ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΥΟ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜΗΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Β. Καρβουντζή, Μ. Παπαβασιλείου
Καλός χώρος είναι εκείνος που χρησιμοποιείται και η ανθρώπινη συμπεριφορά, κίνηση και στάση, συσχετίζεται διακριτά με τη χωρική δομή και τις θεάσεις που δημιουργούνται από την διάρθρωση του χώρου. 1] [1] Y. BADA, A FARHI. EXPERIENCING URBAN SPACES: ISOVISTS PROPERTIES AND SPATIAL USE OF PLAZAS. Department of Architecture, Mohamed Khider University - Biskra, Alge, Courrier du Savoir N 09, Mars 2009, pp.101-112
ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ Η χρήση του χώρου καθορίζεται από δύο παραμέτρους: την κίνηση δια μέσου ή προς τον χώρο και η παραμονή των ανθρώπων σ αυτόν. Η κίνηση συσχετίζεται ισχυρά με την ενσωμάτωση του χώρου στη δομή του ευρύτερου ιστού, ενώ η στάση και η παραμονή των ανθρώπων μέσα στον χώρο καθορίζονται από το πώς οργανώνεται αντιληπτικά ο χώρος έτσι ώστε να προσελκύσει και τελικά να προάγει αυτές τις δραστηριότητες. Η αντιληπτική οργάνωση σημαίνει την οπτική σύνδεση των επιμέρους τμημάτων του χώρου μεταξύ τους αλλά και την σύνδεση του συνόλου με το ευρύτερο περιβάλλον.
Edward T Hall (1966) όρισε την έννοια των proxemics για το βαθμό εγγύτητας των ανθρώπινων συνευρέσεων στο δημόσιο μέσα από τις διαφορετικές κουλτούρες. Hall, Edward T. The Hidden Dimension. New YorkQ Doubleday, 1966.
Ο W. H. Whyte από το 1969 διενέργησε μια 10ετή έρευνα με επίκεντρο τις νέες πλατείες στη Νέα Υόρκη, υποστηρίζοντας οτι οι επιτυχημένοι χώροι στην πόλη συνδέονται κυρίως με την εγγύτητα στη ζωή του δρόμου. Whyte, William H. The Social Life of Small Urban Spaces. Whashington D.C.: Conservation Foundation, 1980.
Ο Christopher Alexander (1977) διερευνώντας τα μοτίβα των ανθρώπινων δράσεων στο δημόσιο χώρο επισημαίνει τη σημασία των ορίων στο δημόσιο χώρο, που είτε παραλαμβάνουν τη δράση, είτε τροφοδοτούν τον χώρο. Alexander, C. 1977, A Pattern language, Oxford University Press.
Ο Ian Gehl (1987) διετύπωσε τις τρείς κατηγορίες ανθρώπινων δρασηριοτήτων στην πόλη: τις υποχρεωτικές (που είναι λιγότερο εξαρτημένες από την ποιότητα του δημόσιου χώρου, τις επιλεκτικές άμεσα εξαρτημένες από τις συνθήκες χώρου και περιβάλλοντος και τις κοινωνικές που εξαρτώνται από την ανθρώπινη παρουσία στο δημόσιο χώρο. Gehl Jan, Life Between Buildings, Architektens Forlag. 2001
Πηγή: Hillier, B., 1996, Space Is The Machine, Cambridge, University press. Ο Bill Hillier (1992) τονίζει οτι οι καλύτεροι χώροι για μη προγραμματισμένη στάση εξαρτώνται λιγότερο από από πόλους έλξης ή εγκαταστάσεις και συνδέονται περισσότερο με τις οπτικές συνδέδεις με άλλους χώρους (όπως αυτές εγγράφονται στο οπτικό πεδίο του στατικού παρατηρητή στον χώρο). Hillier, B., Penn A Hanson J, Grajewski T, Xu J, 1992, Natural Movement: or, Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement Environment and Planning B: planning and design, 19,29-66
Η Θεωρία της Φυσικής Κίνησης Ο Bill Hillier εισάγει την έννοια της φυσικής κίνησης. Η πόλη όπως λέει είναι ένα μεγάλης κλίμακας φυσικό και χωρικό σύστημα που αποτελεί την εγγραφή των λειτουργικών μετασχηματισμών της κοινωνίας μέσα από την ιστορία, ενώ παράλληλα συγκροτεί τις χωρικές πειθαρχίες για κάθε μελλοντική της εξέλιξη. Πηγή: Hillier, B., 1996, Space Is The Machine, Cambridge, University press. Bill Hillier. Cities as movement economies. Cambridge University Press. 1996
