Πρόταση Προβληματισμού και Διαλόγου ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΠΑΝΑΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΛΥΣΗΣ του Μίμη Ανδρουλάκη Νέα φάση στην κρίση χρέους της ευρωζώνης, η οποία έχει πάρει χαρακτηριστικά κρίσης ηγεσίας. Νέες δυνατότητες για επανατοποθέτηση του Ελληνικού Ζητήματος στο πλαίσιο μιας καταλυτικής, συνολικής ευρωπαϊκής λύσης. Η αποτυχία του ευρωπαϊκού crisis management ανοίγει ένα νέο πεδίο συνολικής επαναδιαπραγμάτευσης. Η λεγόμενη «ευρωπαϊκή λύση» όμως δεν αποτελεί από μηχανής Θεά, αντίθετα μπορεί να εξελιχθεί σε ζουρλομανδύα για τη χώρα μας, αν δεν συνυπολογιστούν οι ελληνικές ιδιαιτερότητες, αν «σ όλα τα πόδια βάλουν ίδιο νούμερο παπούτσι», αν συνεπώς δε «βιάσει» η Ελλάδα τις αποφάσεις με πειστική διαπραγματευτική πλατφόρμα και με ισχυρή πολιτικά και τεχνικά διαπραγματευτική ομάδα. Το Plan B της ευρωζώνης πρέπει να είναι ισχυρό, καταλυτικό ώστε να αποκτήσει επιτέλους εύλογο προβάδισμα η πολιτική έναντι των αγορών. Διαφορετικά το σκορ πολιτικής αγορών από 0-2 το 2010, θα εξελιχθεί στο μοιραίο 0-3 το 2011! ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΒΟΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ 2013 ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΟ Ο χρόνος είναι το παν στη διαχείριση μιας κρίσης αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση ο χρόνος τρέχει εναντίον της Ελλάδας και των άλλων περιφερειακών χωρών και, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει σε μόλυνση και του πυρήνα της ευρωζώνης. Το 2013 ως μεταφυσικό ορόσημο προκύπτει από το γερμανικό εκλογικό κύκλο και από τις αυταπάτες ότι οι γάλλο γερμανικές τράπεζες σε δύο τρία χρόνια θα έχουν αποκτήσει το ανάλογο «μαξιλαράκι» για να αντέξουν τις ενδεχόμενες απώλειες από το διακανονισμό του χρέους των περιφερειακών χωρών. Υποτιμούν όμως τους προβλέψιμους και μη κινδύνους από την τακτική τους να αγοράζουν χρόνο. Οι αγορές απεχθάνονται την αναμονή, προτιμούν το υπολογισμένο ρίσκο από την ασάφεια στις εξελίξεις και στην τελευταία περίπτωση τείνουν να προεξοφλούν το άμεσο μέλλον με βάση το χειρότερο σενάριο, δηλαδή την επιδημία αναδιαρθρώσεων του χρέους. Το κόστος της αναβολής για το 2013 είναι πολλαπλάσιο από το κόστος της οριστικής λύσης εδώ και τώρα, η οποία μπορεί και πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα στο 2011. Η Ελλάδα και τουλάχιστον οι δύο περιφερειακές χώρες (Ιρλανδία, Πορτογαλία) σπρώχνονται προς το αναπόφευκτο, δηλαδή την ένταξή τους στο μηχανισμό διάσωσης και την πιθανή αναδιάρθρωση χρέους, αφού θα έχουν εξαντληθεί οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά. Η ανάκαμψη στην οποία επενδύονται όλες οι ελπίδες αναπόφευκτα θα συνοδευτεί τα επόμενα χρόνια από σημαντική αύξηση των επιτοκίων η οποία θα κάνει δυσκολότερο τον διακανονισμό του χρέους, θα εξατμίσει το αποτέλεσμα της επώδυνης δημοσιονομικής προσαρμογής και θα
