Περίληψη. είναι συνήθως σε υγρή µορφή και έτσι είναι δύσκολη η διαχείρισή της, έχει ένα υψηλό οργανικό φορτίο και δηµιουργεί δυσάρεστες οσµές,

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΜΙΚΡΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ Νίκος Κάρτσωνας, Πολιτικός Μηχανικός Υγιειονολόγος Περίληψη Κατά την λειτουργία των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων παράγονται σηµαντικές ποσότητες ιλύος (λάσπης), αλλά και άλλα παραπροϊόντα, όπως είναι τα εσχαρίσµατα και η άµµος. Τα παραπροϊόντα αυτά διαθέτουν µεγάλο αριθµό πολύτιµων συστατικών, όπως θρεπτικά συστατικά και οργανική ύλη, που έχουν υψηλή θερµική αξία, µε αποτέλεσµα να είναι κατάλληλα για ένα µεγάλο εύρος χρήσεων. Τα προϊόντα αυτά όµως, είναι συγχρόνως και φορείς ανεπιθύµητων ρυπαντών, όπως είναι τα βαρέα µέταλλα, τα συνθετικά οργανικά και οι παθογόνοι µικροοργανισµοί, µε αποτέλεσµα ο τρόπος τελικής τους διάθεσης να έχει σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως είναι οι εκποµπές στον αέρα, ο κίνδυνος για τη δηµόσια υγεία και η πιθανότητα ρύπανσης εδαφικών και υδατικών πόρων. Συνεπώς η επεξεργασία και η διάθεση των παραπροϊόντων επεξεργασίας είναι µία σηµαντική παράµετρος, που πρέπει να λαµβάνεται υπόψη κατά τον σχεδιασµό των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παραγόµενη από µία συµβατική εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων ιλύς, ανέρχεται σε περίπου 20 tn DS το χρόνο ανά 1.000 άτοµα εξυπηρετούµενου ισοδύναµου πληθυσµού (Bruce et al., 1983). Η επεξεργασία και διάθεσή της είναι ίσως ένα από τα πιο πολύπλοκα προβλήµατα που έχει να αντιµετωπίσει ένας µηχανικός, διότι η ιλύς: είναι συνήθως σε υγρή µορφή και έτσι είναι δύσκολη η διαχείρισή της, έχει ένα υψηλό οργανικό φορτίο και δηµιουργεί δυσάρεστες οσµές, περιέχει µία ποικιλία παθογόνων οργανισµών και περιέχει ρυπαντές από τη διάθεση βιοµηχανικών αποβλήτων στο αστικό δίκτυο. Το ΤΕΕ µε την Απόφαση Γ7/Σ42/2003 της ιοικούσας Επιτροπής ανέθεσε σε Οµάδα Εργασίας, αποτελούµενη από τους: Αγγελάκη Ανδρέα, Πολιτικό Μηχανικό Βούρβαχη Κωνσταντίνα, Χηµικό Μηχανικό ιαβάτη Ηλία, Πολιτικό Μηχανικό και Μηχανολόγο Μηχανικό Ευµορφοπούλου Αικατερίνη, Αρχιτέκτονα Μηχανικό, Επίκουρος Καθηγήτρια της ΠολυτεχνικήςΣχολής ΑΠΘ Κάρτσωνα Νικόλαο, Πολιτικό Μηχανικό Μαµάη ανιήλ, Πολιτικό Μηχανικό, Λέκτορα ΕΜΠ Μποσδογιάννη Αγγελική, Πολιτικό Μηχανικό 1

Στάµου Αναστάσιο, Τοπογράφο Μηχανικό, Αναπληρωτή Καθηγητή ΕΜΠ την εξέταση εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης των παραπροϊόντων από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων. Η παρούσα εισήγηση είναι µία συνοπτική παρουσίαση της εργασίας της παραπάνω ΟΕ µε έµφαση στις ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από το µέγεθος των αποκεντρωµένων εγκαταστάσεων επεξεργασίας. Ειδικότερα γίνεται µία συνοπτική αναφορά στη νοµοθεσία Ελληνική και Κοινοτική, στα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των παραπροϊόντων επεξεργασίας, καθώς επίσης και στους εναλλακτικούς τρόπους επεξεργασίας και διάθεσης. Τέλος παρουσιάζονται οι παράµετροι που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασµό αποκεντρωµένων συστηµάτων επεξεργασίας για την ορθολογική διαχείριση των παραπροϊόντων επεξεργασίας 2. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Γενικά, η υφιστάµενη νοµοθεσία (ελληνική και ευρωπαϊκή) εστιάζεται κυρίως στη χρήση ιλύος στη γεωργία. Άλλες χρήσεις ή τρόποι διάθεσης της ιλύος, προς το παρόν, εµπίπτουν σε πιο γενικές διατάξεις που σχετίζονται µε την διαχείριση αποβλήτων. 2.1 Επισκόπηση Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας Παρόλο που αρκετές Οδηγίες έχουν επίδραση στη διαχείριση ιλύος (όπως η 1999/31/EC περί υγειονοµικής ταφής), αυτές που θεωρούνται σηµαντικότερες είναι οι 86/278/EC και οι 91/271/EC. Η Οδηγία 86/278/EC καθορίζει οριακές τιµές συγκέντρωσης βαρέων µετάλλων στο έδαφος και στην ιλύ, καθώς επίσης και οριακές τιµές για τις ποσότητες βαρέων µετάλλων που µπορούν να εισάγονται στο έδαφος σε ετήσια βάση. Απαγορεύεται η χρήση ιλύος: Στη περίπτωση υπέρβασης των οριακών τιµών όσον αφορά τα βαρέα µέταλλα Σε χορτολιβαδικές εκτάσεις που χρησιµοποιούνται ως βοσκότοποι ή σε καλλιέργειες ζωοτροφών πριν παρέλθει ορισµένη προθεσµία (µεγαλύτερη από 3 εβδοµάδες). Σε καλλιέργειες οπωροκηπευτικών κατά την περίοδο της βλάστησης (εξαιρούνται οι καλλιέργειες οπωροφόρων δέντρων). Σε εδάφη προοριζόµενα για καλλιέργειες οπωροκηπευτικών που βρίσκονται σε άµεση επαφή µε το έδαφος και που συνήθως καταναλώνονται ωµά (δέκα µήνες πριν αρχίσει η συγκοµιδή και κατά τη συγκοµιδή). Τα κράτη µέλη µπορούν να θεσπίζουν µέτρα αυστηρότερα από τα προβλεπόµενα στην Οδηγία 86/278/EC. Σύµφωνα µε Έκθεση της ΕΕ (2001), οι εθνικές νοµοθεσίες αρκετών µελών είναι πιο αυστηρές από τις απαιτήσεις της 86/278 (βλ.πίνακα 2.1). Πίνακας 2-1: Εθνικές Νοµοθεσίες σε σχέση µε την 86/278/ΕC 2

