ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΔΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΓΙΔΘΝΩΝ ΚΑΙ ΔΤΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΣΙ ΓΙΔΘΝΔΙ ΚΑΙ ΔΤΡΩΠΑΪΚΔ ΠΟΤΓΔ Γηπισκαηηθή εξγαζία Η ΙΓΙΩΣΙΚΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ ΠΟΛΔΜΟΤ ΣΟ ΤΓΥΡΟΝΟ ΓΙΔΘΝΔ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Υξηζηίλα Αιεμίνπ (ΜΘ 10004) Δπηβιέπσλ: Δπίθνπξε θαζεγήηξηα, Μαίξε Μπόζε Πεηξαηάο, 2012
Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο θαζεγεηέο ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Σκήκαηνο Γηεζλψλ θαη Δπξσπατθψλ πνπδψλ πνπ κνπ πξφζθεξαλ ηελ δπλαηφηεηα λα εκπινπηίζσ ηηο γλψζεηο κνπ ζ απηφ ην ελδηαθέξνλ αληηθείκελν. Ηδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θ. Μαίξε Μπφζε γηα ηελ επθαηξία πνπ κνπ έδσζε λα αζρνιεζψ κε ην ζέκα ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ηνπ πνιέκνπ αιιά θαη γηα ηελ ζπλερή θαζνδήγεζε ηεο θαζφιε ηελ δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο. Δπηπιένλ, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνλ θ. Αλδξέα Ληαξφπνπιν θαη θ. Η Κσλζηαληφπνπιν γηα ηελ βνήζεηα ηνπο φζνλ αθνξά ηελ βηβιηνγξαθία. Σέινο, είκαη ηδηαίηεξα ραξνχκελε γηα ηελ ππνκνλή θ ζηήξημε πνπ έδεημαλ ηα αγαπεκέλα κνπ πξφζσπα πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί απηή ε εξγαζία. 2
Πεξίιεςε Λέμεηο θιεηδηά: πφιεκνο, αζθάιεηα, ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ, θξάηνο Απηνί πνπ θάπνηε απνθαινχληαλ κηζζνθφξνη, ηψξα δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε θάζε εζηία ζχγθξνπζεο κε ηνλ φξν «ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ». Ο λένο δξψλ ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο, αλ θαη πξνππήξρε, έθαλε ηδηαίηεξα αηζζεηή ηελ παξνπζία ηνπ ζηελ κεηαςπρξνπνιεκηθή επνρή. Απνηειεί πιένλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ζηνλ πφιεκν, αθνχ νη επηδεηλσκέλεο ζπλζήθεο αζθάιεηαο ηνπ 21 νπ αηψλα απαηηνχλ ηαθηηθνχο ζηξαηνχο κε εμεηδηθεπκέλεο ηθαλφηεηεο, ακεζφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ζηηο επηρεηξήζεηο, πνπ κφλν απηέο κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ. Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ζηνπο πνιέκνπο πνπ ελεπιάθεζαλ, φπσο ζηελ ηέξα Λεφλε, ζην Ηξάθ, ζην Αθγαληζηάλ, ζηελ Γηνπγθνζιαβία θαη ζηελ νκαιία πξφζθεξαλ πιήζνο ππεξεζηψλ, έξγν ην νπνίν παιαηφηεξα αλαιακβάλνληαλ απφ ηηο έλνπιεο δπλάκεηο ηεο θάζε ρψξαο. ηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ν λένο απηφο παξάγνληαο έρεη κεηαθέξεη ηνλ πφιεκν ζηνλ ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ αθνχ ππξνδνηείηαη πεξηζζφηεξν απφ ην θέξδνο παξά απφ ηηο ηδενινγίεο. Σα ακέηξεηα ζπκβφιαηα απεξηφξηζηεο αμίαο πνπ έρνπλ ζην ελεξγεηηθφ ηνπο, ηα νπνία έρνπλ επηηεπρζεί πνιιέο θνξέο κέζσ πνιηηηθψλ πηέζεσλ, έρνπλ πξνζθέξεη ηελ δπλαηφηεηα ζηηο θπβεξλήζεηο λα ιεηηνπξγνχλ κε βάζε ηα ζπκθέξνληα ηνπο, απνθεχγνληαο ηελ θαθή δεκνζηφηεηα θαη ηελ αληίδξαζε ηεο θνηλήο γλψκεο. Παξά ηα νθέιε πνπ παξέρνπλ, ε δξάζε ηνπο ζην ζέαηξν ησλ επηρεηξήζεσλ έρεη επηθξηζεί αθνχ ζεηξά απφ ζθάλδαια σκήο βίαο θαη πεξηζηαηηθά παξαβίαζεο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ έρνπλ δεκνζηεπζεί ζνθάξνληαο ηελ θνηλή γλψκε. Οη «ζθιεξέο» εηθφλεο θαη νη πξάμεηο απεξηφξηζηεο αλεπζπλφηεηαο πνπ έρνπλ θάλεη ην γχξν ηνπ θφζκνπ, φπσο απηέο απφ ην ζθάλδαιν ηνπ Ακπνχ Γθξατκπ, αλάγθαζαλ ηελ δηεζλή θνηλφηεηα λα αλαδεηήζεη πεξηζζφηεξα ζηνηρεία γη απηέο θαη λα εληάμεη ηελ παξνπζία ηνπο ζηα πιαίζηα θνηλψλ απνδεθηψλ θαλφλσλ. Σν θελφ πνπ ππάξρεη ζην λνκηθφ πιαίζην γχξσ απφ ηηο ηδησηηθέο εηαηξείεο παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο, παξά ηηο πξνζπάζεηεο ζε δηεζλέο, εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, ζπλερίδεη λα πθίζηαηαη θαη πξνβιεκαηίδεη κε ηελ ηδέα φηη αλακέλεηαη αχμεζε ηεο δήηεζεο ηνπο. ην κέιινλ, νη ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ πξφθεηηαη 3
λα ζπλερίδνπλ λα ιεηηνπξγνχλ σο θαηαιπηηθφο παξάγνληαο ζε θάζε εζηία ζχγθξνπζεο, αθνχ νη θαλφλεο ηεο δήηεζεο ππεξβαίλνπλ απηνχο ηεο πξνζθνξάο θαη ηα πεξηζψξηα θέξδνπο είλαη κεγάια. Σέινο, ε εμάξηεζε απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα γηα ηελ παξνρή ηνπ αγαζνχ ηεο αζθάιεηαο, εινρεχεη θηλδχλνπο νη νπνίνη απμάλνπλ ηελ πηζαλφηεηα ην θξάηνο λα κείλεη ζην πεξηζψξην. 4
Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ Δπραξηζηίεο...2 Πεξίιεςε_ ιέμεηο θιεηδηά...3 Δηζαγσγή...7 Κεθάιαην 1 ν Α) Ο νξηζκφο θαη ε ζεκαζία ηνπ πνιέκνπ...10 Η) Ση είλαη πφιεκνο;...10 ΗΗ) Πνηα είλαη ηα αίηηα ηνπ πνιέκνπ; 14 ΗΗΗ) Ση ξφιν παίδεη ε εζηθή ζηνλ πφιεκν; 14 IV) H έλλνηα θαη ε ζεκαζία ηνπ πνιέκνπ ζηελ ζχγρξνλε επνρή...16 B) Ηζηνξηθή αλαδξνκή: Μηζζνθφξνη- Ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ...21 Γ) Γηάθξηζε κηζζνθφξνπ- ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ...26 I) Ση είλαη ν κηζζνθφξνο;.26 II) Tη είλαη νη ηδησηηθέο εηαηξείεο παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο;...28 Γ) Η) Πνηνί είλαη νη πειάηεο ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο; 33 ΗΗ) Πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη πνηέο είλαη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο;...36 5