προκαλέσει νέο συνδυασμό κρισιακών συμβάντων σε άλλες περιφερειακές χώρες με υψηλό real estate ιδιωτικό χρέος και με πολλούς κινδύνους κάτω από το χαλί των τραπεζών τους. Το επίκεντρο της κρίσης στην Ελλάδα μπορεί να βρίσκεται στο κράτος αλλά δεν πρέπει να λησμονάται ότι η μητέρα όλων των κρίσεων στην ευρωζώνη και την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία τρία χρόνια είναι η κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. ΤΑ «ΤΡΙΑ ΚΑΙ ΜΙΣΟ» ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝ ΔΕΝ ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΕΙ ΜΙΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΛΥΣΗ Α. Το «επίσημο» σενάριο όπως προβλέπεται από το Μνημόνιο έχει σχετικά μικρές πιθανότητες (ενδεικτικά 20%) καθώς οι εταίροι την άνοιξη έθεσαν ουσιαστικά την Ελλάδα μπροστά στο δίλημμα: «μεγάλη ύφεση ή στάση πληρωμών και άμεση χρεοκοπία η οποία μπορούσε να σπείρει το χάος στην παγκόσμια οικονομία». Β. Το «κακό» σενάριο (15%) περιλαμβάνει συμβάντα όπως το ενδεχόμενο να μην εξασφαλιστεί μια δόση του δανείου και να δημιουργηθεί πρόβλημα πληρωμών ή να υπάρξει αιφνίδια αυτοκαταστροφική κοινωνική και πολιτική κρίση στην Ελλάδα ή να προκύψει ζήτημα διάσωσης, πέραν των τριών (Ελλάδα Ιρλανδία Πορτογαλία), για μια από τις μεγάλες χώρες (Ισπανία, Βέλγιο, Ιταλία) οπότε θα υπάρξουν καταιγιστικές εξελίξεις στην ευρωζώνη. Σ αυτό το σενάριο πρέπει να συνυπολογίζονται κίνδυνοι όπως μια νέα φούσκα στις πρώτες ύλες και το πετρέλαιο, εκτός ελέγχου συναλλαγματικοί πόλεμοι ή ακόμα και το ενδεχόμενο διπλής βουτιάς στην παγκόσμια οικονομία (W). Γ. Το «κυρίαρχο» σενάριο (60%). Η Ελλάδα «φυτοζωεί», οι τόκοι γίνονται δυσβάσταχτοι, ανταποκρίνεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας στους όρους του Μνημονίου για να εξασφαλίζει τη δόση του δανείου αλλά ακόμα κι αν σ ένα ικανοποιητικό βαθμό πετύχει την προβλεπόμενη δημοσιονομική προσαρμογή, αν νομοθετήσει τις διαρθρωτικές αλλαγές, αν οδηγηθεί στο όνομα της ανταγωνιστικότητας σε μια εφικτή «εσωτερική υποτίμηση» (ανέφικτη η υπονοούμενη στο Μνημόνιο), ακόμα και τότε κινδυνεύει να βυθιστεί στην ύφεση και να γλιστρήσει στην «Παγίδα Χρέους», δηλαδή στην κατάσταση που έχει περιγράψει πριν 80 χρόνια ο Ίρβινγκ Φίσερ «όσο αγωνίζεσαι να το μειώσεις, τόσο αυτό αυξάνει». Η εξυπηρέτησή του τότε παρά τις φιλότιμες προσπάθειές μας, δε θα είναι βιώσιμη και κακήν κακώς μέσω του μόνιμου «Ταμείου Διάσωσης» θα οδηγηθούμε υπό χειρότερους όρους σε μια μορφή αναδιάρθρωσης του χρέους. Η προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε την κρίση ανταγωνιστικότητας με «εσωτερική υποτίμηση» θα μεγεθύνει την κρίση του δημοσίου χρέους και αντίστροφα ενώ οι τράπεζες μας θα στραγγίζουν, όχι με δική τους υπαιτιότητα, όμηροι καταστάσεων που τις ξεπερνούν. Η «τρόικα» με το Μνημόνιο δίνει μια προσωρινή απάντηση
στο ζήτημα της ρευστότητας αλλά παραβλέπει το θεμελιώδες ελληνικό ζήτημα, την αδυναμία αποπληρωμής του χρέους με τα συγκεκριμένα επιτόκια και τους δυνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Δ. Το «τρίτο και μισό» σενάριο (5%) περιλαμβάνει μια ομάδα απρόβλεπτων και ετερόκλητων συμβάντων, αρνητικών ή και θετικών, πολύ μικρής πιθανότητας αλλά πολύ μεγάλου αποτελέσματος όπως η διάσπαση της ευρωζώνης, η επιστροφή στη δραχμή ή η προσφυγή της Ελλάδας σε διαδικασίες διπλού - παράλληλου νομίσματος (ευρώ δραχμή) για μια μεταβατική περίοδο ή αντίθετα μια πλημμυρίδα παγκόσμιας ανάκαμψης που μπορεί να σηκώσει «όλες τις βάρκες» και να κάνει ευκολότερη την επίλυση του ελληνικού ζητήματος. Οι κίνδυνοι το 2011 θα έχουν την τάση να μετατοπίζονται σχετικά γρήγορα στο χώρο της ευρωζώνης