είναι σε θέση να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων αντιλαμβανόμενη την άμεση σύνδεση και εμπλοκή της στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Πολλοί από τους στόχους της συνοψίζονται λοιπόν στην έννοια της αειφορίας, οι βασικές αρχές της οποίας ορίστηκαν το 1975 στη Χάρτα του Βελιγραδίου και στη συνέχεια στα κείμενα της Τιφλίδας. Το 1992 από τη διάσκεψη του Ρίο και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο 36 της Ατζέντας 21 αναφέρεται ότι η εκπαίδευση είναι το μέσο που μπορεί να χρησιμοποιήσει η κοινωνία για να στραφεί προς της αειφόρο ανάπτυξη. Επιπλέον, το κεφάλαιο 17 αφορά το θαλάσσιο περιβάλλον αναφέροντας ότι η εκπαίδευση είναι υπεύθυνη για την κατάρτιση των νέων και την προστασία ωκεάνιων, ακτών και παράκτιων περιοχών στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι η βιωματική μάθηση που συνδέει το εκάστοτε αντικείμενο μελέτης με τις προσωπικές εμπειρίες των διδασκομένων, τα συναισθήματα και τη στοχαστική δόμηση της γνώσης, με την παράλληλη προώθηση δεξιοτήτων παρατήρησης, τη χρησιμοποίηση της εμπειρίας και την εξερεύνηση μέσω όλων των αισθήσεων. Άλλωστε, η άμεση επαφή με το περιβάλλον και η χρήση αλληλεπιδραστικών δραστηριοτήτων δημιουργούν συναισθήματα που οδηγούν στο μετασχηματισμό της συμπεριφοράς. Η προσέγγιση λοιπόν περιβαλλοντικών ζητημάτων με βιωματικές μεθόδους αποτελεί αποδοτικό τρόπο εμπλοκής των μαθητών με δημόσια ζητήματα σε τοπικό επίπεδο και τους γνωστοποιεί τα καθήκοντα και τα δικαιώματά τους προετοιμάζοντάς τους για το ρόλο τους ως μελλοντικούς πολίτες. Το πρόγραμμα λοιπόν της isea περιλαμβάνει μορφές βιωματικής μάθησης των περιβαλλοντικών ζητημάτων που πραγματεύεται, όπως αναζήτηση, επεξεργασία των πληροφοριών και παρουσίαση των αποτελεσμάτων, καταγραφή κατά τη 10

διάρκεια και επεξεργασία μετά των δεδομένων που συλλέχτηκαν, παιχνίδια ρόλων, συζητήσεις και δημιουργική έκφραση μέσα από την τέχνη και το λόγο. Επίσης, προάγει τη δουλειά σε ομάδες και το αντίστοιχο συνεργατικό κλίμα, την ενεργητική μάθηση, την ελεύθερη δραστηριότητα των μαθητών, καθώς και την προσωπική εμπλοκή τους αποκτώντας σχετικές δεξιότητες. Λαμβάνοντας υπ όψιν τις αρχές και τους σκοπούς της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη, την αποτελεσματικότητα των βιωματικών μεθόδων για την καλλιέργεια φιλο-περιβαλλοντικών στάσεων και αξιών, καθώς και την υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων οι τομείς στους οποίους θα επικεντρωθεί το περιβαλλοντικό πρόγραμμα είναι οι εξής: Θαλάσσια απορρίμματα (με έμφαση στα μικροπλαστικά) Ξενικά είδη στις ελληνικές θάλασσες Σχέση ανθρώπου με τα υδάτινα οικοσυστήματα Φωτογραφία και αποτύπωση 11