E) H παξνπζία ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο απφ ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν εσο ζήκεξα...39 Κεθάιαην 2 ν Α) Πεξηπησζηνινγηθέο κειέηεο: Γεληθά...45 Η) H πεξίπησζε ηνπ Ηξάθ...47 ΗΗ) Ζ πεξίπησζε ηεο ηέξα Λεφλε...52 ΗΗΗ) Ζ πεξηπηψζε ηεο νκαιίαο...57 Κεθάιαην 3ν A) Σν λνκηθφ πιαίζην πνπ νξίδεη ηνπο κηζζνθφξνπο θαη ηηο ηδησηηθέο εηαηξείεο παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο...64 B) Οη ηδησηηθέο εηαηξείεο παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο ζην ζχγρξνλν πεξηβάιινλ απνηεινχλ πξφβιεκα ή επθαηξία; 72 Γ) Σν κέιινλ ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο...77 πκπεξάζκαηα...81 Βηβιηνγξαθία...84 Παξάξηεκα Α...93 Παξάξηεκα Β...94 Παξάξηεκα Γ...95 Παξάξηεκα Γ...96 6
Δηζαγσγή Ο πφιεκνο κνλνπσιεί θάζε πνιηηηθή ζπδήηεζε, αθνχ απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα γηα ηελ ηζνξξνπία ηζρχνο θαη θαηά ζπλέπεηα γηα ηελ ζηαζεξφηεηα ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Οη ζχγρξνλνη πφιεκνη, δηαθέξνπλ θαηά πνιχ απφ ηνπο «παιηνχο» πνιέκνπο ζηα αίηηα, ζηελ κνξθή θαη ζηα κέζα, αθνχ νη ηειεπηαίνη δηεμάγνληαλ απφ ηδενινγηθά ή πνιηηηθά θίλεηξα, ελψ ζηελ ζχγρξνλε επνρή ν πφιεκνο κεηαθξάδεηαη κε νηθνλνκηθνχο φξνπο. H θπξηαξρία ηνπ λενθηιεπιεπζεξηζκνχ ζηελ παγθφζκηα πνιηηηθή ζθελή, νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ, νη νπνίεο άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ κέζα ζε κηα ειεχζεξε αγνξά ρσξίο ηνλ θξαηηθφ παξεκβαηηζκφ. θνπφο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη λα αλαιπζεί ε ηάζε πνπ επηθξαηεί ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ην δεκφζην αγαζφ ηεο αζθάιεηαο λα παξέρεηαη απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαζψο θαη λα εμεηαζηεί ηη αληίθηππν έρνπλ νη ζπλέπεηεο απηήο ηεο εμέιημεο ηφζν γηα ην θξάηνο φζν θαη γηα ην δηεζλέο ζχζηεκα. Οη ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ απνηεινχλ πιένλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ζε θάζε εζηία ζχγθξνπζεο αθνχ ζπκβάιινπλ ζηελ έθβαζε ηεο κε ρακειφ θφζηνο, ακεζφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα. Χζηφζν, πέξα απν ηα νθέιε πνπ κέρξη ηψξα έρνπλ πξνζθέξεη απνηεινχλ έλα κε λνκηκνπνηεκέλν παξάγνληα πνπ αγγίδεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηνκείο φπσο ηελ πνιηηηθή, ηελ νηθνλνκία θαη ηελ ζρέζε ηνπ θξάηνπο κε ηηο εζληθέο δπλάκεηο. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηφο ν ξφινο ηνπο, γίλεηαη αξρηθά ζην πξψην θεθάιαην κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηελ έλλνηα ηνπ πνιέκνπ. Γηεπθξηλίδεηαη ε δηαθνξά ηνπ απφ κηα απιή ζχγθξνπζε, ηα αίηηα πνπ ην ππξνδνηνχλ, απφ πνηνπο δηεμάγεηαη θαη ηη ξφιν παίδεη ε εζηθή ζ απηφ ην ερζξηθφ πεξηβάιινλ. Ζ ζπλέρεηα ηνπ θεθαιαίνπ, αθηεξψλεηαη ζην λέν δηεζλέο ζχζηεκα ην νπνίν ζπλνδεχεηαη απφ ηελ αχμεζε ησλ ακπληηθψλ δαπαλψλ θαη ηελ επηζπκία απφθηεζεο ππξεληθψλ πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη νπνηεζδήπνηε κειινληηθέο απεηιέο. Γίλεηαη αλαθνξά ζηελ λέα κνξθή ηνπ πνιέκνπ, ε νπνία ζπλνδεχεηαη απφ αιιαγέο ζηνλ ηφκεα ηεο ηερλνινγίαο, ησλ πξνεγκέλσλ νπιηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ ππξεληθψλ ζην πεδίν ηεο κάρεο. ηελ κεηαςπρξνπνιεκηθή επνρή, ε δπλαηφηεηα πνπ δίλεηαη γηα ρεηξνπξγηθήο αθξίβεηαο ρηππήκαηα, επεξεάδεη ηηο ζρέζεηο ηεο ακπληηθήο βηνκεραλίαο, ησλ πνιηηηθψλ πξνζψπσλ θαη ησλ εζληθψλ δπλάκεσλ. Ο φξνο «απεηιή», ηδίσο κεηά ην ηξνκνθξαηηθφ ρηχπεκα ηεο 11/9, έρεη απνθηήζεη άιιε ζεκαζία, εηδηθά γηα ηηο Ζ.Π.Α., νη νπνίεο έρνπλ δηαθνξεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ λέα πξαγκαηηθφηεηα. απηέο ηηο αιιαγέο, 7
νη ηδησηηθέο εηαηξείεο πνιέκνπ πνπ αληαπνθξίζεθαλ κε ακεζφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα, θέξδηζαλ ακέηξεηα ζπκβφιαηα πνιιψλ εθαηνκκπξίσλ. ηελ ζπλέρεηα ηεο εξγαζίαο, γίλεηαη κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή φζνλ αθνξά ην ξφιν ησλ κηζζνθφξσλ θαη ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ. πγθεθξηκέλα εμεηάδεηαη απφ πφηε ρξνλνινγείηαη ε ρξήζε ηνπο θαη πεξηγξάθεηαη ε κνξθή θαη ν ραξαθηήξαο πνπ είραλ κέρξη λα απνθηήζνπλ ηελ ζεκεξηλή επηρεηξεζηαθή δνκή ηνπο. ην ίδην θεθάιαην, παξνπζίαδεηαη ε έλλνηα ηνπ κηζζνθφξνπ θαη ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο, πξνθεηκέλνπ λα δηεπθξηληζηνχλ νη δηαθνξέο ηνπο αθνχ δελ είλαη ιίγνη πνπ πηζηεχνπλ φηη ε ζεκεξηλή κνξθή ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ δελ έρεη αιιάμεη δηφινπ απφ ην παξειζφλ, δίλνληαο ηνπο ηνλ ραξαθηεξηζκφ «ζχγρξνλνη κηζζνθφξνη». Παξαθάησ, αλαιχεηαη ε ρξήζε ηνπο ζηηο επηρεηξήζεηο ηνπ λένπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, φπνπ γίλεηαη δηεμνδηθή παξνπζίαζε ζηνπο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ, ζηελ δξαζηεξηνπνίεζε, ζηελ κεγάιε γθάκα ησλ πειαηψλ ηνπο θαη ζηηο