Σχέση μορφής και λειτουργίας Πηγή: Hillier, B., 1996, Space Is The Machine, Cambridge, University press. H πολυλειτουργικότητα της πόλης: κάθε χωρική και φυσική οργάνωση της μοιάζει να καθορίζεται από διάφορα επίπεδα οικονομικό, πολιτισμικό, κοινωνικό, κλιματικό κ.λ.π. Στα επίπεδα αυτά οι μετασχηματισμοί είναι πολύ γρήγοροι, ενώοι χωρικοί μετασχηματισμοί είναι αργοί. Σχέση μέρους όλου: Οι περισσότερες πόλεις συγκροτούνται από τόπους μέρη, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνεις με σαφήνεια (το ένα σε σχέση με τα άλλα). Η συντακτική θεωρία θέτει αυτές τις δύο ιδιαιτερότητες σε άμεσο συσχετισμό κάνοντας την εξής υπόθεση: Ολες οι λειτουργίες σχετίζονται με τη μορφή της πόλης μέσω δύο παραμέτρων: τηςκατανόησηςτουαστικούιστού από τον άνθρωπο και της κίνησής του μέσα σ αυτόν. Αυτό πουσυμβαίνειστακτίριασυμβαίνεικαιστηνπόλη. Ησχέση μεταξύ μορφής και λειτουργίας συγκροτείται μέ κοινή συνισταμένη τη δομή του χώρου. Αυτό σημαίνει τελικά οτι ο τρόπος που σχεδιάζουμε και επεμβαίνουμε στο χώρο, ηχωρικήοργάνωσηπουδημιουργούμεαποτελείτη ραχοκοκκαλία για τη μορφή της πόλης αλλά και για τη λειτουργία της.
Η συντακτική θεωρία θέτει σαν θεμελειώδες αντίστοιχο της δομής του αστικού ιστού την κίνηση, που στη συνέχεια καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την οργάνωση του χώρου στην πόλη, αλλά επίσης καθορίζεται απ αυτήν. Όπως έχουμε πριν αναφέρει, έχει αποδειχτεί ο ισχυρός συσχετισμός της συντακτικής δομής του ιστού (ενσωματωμένοι άξονες) με την κίνηση πεζών και οχημάτων. Ο συσχετισμός αυτός λειτούργησε σαν κινητήρια δύναμη στη διάρκεια των ιστορικών μετασχηματισμών των πόλεων, επιδρώντας στη διαμόρφωση και την ανάμειξη των χρήσεων γής, στις αστικές πυκνότητες και στις κεντρικότητες της πόλης. Πηγή: Hillier, B., 1996, Space Is The Machine, Cambridge, University press.
Η μορφή και η λειτουργία δεν είναι ανεξάρτητες
Η γεωμετρία με την οποία αυτές οι δραστηριότητες αποτυπώνονται στον χώρο.
Σε ένα ιδεατό επίπεδο η κίνηση είναι μια αξονική γραμμή. Η γραμμικότητα συνοψίζει τη διαρκή σχέση του περιπατητή τόσο με τη μικρή όσο και με τη μεγάλη κλίμακα του χώρου. Μια ομάδα ανθρώπων που στέκονται στο χώρο και συζητούν, ορίζουν ένα κυρτό σχήμα. Αυτό που σαν έννοια πρώτος όρισε με κομψότητα ο Christopher Alexander και κατόπιν οι Hillier & Hanson (convex space). Το κυρτό σχήμα λοιπόν είναι ένα σχήμα που από κάθε σημείο του μπορείς να δείς όλα τα άλλα σημεία του περιγράμματός του. Το επόμενο σχήμα (isovist) είναι σύνθετο και συνοψίζει τα βλέμματα των ανθρώπων από τον κυρτό χώρο προς το εξωτερικό του, τη δυνατότητα δηλαδή των ανθρώπων αφ ενός να βλέπουν ο ένας τον άλλον, στονκυρτόχώροπου προαναφέραμε, αλλά και τους ανθρώπους έξω απ αυτόν. Με αυτό τον διαγραμματικό τρόπο συνοψίζουμε σε κάποιο βαθμό τον συσχετισμό μορφής του χώρου και ανθρώπινης δραστηριότητας μέσα του. Άρα το να αναλύουμε επιμερίζοντας το χώρο της πόλης σε άξονικές γραμμές, κυρτούς χώρους και περιγράμματα οπτικά συνδεδεμένων χώρων, είναι άμεση συνάρτηση της κίνησης της στάσης και της οπτικήςαντίληψηςτουχώρουστιςστοιχειώδεις μορφές του. Πηγή: Hillier, B., 1996, Space Is The Machine, Cambridge, University press. Η γεωμετρία με την οποία αυτές οι δραστηριότητες αποτυπώνονται στον χώρο.