4. Ανάλυση του προγράμματος και δράσεις 4.1. Δικαίωμα συμμετοχής Δικαίωμα συμμετοχής έχουν οι μαθητές γυμνασίου και λυκείου με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ΦΕΚ2769/2011 Αριθμ.129287/Γ2 ) και όλες τις διευκρινιστικές διατάξεις επί αυτής για τις περιβαλλοντικές εκδρομές στα ελληνικά σχολεία με ελάχιστο αριθμό τα σαράντα (40) άτομα και δύο (2) συνοδούς καθηγητές. 4.2. Περιοχή εκτέλεσης δράσεων Οι δράσεις θα πραγματοποιηθούν στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Βόλβης με ορμητήριο την Ασπροβάλτα. 4.3. Διαμονή και διατροφή μαθητών Διαμονή δεν θα υπάρχει στην ημερήσια εκδρομή, οι μαθητές θα μπορούν να φέρνουν τα δικά τους μικρογεύματα. Το πρόγραμμα θα καλύψει ένα προκαθορισμένο γεύμα σε μαγειρείο (ταβέρνα) της περιοχής για τους μαθητές, με συγκεκριμένο μενού. 4.4. Δράσεις προγράμματος 4.4.1 Θαλάσσια απορρίμματα και μικροπλαστικά Στα πλαίσια της δράσης «θαλάσσια απορρίμματα και μικροπλαστικά» γίνεται μια βιωματική προσέγγιση για τους τύπους των απορριμμάτων που εντοπίζονται στα υδάτινα οικοσυστήματα, τα αίτια ύπαρξής τους, καθώς κι ορισμένους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. H δράση χωρίζεται σε τρείς (3) υποκατηγορίες. Ενημέρωση Οι μαθητές ενημερώνονται από επιστημονικό προσωπικό για τους τύπους των απορριμμάτων, το χρόνο παραμονής τους στο οικοσύστημα, τα προβλήματα που προκαλούν, όπως επίσης και για την ακούσια καθημερινή ρύπανση που προκαλείται από τους πολίτες (διάρκεια 15 min). Δράση (ερευνητικό πρόγραμμα ) Έχοντας αποκομίσει μερική γνώση και την ικανότητα να αναγνωρίζουν τους τύπους των απορριμμάτων, θα ζητηθεί από τους μαθητές να χωριστούν σε ομάδες των 12

πέντε (5) ατόμων και θα ανατεθούν αρμοδιότητες στα άτομα της κάθε ομάδας. Αφού οριοθετήσουν, με την βοήθεια των επιστημώνων, μια συγκεκριμένη περιοχή θα προχωρήσουν σε καθαρισμό του υδάτινου οικοσυστήματος και στην καταγραφή της ειδικής φόρμας (βλ. παράρτημα) με το τύπο των απορριμμάτων (διάρκεια 45 min). Συμπεράσματα Οι μαθητές, αφού θα έχουν συλλέξει και καταγράψει τα απορρίμματα, θα πρέπει να ετοιμάσουν ανά ομάδα μία παρουσίαση διάρκειας 3 λεπτών για το είδος των απορριμμάτων που συνέλεξαν, τα πιθανά αίτια απόθεσης αυτών των απορριμμάτων και πιθανές λύσεις για την ορθή διαχείρισή και τον τρόπο αντιμετώπισής τους.. Στόχος αυτής της δράσης είναι οι μαθητές να αποκτήσουν βασική επιστημονική γνώση για τους τύπους των απορριμμάτων ώστε μπορούν να τα διαχωρίσουν, επίσης να συμμετέχουν στη λύση του προβλήματος και να αποκτήσουν την ικανότητα να οργανώνουν τον καθαρισμό ενός υδάτινου (ή χερσαίου) οικοσυστήματος. Τέλος, να αναπτύξουν το ομαδικό πνεύμα και τη δεξιότητα της προετοιμασίας μιας οργανωμένης προφορικής παρουσίασης. 4.4.2 Ξενικά είδη Στα πλαίσια αυτής της δράσης οι μαθητές ερευνούν την εισβολή ενός νέου είδους στο υπάρχον οικοσύστημα και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την τοπική οικονομία. H δράση χωρίζεται σε τρείς (3) υποκατηγορίες. Ενημέρωση Οι μαθητές θα ενημερωθούν για τα ξενικά είδη, χωρίς να τους παρέχονται σημαντικές λεπτομέρειες από το επιστημονικό προσωπικό. Επιπλέον, θα τους δοθούν δεδομένα ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν στην επόμενη δράση (ερευνητικό πρόγραμμα) (διάρκεια 10 min). Δράση (ερευνητικό πρόγραμμα) Οι μαθητές θα χωριστούν σε ομάδες των πέντε (5) ατόμων και θα προσπαθήσουν να αναπτύξουν σε διάρκεια σαράντα πέντε (45) λεπτών, μέσα από την δική τους 13