και συνεπώς οι πιθανότητες ανάμεσα στα σενάρια είναι προσωρινές και ενδεικτικές. ΤΡΙΠΛΗ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΔΡΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕ ΒΙΩΣΙΜΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Η κατανομή των πιθανοτήτων ανάμεσα στα σενάρια της επόμενης τριετίας υπαγορεύουν μια δραστική πολιτική παρέμβαση που ανατρέπει τα δεδομένα στην αγορά χρέους της ευρωζώνης και επαναφέρει την Ελλάδα στο δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης με μια τριπλή συνδυασμένη κίνηση που περιλαμβάνει: Πρώτο, τα αντισταθμιστικά στη δημοσιονομική προσαρμογή νομισματικά και επενδυτικά "διεγερτικά" όπως: Ευρωομόλογο γενικού σκοπού σε μία από τις ώριμες τέσσερις με πέντε παραλλαγές του ώστε να διαφοροποιείται το κόστος του δανεισμού μεταξύ των χωρών σ' ένα βιώσιμο ποσοστό και να καθησυχάζονται οι φόβοι "ηθικού κινδύνου" (moral hazard), να δημιουργείται μια αγορά ευρωομολόγων ισοδύναμη με την αμερικανική σε μέγεθος, ρευστότητα και ανταγωνιστικότητα, ικανή να προσελκύσει Κινέζους και άλλους ασιάτες επενδυτές και έτσι να ενισχύσει το ρόλο του ευρώ ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Το ευρωομόλογο ειδικού αναπτυξιακού σκοπού μπορεί να αποτελέσει μια πιο περιορισμένη αλλά άμεση κίνηση για τη χρηματοδότηση διευρωπαϊκών επενδύσεων σε σύγχρονες υποδομές, δίκτυα και σε τομείς υψηλής ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας. Αγορά του δημόσιου χρέους της Ελλάδας και ενδεχόμενα άλλων περιφερειακών χωρών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή προτιμότερο από το "Ταμείο
Διάσωσης", το οποίο πρέπει να λειτουργήσει και ως bad bank στην πορεία για τον οριστικό διακανονισμό του χρέους. Στην περίπτωση αυτό το «Ταμείο» πρέπει να είναι σε θέση να συγκεντρώσει μέχρι και 1,5 τρις. Η κίνηση αυτή, εκτός των άλλων, αποδεσμεύει τις ελληνικές τράπεζες από το αρνητικό φορτίο και διευκολύνει την ασφαλή επιστροφή τους στη διατραπεζική αγορά. Τα θεωρούμενα σήμερα ελληνικά junk bonds (σκουπιδόχαρτα) μπορεί όταν σταθεροποιηθεί η κατάσταση να αποφέρουν στον αγοραστή υψηλές αποδόσεις όπως αποδεικνύει και η διεθνής εμπειρία. Μεγέθυνση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και μεταβιβάσεις πόρων για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης πράγμα που θα μετρίαζε τις εγγενείς ανισορροπίες μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών της ευρωζώνης. Δεύτερο, συνολικός αναπρογραμματισμός το ταχύτερο δυνατό του δημόσιου χρέους κατά πρώτο λόγο της Ελλάδας και ενδεχόμενα άλλων υπό διάσωση περιφερειακών χωρών της ευρωζώνης Οι κάτοχοι των ελληνικών ομολόγων θα κληθούν να τα ανταλλάξουν (swaps) με νέα ομόλογα σε δύο με τρεις παραλλαγές, συμβατές με τις ιδιαιτερότητες των δανειστών μας, εγγυημένα από την ΕΚΤ ή άλλο πρόσφορο θεσμό της ευρωζώνης, τα οποία θα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και ευνοϊκότερα επιτόκια. Πιθανόν ορισμένοι διεθνείς ιδιώτες επενδυτές ομολόγων να προτιμήσουν τα discount bonds, με έκπτωση επί της αρχικής τιμής για να απεμπλακούν άμεσα από την ελληνική περιπέτεια ή για δικούς τους λόγους επείγουσας ανάγκης ρευστότητας. Πρόκειται για τον πρώτο στην ιστορία διακανονισμό χρέους σε ανεπτυγμένη χώρα που συμμετέχει σε οικονομική και νομισματική