Η αρχή της Φυσικής Κίνησης Η ανάλυση του αστικού ιστού σε ένα σύστημα αξονικών γραμμών έχει και τη σημασία της αντιληπτικής δομής αφού με όχημα την κίνηση δια μέσω του ιστού οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον χώρο σαν μια συρραφή από συνέχειες και εν τέλει συγκροτούν σταδιακά το αντιληπτικό του αντίστοιχο. Η φυσική κίνηση λοιπόν είναι το μέρος της κίνησης των πεζών επάνω σε κάθε αξονική γραμμή που καθορίζεται από τη δομή του ιστού και όχι από άλλους παράγοντες όπως τα δίκτυα μαζικής μεταφοράς ή οι ύπαρξη πόλων έλξης όπως οι κεντρικές χρήσεις. Ο βαθμός ενσωμάτωσης του αστικού συστήματος στο σύνολό του αλλά και κάθε άξονα του ιστού ξεχωριστά είναι γενεσιουργός παράγοντας της κίνησης.
Η αρχή της Φυσικής Κίνησης To μεγαλύτερο μέρος της κίνησης των πεζών στην πόλη δεν είναι αποτέλεσμα της δομής του ιστού της. Αντίθετα στα κέντρα των πόλεων οι κεντρικές χρήσεις, όπως το λιανικό εμπόριο, οι υπηρεσίες, οι χρήσεις αναψυχής κ.λ.π., λειτουργούν έντονα σαν πολλαπλασιαστές της κίνησης. Η φυσική κίνηση είναι μια σταθερά, ένα πρωταρχικό μέγεθος, που καθορίζει το πεδίο των ελάχιστων πιθανών συνευρέσεων ατόμων και ομάδων στο δημόσιο χώρο και τον καθιστά βιώσιμο.
Η αρχή της Φυσικής Κίνησης To μεγαλύτερο μέρος της κίνησης των πεζών στην πόλη δεν είναι αποτέλεσμα της δομής του ιστού της. Αντίθετα στα κέντρα των πόλεων οι κεντρικές χρήσεις, όπως το λιανικό εμπόριο, οι υπηρεσίες, οι χρήσεις αναψυχής κ.λ.π., λειτουργούν έντονα σαν πολλαπλασιαστές της κίνησης. Η φυσική κίνηση είναι μια σταθερά, ένα πρωταρχικό μέγεθος, που καθορίζει το πεδίο των ελάχιστων πιθανών συνευρέσεων ατόμων και ομάδων στο δημόσιο χώρο και τον καθιστά βιώσιμο.
ΑΦΕΤΗΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ - ΠΛΟΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Κάθε διαδρομή προγραμματισμένη ή όχι αποτελείται από δύο κύρια χαρακτηριστικά: Μιααφετηρίακαιένανπροορισμό. Μπορεί κανείς να μιλάει για κίνηση από - πρός. Οι ενδιάμεσοι χώροι. Εκείνοι δηλαδή από όπου περνάει κανείς στη διάρκεια της διαδρομής. Η κίνηση δια μέσω του χώρου. Στηνπρώτηπερίπτωσηηκίνησηυπόκειταιστοβαθμό ενσωμάτωσης των αξόνων στο συνόλο του ιστού, ενώ στη δεύτερη περίπτωση απαιτείται η επιλογή του περιπατητή που καθορίζεται από την οπτική σύνδεσιμότητα.
«Το μυστικό είναι ν ακολουθείς τη μύτη σου». The Secret is to Follow Your Nose. Route Path Selection and Angularity Ruth Conroy Dalton. University College London, UK. 2003.
ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ISOVISTS
Optic arrays Gibson J J, 1966 The Senses Considered as Perceptual Systems (Houghton Mifflin, Boston, Mass) Isovist fields Benedikt M L, 1979 To take hold of space: isovists and isovist fields. (Environment and Planning B, 1979 vol 6, pages 47-65)
(Τοσύνολοτωνορατώνσημείωναπότοσημείοx) Σε ένα περιβάλλον E που αποτελείται από το σύνολο των επιφανειών D Για κάθε σημείο x στο D, όρίζεται το σύνολο Vx = { v ϵ D : v είναι ορατό από το x }
Georges Seurat Κυριακάτικο απόγευμα. (A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte) (1884-86) Art Institute of Chicago
Making isovists syntactic: isovist integration analysis Alasdair Turner, Alan Penn 2nd International Symposium on Space Syntax, Universidad de Brasilia, Brazil, April 1999