ππεξεζίεο πνπ παξέρεη ε θάζεκηα ζηνλ πφιεκν. Αθνχ έρεη αλαιπζεί ιεπηνκεξψο ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηνπ ηδησηηθνχ θιάδνπ, ζην δεχηεξν θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζε ηξείο ζεκαληηθέο επεκβάζεηο, γλσζηέο ηφζν γηα ηε ζπζηεκαηηθή ρξήζε ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ, φζν γηα ηα εθαηνκκχξηα δνιιάξηα πνπ μνδεχηεθαλ ζε ζπκβφιαηα γηα ηελ παξνρή αζθάιεηαο δη αληηπξνζψπσλ. Ζ πξνζπάζεηα αλνηθνδφκεζεο ηνπ Ηξάθ, ε θαηαζηνιή ησλ εμεγέξζεσλ θαη ηνπ εκθχιηνπ πνιέκνπ ζηελ ηέξα Λένλε θαη ε αληηκεηψπηζε ηεο πεηξαηείαο ζηελ νκαιία, απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ πνιέκνπ, φπνπ ηα ζθάλδαια ζηα νπνία ελεπιάθεζαλ έζηξεςαλ ηελ πξνζνρή ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο θαη απνηέιεζαλ ηελ επθαηξία γηα ηελ ξχζκηζε ηνπο. Ζ παξνπζία ηνπο εθηφο απφ ηα νθέιε πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ζηνλ θάζε πειάηε, δελ παχεη λα ζεσξείηαη εζηθά πξνβιεκαηηθή, αλ ιάβεη θαλείο ππφςηλ ην λνκηθφ θελφ ζην νπνίν αιιειεπηδξνχλ. Σν ηειεπηαίν θεθάιαην ην νπνίν είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ είλαη ζπλδεδεκέλν κε ην ηζρχσλ λνκηθφ πιαίζην ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζην επίπεδν ηεο παξνρήο αζθάιεηαο ζε παγθφζκην, δηεζλέο θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Γεδνκέλνπ φηη ε ρξήζε ηνπο απφ ηηο θπβεξλήζεηο, θπξίσο ησλ Ζ.Π.Α., ζε επεκβάζεηο φπνπ δελ ζίγνληαη ηα ζπκθέξνληα ηνπο, ή ζε πεξηπηψζεηο φπνπ πξάηηνπλ απηά πνπ δελ ζα κπνξνχζαλ δηαθνξεηηθά, θαζηζηά εμαηξεηηθά δχζθνιν ε χπαξμε ηνπο λα ηεζεί ππφ ην πιαίζην θνηλψλ απνδεθηψλ θαλφλσλ. 8
Μέρξη ηψξα έρνπλ γίλεη αξθεηέο πξνζπάζεηεο, πεξηνξηζκνχ, ειέγρνπ ή απαγνξεχζεο ησλ πξάμεσλ ηνπο, αιιά δελ έρνπλ ππνζηεξηρζεί πξαθηηθά. Δλ ζπλερεία ηνπ θεθαιαίνπ, παξνπζηάδεηαη ην δίιεκκα πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί γχξσ απφ ην θαηλφκελν ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ηνπ πνιέκνπ, αλ ηειηθά νη ηδησηηθέο εηαηξείεο απνηεινχλ επεξγεηηθφ παξάγνληα ή νρη ζηνλ ηνκέα ηεο παξνρήο αζθάιεηαο ζην δηεζλέο ζχζηεκα. Σέινο, ε εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ απνηίκεζε ηεο ζεκεξηλήο χπαξμεο ηνπο ζην ζέαηξν ησλ επηρεηξήζεσλ αιιά θαη ηεο κειινληηθήο ρξήζεο ηνπο ζην δηεζλέο ζχζηεκα. ρνιηάδνληαη ηα λνκηθά θέλα πνπ εμαθνινπζνπλ λα ππάξρνπλ αιιά θαη νη ζπλέπεηεο πνπ κπνξεί λα έρνπλ ζην επίπεδν ηεο αζθάιεηαο. Ζ ρξήζε ησλ ηδησηηθψλ εηαηξεηψλ παξνρήο ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ππεξεζηψλ αζθάιεηαο ζην κέιινλ είλαη αξθεηά θξίζηκε αθνχ ε απμαλφκελε επηξξνή ηνπο ζε επαίζζεηνπο ηνκείο ηνπ θξάηνπο, κπνξεί λα νδεγήζεη ην ηειεπηαίν λα ράζεη ην κνλνπψιην ηεο άζθεζεο βίαο πνπ κέρξη ηψξα ηνπ άλεθε. 9
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Ο νξηζκόο θαη ε ζεκαζία ηνπ πνιέκνπ Καηά θαηξνχο ε ηζηνξία έρεη θαηαγξάςεη κία ζεηξά απφ πνιέκνπο, είηε ζχληνκνπο, είηε καθξνρξφληνπο κε δηαθνξεηηθά αίηηα ν θαζέλαο, κε δηαθνξεηηθή κνξθή θαη ζεκαζία αλά επνρή. O πφιεκνο είλαη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ κνλνπσιεί θάζε πνιηηηθή ζπδήηεζε, αθνχ νη δχν απηέο έλλνηεο- πνιηηηθή θαη πφιεκνο- είλαη αδηαρψξηζηεο κεηαμχ ηνπο (γηα θάπνηνπο ηνπιάρηζηνλ) κε θνηλφ ζεκείν ην θξάηνο, ξφινο ηνπ νπνίνπ είλαη ν θαζνξηζκφο ηεο κεηαμχ ηνπο ζρέζεο. Ση είλαη φκσο ηειηθά ν πφιεκνο; Πνηά είλαη ηα αίηηα πνπ ηνλ ελεξγνπνηνχλ; Ση ξφιν παίδεη ε εζηθή θαη ην δίθαην ζηελ δηεμαγσγή ελφο πνιέκνπ; I) Ση είλαη πόιεκνο; Ζ έλλνηα ηνπ πνιέκνπ είλαη ππαξθηή ζηα πνηήκαηα, ζηελ ηζηνξία, ζηελ ινγνηερλία κε δηαθνξεηηθή ζεκαζία ζην θαζέλα, αλάινγα κε ηελ εξκελεία πνπ ηνπ δίλεη ν εθάζηνηε ζπγγξαθέαο. Οη απφςεηο ζρεηηθά κε ηνλ πφιεκν πνηθίινπλ θαη εμαξηψληαη απφιπηα απφ ηηο ζπγθπξίεο θαη ηηο ζπλζήθεο ηεο θάζε επνρήο. Παξά ηηο δηάθνξεο εξκελείεο πνπ έρνπλ δψζεη θαηά θαηξνχο ζην πφιεκν, ε ζεσξία ηνπ Θνπθπδίδε, πηζηή ζηελ δηαρξνληθφηεηα ηεο, αλαπαξηζηά θαιχηεξα ηελ ζεκαζία ηνπ, αλ ιάβεη θαλείο ππφςηλ φηη δελ αθνξά κφλν ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ πφιεκν, αιιά ε ζεσξία ηνπ επηβεβαηψλεηαη ζηνπο Ναπνιεφληηνπο πνιέκνπο, ζηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην πφιεκν θαη ζηνλ Φπρξφ πφιεκν. Δίλαη ν ίδηνο πνπ αληηιακβάλεηαη ηνλ πφιεκν σο αλαπφζηαην κέξνο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ν νπνίνο ζπλδέεηαη κε ηελ αιιαγή ζηνλ ζπζρεηηζκφ ηζρχνο ηφζν ζηνλ πιεζπζκφ, φζν θαη ζηνλ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο θαη ηερλνινγίαο. Ζ δηεζλήο αλαξρία πνπ επηθξαηεί ζην δηεζλέο ζχζηεκα είλαη ε αηηία πνπ δεκηνπξγνχληαη αλαζθάιεηεο θαη θφβνη ζηηο θξαηηθέο νληφηεηεο, ππεχζπλεο λα κεξηκλχζνπλ κφλεο γηα ηελ επηβίσζε ηνπο. Ζ έιιεηςε ξπζκηζηηθήο εμνπζίαο ζην δηεζλέο ζχζηεκα θαη νη θφβνη πνπ αληαλαθιά παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ζηξαηεγηθή ζπκπεξηθνξά ησλ θξαηψλ αιιά θαη ζηνλ ζπζρεηηζκφ ησλ δπλάκεσλ ζην δηεζλέο ζχζηεκα 1. Καηά ηελ άπνςε ηνπ, ηα θξάηε επεηδή είλαη «επαίζζεηα ζην θφζηνο», νθείινπλ λα δξνχλ νξζνινγηθά θαη λα ζηεξίδνπλ ηελ θάζε ηνπο πξάμε ζηελ ζρέζε 1 Αθανϊςιοσ Πλατιϊσ, Διεθνεύσ χϋςεισ και ςτρατηγικό ςτον Θουκιδύδη, ςελ. 33, εκδ. Εςτύα, 2000 10