ένωση και συνεπώς υπάρχουν κενά σχετικής οικονομικής κουλτούρας, καθώς και τεχνικά και νομικά κενά που μπορούν να καλυφθούν σύντομα με κατάλληλη προετοιμασία. Η Ελλάδα διατηρεί σημαντικό νομικό πλεονέκτημα καθώς το ελληνικό χρέος στη συντριπτική του πλειοψηφία υπάγεται στο ελληνικό δίκαιο. Ο προτεινόμενος διακανονισμός έχει ποιοτικές διαφοροποιήσεις από τις παλαιού τύπου αναδιαρθρώσεις. Έχει έντονα συντεταγμένα πολιτικά χαρακτηριστικά αφού η ανταλλαγή σε μεγάλο βαθμό συντελείται μεταξύ επίσημων θεσμών της ευρωζώνης. Ικανοποιεί τα αμοιβαία συμφέροντα και τις εύλογες ισορροπίες μεταξύ πολιτικής και αγορών, χωρών - πιστωτών και χωρών - δανειζομένων καθώς και μεταξύ επίσημων δανειστών (ΕΚΤ, χώρες ευρωζώνης, ΔΝΤ) και των ιδιωτών επενδυτών καθώς οι πρώτοι έχουν προβάδισμα στην ικανοποίησή τους με πιθανό αποτέλεσμα ένας μικρός σχετικά αριθμός των τελευταίων να επωμιστεί μεγαλύτερα βάρη από το διακανονισμό. Σταθεροποιεί και οχυρώνει τις ελληνικές τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρίες καθώς και τα αποθεματικά των Ασφαλιστικών Ταμείων.
Η εμπειρία ορισμένων αναδιαρθρώσεων χρέους χωρών της Λατινικής Αμερικής υπό το Brady Plan, από το όνομα του τότε υπουργού Οικονομικών των Η.Π.Α., παρουσιάζει ορισμένες αναλογίες με την πρόταση αυτή αλλά τα δεδομένα της ευρωζώνης είναι πολύ διαφορετικά. Εκεί υπήρξε ανταλλαγή ομολόγων τραπεζών που ήταν εκτεθειμένες στο υψηλό χρέος των χωρών αυτών με τα Brady bonds, εγγυημένα από το αμερικανικό δημόσιο. Τρίτο, αναμόρφωση του Μνημονίου ώστε το χρονοδιάγραμμα της δημοσιονομικής προσαρμογής να γίνει πιο ρεαλιστικό και ευέλικτο σε σχέση με τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία και κυρίως να αναγνωριστούν σαν «παραγωγικό χρέος» και να εξαιρεθούν από την αποκλιμάκωση των δημοσίων δαπανών οι επενδύσεις με υψηλό πολλαπλασιαστή και μεγάλο διαρθρωτικό αποτέλεσμα για μια ανταγωνιστική, εξωστρεφή παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Η τριπλή συνδυασμένη κίνηση μπορεί να φέρει το ελληνικό δημόσιο χρέος κάτω από το όριο συναγερμού του 100% του ΑΕΠ ώστε να υπάρξει μια βιώσιμη επανεκκίνηση της Ελλάδας. Αντίθετα, αν δεν γίνει τίποτα δραστικό ακόμα και αν οι αγορές ως εκ θαύματος μας ξεχάσουν και αποφευχθεί η ελεγχόμενη χρεοκοπία, το δημόσιο χρέος θα ξεπερνά το 185% του ΑΕΠ το 2020. Θα έχουμε δηλαδή μια χαμένη δεκαετία και θα υποθηκεύσουμε την επόμενη σε μια κοινωνία υπό γήρανση και με ακάλυπτο ασφαλιστικό σύστημα. ΟΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΛΥΣΕΙΣ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΟΥΝ ΣΤΟ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ ΖΗΤΗΜΑ Η έκδοση ευρωομολόγου αποτελεί ένα μεγάλο ποιοτικό βήμα για τη διαχείριση του χρέους αλλά δεν αποτελεί πανάκεια στην ελληνική περίπτωση. Αν, για παράδειγμα, εκδοθεί για το 40% του ΑΕΠ (πρόταση Γιούνγκερ Τρεμόντι), θα χρειαστεί να προχωρήσουμε σε εθνική έκδοση ομολόγων το 2015 για το 120% του ΑΕΠ, πράγμα που μπορεί να εξελιχθεί σε εφιάλτη δίχως τα άλλα δύο υποστηρικτικά μέτρα. Η λεγόμενη επιμήκυνση αποπληρωμής του χρέους των 110 δις ανακουφίζει προσωρινά αφού θα καταβάλλουμε μικρότερες πληρωμές το 2014 2015 αλλά το δημόσιο χρέος μας θα κλιμακώνεται στο 160% και η επιστροφή στις αγορές επίσης θα είναι εφιαλτική ή αδύνατη. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ: ΟΧΥΡΩΣΗ - ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ Η άμεση οχύρωση και ανασυγκρότηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος με μεθόδους έκτακτης ανάγκης είναι προϋπόθεση για την επιτυχή ευόδωση της τριπλής συνδυασμένης κίνησης. Πολύ περισσότερο που τα κέντρα του διεθνούς οικονομικού