οπτική γωνία και κρίση, τον τρόπο με τον οποίο φαντάζονται πως τα ξενικά είδη εισβάλλουν σε νέα οικοσυστήματα, ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τα βοηθούν να επιτύχουν την προσαρμογή σε αυτά και ποιες είναι οι συνέπειες τόσο στο οικοσύστημα, όσο και την τοπική οικονομία. Αφού οι μαθητές προχωρήσουν στη σύντομη παρουσίαση τριών (3) λεπτών την εργασίας τους, θα χωριστούν σε 3 ομάδες (τοπική διοίκηση, έμποροι, επιστήμονες) και θα προχωρήσουν σε παιχνίδι ρόλων με βασικό σκοπό τη νομοθέτηση για την αλιεία και το εμπόριο ως προς τα υπάρχοντα είδη αλιευμάτων, αλλά και των ξενικών ειδών (διάρκεια 2 h). Συμπεράσματα Εφόσον οι μαθητές έχουν φτάσει στα δικά τους συμπεράσματα, θα παρακολουθήσουν μια σύντομη παρουσίαση, σε μορφή συζήτησης, για τα ξενικά είδη και τις επιπτώσεις τους. Επίσης, θα γίνει παρουσίαση ορισμένων ξενικών ειδών (φωτογραφικό υλικό) που συναντώνται στα ελληνικά ύδατα, έτσι ώστε να μάθουν να τα αναγνωρίζουν και να γνωρίσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η αλιεία. Στόχος αυτής της δράσης είναι οι μαθητές να αποκτήσουν βασική επιστημονική γνώση για το ζήτημα των ξενικών ειδών και συγκεκριμένα ποια ξενικά είδη εξαπλώνονται στα ελληνικά ύδατα, τί αλλαγές προκαλούν στις τοπικές βιοκοινότητες και τα θαλάσσια οικοσυστήματα, καθώς επίσης και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η αλιεία. Επιπροσθέτως, οι μαθητές μέσα από το παιχνίδι ρόλων θα ενημερωθούν γύρω από το νομοθετικό πλαίσιο περί αλιείας και εμπορίας ειδών, ενώ θα προσπαθήσουν να προτείνουν διαχειριστικά μέτρα για την αειφόρο ανάπτυξη του τόπου τους. Τέλος, θα δοθεί η ευκαιρία για περαιτέρω συμμετοχή στο πρόγραμμα της isea «Σε ξενίζει.. Μοιράσου το μαζί μας». 4.4.3 Σχέση ανθρώπου με τα υδάτινα οικοσυστήματα Σε αυτή τη δράση οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των πέντε (5) ατόμων και τους δίνεται ελεύθερος χρόνος να περπατήσουν παράλληλα σε αστικό περιβάλλον και την ακτή προσπαθώντας να καταγράψουν (φωτογραφία, ζωγραφική, γραπτός λόγος) ότι τους προκαλεί ενδιαφέρον όσον αφορά στη σχέση του ανθρώπου με το 14

υδάτινο οικοσύστημα. Στο τέλος αυτής της δράσης οι μαθητές θα συζητήσουν με τους συνοδούς της isea ότι κατέγραψαν και θα εκφράσουν τους προβληματισμούς τους σχετικά με τη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος, ώστε οι μαθητές γυρνώντας στο σχολείο να μπορούν να τα παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους. Στόχος αυτής της δράσης είναι οι μαθητές να αναπτύξουν την παρατηρητικότητά τους σε ένα οικείο αστικό περιβάλλον αναφορικά με την αλληλεπίδραση του φυσικού και αστικού τοπίου. Αφενός, γίνεται αναγνώριση της διαμόρφωσης του αστικού ιστού με βάση τις ανθρώπινες ανάγκες, αφετέρου παρατηρείται η προσαρμογή και οι λειτουργίες του εκάστοτε οικοσυστήματος (θάλασσα, λίμνη, κ.