θφζηνπο- νθέινπο, αθνχ ε ζπκπεξηθνξά ηνπο νθείιεη λα ηαπηίδεηαη απφιπηα κε ηα ζπκθέξνληα ηνπο. Δπηπιένλ, ν δάζθαινο ηεο βίαο, ν πφιεκνο φπσο ηνλ ραξαθηεξίδεη ν Θνπθηδίδεο, είλαη πάληα πηζαλφο ζηηο ζπλζήθεο ηνπ άλαξρνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο κε απνηέιεζκα ηα θξάηε λα είλαη πξνεηνηκαζκέλα γηα έλα ηέηνην ελδερφκελν. Καηά ζπλέπεηα, ζε έλα άθξσο έληνλν δηαθξαηηθφ αληαγσληζηηθφ ζχζηεκα, επηθξαηεί ν λφκνο ηεο ηζρχνο, φπνπ: O ηζρπξφο επηβάιιεη φηη ηνπ επηηξέπεη ε δχλακε ηνπ θαη ν αδχλακνο ππνρσξεί φζν ην επηβάιιεη ε αδπλακία ηνπ (Α.Πιαηηάο, 2000). Δλ ζπλερεία, ν εθπξφζσπνο ηνπ πνιέκνπ, Carl von Clausewitz, αληηιακβάλεηαη ηνλ πφιεκν σο κία αθεξεκέλε έλλνηα, ηνλ νπνίν νλνκάδεη θαη σο απφιπην πφιεκν. Με απηή ηελ ζεκαζία, ε ζχγθξνπζε δελ έρεη θάπνην ινγηθφ φξην, ηείλεη ζηα άθξα, αθνχ ε θάζε πιεπξά δελ έρεη πεξηνξηζκνχο ζηελ δχλακε πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη γηα λα επηδηψμεη ηνπ ζηφρνπο ηεο 2. Θεσξεί φηη ν πφιεκνο είλαη απεξηφξηζηνο ηφζν ζηνπο ζηφρνπο, φζν θαη ζηα κέζα ηνπ, ελψ ζε πεξίπησζε πνπ έλα θξάηνο εηηεζεί, ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα αλαθάκςεη. Δίλαη ππέξκαρνο ηεο θξάζεο: O πφιεκνο είλαη ε ζπλέρηζε ηεο πνιηηηθήο κε άιια κέζα, ππνζηεξίδνληαο φηη ν πφιεκνο είλαη κία πξάμε βίαο, φπνπ δελ επηδέρεηαη θαλφλεο, νχηε ζπλαηζζεκαηηζκνχο θαη επηβιέπεη ζηελ επηβνιή ηεο ζειήζεσο καο επί ηνπ αληηπάινπ. (C. Clausewitz, Πεξί πνιέκνπ). Με ηελ θξάζε απηή είλαη μεθάζαξν φηη ν ζθνπφο ηνπ πνιέκνπ, θαηά ηελ άπνςε ηνπ, είλαη αξρηθά πνιηηηθφο αιιά ππάξρεη θαη αληίζηνηρνο ζηξαηησηηθφο ζθνπφο φπνπ πξέπεη λα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα γηα λα ζπκπίπηεη κε ηνλ πνιηηηθφ, ψζηε λα παξζνχλ νη αλάινγεο ζέζεηο θαηά ηελ δηεμαγσγή ησλ εηξελεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ. ε κία ηέηνηα θαηάζηαζε, ν ζηξαηφο είλαη φξγαλν ηεο πνιηηηθήο αθνχ ε θπβέξλεζε νξίδεη ην ζηφρν, ηε γξακκή θαη ην ζθνπφ ηνπ πνιέκνπ. χκθσλα κ απηφλ, ε ζρέζε κεηαμχ πνιηηηθήο θαη ζηξαηνχ είλαη δεδνκέλε θαη ζπλερίδεηαη θαη κεηά ηελ έλαξμε ηνλ ερζξνπξαμηψλ, κε ηελ ππνηαγή ηνπ ζηξαηνχ ζηελ πνιηηηθή (C. Clausewitz, Πεξί πνιέκνπ). Σελ ζρέζε κεηαμχ πνιηηηθήο θαη θξάηνπο πνπ θαζνξίδεη ην δηεζλέο ζχζηεκα δελ ακθηζβεηεί νχηε ν Παλαγηψηεο Κνλδχιεο, ν νπνίνο πηζηεχεη φηη ν πφιεκνο είλαη ε ζπλέρεηα ηεο πνιηηηθήο αιιά ππφ δχν ζεκειηψδεηο έλλνηεο: α) φηαλ ν φξνο πνιηηηθή εθιακβάλεηαη κε ηελ αληηθεηκεληθή ηεο ζεκαζία: Ο πφιεκνο ζπλερίδεη ηελ πνιηηηθή ππφ ηελ έλλνηα φηη απνηππψλεη εθ ησλ πξαγκάησλ θαη αλεμάξηεηα απφ ηα ηξέρνληα κειήκαηα θαη βνπιήκαηα ησλ δξψλησλ ηελ θπζηνγλσκία απηή. 2 Clausewitz, C. von: Περύ πολϋμου, ςελ. 75-87, 6 η ϋκδοςη, εκδόςεισ Βϊνιασ, 1999 11
β) κε ηελ ππνθεηκεληθή ηεο ζεκαζία: Ζ πνιηηηθή ππνδειψλεη ηνπο ζθνπνχο θαη ηηο βιέςεηο ζπγθεθξηκέλσλ πξνζψπσλ κε βαξχλνληα ιφγν ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα ελφο ζπιινγηθνχ ππνθεηκέλνπ. ε κία ηέηνηα θαηάζηαζε, ν πφιεκνο ζπλερίδεη ηελ πνιηηηθή σο κέζν πξνο ηελ εθπιήξσζε απηψλ ησλ ζθνπψλ θαη απηψλ ησλ βιέςεσλ 3. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ν πφιεκνο απνηειεί έλα θαηλφκελν ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ην νπνίν είλαη απξφβιεπην θαη απαηηείηαη πξνζεθηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ δηεμαγσγή ηνπ αθνχ δηαθπβεχνληαη ηα δσηηθά ζπκθέξνληα ηνπ θξάηνπο. Ο Rousseau, αλαιχνληαο ηελ δηεζλή πνιηηηθή, ππνζηεξίδεη φηη ην θξάηνο πξέπεη λα είλαη ελεξγφ, ελλνψληαο επηζεηηθφ, αιιηψο παξαθκάδεη θαη δελ αλαπηχζζεηαη θαη απηφ δηφηη ν πφιεκνο είλαη έλα αλαπφθεπθην θαηλφκελν φπνπ νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα εηξεληθήο νκνζπνλδίαο είλαη κάηαηε 4. Δπηπξφζζεηα, ν εθπξφζσπνο ηνπ επηζεηηθνχ ξεαιηζκνχ John J. Mearsheimer, αληηιακβάλεηαη ηνλ πφιεκν, επεξεαζκέλνο απφ ην άλαξρν δηεζλέο ζχζηεκα θαη ηα θαηάινηπα ηνπ, ψο κηα ακθηιεγφκελε ζηξαηεγηθή πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ νη Μεγάιεο Γπλάκεηο πξνθεηκέλνπ λα απμήζνπλ ην κεξίδην ηνπο επί ηεο παγθφζκηαο ηζρχνο. Θεσξεί φηη ν πφιεκνο είλαη δήηεκα δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ην θξάηνο αθνχ απ απηφλ εμαξηάηαη αλ ην θξάηνο ζα θαηαιπζεί ή ζα επηβηψζεη θαη έαλ ε αζθάιεηα ηνπ ζα δηαηεξεζεί ή ζα ηεζεί ζε θίλδπλν. Γελ δηζηάδεη λα αλαθεξζεί ζηηο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο πνπ έρεη ε έθβαζε ηνπ πνιέκνπ ζε παγθφζκηα θιίκαθα θαη γη απηφ ην ιφγν πηζηεχεη φηη είλαη έλα άζθνπν εγρείξεκα 5. Σν πφζν ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη ν πφιεκνο ηφζν γηα ηελ επηβίσζε ηνπ θξάηνπο, ηελ επίηεπμε ησλ πνιηηηθψλ ηνπ ζθνπψλ φζν θαη γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ, καδί κε ηνλ πξνεγνχκελν ηνλίδεη θαη ν ζηξαηεγφο Sun Tzu, επηζεκαίλσληαο φηη: O πφιεκνο είλαη δήηεκα δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ην θξάηνο. Απ απηφλ εμαξηάηαη ην εάλ ην θξάηνο ζα επηβηψζεη ή ζα θαηαιπζεί, ην εάλ ε