Εθνικές προδιαγραφές σε σύγκριση µε αυτές της ΕΕ Πολύ πιο αυστηρές Πιο αυστηρές Παρόµοιες ανία, Φινλανδία, Σουηδία, Ολλανδία Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερµανία. Πολωνία Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Πορτογαλία, Ισπανία, Μ. Βρετανία, Εσθονία, Λιθουανία Ήδη έχει συνταχθεί το 3 ο Σχέδιο Αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC στο οποίο προτείνονται: Αυστηρότερες οριακές τιµές όσον αφορά τα βαρέα µέταλλα Οριακές τιµές σχετικά µε τους οργανικούς ρυπαντές Περιορισµοί όσον αφορά το µικροβιολογικό φορτίο της ιλύος 2.2 Επισκόπηση Ελληνικής Νοµοθεσίας Με την ΚΥΑ 80568/4225/91 ενσωµατώθηκε στην Ελληνική νοµοθεσία η Οδηγία 86/278/ΕC, χωρίς τροποποιήσεις. Έχει γίνει µόνο προσθήκη ορίων για το χρώµιο: 500 mg/kg ξηράς ουσίας για το Cr(Ιll) και 10 mg/kg ξηρού για το Cr(VΙ). Στη ΚΥΑ 114218/1997 καθορίζονται Τεχνικές Προδιαγραφές διαχείρισης της ιλύος από εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Ειδικότερα προδιαγράφονται οι µέθοδοι επεξεργασίας της ιλύος (πάχυνση, χώνευση, αφυδάτωση, ξήρανση, καύση και κοµποστοποίηση ιλύος). Όσον αφορά στη διάθεση της ιλύος από εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυµάτων προδιαγράφεται µόνο η διάθεση της ιλύος στη γεωργία, παραπέµποντας πρακτικά στην ΚΥΑ 80568/4225/91. Με την ΚΥΑ 50910/2727/2003 εντάσσεται στη ελληνική νοµοθεσία ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Αποβλήτων (ΕΚΑ), σύµφωνα µε τον οποίο τα «απόβλητα από τον καθαρισµό λυµάτων» και «λάσπη σηπτικής δεξαµενής» εντάσσονται στο Κεφάλαιο 20: ηµοτικά απόβλητα και γίνονται δεκτά σε ΧΥΤΑ. Με την ίδια ΚΥΑ καθορίζεται ο Εθνικός Σχεδιασµός ιαχείρισης των µη επικίνδυνων αποβλήτων στα οποία περιλαµβάνεται και η ιλύς από ΕΕΛ. Κύριος στόχος του Εθνικού Σχεδιασµού για την ιλύ από ΕΕΛ είναι η επίτευξη υψηλού ποσοστού αξιοποίησης µε αντίστοιχη µείωση του ποσοστού τελικής διάθεσης. Οι δράσεις µέσω των οποίων µπορεί να γίνει η αξιοποίηση της ιλύος είναι: 1. Απευθείας χρήση σε αγροτικές εφαρµογές, σύµφωνα µε τους περιορισµούς της ΚΥΑ 80568/4225/91 2. επανένταξη στο φυσικό περιβάλλον «τραυµατισµένων» φυσικών ανάγλυφων, υπό την προϋπόθεση ότι η ιλύς θα είναι σταθεροποιηµένη ή θα έχει υποστεί συν-επεξεργασία µε άλλα µη επικίνδυνα βιοαποικοδοµήσιµα απόβλητα, όπως το οργανικό κλάσµα των αστικών αποβλήτων. 3. ξήρανση της ιλύος και χρήση αυτής ως καυσίµου ύλης. 3

3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΙΛΥΩΝ 3.1 Γενικά Ορισµένα συστατικά που περιέχονται στην ιλύ, όπως οργανικό φορτίο, άζωτο, φώσφορος, κάλιο και ασβέστιο, µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν, ενώ άλλα, όπως τα βαρέα µέταλλα και οι παθογόνοι µικροοργανισµοί είναι ρυπαντές, που απαιτούν προσεκτική διαχείριση για να εξασφαλίζεται η ασφαλής και περιβαλλοντικά αποδεκτή διάθεση στο περιβάλλον. Ανάλογα µε το στάδιο επεξεργασίας των λυµάτων διακρίνονται οι ακόλουθες κατηγορίες ιλύος: 1. Πρωτοβάθµια ιλύς: Ιλύς που παράγεται κατά την πρωτοβάθµια επεξεργασία των λυµάτων. 2. Βιολογική ιλύς: Ιλύς που παράγεται κατά την δευτεροβάθµια επεξεργασία των λυµάτων 3. Μικτή ιλύς: είναι µίγµα πρωτοβάθµιας και βιολογικής ιλύος 4. Τριτοβάθµια Ιλύς: Ιλύς που παράγεται κατά την τριτοβάθµια ή προωθηµένη επεξεργασία των λυµάτων Η ιλύς που παράγεται από τις ΕΕΛ υπόκειται συνήθως σε πρόσθετη επεξεργασία, µε στόχο τη µείωση της περιεκτικότητας νερού για την καλύτερη και οικονοµικότερη διαχείρισή της, τη σταθεροποίηση του τελικού προϊόντος και την αποµάκρυνση των παθογόνων µικροοργανισµών. 3.2 Χαρακτηριστικά της ιλύος Η σύσταση της ιλύος εξαρτάται από το ρυπαντικό φορτίο των προς επεξεργασία λυµάτων, από το είδος της επεξεργασίας των λυµάτων, καθώς επίσης και από την επεξεργασία της ιλύος. Τυπικά χαρακτηριστικά της ιλύος παρουσιάζονται στον Πίνακα 3-1 1 Η ιλύς των λυµάτων περιέχει συστατικά µε γεωργική αξία αλλά και ρυπαντές. Τα συστατικά µε γεωργική αξία είναι οργανική ύλη, άζωτο, φώσφορος, κάλιο και σε µικρότερη κλίµακα ασβέστιο, θείο και µαγνήσιο. Οι ρυπαντές είναι τα βαρέα µέταλλα, οι οργανικοί ρυπαντές και τα παθογόνα. 1 European Commission, DG Environment (2001) 4