συστήματος θεωρούν περιττή πολυτέλεια την ύπαρξη στην Ελλάδα "εθνικών πρωταθλητών" συνδεδεμένων με την εθνική αποταμίευση και την εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου σε παραγωγικούς τομείς. Αντίθετα εκτιμούν ασφαλέστερο ως προς τη διαφοροποίηση των κινδύνων να υποκατασταθούν οι ελληνικές τράπεζες σε μεγάλο βαθμό από τις μεγάλες universal banks με βάση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Unicredit, BNP Paribas, Santander, Deutsche Bank κλπ). Σε πρώτη φάση θα τις πιέσουν να πουλήσουν τις θυγατρικές τους σε Βαλκάνια και Τουρκία. Η αύξηση του μετοχικού τους κεφαλαίου αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την οχύρωση τους. Κράτος - τράπεζες στην Ελλάδα είναι Διόσκουροι και η ανασυγκρότησή τους απαιτεί "άνωθεν" και εκ των "έσω" δραστική κρατική συνέργεια και διαιτησία για να επιλυθούν τα κρίσιμα ζητήματα: ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας ξασφαλίσης των ζωτικών συμφερόντων τους στις διαδικασίες αναπροσαρμογής του χρέους de facto συγχωνεύσεων μειώσεις του κόστους λειτουργίας χρηματοδότησης με πρόσφορα μέσα της ενδεχόμενης συνταξιοδότησης του υπεράριθμου προσωπικού λόγω συγχωνεύσεων δίχως απολύσεις και δίχως επιβάρυνση των ασφαλιστικών ταμείων. Η αναμονή και η σταδιακή προσαρμογή στις εξελίξεις που σ' άλλες περιπτώσεις θα αποτελούσε σοφή συνταγή στις σημερινές συνθήκες επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις. Στους πρώτους μήνες διακυβέρνησης συνέστησα μεταφορικά στο Γιώργο Παπακωνσταντίνου να επαναλάβει αλά ελληνικά το πείραμα του JP Morgan μέσα στον πανικό της τραπεζικής κρίσης του 1907. Εκείνος κλειδώθηκε με τους τραπεζίτες στη βιβλιοθήκη, έκρυψε τα κλειδιά, πρόσφερε μόνο νερό και τσάι μέχρι να καταλήξουν μέσα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις σε αμοιβαία αποδεκτή συμφωνία και τότε μόνο τους απελευθέρωσε. ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΟΙΚΤΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΣΥΜΜΑΧΙΩΝ Η Ελλάδα απαλλάσσεται από το ενοχικό σύνδρομο της «βρεγμένης γάτας». Υπενθυμίζει το αρνητικό «υπερόπλο» της, δηλαδή ότι η αποτυχία της, όχι τώρα με δική της υπαιτιότητα, θα είναι αποτυχία της ευρωζώνης και ολέθρια για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αρνείται να συνυπογράψει άκριτα δίχως ορισμένες βασικές εγγυήσεις το συζητούμενο σχέδιο για μόνιμο μηχανισμό διάσωσης. Αποκαλύπτει τη συνυπευθυνότητα της ευρωζώνης και των δανειστών στη φούσκα του ελληνικού δημοσίου χρέους ή του ιδιωτικού χρέους στις άλλες περιφερειακές χώρες. Αναδεικνύει τις εγγενείς ανισορροπίες και αντιθέσεις της ευρωζώνης που «καταδικάζουν» τις περιφερειακές χώρες και αναπαράγουν τα χάσματα ανταγωνιστικότητας και το διαχωρισμό σε πλεονασματικές ελλειμματικές χώρες. Επισημαίνει τις αντιφάσεις μιας ενιαίας αγοράς και ενός κοινού νομίσματος με απουσία μιας ελάχιστης αναγκαίας δημοσιονομικής ενοποίησης.