αζθάιεηα ηνπ ζα δηαηεξεζεί ή ζα ηεζεί ζε θίλδπλν. πλεπψο, απαηηείηαη πξνζεθηηθή θαη ζε βάζνο κειέηε ηνπ πνιέκνπ" 6. Καηά ηελ άπνςε ηνπ, είλαη έλα θαηλφκελν πνπ δηέπεηαη απφ ην ηπραίν, ην ζπγθπξηαθφ, ην απξφβιεπην θαη φρη απφ θαλφλεο. Δμαηηίαο απηψλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ, πξνηίλεη ηελ νξζνινγηθή ρξήζε ηνπ 3 Παναγιώτησ Κονδύλησ, Θεωρύα του πολϋμου, εκδ. Θεμϋλιο, 1999 4 Από τισ ςημειώςεισ του Rousseau για το L etat du guerre επικρύνοντασ το φυλλϊδιο του Αbbe Saint- Pierre με τύτλο Αιώνια ειρόνη, προςβϊςιμο: http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3ftitle=1010& chapter=144258&layout=html&itemid=27, (4 Απριλύου 2012) 5 John J. Mearsheimer, Η τραγωδύα τησ πολιτικόσ των Μεγϊλων Δυνϊμεων, ςελ. 306-308, εκδόςεισ Ποιότητα, 2006 6 Sun Tzu, Η τϋχνη του πολϋμου, εκδ. Παπαςωτηρύου, 2008 12
πνιέκνπ σο κέζν πνιηηηθήο, δειαδή κε πξνζεθηηθέο θηλήζεηο βαζηζκέλεο ζηελ ζρέζε θφζηνπο- νθέινπο. Ο πφιεκνο, δελ ππξνδνηείηαη απφ ζπλαηζζεκαηηθνχο ιφγνπο αιιά απφ ηελ δηαθχβεπζε ησλ δσηηθψλ ζπκθεξφλησλ ηνπ θξάηνπο αθνχ κπνξεί λα επεξεάζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ αζθάιεηα, ην κέιινλ, ηελ δηεζλή πνιηηηθή θαη ηηο ηχρεο ησλ πνιηηψλ ηνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε δηαθσλία ηνπ Νiccolo Machiavelli κε ηηο ζπκβαηηθέο αληηιήςεηο ηνπ πνιέκνπ, είλαη θαλεξή ζε πνιιά ζεκεία. Ζ δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ εθθξάδεηαη ζηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλεηαη ηελ έλλνηα ηνπ πνιέκνπ αθνχ ππνζηεξίδεη νηη ν πφιεκνο δελ δηεμάγεηαη κεηαμχ ησλ θξαηψλ αιιά κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαη δελ απνηειείηαη απφ ηελ άκεζε ρξήζε ηεο ζηξαηησηηθήο δχλακεο, αιιά απφ θάηη παξαπάλσ απ απηήλ, δειαδή απφ ηελ δηεζλή δηπισκαηία, ηελ εγρψξηα πνιηηηθή, ηελ γεσγξαθηθή γλψζε θαη ηελ ηζηνξηθή αλάιπζε. Παξφκνηεο απφςεηο κε ηνλ πξνεγνχκελν έρεη ν Immanuel Κant, ν νπνίνο πηζηεχεη φηη: «Ο πφιεκνο είλαη βαζηά ξηδσκέλνο ζηελ αλζξψπηλε θχζε, αθφκε θαη άλ ζεσξεζεί σο θάηη επγελέο, ζην νπνίν ν άλζξσπνο εκπλέεηαη απφ ηελ αγάπε ηνπ γηα ηελ ηηκή, ρσξίο εγσηζηηθά θίλεηξα» ( Αηψληα εηξήλε). Ο Thomas Hobbes, ππνζηεξηθηήο ηεο ζρέζεο ηνπ αλζξψπνπ κε ηνλ πφιεκν, ππνζηεξίδεη ζην «Λεβηάζαλ», φπνπ πνιινί ζρνιηαζηέο ακθηζβεηνχλ ηελ ηδέα ηνπ, φηη έλα κεκνλσκέλν άηνκν αγσλίδεηαη ελαληίνλ άιισλ θαη αλαδεηά κηα ζχκβαζε γηα ηελ εηξήλε. Σελ δηαθσλία ηνπ ζηελ ζέζε απηή, εθθξάδεη ν Kenneth Waltz ππνζηεξίδνληαο φηη: «Δλψ δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε αλζξψπηλε θχζε παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ πφιεκν, δελ κπνξεί απφ κφλε ηεο λα εμεγήζεη ηφζν ηνλ πφιεκν, φζν θαη ηελ εηξήλε, εθηφο απφ ηελ απιή δήισζε φηη κεξηθέο θνξέο παιεχεη θαη κεξηθέο θνξέο δελ ην θάλεη» 7. Ζ κεγάιε γθάκα ησλ απφςεσλ γηα ηνλ πφιεκν είλαη θαλεξή, αθνχ ν θαζέλαο δίλεη ηελ δηθή ηνπ εξκελεία θαη εθθξάδεη ηελ δηθή ηνπ άπνςε γηα ην πσο ηνλ αληηιακβάλεηαη. Όπσο ηζηνξηθά απνδεηθλχεηαη, ν πφιεκνο κε νπνηαδήπνηε εξκελεία θαη αλ ηνπ δνζεί, απνηειεί ζεκαληηθφ κέξνο ηεο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο, ελψ ν ζηξαηφο είλαη απαξαίηεην εξγαιείν γηα ηελ επηηεπμε ηνπ. Γηα πνηφ ιφγν φκσο νη θξαηηθέο νληφηεηεο έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε θαη θαηαθεχγνπλ ζηελ πην αθξαία κνξθή ηεο βίαο, δειαδή ζηνλ πνιέκν; 7 Ο ϊνθρωποσ, το κρϊτοσ και ο πόλεμοσ, Kenneth N. Waltz, εκδ. Ποιότητα, 2010 13
ΙΙ) Πνηά είλαη ηα αίηηα ηνπ πνιέκνπ; ηo άλαξρν δηεζλέο ζχζηεκα, ε άληζε αλάπηπμε θαη ε άληζε θαηαλνκή ηζρχνο κεηαμχ ησλ θξαηψλ, ησλ πεξηθεξεηψλ θαη ησλ επείξσλ ππξνδνηεί ηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ ηνπο κε απνηέιεζκα λα κελ δηζηάδνπλ λα θαηαθχγνπλ ζηνλ πφιεκν, κε θχξην ζηφρν ηελ επηβίσζε ηνπο. Ζ ηζηνξία έρεη δηδάμεη επαλειεηκέλα φηη ηα δηιήκκαηα αζθαιείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θξαηηθέο νληφηεηεο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ζηξαηεγηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη ζηελ ελδερφκελε εκπινθή ηνπο ζηνλ πφιεκν (π.ρ. ε ζπκπεξηθνξά ηεο πάξηεο ζην λα εκπιαθεί ζε πφιεκν, εμαξηήζεθε απφ ηελ αλεζπρεηηθή αλάπηπμε ηεο Αζήλαο). Ζ αληηκεηψπηζε ησλ αηηηψλ πνιέκνπ, εθ ησλ νπνίσλ ε άληζε αλάπηπμε ησλ θξαηηθψλ δξψλησλ, νη δηαθξαηηθέο δηαθνξέο ηνπο, ε χπαξμε εγεκνληθψλ ζπκπεξηθνξψλ, ε κε εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ θαη ε έιιεηςε ελφο ζπζηήκαηνο ζπιινγηθήο αζθάιεηαο, ζα κπνξνχζε λα ζπλεηζθέξεη ζηελ ζηαζεξφηεηα ηνπ δηαθξαηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ζηελ απνθπγή ησλ ζπγθξνχζεσλ. Χζηφζν, έλα ηέηνην ελδερφκελν, δελ ελδέρεηαη ειπηδνθφξν αθνχ ε εθαξκνγή ησλ παξαπάλσ απνηειεί γηα ην άκεζν κέιινλ ζελάξην επηζηεκνληθήο θαληαζίαο κε ηελ απεηιή ηνπ πνιέκνπ λα ππνβφζθεη ζπλερψο. ΙΙΙ) Ση ξόιν παίδεη ε εζηθή ζηνλ πόιεκν; Ση ζηάζε ηεξεί ην θξάηνο πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνίεζεη ηα ζπκθεξφληα ηνπ πξίλ θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ; Tη ξφιν έρεη ε εζηθή ζ απηφ ην κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο; Γηα θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ ξφινπ ηεο εζηθήο ζηα πιαίζηα ηνπ πνιέκνπ είλαη θξφληκν λα γίλεη αλαθνξά ζηηο δχν θαηεγνξίεο ηεο ζεσξίαο ηνπ πνιέκνπ: - H πξψηε θαηεγνξία αθνξά ην «jus ad bellum» ην νπνίν θαζνξίδεη γηαηί θαη πφηε κπνξεί λα παξαθακθεί ε αληίιεςε ελαληίνλ ηεο κε βίαο θαη έλα θξάηνο λα είλαη δηθαηνινγεκέλν λα εηζρσξήζεη ζηνλ πφιεκν. - Ζ δεχηεξε θαηεγνξία αθνξά ην «jus in bello» ζην νπνίν θαζνξίδνληαη ηα θξηηήξηα γηα ηελ ζσζηή δηεμαγσγή ηνπ πνιέκνπ θαη ζέηεη ηνπο πεξηνξηζκνχο φζνλ αθνξά ηα κέζα πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζ απηφλ 8. O Carl von Clausewitz παξφιν πνπ δέρεηαη ηνλ πφιεκν σο κία ζηαζεξή πηζαλφηεηα, έρεη κία πην ζπγθξαηεκέλε αληίιεςε ησλ θαηάιιεισλ ρξήζεσλ ηεο βίαο. Γηαθσλεί κε ηελ θνηλή εζηθή θαη ην δηεζλέο δίθαην φζνλ αθνξά ηηο απνθάζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ 8 James F. Childress, Just- war theories, Theological studies, ςελ. 63-94, 1978 14
ζπκκεηέρνπλ ζηνλ πφιεκν αθνχ θαηά ηελ άπνςε ηνπ δελ έρνπλ λφεκα ηα δεηήκαηα δενληνινγίαο φηαλ απνθαζίδεη θάπνηνο λα πάεη ζηνλ πφιεκν θαη ζεσξεί θαηάιιειεο ηελ κεηξηνπάζεηα θαη ηελ απηνζπγθξάηεζε. Δπηπιένλ, ν Θνπθηδίδεο πηζηεχεη φηη, ζε αληίζεζε κε ηελ πεξίνδν εηξήλεο θαη επκάξεηαο φπνπ ηα θξάηε έρνπλ κεγαιχηεξν πεξηζψξην γηα εζηθέο επηινγέο, ζην άλαξρν δηεζλέο ζχζηεκα κείσλεηαη απηφ ην πεξηζψξην. Ο πφιεκνο σζεί ηα θξάηε ζε αθξφηεηεο θαη δηεμάγεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ αληαγσληζκνχ φπνπ ηα πεξηζψξηα εζηθψλ επηινγψλ είλαη ιηγνζηά. Δπνκέλσο ζε κία θαηάζηαζε ζηελ νπνία δηαθηβεχεηαη ε αζθάιεηα, ην κέιινλ θαη ε ζέζε ηνπ θξάηνπο ζην δηεζλέο ζχζηεκα, ην δίθαην θαη ε εζηθή ππνηάζζνληαη ζηελ ηδέα ηνπ raison d etat (Α. Πιαηηάο, 2000). Ζ κεγάιε αληζφηεηα ηζρχνο φηαλ επηθξαηεί ζην δηεζλέο ζχζηεκα, φπνπ δελ ιείπνπλ νη ζπγθξνχζεηο ζηηο νπνίεο ππνλνκεχνληαη ηα ζπκθέξνληα επηβίσζεο θαη αζθάιεηαο, ην κφλν ζίγνπξν είλαη φηη ηα θξάηε δελ ζέηνπλ σο πξνηεξαηφηεηα ζηελ ζηξαηεγηθή ηνπο ηελ ηήξεζε ησλ εζηθψλ θαλφλσλ θαη ησλ αξρψλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ, αιιά ηελ εμαζθάιηζε ηεο επηβίσζεο ηνπο σο επηηαθηηθή αλάγθε. Ο πφιεκνο, παξά ηελ πεξίπινθε θχζε ηνπ, δηαθξίλεηαη απφ κηα απιή δηακάρε αθνχ ππάξρεη κεγάιε δηαθνξά ζηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο αιιά θαη ζηελ ζεκαζία πνπ έρεη γηα ην θξάηνο θαη ηνπο πνιίηεο ηνπ. Γελ ηίζεηαη ακθηβνιία γηα ηελ άξξεθηε ζρέζε κεηαμχ ηεο πνιηηηθήο θαη ηνπ ζηξαηνχ, θαζψο θαη ηνπ ξφινπ πνπ παίδνπλ ηα ζπκθέξνληα ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ ζηελ δηεμαγσγή ηνπ πνιέκνπ. ε αληίζεζε κε ηνπο πνιέκνπο ηνπ παξειζφληνο πνπ αθνξνχζαλ δηαδηθαζίεο ζρεηηθέο κε ην εζληθφ γίγλεζζαη, νη πεξηζζφηεξνη κεγάινη πφιεκνη έρνπλ μεζπάζεη ιφγσ ηεο άληζεο θαηαλνκήο ηζρχνο κεηαμχ ησλ θξαηηθψλ δξψλησλ, ηελ νπνία δελ δηζηάδνπλ λα εθκεηηαιεπηνχλ νη εγεκνληθέο δπλάκεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αιιαγή ηνπ ηζρχνληνο εδαθηθνχ θαη θπξηαξρηθνχ θαζεζηψηνο ππέξ ηνπο 9. Όπσο νξζά επηζεκαίλεη ν Παλαγηψηεο Ήθαηζηνο: O πφιεκνο σο θαηλφκελν ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ δελ έρεη κία απηφλνκε ινγηθή αιιά εμαξηάηαη απφ ηνπο ζθνπνχο πνπ ζέηεη ε πνιηηηθή, ε νπνία αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ κεγάιε πνηθηιία ησλ πνιηηηθψλ ππνθεηκέλσλ ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο (Π. Ήθαηζηνο, 2002). Σν θαηλφκελν ηνπ πνιέκνπ, ην νπνίν απνηειεί θξίζηκν παξάγνληα γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο, δελ έρεη ζηαζεξνπνηεζεί θαη ζα ζπλερίδεη λα είλαη παξψλ εληφο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο ζην άκεζν κέιινλ, φζν νη αληζνηήηεο ηζρχνο θαη άληζεο αλάπηπμεο ζα θαξαδνθνχλ θαη ηα θξάηε ζα πξνζπαζνχλ λα απμήζνπλ ηελ ηζρχ ηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο αληηπάινπο ηνπο. Όπσο πξνκελχεη ν R. Giplin: 9 Παναγιώτησ Ήφαιςτοσ, Ο πόλεμοσ και τα αύτια του: Σα πολλϊ πρόςωπα του ηγεμονιςμού και τησ τρομοκρατύασ, εκδ. Ποιότητα, 2η ϋκδοςη, 2002 15
Ο θφζκνο ζα ζπλερίζεη λα ζπγθξνχεηαη φζν δελ ζα ππάξρεη ηξφπνο εμεπξεπζεο δηεζλνχο αιιαγήο. ΙV) Η έλλνηα θαη ε ζεκαζία ηνπ πνιέκνπ ζηελ ζύγρξνλε επνρή Ζ έλλνηα ηνπ πνιέκνπ ζηνλ λέν ππφ δηακφξθσζε θφζκν άιιαμε ξηδηθά, απνθηψληαο λέεο εθθάλζεηο, κνξθή θαη ραξαθηήξα. Οη «παιηνί» πφιεκνη πνπ θαζνδεγνχληαλ απφ ηηο ηδενινγίεο θαη ηα πνιηηηθά θίλεηξα, αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηνπο «λένπο πνιέκνπο» πνπ πξνζδηνξίδνληαη απφ ρακεινχ επηπέδνπ ζπγθξνχζεηο, ρσξίο ζαθψο νξηνζεηεκέλε πξψηε γξακκή κάρεο, ελψ παξαηεξείηαη ε αδπλακία δηάθξηζεο κεηαμχ ακάρσλ- καρεηψλ. Ζ δηάθξηζε απηή ζηελ λέα επνρή, γίλεηαη φιν θαη πην δχζθνιε, αθνχ ν πφιεκνο θαηαπίλεη ηελ εηξήλε, θηάλεη ζηελ πην αθξαία απφιεμε ηνπ θαη γίλεηαη νινθιεξσηηθφο 10. ηε λέα πξαγκαηηθφηεηα, ν πφιεκνο ραξαθηεξίδεηαη σο ραψδεο, πεξίπινθνο θαη βξψκηθνο, ελψ ππξνδνηείηαη απφ δηαθνξεηηθά αίηηα, φπσο απφ ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ηξνκνθξαηίαο, ηελ ππεξάζπηζε