Πίνακας 3-1 Τυπικά χαρακτηριστικά ιλύος ανάλογα µε τον βαθµό επεξεργασίας Κατηγορία ιλύος Α Β 1 Β 2 C D Ξηρά Ουσία (DS) [kg/m 3 ] 12 9 7 10 30 Πτητική Ουσία (VS) [% DS] 65 67 77 72 50 ph 6 7 7 6,5 7 C [%VS] 51,5 52,5 53 51 49 H [%VS] 7 6 6,7 7,4 7,7 Ο [%VS] 35,5 33 33 33 35 N [%VS] 4,5 7,5 6,3 7,1 6,2 C/N 11,4 7,0 8,7 7,2 7,9 P [%DS] 2 2 2 2 2 Cl [%DS] 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 K [%DS] 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Al [%DS] 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Ca [%DS] 10 10 10 10 10 Fe [%DS] 2 2 2 2 2 Mg [%DS] 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 Λίπη [%DS] 18 8 10 14 10 Πρωτεΐνες [%DS] 24 36 34 30 18 Θερµική ισχύς [kwh/t DS] 4.200 4.100 4.800 4.600 3.000 A : πρωτοβάθµια ιλύς, B 1 : βιολογική ιλύς (χαµηλή φόρτιση >0,20 kg BOD 5 /kg MLSS, B 2 : βιολογική ιλύς (υψηλή και µέση φόρτιση <0,20 kg BOD 5 /kg MLSS), C : µικτή ιλύς (πρωτοβάθµια και βιολογική), D : χωνευµένη ιλύς Υπάρχουν τρεις κύριες πηγές βαρέων µετάλλων στην ιλύ των λυµάτων: τα αστικά λύµατα, οι απορροές των δρόµων και τα βιοµηχανικά απόβλητα. Η συγκέντρωση των βαρέων µετάλλων στην ιλύ ποικίλει και εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την βιοµηχανική συνιστώσα των ανεπεξέργαστων λυµάτων. Οι µέσες συγκεντρώσεις των βαρέων µετάλλων στην ιλύ σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, καθώς επίσης και οι οριακές τιµές που καθορίζονται µε την Οδηγία 86/278/ΕC και την προβλεπόµενη αναθεώρησή της 2 παρουσιάζονται στον πίνακα 3-2. Στην Οδηγία 86/278/ΕC δεν καθορίζονται οριακές τιµές όσον αφορά στους οργανικούς ρυπαντές της ιλύος που πρόκειται να χρησιµοποιηθεί στην γεωργία. Ωστόσο σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες προβλέπονται στην νοµοθεσία τους σχετικοί περιορισµοί. Επισηµαίνεται ότι στο Σχέδιο Αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC προβλέπονται σχετικές οριακές τιµές. Βασική πηγή συνθετικών οργανικών ενώσεων στα λύµατα αποτελεί η βιοµηχανία. Γενικά, σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων χωρίς µεγάλη συνιστώσα των βιοµηχανικών αποβλήτων δεν αναµένονται υπερβάσεις των παραπάνω οριακών τιµών. 2 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (2003): Έκθεση της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας 86/278/ΕΕ. 5

Πίνακας 3-2: Μέση συγκέντρωση βαρέων µετάλλων στην ιλύ [mg/kgds] (1998 2000) Στοιχείο Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn Oδηγία 86/271 20-40 1.000-1.750 16-25 300-400 750-1.200 2.500-4.000 Αναθεώρηση της 86/271 10 1.000 1.000 10 300 750 2.500 Ελλάδα 0,80-4,10 21-123 117-580 31-160 83-450 618-3448 Αυστρία 0,65-6,4 34-240 114-244 0,6-1,3 19-54 32-78 539-961 Βέλγιο 1,7-3,8 76-94 186-359 1,2-1,9 30-49 121-204 953-1236 ανία 1,35-1,4 24,6-25,2 220-242 0,9-1 20,2-20,5 47,2-49,8 650-686 Φινλανδία 0,9 44-52 145-273 0,5-0,7 21-28 11-23 286-473 Γαλλία 1,9 44 297 1,9 27 85 677 Γερµανία 1,3-1,4 41-49 289-302 0,9-1 27-28 60-63 820-835 Ιρλανδία 0,8-2,6 165 195-333 0,1-1 18-39 61-108 418-568 Ιταλία 2,5-2,9 72-104 247-293 1-1,4 37-54 87-95 741-798 Λουξεµβούργο 1,7-2 49-63 262-317 1,9-5 31-51 114-131 1632-1736 Ολλανδία 0,37 21 31 0,18 11 11 148 Πορτογαλία 0,54 18 32 0,17 9 18 139 Ισπανία 2,1-6,5 135-238 277-303 1,2-2,1 46-59 104-212 883-959 Σουηδία 0,4-2,9 20-99 32-454 0,18-4,6 9-39 14-98 131-1440 Μεγάλη Βρετανία 0,9-3,4 25-113 393-512 0,8-5,2 16-52 31-204 455-1670 Η ιλύς, που προέρχεται από την επεξεργασία των λυµάτων, περιέχει ένα πλήθος παθογόνων, ο αριθµός και ο τύπος των οποίων ποικίλει. Η φύση, η ποικιλότητα και οι συγκεντρώσεις των παθογόνων στα λύµατα εξαρτώνται από την υγεία και το µέγεθος του πληθυσµού που εξυπηρετείται από το δίκτυο αποχέτευσης και το είδος της βιοµηχανίας στην περιοχή. Μεγαλύτερες διακυµάνσεις παρατηρούνται σε µικρά συστήµατα αποχέτευσης, αφού στις περιπτώσεις αυτές, τα περιττώµατα ανθρώπων, που ενδεχόµενα έχουν υψηλή επιβάρυνση, αντιπροσωπεύουν µεγάλο ποσοστό του συνόλου των λυµάτων, µε αποτέλεσµα στα λύµατα να περιέχονται από µηδενικές έως σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις παθογόνων. Τα παθογόνα αδρανοποιούνται µε την έκθεσή τους στη θερµότητα. Η διάρκεια έκθεσης εξαρτάται από τη θερµοκρασία και από τα είδη των οργανισµών (βλ. ιάγραµµα 3-1). Εξάλλου οι παθογόνοι οργανισµοί είναι ευαίσθητοι και στο ph. 6

ιάγραµµα 3-1: Έκθεση της ιλύος σε θερµοκρασία για την επίτευξη ιλύος απαλλαγµένης από παθογόνους µικροοργανισµούς (Πηγή: Strauch, 1998) Συνοπτικά οι εφαρµοζόµενες µέθοδοι απολύµανσης της ιλύος παρουσιιάζονται στον Πίνακα 3-3. Πίνακας 3-3: Αποδοτικότητα µεθόδων απολύµανσης της ιλύος Μέθοδοι Σταθεροποίησης της ιλύος Βέλτιστες Συνθήκες Πολύ αποτελεσµατικές µέθοδοι ως προς την απολύµανση Θερµική ξήρανση > 80 Ο C Θερµοφιλική αναερόβια χώνευση 55 C (10ηµέρες) Θερµοφιλική αερόβια χώνευση 55 C (10 ηµέρες) Κοµποστοποίηση 50 C 60 C (15 30 ηµέρες) Παστερίωση 70 80 C (30 min) Επεξεργασία µε ασβέστη ph 12 (10 ηµέρες) Λιγότερο ή λίγο αποτελεσµατικές µέθοδοι ως προς την απολύµανση Μεσοφιλική αναερόβια χώνευση Ψυχροφιλική αναερόβια χώνευση Ψυχροφιλική αερόβια χώνευση 35 C (20 ηµέρες) 20 C (30 ηµέρες) 20 C (30 ηµέρες) 4. ΜΕΘΟ ΟΙ ΙΑΘΕΣΗΣ ΙΛΥΟΣ 4.1 Γενικά Όπως έχει αναφέρει ο ρ. Imholf «µια εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων, η οποία δεν διαθέτει 7