ά.) μετά την ανθρώπινη παρέμβαση. Έτσι, οι μαθητές κατανοούν την έννοια της συνύπαρξής τους με το περιβάλλον και την αναγκαιότητα για σεβασμό και προστασία του. Επιπροσθέτως, αναπτύσσεται η ικανότητα της ορθής και εύστοχης αποτύπωσης σχολίων και συμπερασμάτων, ενώ παράλληλα προάγεται η συνεργατικότητα μέσω της συζήτησης. 4.4.4 Φωτογραφία και αποτύπωση Οι μαθητές που επιθυμούν θα έχουν τη δυνατότητα να φέρουν μαζί τους εξοπλισμό και να διδαχθούν τις βασικές γνώσεις φωτογραφίας και πιο συγκεκριμένα την εξειδίκευση στην άγρια ζωή, Makro. Φυσικά θα τους δοθεί η ευκαιρία καλύψουν την ημερήσια εκδρομή με φωτογραφικό υλικό που μπορεί να δημοσιευτεί ή ακόμα και να χρησιμοποιηθεί για τη διοργάνωση έκθεσης φωτογραφίας στο σχολείο του. 4.4.5 Παράλληλες δράσεις Κατόπιν συνεννόησης με τον υπεύθυνο καθηγητή και τους μαθητές μπορούν να πραγματοποιηθούν και παράλληλες δράσεις, για παράδειγμα επίσκεψη σε μουσείο της περιοχής ή φορέα διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής. 15

4.5. Ημερήσιο αναλυτικό πρόγραμμα 07:00 αναχώρηση από Θεσσαλονίκη. 08:30 άφιξη στην Ασπροβάλτα 09:00 εισαγωγική ενημέρωση για το πρόγραμμα της ημέρας και τις δραστηριότητες 09:15 δράση : Θαλάσσια απορρίμματα και μικροπλαστικά 11:30 δράση : Ξενικά είδη 14:00 φαγητό και ξεκούραση 14:45 δράση Σχέση ανθρώπου με τα υδάτινα οικοσυστήματα 16:45 αναχώρηση για Θεσσαλονίκη 5. Οικονομικά και άλλα στοιχεία προγράμματος υπηρεσία κόστος φαγητό 12,00 μέλη isea 10,00 μεταφορικά 500,00 ανά λεωφορείο *στις τιμές δεν συμπεριλαμβάνεται ο Φ.Π.Α. Το κόστος είναι υπολογισμένο ανά άτομο με ελάχιστο αριθμό ατόμων σαράντα (40). Για οποιαδήποτε μεταβολή οι τιμές θα μεταβληθούν ελάχιστα και η οριστική τιμή θα προκύψει με τον τελικό αριθμό συμμετεχόντων στο πρόγραμμα. Στην περίπτωση που το σχολείο επιθυμεί παράλληλα με την περιβαλλοντική εκδρομή να ενσωματώσει ξεναγήσεις εκτός της isea, η isea δεν φέρνει ευθύνη για το κόστος αυτής της δράσης, καθώς και για οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει. Το τελικό χρονοδιάγραμμα θα καθοριστεί μετά από συνεννόησή με τον υπεύθυνο καθηγητή. Η isea φέρει την ευθύνη της τήρησης του τελικού προγράμματος και μόνο αυτού. Η συμμετοχή στο πρόγραμμα υποδηλώνει και την υπογραφεί όλων των παραπάνω όρων. 6. Αξιολόγηση Έχουν δημιουργηθεί 2 ειδικές φόρμες που θα δοθούν με την ολοκλήρωση της εκδρομής στο σχολείο με στόχο την αξιολόγηση της δράσης τόσο από τους καθηγητές, όσο και από τους ίδιους τους μαθητές. Στόχος είναι να εντοπιστούν τυχόν αδυναμίες του προγράμματος, ώστε να βελτιωθεί στο άμεσο μέλλον. 16

7. Οφέλη προγράμματος Ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης. Σύνδεση της γνώσης με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και την καθημερινή ζωή. Εργασία σε ομάδες. Βίωση συναισθημάτων. Ευαισθητοποίηση μαθητών σε θέματα σχετικά με το περιβάλλον - ανάπτυξη εθελοντισμού. Δυνατότητα συμμετοχής στα προγράμματα της isea έρευνα πολιτών. 17