δηαθφξσλ ζξεζθεπηηθψλ ή εζληθψλ κεηνλνηήησλ θαη ηελ εμάπισζε ησλ φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο. ηελ δηεμαγσγή ηνπ, δελ παίξλνπλ κέξνο κφλν ζπγθξνηεκέλα ηαθηηθά ζηξαηεχκαηα, αιιά ιακβάλεη ρψξα έλα επξχ πεδίν απφ παίθηεο φπσο, γπλαίθεο, παηδηά- ζηξαηηψηεο, κεγαιέκπνξνη λαξθσηηθψλ, πνιέκαξρνη, έηνηκνη φινη λα ζπζηαζηνχλ γηα λα επηηχρνπλ ηνλ ζθνπφ ηνπο 11. Ο πφιεκνο, είηε κε ηελ έλλνηα ηνπ δηαθξαηηθνχ, είηε κε ηελ έλλνηα ηνπ δηεζλνχο πνιέκνπ έρεη πεξηνξηζηεί αξθεηά, απ φηη πξηλ ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ πνιέκνπ. Ζ «ζηξαηησηηθή επαλάζηαζε» πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ λέα επνρή, ζπλνδεχεηαη απφ αιιαγέο ζηνλ ηερλννηθνλνκηθφ ηνκέα, νη νπνίεο έρνπλ ζπλέπεηεο ζηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ πνιέκνπ αιιά θαη ζηελ ράξαμε ζηξαηεγηθήο. Ζ ηερλνινγία κε ηηο λέεο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη -νη νπνίεο εμειιίζζνληαη δηαξθψο- έρεη κεηαηξέςεη ξηδηθά ηελ κνξθή ησλ ζπγθξνχζεσλ ζην δηεζλέο ζχζηεκα. Ο πφιεκνο δελ δηεμάγεηαη πιένλ κε θνθηεξά φπια αιιά κε απηφλνκνπο ζηξαηηψηεο, νη νπνίνη κε ηελ βνήζεηα ηεο θνξεηήο κηθξνηερλνινγίαο κπνξνχλ λα πιήηηνπλ ζηφρνπο απνηειεζκαηηθά (Π. Κνλδχιεο, 1999). Ζ εηζξνή ηεο 10 Παναγύωτησ Κονδύλησ, Θεωρύα του πολϋμου, εκδ. Θεμϋλιο, 1999 11 Ιωϊννησ Χρόςτου, Η ιδιωτικοπούηςη του πολϋμου: μια νϋα πραγματικότητα, τρατιωτικό Επιθεώρηςη, Ιαν.- Φεβρ. 2007 16
ηερλνινγίαο ζηα ζέαηξα ησλ επηρεηξήζεσλ, κεηψζε ηνλ πνιηηηθφ ραξαθηήξα ηνπ πνιέκνπ - ρσξίο σζηφζν λα ηνλ εμαιείςεη- ελψ αχμεζε ην θφζηνο δηεμαγσγήο ηνπ 12. Δπηπξφζζεηα, άιιαμε ξηδηθά ηελ ζρέζε νηθνλνκηθήο θαη ζηξαηησηηθήο δχλακεο θαη θαηά ζπλέπεηα ηελ ζρέζε ηζρπξνχ- αδχλακνπ, αθνχ πξνζθέξεη ηελ ίδηα δπλαηφηεηα ζ φια ηα θξάηε πνπ έρνπλ πξφζβαζε ζηηο λέεο ηερλνινγίεο. Οη λένη παίθηεο ζην παηρλίδη ηνπ πνιέκνπ, δειαδή ε ηερλνινγία θαη νη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη, απνηέιεζαλ θαηαιπηηθφ παξάγνληα γηα ηα αδχλακα θξάηε δηφηη ηνπο δφζεθε ε δπλαηφηεηα λα κεηαθέξνπλ ηνλ πφιεκν ζηελ επηθξάηεηα ηνπ ηζρπξνχ. Οη «αζζχκεηξεο απεηιέο», δειαδή θάζε είδνπο ρηππήκαηα ζην έδαθνο ηνπ ερζξνχ θαη ζε ζηξαηεγηθνχ ραξαθηήξα εγθαηαζηάζεηο, ραξαθηεξίδνπλ ηνπο λένπο πνιέκνπο νη νπνίνη πιένλ κεηαθξάδνληαη κε νηθνλνκηθνχο φξνπο. Απφ ηελ κία πιεπξά, ζεκαληηθή παξάκεηξν ζηνλ πφιεκν άξρηζε λα απνθηά ε δχλακε ηεο πιεξνθφξεζεο κε ηελ ηαρεία κεηάδνζε ησλ εηδήζεσλ θαη ησλ εηθφλσλ ζ φιν ηνλ θφζκν. Απηή ε λέα δπλαηφηεηα έπαίμε θαηαιπηηθφ ξφιν ζηνλ επεξεαζκφ ηεο θνηλήο γλψκεο ησλ εγεκνληθψλ θξαηψλ, νη θνηλσλίεο ησλ νπνίσλ δελ επηζπκνχζαλ νη αλακεηξήζεηο ηζρχνο λα κεηαθέξνληαη ζην έδαθνο ηνπο (π.ρ Βηεηλάκ, νκαιία, Αθγαληζηάλ) 13.Σα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, απνηέιεζαλ ζεκειηψδε κεηαβιεηή ζηνπο λένπο πνιέκνπο, πξνζδίδνληαο ηνπο ηνλ ραξαθηεξηζκφ «ηειενπηηθνί πφιεκνη». Σν ηειενπηηθφ κέζν απέθηεζε ηελ δχλακε λα θαηεπζχλεη ηελ εκεξήζηα δηάηαμε ζε ζέκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη δηεζλνχο αζθάιεηαο, αθνχ ρξεζηκνπνηήζεθε σο εξγαιείν ησλ εγεκνληθψλ θξαηψλ (ζπλήζεο πξαθηηθή ησλ Ζ.Π.Α.) κε ζθνπφ λα παξαπιεξνθνξεί ηελ παγθφζκηα θνηλή γλψκε ζε πεξίπησζε ππέξ ηνπ ζπκθέξνληνο ηεο πνιηηηθήο ειίη ηνπο ή παξαπιάλεζεο ηνπ ερζξνχ κε ηελ κεηάδνζε ςεπδψλ εηδήζεσλ 14. Καζνδεγνχκελα ηειενπηηθά κέζα αξθεηέο θνξέο έρνπλ παξνπζηάζεη ςεπδείο εηθφλεο, πξνθεηκέλνπ λα κελ πξνθαιέζνπλ ηελ ιατθή αληίδξαζε θαη λα απνζηαζηνπνηήζνπλ ηελ θνηλή γλψκε απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ησλ πνιεκηθψλ επηρεηξήζεσλ 15. Σελ εμαξηεκέλε πνιηηηθή ησλ Μ.Μ.Δ., επηβεβαηψλεη θαη ε έξεπλα ηνπ παλεπηζηήκηνπ Sonoma, απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο νπνίαο, δηαπηζηψζεθε ε ζηελή επηρεηξεκαηηθή ζρέζε κεηαμχ αηφκσλ πνπ απαξηίδνπλ ηα δηνηθεηηθά ζπκβνχιηα ησλ δέθα κεγαιχηεξσλ θαλαιηψλ ζηηο Ζ.Π.Α. κε 228 εζληθέο θαη δηεζλείο 12 Hedley Bull, Η ϊναρχη κοινωνύα, εκδ. Ποιότητα, 2002 13 Παναγύωτησ Ήφαιςτοσ, Ο πόλεμοσ και τα αύτια του, εκδ. Ποιότητα, 2002 14 Ανδρϋασ Λιαρόπουλοσ, τρατηγικό επικοινωνύα και τηλεοπτικό κϊλυψη του πολϋμου ςτην εποχό τησ πληροφορύασ, Φιλελεύθερη ϋμφαςη, 2011 15 Der Derian James, Virtual war/virtual theory, International affairs, no 4, vol. 76, ςελ. 771-778, 2000 17
εηαηξείεο, θάπνηεο απφ ηηο νπνίεο είλαη: ε Goldman Sachs, ε Halliburton, ε Lehman Bros, ε Microsoft, ε Oracle, ε Lockheed Martin, ε Boeing 16. Απφ ηελ άιιε, ε ηερλνινγία απέθηεζε ηελ δχλακε λα επεξεάδεη ηνλ παγθφζκην ζπζρεηηζκφ δπλάκεσλ θαη ηελ ζηξαηεγηθή ζηαζεξφηεηα ησλ θξαηψλ. Ζ δπλαηφηεηα πνπ πξφζθεξε κε ηελ απφθηεζε ππξεληθψλ άιιαμε ξηδηθά ηελ ζρεηηθή δχλακε ησλ θξαηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα νιφθιεξν ην δηεζλέο ζχζηεκα αθνχ ε βία κεηαμχ ησλ θξαηψλ πεξηνξίζηεθε ιφγσ ηνπ θφβνπ ππξεληθήο αλακέηξεζεο. Σα ππξεληθά, ζηαζεξνπνίεζαλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ππξεληθψλ δπλάκεσλ θαη αλάγθαζαλ ηα θξάηε λα ζπκπεξηθέξνληαη κε νξζνινγηθφ ηξφπν θαη κεηξηαζκφ ψζηε λα απνθχγνπλ ηελ απεηιή ηνπ ππξεληθνχ νινθαπηψκαηνο. Ζ δχλακε πνπ έδσζε ε λέα ηερλνινγία κε ηελ απφθηεζε ππξεληθψλ νδήγεζε ζηελ απνηξνπή, ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ πνιεκηθψλ αλακεηξήζεσλ θαη ζηελ ππξεληθή εμηζζνξφπεζε κεηαμχ ησλ θξαηψλ. Οη ππναλάπηπθηεο ρψξεο ηνπ Νφηνπ, θάπνηεο απφ ηηο νπνίεο ζεσξνχληαη πιένλ σο νη λένη ππξεληθνί πξνκεζεπηέο (π.