αποτελεσµατική επεξεργασία και διάθεση της ιλύος, θεωρείται άχρηστη». Από τις ηµέρες, βέβαια, του ρ. Imholf µέχρι σήµερα, τα στάδια και οι δυνατότητες επεξεργασίας των λυµάτων έχουν αυξηθεί σηµαντικά. Παρόλα αυτά, οι τρόποι και οι µέθοδοι διάθεσης της επεξεργασµένης ιλύος είναι περιορισµένοι. Οι κυριότεροι τρόποι διάθεσης της ιλύος, παραµένουν ουσιαστικά οι ίδιοι τα τελευταία πενήντα χρόνια και είναι: 1. σε επιφανειακά νερά και τη θάλασσα 2. επαναχρησιµοποίηση σε γεωργικές και δασικές εκτάσεις, 3. διάθεση σε ΧΥΤΑ, 4. καύση και 5. άλλοι τρόποι διάθεσης (πχ. διάθεση σε τσιµεντοβιοµηχανία) Στον πίνακα 4-1 παρουσιάζονται οι µέθοδοι διάθεσης της ιλύος (% της µέσης ετήσιας παραγωγής) από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων σε ευρωπαϊκές χώρες την τελευταία 10ετία 3. Επισηµαίνεται ότι σύµφωνα µε την Οδηγία 91/271/ΕC για την επεξεργασία των λυµάτων, µετά την 31 η εκεµβρίου 1998 απαγορεύεται η διάθεση της ιλύος στα επιφανειακά νερά ενώ όσον αφορά στην Ελλάδα, η διάθεση σε ΧΥΤΑ περιλαµβάνει και την διάθεση σε ανεξέλεγκτες Χωµατερές. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Πίνακα: το ποσοστό της ιλύος που επαναχρησιµοποιείται στη γεωργία ή για αναδασώσεις συνεχώς αυξάνεται, περιορίζεται το ποσοστό της που καταλήγει σε ΧΥΤΑ τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στις βόρειες χώρες της Κοινότητας, οι ποσότητες ιλύος, που οδηγούνται σε µονάδες καύσης της ιλύος διαρκώς αυξάνονται. 4.2 ιάθεση στο έδαφος για γεωργικούς σκοπούς 4.2.1 Γενικά Η διάθεση της ιλύος στο έδαφος είναι µια µέθοδος ανακύκλωσης των συστατικών της ιλύος µε γεωργική αξία. Όλα τα είδη της ιλύος (υγρή, ηµι-στερεή, στερεή και ξηραµένη ιλύς) µπορεί να εφαρµοστούν στο έδαφος. Ωστόσο, η χρήση κάθε είδους εµπεριέχει πρακτικούς περιορισµούς στην αποθήκευση, µεταφορά και στη µέθοδο εφαρµογής. 3 Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων: Εκθέσεις της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας 91/271/ΕΕ 8

Πίνακας 4-1: ιάθεση της ιλύος (% της µέσης ετήσιας παραγωγής) σε ευρωπαϊκές χώρες την τελευταία 10ετία Χώρα Έτος Επιφανειακά Νερά Χρησιµοποίηση Χ.Υ.Τ.Α. Καύση Άλλη Ελλάδα Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερµανία ανία Ην. Βασίλειο Ιρλανδία Ισπανία Λουξεµβούργο Ολλανδία Πορτογαλία Φινλανδία ΣΥΝΟΛΟ 1992 1,50 98,50 1995 1,50 98,50 2000 6,30 93,70 1992 33,70 31,00 35,30 1995 33,70 31,00 35,30 2000 34,70 29,60 33,70 2,00 1992 28,80 57,60 13,60 1995 28,20 50,00 21,80 2000 30,50 32,80 8,50 28,20 1992 62,50 20,40 17,10 1995 64,00 14,90 21,10 2000 65,30 7,20 27,50 1992 46,10 38,30 12,40 3,20 1995 45,80 34,10 16,40 3,70 2000 48,80 22,20 26,70 2,30 1992 62,90 14,30 22,80 1995 64,90 13,50 21,60 2000 62,50 12,50 25,00 1992 28,30 47,30 13,00 9,00 2,40 1995 23,10 56,00 9,80 9,50 1,60 2000 69,80 7,60 22,20 1,30 1992 37,90 10,80 43,20 8,10 1995 37,50 17,50 35,00 10,00 2000 65,00 35,00 1992 7,20 52,10 34,10 6,60 1995 7,20 51,90 34,20 6,70 2000 5,30 54,10 33,70 6,90 1992 55,60 44,40 1995 70,00 30,00 2000 69,20 7,70 23,10 1992 41,40 54,60 3,70 0,30 1995 26,00 52,40 15,30 6,30 2000 27,40 17,00 49,90 5,70 1992 30,20 59,50 10,30 1995 29,20 59,90 10,20 2000 29,90 60,10 10,00 1992 58,00 42,00 1995 54,50 45,50 2000 60,00 40,00 1992 6,10 47,70 32,70 11,40 2,10 1995 5,20 48,60 29,60 13,90 2,70 2000 0,70 53,00 22,10 21,90 2,30 9

4.2.2 Περιορισµοί Σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία (ΚΥΑ 80568/4225/1991, Άρθρο 5), η γεωργική χρήση της ιλύος απαγορεύεται στις παρακάτω περιπτώσεις: 1. Σε χορτολιβαδικές εκτάσεις που χρησιµοποιούνται ως βοσκότοποι ή σε καλλιέργειες ζωοτροφών πριν παρέλθει ορισµένη προθεσµία (µεγαλύτερη από 3 εβδοµάδες). 2. Σε καλλιέργειες οπωροκηπευτικών κατά την περίοδο της βλάστησης (εξαιρούνται οι καλλιέργειες οπωροφόρων δέντρων). 3. Σε εδάφη προοριζόµενα για καλλιέργειες οπωροκηπευτικών που βρίσκονται σε άµεση επαφή µε το έδαφος και που συνήθως καταναλώνονται ωµά (δέκα µήνες πριν αρχίσει η συγκοµιδή και κατά τη συγκοµιδή). Οι οριακές τιµές, όσον αφορά στα βαρέα µέταλλα, για την διάθεση της ιλύος στο έδαφος, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία και το σχέδιο Αναθεώρησης παρουσιάζονται συνοπτικά στους πίνακες 4-2, 4-3 και 4-4. Πίνακας 4-2: Οριακές τιµές συγκέντρωσης βαρέων µετάλλων στο έδαφος [mg/kg] Μέταλλο ΚΥΑ 80568/4225/91 Αναθεώρηση Οδηγίας 86/278/ΕC (για ph 6 έως 7) 5<pH<6 6<pH<7 ph>7 Cd 1-3 0,50 1,00 1,50 Cr εν έχει καθοριστεί τιµή 30 60 100 Cu 50-140 20 50 100 Ni 30-75 15 50 70 Pb 50-300 70 70 100 Hg 1,0-1,5 0,10 0,50 1,00 Zn 150-300 60 150 200 Πίνακας 4-3: Οριακές τιµές συγκεντρώσεων βαρέων µετάλλων στην ιλύ [mg/kg DS] Μέταλλο ΚΥΑ 80568/4225/91 Αναθεώρηση Οδηγίας 86/278/ΕC Cd 20 40 10 Cr 500/10 * 1000 Cu 1000 1750 1000 Ni 300 400 300 Pb 750 1200 750 Hg 16 25 10 Zn 2500 4000 2500 * Cr(III)=500 mg/kg, Cr(VI)=10 mg/kg Πίνακας 4-4 Οριακές ποσότητες βαρέων µετάλλων που µπορούν να εισάγονται κατά έτος στα 10