Η Ελλάδα ακολουθεί μια τακτική ανοικτής γεωμετρίας συγκλίσεων συμμαχιών. Δεν περιχαρακώνεται προκαταβολικά σε σχήματα και μέτωπα. Δεν οικοδομεί πολεμικό μέτωπο μεταξύ χωρών πιστωτών και υπερχρεωμένων χωρών αφού η πρόταση της καλύπτει τα εύλογα αμοιβαία συμφέροντα και μάλιστα σήμερα με το μικρότερο κόστος για τις πρώτες. Δεν καθηλώνεται περιμένοντας να συμφωνήσουν όλες οι περιφερειακές χώρες οι οποίες είναι ακόμα στη φάση «εμείς δεν είμαστε Ελλάδα, ούτε Ιρλανδία». Ενδιαφέρεται να ενεργοποιήσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, τα ευρωπαϊκά συνδικάτα, κινήματα και κόμματα αλλά δεν αυτοπεριορίζεται σε συγκεκριμένα ιδεολογικά και κομματικά σύνορα. Η ΤΡΙΠΛΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ Η τριπλή συνδυασμένη κίνηση στο επίπεδο της ευρωζώνης δεν μπορεί να πραγματωθεί μόνο από την κυβέρνηση ή από ένα κυβερνητικό κόμμα όπως το ΠΑΣΟΚ. Απαιτείται και είναι εφικτή η μέγιστη δυνατή κοινωνική και πολιτική συνεννόηση αφού η πρόταση αυτή ανασυνθέτει τάσεις και σκέψεις ενός ευρύτερου πολιτικού φάσματος από τη δεξιά και την κεντροδεξιά μέχρι τη σοσιαλιστική και ευρύτερη δημοκρατική αριστερά. Η μορφή και η ενδεχόμενη ή όχι θεσμική αποτύπωση αυτής της συνεννόησης παραμένει ανοιχτή στις επερχόμενες εξελίξεις. Η «τριπλή» πρόταση υπερβαίνει τη ψυχολογία της ερήμου στο κοινωνικό σώμα που τείνει να διασπάται σε ένα πόλο παθητικής προσαρμογής και σε ένα άλλο ανερμάτιστης αρνητικότητας. Δίνει διέξοδο στα συνδικάτα τα οποία καλούνται να χαράξουν νέα στρατηγική σε συνθήκες ημιχρεοκοπίας της χώρας και να υπερασπίσουν και να ανανεώσουν το «κοινωνικό συμβόλαιο» με δίκαιη κατανομή θυσιών στη δύσκολη μεταβατική περίοδο από την εποχή της «φούσκας» και της αντεστραμμένης πυραμίδας με τα δανεικά ενός υπερχρεωμένου κράτους προς μια βιώσιμη ανάπτυξη με ανταγωνιστική παραγωγική βάση, η οποία είναι και η μόνη που κατοχυρώνει το γενικό συμφέρον του κόσμου της εργασίας και ιδιαίτερα των νέων γενεών.