ρ Παθηζηάλ, Ηλδία, Αξγεληηλή, Ηξάλ) κπνξνχλ πιένλ λα αλακεηξεζνχλ κε ηηο ρψξεο ηνπ Βνξξά. Ζ είζνδνο ησλ ππξεληθψλ έζεζε λένπο φξνπο ζην «παηρλίδη ηνπ πνιέκνπ», αθνχ πεξηφξηζε ηηο θηλήζεηο ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ ζην Σξίην Κφζκν θαη αχμεζε ηελ ζεκαζία ησλ πεξηθεξεηαθψλ δπλάκεσλ 17. Πξνο ην παξφλ ηελ απεηιή ηνπ ππξεληθνχ νινθαπηψκαηνο ηελ έρνπλ δηαδερηεί νη κηθξνί εζληθνί πφιεκνη. απηνχο ζπληειείηαη ε κέηξεζε δπλάκεσλ ζρεηηθά κε ην αλ θαη θαηά πφζν θάπνηεο δπλάκεηο (π.ρ Ρσζία, Κίλα, Ηλδία) θαη έπεηηα πεξηθεξεηαθέο δπλάκεηο (π.ρ Σνπξθία, Ηξάλ, Βξαδηιία) ζα κπνξνχζαλ λα αληηπαξαηεζνχλ κε ηηο Ζ.Π.Α (Π. Κνλδχιεο, 1999). Οη λέεο εμειίμεηο ζην ηερλννηθνλνκηθφ ηνκέα φζνλ αθνξά ην επίπεδν ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ, ιεηηνχξγεζαλ σο εμηζνξξνπεηήο αληζνηήησλ θαη επλφεζαλ πεξηζζφηεξν ηηο νηθνλνκηθά αζζελέζηεξεο δπλάκεηο (π.ρ. Ρσζία, Κίλα). Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ε δηαζπνξά ησλ ππξεληθψλ φπισλ αιιά θαη άιισλ κέζσλ καδηθήο θαηαζηξνθήο ζηνλ Σξίην Κφζκν ζίγεη ηα ζπκθέξνληα ησλ ρσξψλ ηνπ Βνξξά (π.ρ. απμάλεη ην θφζηνο ελδερφκελεο επέκβαζεο). Οη «λένη» πιένλ πφιεκνη πνπ απαξηίδνπλ ην δηεζλέο ζχζηεκα, ιφγσ ηεο ηδηνκνξθίαο ηνπο, απαηηνχλ έλα λέν είδνο ζηξαηνχ, κε ζηξαηεγηθή επειημία, κε άξηηα εθπαηδεπκέλν 16 Matthias Chang, Brainwashed of war: Programmed to kill, The military-industrialmedia complex propaganda behind the cold war, The Vietnam& the war on terrorism, ςελ, 255-56, εκδ. American Free Press, Pensylvania, 2006 17 Αθανϊςιοσ Πλατιϊσ, Σο νϋο διεθνϋσ ςύςτημα: Ρεαλιςτικό προςϋγγιςη των διεθνών ςχϋςεων, εκδ. Παπαζόςησ, 1995 18
ζηξαηφ, εμνπιηζκφ, νκάδεο πνπ ζα ιακβάλνπλ απνθάζεηο θαη ζα είλαη ζπλδεδεκέλνη ζε έλα δίθηπν. Χζηφζν, φζν ε θχζε ηνπ πνιέκνπ κεηαβάιιεηαη θαη φζν νη δπηηθέο δπλάκεηο αξλνχληαη λα επέκβνπλ θαη λα πιεξψζνπλ ην θφζηνο πνπ απαηηεί ε ζπιινγηθή αζθάιεηα, δεκηνπξγείηαη έλα ηεξάζηην θελφ. Απηφ ην θελφ κεγαιψλεη ηφζν κε ηελ απάζεηα ησλ δπηηθψλ ρσξψλ (εθηφο θαη αλ ππάξρνπλ πινπηνπαξαγσγηθνί πφξνη), φζν θαη κε ηελ αδπλακία ησλ δηεζλψλ ζεζκψλ (π.ρ. ΟΖΔ) λα ζπλδξάκνπλ ζηελ δηεζλή ηάμε. Οη δηεζλείο ζεζκνί, δελ είλαη ιίγεο νη θνξέο πνπ έρνπλ αλαδεηρζεί σο εχζξαπζηνη ζεζκνί ηάμεο (π.ρ. ζηνλ πφιεκν ηνπ Ηξάθ) θαη εμαξηεκέλνη παξάγνληεο εγεκνληθψλ αμηψζεσλ ππεξ γεσπνιηηηθψλ ζπκθεξφλησλ κίαο ή πνιιψλ ηζρπξψλ εγεκνληθψλ δπλάκεσλ (Π. Ήθαηζηνο, 2002). Σν θελφ πνπ δεκηνπξγήζεθε ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο, ήξζαλ λα ζπκπιεξψζνπλ νη ηδησηηθέο εηαηξείεο κε επηρεηξεζηαθή δνκή θαη ζηξαηεγηθή, έηνηκεο λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ δηεμαγσγήο ηνπ πνιέκνπ. Οη επηρεηξήζεηο ζε αζηαζείο πεξηνρέο φπσο ζηελ Νφηηα Ακεξηθή, ζηελ Αθξηθή θαη ζηελ Αζία δεκηνχξγεζαλ ηελ αλάγθε γηα επέκβαζε κε ηελ βνήζεηα κηθξψλ ηδησηηθψλ ζηξαηψλ πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάινπλ ζηελ εγθαζίδξπζε ηεο «δεκνθξαηίαο», ηεο εηξήλεο θαη ζηελ αλαζπγθξφηεζε ησλ λέσλ θξαηψλ. ηελ εμεηδίθεπζε θαη ζηελ αθξίβεηα πνπ απαηηνχζαλ απηνί νη λένη πφιέκνη, ν ηδησηηθφο θιάδνο κπφξεζε θαη αληαπνθξίζεθε, αξπάδνληαο ηελ επθαηξία γηα ηελ ζχλαςε φιν θαη πεξηζζφηεξν θεξδνθφξσλ ζπκβνιαίσλ. Ζ ηαρχηεηα θαη ε πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ πξφζθεξαλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ άλζηζε ηνπ εκπνξίνπ ησλ φπισλ αιιά θαη ηελ ηερλνινγηθή επαλάζηαζε, βνήζεζε ζην λα αλαπηπρζεί ν θιάδνο κε κεγάιε ηαρχηεηα απαιιάζνληαο ηηο θπβεξλήζεηο απφ ηα «βαξίδηα» πνπ είραλ ζηα πφδηα ηνπο αιιά παξάιιεια δεκηνπξγψληαο ηελ εμάξηεζε ηνπο απ απηφλ. Παξά ηηο λέεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, ηνπο λένπο παξάγνληεο θαη παίθηεο πνπ έιαβαλ ρψξα ζην δηεζλέο ζχζηεκα, ην θξάηνο ζπλερίδεη λα έρεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν. Ζ δηεζλή θνηλσλία, πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζεη ην ζχζηεκα ησλ θξαηψλ, πξνζπαζεί λα πεξηνξίζεη ηελ ρξήζε βίαο θαη ηνλ πφιεκν ζε αλεθηά πιαίζηα (Ζ. Βull, 2002). Ζ απεηιή ηνπ πνιέκνπ θαη ν κεραληζκφο ακνηβαίαο απνηξνπήο κεηαμχ ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ ιφγσ ησλ ππξεληθψλ, έρεη πεξηνξίζεη ηνλ αλεμέιεγθην πνιέκν σο κέζν επίιπζεο ησλ δηαθνξψλ ηνπο θαη έρεη θαζνξίζεη ηελ ζέζε ηνπ ζην δηεζλέο ζχζηεκα. Όζνλ αθνξά ην ππξεληθφ επηπεδν, αθνχ απηφ πιένλ έρεη ηνλ πξψην ξφιν, ε ηερλνινγία απμάλεη ηελ ζηαζεξφηεηα ζην δηεζλέο ζχζηεκα ιφγσ ηνπ θφβνπ αιιεινθαηαζηξνθήο, ελψ ζην ζπκβαηηθφ επίπεδν ηελ κεηψλνπλ. Παξά ηνπο λένπο παίθηεο, ηηο αιιαγέο ζηελ κνξθή θαη ζηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ, ν 19
πφιεκνο ζα ζπλερίζεη λα απαζρνιεί ηελ δηεζλή θνηλφηεηα, φζν ζα δηαθπβεχνληαη ηα δσηηθά ζπκθέξνληα ησλ θξαηψλ. 20