καλλιεργήσιµα εδάφη [kg/ha.έτος] Μέταλλο ΚΥΑ 80568/4225/91 Αναθεώρηση Οδηγίας 86/278/ΕC Cd 0,15 0,03 Cr 5 3 Cu 12 3 Ni 3 0,90 Pb 15 2 Hg 0,10 0,03 Zn 30 7,50 Σύµφωνα µε την ισχύουσα Νοµοθεσία (ΚΥΑ 80568/4225/91 και Οδηγία 86/278/ΕΕ) δεν τίθενται ιδιαίτεροι περιορισµοί για την χρησιµοποίηση της ιλύος στην γεωργία ως προς το µικροβιακό της φορτίο. Στην Αναθεώρηση της Οδηγίας 86/278/ΕC τίθενται περιορισµοί ως προς το µικροβιακό φορτίο της ιλύος και ειδικότερα καθορίζονται δύο κατηγορίες υγιεινοποιηµένης ιλύος (βλ. Πίνακα 4-5). Πίνακας 4-5: Επεξεργασία ιλύος για διάθεση στη γεωργία (3 ο Σχέδιο Αναθεώρησης της 86/278/ΕC) Γεωργική χρήση Προηγµένη επεξεργασία Συµβατική επεξεργασία Βοσκοτόπια Βοσκή µετά από 6 βδοµάδες Ζωοτροφές Συγκοµιδή µετά από 6 βδοµάδες Αρωτραίες εκτάσεις Άµεση όργωση Οπωρολαχανικά σε επαφή µε το έδαφος Οπωρολαχανικά σε επαφή µε το έδαφος που καταναλίσκονται ωµά Οπωροφόρα δένδρα, αµπελώνες, αναδάσωση Συγκοµιδή µετά από 12 µήνες Συγκοµιδή µετά από 30 µήνες Πρόσβαση κοινού µετά από 10 µήνες Πάρκα και άλλοι χώροι προσπελάσιµοι από το κοινό ΟΧΙ άση ΟΧΙ ΟΧΙ Αποκατάσταση λατοµείων κτλ. Πρόσβαση κοινού µετά από 10 µήνες Με τον όρο προηγµένη επεξεργασία νοείται: Θερµική ξήρανση εφόσον η θερµοκρασία της ιλύος είναι µεγαλύτερη από 80 Ο C, η περιεκτικότητα σε νερό λιγότερο από 10% Θερµοφιλική αερόβια σταθεροποίηση στους 55 Ο C για 20 ώρες σε αντιδραστήρες διακοπτόµενης λειτουργίας Θερµοφιλική αναερόβια σταθεροποίηση στους 53 Ο C για 20 ώρες σε αντιδραστήρες διακοπτόµενης λειτουργίας Θερµική επεξεργασία της ιλύος για τουλάχιστον 30 min στους 70 Ο C, και στη συνέχεια µεσοφιλική 11

χώνευση στους 35 Ο C, µε χρόνο παραµονής τουλάχιστον 12 ηµέρες. Χηµική επεξεργασία µε ασβέστη, ώστε να διατηρείται το ph>12 για περίοδο τριών µηνών Χηµική επεξεργασία µε ασβέστη, ώστε να διατηρείται το ph>12 για περίοδο δύο ωρών σε θερµοκρασία 55 O C Με τον όρο συµβατική επεξεργασία νοείται: Θερµοφιλική αερόβια σταθεροποίηση της ιλύος στους 55 Ο C µε ελάχιστο χρόνο παραµονής 20 ηµέρες Θερµοφιλική αναερόβια σταθεροποίηση της ιλύος στους 53 Ο C µε ελάχιστο χρόνο παραµονής 20 ηµέρες Μεσοφιλική αναερόβια σταθεροποίηση της ιλύος στους 35 Ο C µε ελάχιστο χρόνο παραµονής 15 ηµέρες Παρατεταµένος αερισµός σε θερµοκρασία περιβάλλοντος σε αντιδραστήρες διακοπτόµενης λειτουργίας Χηµική επεξεργασία µε ασβέστη, ώστε να διατηρείται το ph>12 για 12 έως 24 ώρες Αποθήκευση της υγρής ιλύος σε θερµοκρασία περιβάλλοντος για ικανό χρονικό διάστηµα χωρίς ανάµιξη και αποµάκρυνση κατά την διάρκεια αποθήκευσης 4.2.3 Επιπτώσεις και οφέλη Θετικές επιπτώσεις από την εφαρµογή της ιλύος στο έδαφος είναι η βελτίωση της απόδοσης του εδάφους και η αντικατάσταση των λιπασµάτων. Η ιλύς περιέχει συστατικά σηµαντικά για την γεωργία όπως το άζωτο, το φώσφορο, το κάλλιο και το ασβέστιο. Κατά συνέπεια η εφαρµογή της ιλύος αντικαθιστά τα συµβατικά λιπάσµατα. Αρνητικές επιπτώσεις προκαλούνται από τη διάθεση ρυπαντών στο έδαφος, στον αέρα και στο νερό. Εξάλλου, αρνητικές επιπτώσεις προκαλούνται από τα καυσαέρια κατά την φάση µεταφοράς και διασποράς της ιλύος στο έδαφος. Με την εφαρµογή της ιλύος στο έδαφος διατίθενται και οι ρυπαντές, που περιέχονται σε αυτήν. Οι ρυπαντές αυτοί, µε την διήθηση, την απορροή, και την αεριοποίηση µπορούν να µεταφέρονται στον αέρα και το νερό και εισάγονται στην τροφική αλυσίδα. Εξάλλου δυσαρέσκειες µπορεί να προκύψουν από τις οσµές στην περίπτωση που η ιλύς δεν είναι καλά σταθεροποιηµένη. Οι επιπτώσεις από την εφαρµογή της ιλύος στο έδαφος φαίνεται στο σχήµα 4-1. 12