8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Φόρμα καταγραφής Φύλλο καταγραφής Εθελοντή καθαρισμού παραλίας Όνομα παραλίας: Το όνομά σου:.ημερομηνία:.. Τύπος παραλίας: 1) Άμμος 2) Βότσαλα 3) Βράχια Μήκος παραλίας: Για να έχουν οι πληροφορίες σου αξία, παρακαλώ να συμπληρώσεις μόνο πραγματικές τιμές-οι εκφράσεις «πολύ», «πολλοί-ές-ά», «μια σακούλα», «100ντάδες» δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Κράτησε λογαριασμό για τα σκουπίδια που έχεις βρει. Συμπλήρωσε τον συνολικό αριθμό στη στήλη «σύνολο» για κάθε κατηγορία. Πλαστικά Σύνολο Μεταλλικά Σύνολο Αναπτήρες, συσκευασίες καπνού,τσιγάρων Αλουμινόχορτο Βιομηχανικές συσκευασίες, κιβώτια μεταφοράς Απορρίμματα, συσκευές, δοχεία χρωμάτων Γόπες Βαρέλια πετρελαίου Δαχτυλίδια συγκράτησης αναψυκτικών Δολώματα, γάντσοι, βαρίδια, είδη ψαρέματος Δίχτυα ή τμήματα διχτυών < 50 εκ. Είδη ψησίματος/μαγειρεύματος(μίας χρήσης) Δίχτυα ή τμήματα διχτυών > 50 εκ. Καπάκια Διχτυάκια αποθήκευσης λαχανικών, φρούτων Κονσέρβες Καπάκια, πώματα Κλωβοί, παγίδες αστακών, καβουριών Κλωβοί, παγίδες αστακών, καβουριών Μπουκάλια αναψυκτικών/ποτών Κουτιά, δοχεία αποθήκευση ψαριών, τροφίμων Οικιακές μπαταρίες Κώνοι κυκλοφορίας Σύρμα, συρματόπλεγμα, μεταλλικά τμήματα Μαχαιροπήρουνα, πιάτα, δίσκοι, ποτήρια Συσκευασίες σπρέι (π.χ. εντομοκτόνα) Μπουκάλια, πακέτα και δοχεία: Τμήματα αυτοκινήτου/μπαταρίες αυτοκινήτου Αναψυκτικών Άλλα (προσδιόρισε) Απορυπαντικών Λαδιού Φαρμακευτικά Σύνολο Καλλυντικών Εισπνεόμενα σπρέι Μη αναγνωρίσιμο Έμπλαστρα Φαγητών (π.χ. πακέτα, συσκευασίες) Σύριγγες Παπούτσια, σανδάλια Άλλα (προσδιόρισε) Παιχνίδια, κροτίδες, βεγγαλικά, κούκλες Πετονιά Υγειονομικά Σύνολο Πλαστικά κομμάτια < 5 εκ. Αποσμητικά χώρου Πλαστικά κομμάτια > 5 εκ. Μπατονέτες Πλωτήρες, σημαδούρες Πάνες μωρών Σακούλες (και των supermarket) Είδη προσωπικής υγιεινής (π.χ. σερβιέτες) Στυλό Προφυλακτικά Συσκευασίες ζαχαρωτών, γλυκών, σάντουιτσ Υγρά ματηλάκια Σχοινί διαμέτρου > 1 εκ. Άλλα (προσδιόρισε) Σχοινί, νήμα, κορδόνι διαμέτρου < 1 εκ. Ταινίες ( π.χ. μονωτικές, συσκευασίας) Περιττώματα ζώων Μην ακουμπήσεις! Σύνολο Φυσίγγια κυνηγετικού όπλου Μέσα σε σακούλα Χτένες, βούρτσες, γυαλιά ηλίου Χωρίς σακούλα Άλλα (προσδιόρισε) Χάρτινα Σύνολο Πολυεστέρες Σύνολο Εφημερίδες, περιοδικά Αφρός, σφουγγάρι μόνωσης Πακέτα τσιγάρων Κουτιά φελιζόλ (π.χ. αποθήκευση τροφίμων) Ποτήρια Συσκευασίες τροφής, ποτήρια Σακούλες Σωσίβια Χάρτινες συσκευασίες ( π.χ. γάλα, χυμός) Τμήματα πολυεστέρα < 50 εκ. Χαρτόνι Υαλόνημα Άλλα (προσδιόρισε) Υλικά συσκευασίας Άλλα (προσδιόρισε) Ξύλινα Σύνολο Φελλός Λαστιχένια Σύνολο Κλωβοί, παγίδες αστακών, καβουριών Γάντια βυνιλίου (λεπτά) Παλέτες, κιβώτια Γάντια κουζίνας, εξωτερικών εργασιών Ξυλάκι παγωτών, ξυλακι για σουβλάκια Κομμάτια λάστιχου < 50 εκ. Πινέλα Λαστιχα οχημάτων (π.χ αυτοκινήτων,ποδηλάτων) Ξύλινα κομμάτια (όχι κλαδιά κ.α) Μπαλόνια, κορδέλες μπαλονιών Άλλα (προσδιόρισε) Μπότες Άλλα (προσδιόρισε) Γυάλινα Υφασμάτινα Σύνολο Μπουκάλια Ρούχα, παπούτσια, πετσέτες θαλάσσης Λάμπες Σακιά Κομμάτια γυαλιού Τμήματα υφάσματος Υφάσματα επίπλων Σύνολο Άλλα (προσδιόρισε) Κεραμικά Σύνολο Αν χρειαστείς και άλλο φύλλο χρησιμοποίησε την πίσω σελίδα Ό,τι κεραμικό αντεικείμενο 18