Σχήµα 4-1: Επιπτώσεις κατά τη διάθεση της ιλύος στο έδαφος 4.3 Χρήση σε δασικές εκτάσεις Η χρήση της ιλύος από την επεξεργασία λυµάτων σε δασικές εκτάσεις µοιάζει να είναι µία εναλλακτική της επαναχρησιµοποίησης στη γεωργία, ωστόσο υπάρχουν σηµαντικές διαφορές, οι οποίες οφείλονται µεταξύ άλλων παραγόντων και στην ιδιαιτερότητα των ειδών που αναπτύσσονται σε κάθε περίπτωση. Από οικονοµική άποψη η µέθοδος αυτή είναι δελεαστική στην περίπτωση που υπάρχουν διαθέσιµες εκτάσεις πλησίον της εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων. Επισηµαίνεται πάντως ότι είναι σχετικά µικρές οι ποσότητες της ιλύος που µπορούν να εφαρµοστούν (µέσος ρυθµός εφαρµογής 3tnDS/ha.έτος). Γενικά, οι εκποµπές στο έδαφος, τον αέρα και το νερό καθώς και οι λοιπές περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι παρόµοιες µε αυτές που αφορούν την εφαρµογή της ιλύος στη γεωργία. 4.4 Αποκατάσταση εδαφών Η διάθεση της ιλύος για την αποκατάσταση εγκαταλελειµµένων εκτάσεων, όπως είναι τα λατοµεία, αποσκοπεί στην προστασία των εκτάσεων αυτών από την διάβρωση και στον εµπλουτισµό τους µε θρεπτικά και οργανική ύλη. Όταν ο σκοπός της διάθεσης είναι η αύξηση της ποσότητας του εδάφους στην περιοχή, δύο τεχνικές 13

είναι γνωστές: η ιλύς είτε µπορεί να εφαρµοσθεί απ ευθείας πριν την µίξη µε το υφιστάµενο έδαφος ή να γίνει µίξη µε το χώµα πριν την εφαρµογή της. Η ποσότητα της ιλύος που συνήθως εφαρµόζεται στις περιπτώσεις αυτές είναι πολύ µεγαλύτερη από αυτήν στην περίπτωση της γεωργικής χρήσης. Το WRC (1999) συνιστά τις φορτίσεις που φαίνονται στον πίνακα 4-6 για διάφορες περιπτώσεις ανάκτησης εδαφών. Πίνακας 4-6. Ρυθµός εφαρµογής ιλύος για ανάκτηση εδαφών. Ρυθµός εφαρµογής Κατηγορία εδαφών Στόχος εφαρµογής t/ds.ha (αφυδατωµένη m 3 /ha (υγρή ιλύς) ιλύς) Φυσικοί χώροι αναψυχής Βελτίωση θρεπτικών 50 100 Βελτίωση αγροτικών εδαφών Βελτίωση θρεπτικών 100 -- Προσθήκη εδαφικής στρώσης Χώροι απόθεσης προϊόντων εξόρυξης Προσθήκη οργανικών Έλεγχος οξύτητας εδάφους 100 500 -- > 500 -- Ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση µπορεί να είναι σε µερικές περιπτώσεις η χρήση της ιλύος για αποκατάσταση λατοµείων. Η ιλύς µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αποκατάσταση των λατοµείων ως υλικό πλήρωσης, σε διαδοχικές στρώσεις, εναλλασσόµενες µε προϊόντα εκσκαφής ή µπάζα και στη διαµόρφωση επιφανειακής εδαφικής στρώσης (top soil) για την αποκατάσταση της βλάστησης στις αποκαθιστώµενες περιοχές Οι µηχανικές ιδιότητες της αφυδατωµένης ιλύος είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας για την χρήση της ως υλικό πλήρωσης. Για την επίτευξη µίας ικανοποιητικής διατµητικής αντοχής του υλικού πλήρωσης (15 kn/m 2 έως 20 kn/m 2 ) θα πρέπει η αφυδατωµένη ιλύς (συγκέντρωση 25%) να αναµιγνύεται µε αδρανή υλικά σε αναλογία µεγαλύτερη του 1:5. Σε κάθε περίπτωση, για την εφαρµογή µίας παρόµοιας λύσης θα πρέπει να εξετάζονται οι εδαφοτεχνικές παράµετροι της ιλύος και να λαµβάνονται τα κατάλληλα µέτρα για τη βελτίωση των µηχανικών χαρακτηριστικών της. 4.5 Καύση Ιλύος Σκοπός της καύσης της ιλύος είναι η ελάττωση του όγκου της, η µετατροπή της σε υλικά µη επιβλαβή για την υγεία του ανθρώπου και η κατά το δυνατόν εκµετάλλευση της ευρισκόµενης στην ιλύ ενέργειας ως θέρµανση, ατµό, ηλεκτρικό ρεύµα ή καύσιµο υλικό. Τα κύρια πλεονεκτήµατα της καύσης της ιλύος είναι η δραστική µείωση όγκου και βάρους της αφυδατωµένης ιλύος, η καταστροφή ή σταθεροποίηση των τοξικών ουσιών και η ανάκτηση ενέργειας από τη θερµότητα, ενώ τα κύρια µειονεκτήµατα είναι οι υψηλές δαπάνες κατασκευής, οι µεγάλες λειτουργικές δαπάνες (καύσιµα) οι υψηλές απαιτήσεις συντήρησης και οι ενδεχόµενες αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον. 14

Οι πρόσφατες τεχνολογικές βελτιώσεις, σε συνδυασµό µε την αυστηρή Νοµοθεσία (Οδηγία 2000/76/ΕC) δίνουν λύσεις για ασφαλή και αποτελεσµατική λειτουργία των µονάδων καύσης, ωστόσο κάνουν τη µέθοδο αυτή ακόµη πιο δαπανηρή, τόσο στη κατασκευή όσο και στη λειτουργία. ιακρίνονται οι παρακάτω κατηγορίες αποτέφρωσης της ιλύος: 1) Καύση ιλύος σε ειδικές εγκαταστάσεις αποτέφρωσης 2) Καύση της ιλύος µαζί µε στερεά απόβλητα, κυρίως οικιακά απορρίµµατα 3) Καύση της ιλύος σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις: Η ιλύς χρησιµοποιείται ως καύσιµο σε εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας ή άλλων προϊόντων, όπως είναι οι µονάδες παραγωγής τσιµέντου. Η καύση της ιλύος είναι µία εναλλακτική λύση, που µπορεί να εξετάζεται σε µεγάλες ΕΕΛ και δεν έχει εφαρµογή σε µικρές και αποκεντρωµένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων. 4.6 ιάθεση σε ΧΥΤΑ 4.6.1 Γενικά Με την προϋπόθεση του ορθού σχεδιασµού του ΧΥΤΑ, δηλαδή στεγανότητα, ανακυκλοφορία στραγγιδίων, βέλτιστο χειρισµό βιοαερίου κλπ, η διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ δεν βλάπτει την λειτουργία του, αντίθετα είναι πολύ πιθανό να την διευκολύνει, αφού επιταχύνει τις βιολογικές διεργασίες σταθεροποίησής της και παρέχει την απαραίτητη υγρασία. Σύµφωνα µε την Οδηγία 2003/33/ΕC, τα αστικά απόβλητα που κατατάσσονται στη κατηγορία 20 του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων (ΕΚΑ), µπορούν να γίνονται δεκτά χωρίς δοκιµές στους ΧΥΤΑ για τα µη επικίνδυνα απόβλητα. Σε κάθε περίπτωση όµως θα πρέπει να πρέπει να υπάρξει περιορισµός της διάθεσης της ιλύος σε ΧΥΤΑ, εξαιτίας της εφαρµογής της Οδηγίας σχετικά µε την Υγειονοµική ταφή αποβλήτων (Οδηγία 1999/31/ΕC), η οποία άλλωστε έχει ενσωµατωθεί και στο εθνικό δίκαιο. Σύµφωνα µε την Οδηγία αυτή, προβλέπεται ότι τα βιοαποικοδοµήσιµα αστικά απόβλητα που προορίζονται για διάθεση σε ΧΥΤΑ θα πρέπει να µειωθούν, όπως παρακάτω: 1. µέχρι την 16 η Ιουλίου 2010 στο 75% της συνολικής ποσότητας αυτών που είχαν παραχθεί το 1995, 2. µέχρι την 16 η Ιουλίου 2013 στο 50% της συνολικής ποσότητας αυτών που είχαν παραχθεί το 1995 και 3. µέχρι την 16 η Ιουλίου 2020 στο 35% της συνολικής ποσότητας αυτών που είχαν παραχθεί το 1995. Έτσι, η λύση της Υγειονοµικής Ταφής µπορεί να επιλέγεται µόνο όταν δεν υπάρχει άλλος εναλλακτικός τρόπος διάθεσης. Στις χώρες-µέλη ισχύουν περιορισµοί σχετικά µε την διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι: 15

Στη Γαλλία επιτρέπεται η διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ, µόνο όταν η συγκέντρωση της αφυδατωµένης λάσπης είναι µεγαλύτερη από 30% Στην Ολλανδία επιτρέπεται η διάθεση ιλύος στους ΧΥΤΑ, µόνο εάν η περιεκτικότητα σε οργανική ύλη είναι µικρότερη του 10% της περιεκτικότητας σε ξηρά στερεά Στη Σουηδία δεν θα γίνεται αποδεκτή ιλύς σε ΧΥΤΑ µετά το 2005 Στη Γερµανία επιτρέπεται η διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ µόνο όταν ικανοποιούνται οριακές τιµές που αφορούν εδαφοτεχνικά χαρακτηριστικά της λάσπης, και εφόσον η οργανική ύλη είναι µικρότερη του 5%. Στο πίνακα 4-7 παρουσιάζονται τα κριτήρια αποδοχής αστικών απορριµµάτων και παραπροϊόντων επεξεργασίας λυµάτων, που ισχύουν στη Γερµανία, σύµφωνα µε την Ordinance on Environmentally Compatible Storage of Waste from Human Settlements and of Biological waste treatment facilities, 2001. Όπως προκύπτει από τις οριακές τιµές του Πίνακα 4-7, είναι πρακτικά αδύνατη η διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ στην Γερµανία, αφού το οργανικό κλάσµα των ξηρών στερεών πρέπει να είναι µικρότερο από 18%, ενώ και ως προς τα εδαφοτεχνικά χαρακτηριστικά ορίζονται αυστηρά όρια συµµόρφωσης. Η διάθεση εσχαρισµάτων και άµµου σε ΧΥΤΑ επιτρέπεται, εφόσον τα παραπροϊόντα αυτά υποστούν πρόσθετη επεξεργασία στις ΕΕΛ (πλύση και συµπίεση). Πίνακας 4-7: Οριακές τιµές σύµφωνα µε τον Κανονισµό Λειτουργίας ΧΥΤΑ στη Γερµανία Μηχανική Αντοχή ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ οκιµή πτερυγίου (vane test) Μηχανικά και βιολογικά επεξεργασµένα απόβλητα Απόβλητα µε υψηλή περιεκτικότητα σε οργανικά kn/m 2 25 25 Αξονική παραµόρφωση % 20 20 Αντοχή θλίψης kn/m 2 50 50 Οργανικό µέρος ξηράς ουσίας απώλεια κατά τη καύση TOC % κ.β. % κ.β. 18 5 3 Στην Ελληνική Νοµοθεσία δεν τίθενται περιορισµοί ως προς τα µηχανικά χαρακτηριστικά των αποβλήτων, που διατίθενται σε ΧΥΤΑ. Η διάθεση όµως αφυδατωµένης ιλύος σε ΧΥΤΑ, θέτει ερωτήµατα σε ότι αφορά την εµφάνιση και χρονική εξέλιξη καθιζήσεων, την ευστάθεια των πρανών, καθώς και την λειτουργία των οχηµάτων του ΧΥΤΑ. Υπάρχουν δύο τρόποι υγειονοµικής ταφής της ιλύος: η µονο-διάθεση όταν ο ΧΥΤΑ χρησιµοποιείται αποκλειστικά για την διάθεση ιλύος από την επεξεργασία λυµάτων και συν-διάθεση όταν ο ΧΥΤΑ χρησιµοποιείται και για την διάθεση απορριµµάτων. 16

Μονο-διάθεση Στη µονο-διάθεση (mono-deposit) περιοριστικός παράγοντας είναι η περιεκτικότητα της ιλύος σε νερό, δεδοµένου ότι δηµιουργούνται προβλήµατα στην ευστάθεια των πρανών, τόσο κατά την απόθεση όσο και κατά την συµπύκνωση της ιλύος. Συνήθως η συγκέντρωση της ιλύος πρέπει να είναι µεγαλύτερη από 35%. 4 Για τον σχεδιασµό της µονο-διάθεσης της ιλύος θα πρέπει να καθορίζονται αυστηροί όροι, σχετικά µε το πάχος της στρώσης ιλύος (λαµβάνοντας υπόψη τα µηχανικά χαρακτηριστικά της ιλύος), καθώς επίσης και το πάχος της εδαφικής στρώσης επικάλυψης για τον περιορισµό των οσµών και της ανάπτυξης τρωκτικών. Θα πρέπει να υπάρχουν επαρκείς διατάξεις συλλογής και επεξεργασίας των στραγγισµάτων και των επιφανειακών απορροών, καθώς επίσης και φρέατα για την παρακολούθηση της ποιότητας των υπόγειων υδάτων. Συν-διάθεση Με την συν-διάθεση της ιλύος µε στερεά απόβλητα (mixed-deposit), η ιλύς δεν πρέπει να ξεπερνά το 20% έως 25% του συνολικού όγκου του προς διάθεση υλικού. εν υπάρχουν οι ίδιοι περιορισµοί ως προς την περιεκτικότητα της ιλύος σε υγρασία, ωστόσο ο χειρισµός της παραµένει δύσκολος στη περίπτωση που η συγκέντρωση της αφυδατωµένης ιλύος είναι µικρή. Κατά την συν-διάθεση θα πρέπει να εξασφαλίζεται η ικανοποιητική λειτουργία των µηχανηµάτων συµπίεσης και να εναλλάσσονται οι στρώσεις ιλύος και στερεών αποβλήτων. Η διάθεση της ιλύος µπορεί να γίνει: 1. Σηµειακά, σε σωρούς ύψους περί τα 80 cm, που διατάσσονται σε αποστάσεις 1,5 φορές µεγαλύτερο από το πλάτος των οχηµάτων υγειονοµικής ταφής. Τα στερεά απόβλητα πρέπει να διατίθενται από την στέψη του πρανούς του κυττάρου, ώστε να καλύπτουν τους σωρούς ιλύος κατά 120 cm περίπου. 2. Αναµειγνυόµενα µε τα στερεά απόβλητα σε αναλογία µεγαλύτερη του 1/10 (ιλύς/ στερεά απόβλητα). Η ιλύς αποτίθεται σε σωρούς στη στέψη του πρανούς του κυττάρου µαζί µε τα στερεά απόβλητα και στη συνέχεια µε κατάλληλο προωθητήρα οδηγούνται στο κύτταρο για υγειονοµική ταφή. 4.6.2 Επιπτώσεις και οφέλη Οι επιπτώσεις και τα οφέλη κατά τη διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ παρουσιάζονται στο ιάγραµµα 4-2. 4 European Environmental Agency (1997) 17

ιάγραµµα 4-2:. Επιπτώσεις κατά τη διάθεση ιλύος σε ΧΥΤΑ Οι εκποµπές στον αέρα περιλαµβάνουν την απελευθέρωση βιοαερίου, όταν δεν πραγµατοποιείται ανάκτηση του, και την παραγωγή σκόνης κατά την επικάλυψη των απορριµµάτων. Επιπλέον παρατηρούνται εκποµπές καυσαερίων από τις µηχανές των οχηµάτων που χρησιµοποιούνται εντός του χώρου διάθεσης. Τα στραγγίσµατα που παράγονται σε έναν Χ.Υ.Τ.Α. διηθούνται στο έδαφος και η ποσότητα τους εξαρτάται από το στρώµα επικάλυψης που εφαρµόζεται και τις συνθήκες περιβάλλοντος (θερµοκρασία, υγρασίας κλπ.). Η σύσταση των στραγγισµάτων κυµαίνεται ανάλογα µε τον χρόνο. Τα στραγγίσµατα περιλαµβάνουν πλήθος συστατικών όπως ιόντα (Ca 2+, K +, Na +, NH + 4, CO 2-3, SO 2-4, Cl - ), βαρέα µέταλλα, οργανικά συστατικά (χλωριωµένες οργανικές ενώσεις, φαινόλες, βενζόλιο, εντοµοκτόνα) καθώς και µικροοργανισµούς. Οι εκποµπές περιορίζονται όταν τα στραγγίσµατα συλλέγονται και επεξεργάζονται εντός του χώρου του Χ.Υ.Τ.Α., διαφορετικά µπορούν να κατεισδύσουν µέσω του εδάφους προς στον υδροφόρο ορίζοντα ή απευθείας στα επιφανειακά νερά και να δηµιουργήσουν σοβαρές επιπτώσεις στην δηµόσια υγεία και στα οικοσυστήµατα. Η λειτουργία ενός Χ.Υ.Τ.Α. µπορεί να προκαλέσεις και άλλες επιπτώσεις όπως: θόρυβο και σκόνη από την κίνηση των απορριµµατοφόρων που προσεγγίζουν την µονάδα, οσµές, προσέλκυση ζωυφίων, τρωκτικών και πουλιών, αλλαγή στις υφιστάµενες και προβλεπόµενες χρήσεις γης (Χωροταξικές επιπτώσεις), 18

διατάραξη της χλωρίδας και του φυσικού ανάγλυφου 5. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Τα τελευταία χρόνια στη χώρα µας σε µια προσπάθεια περιορισµού της υδατικής ρύπανσης και εφαρµογής της Οδηγίας 271/91/EC έχει κατασκευασθεί ένα πλήθος εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων που φθάνουν τις 290 ΕΕΛ. Οι εγκαταστάσεις αυτές καλύπτουν ένα πληθυσµό απογραφής της τάξης του 75% του ισοδύναµου πληθυσµού της χώρας. Ως αποτέλεσµα της επεξεργασίας των λυµάτων παράγονται σηµαντικές ποσότητες ιλύος που για το έτος 2002 εκτιµώνται σε 76.000 tn DS/έτος (Τσαγκαράκης, 1999, Andreadakis et al., 2002). Η εκτίµηση των παραγόµενων ποσοτήτων ιλύος για τα έτη 1996 2002 δίνεται στον πίνακα 5.1. Στον ίδιο πίνακα φαίνεται ότι στην Ελλάδα η διάθεση της ιλύος σε χωµατερές (τις περισσότερες φορές ανεξέλεγκτες) είναι η συχνότερα εφαρµοζόµενη µέθοδος, αφού το 98% περίπου της παραγόµενης ιλύος καταλήγει σε χωµατερές. Το ποσοστό αυτό είναι από τα µεγαλύτερα στην Ε.Ε., όπου ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός µέσος όρος δεν υπερβαίνει το 25% (βλ. Πίνακα 4-1) Πίνακας 5.1: Ποσοστό διάθεσης (%) Μέθοδοι διαχείρισης παραγόµενων ιλύων σε Ε.Ε.Λ. στην Ελλάδα (Andreadakis et al., 2002, Τσαγκαράκης, 1999). Έτος 1996 1998 2000 2002 Ξηρό βάρος (τόνοι)/έτος 52.000 68.000 76.000 92.500 Μέσα στην ΕΕΛ 1,3 1,2 1,3 1,2 Γεωργία 0,2 1,3 1,3 1,3 Κοµποστοποίηση - 1,0 0,9 1,0 Χωµατερή 98,1 96,2 96,1 96,1 ασικές εκτάσεις 0,4 0,4 0,4 0,4 Συγκεντρωτικά στοιχεία για την ποιότητα της ιλύος που παράγεται σε Ε.Ε.Λ. στην Ελλάδα αναφέρονται µόνο σε µια ερευνητική εργασία (Andreadakis et al., 2002) που εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας (ΕΥΤ), Ε.Μ.Π. (βλ. Πίνακα 5-2) Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 5-2, οι περισσότερες ΕΕΛ παράγουν ιλύες ικανοποιητικής ποιότητας µε υψηλή λιπαντική αξία. Οι περισσότερες ιλύες περιείχαν υψηλές συγκεντρώσεις αζώτου και φωσφόρου που κυµαίνονταν από 4,9% έως 12,6 % και από 0,9% έως 8,8 %, αντίστοιχα. Για λόγους σύγκρισης στον Πίνακα 5-2 αναφέρονται τα όρια που θέτει η Οδηγία 86/278, τα όρια της υπό διαµόρφωση νέας Οδηγίας, καθώς και τα αυστηρότερα όρια του κανονισµού της EPA για διάθεση της ιλύος στη γεωργία. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5-2 οι περισσότερες ΕΕΛ, µε εξαίρεση το ΚΕΛ Ψυττάλειας, παράγουν ιλύ µε ικανοποιητικά ποιοτικά χαρακτηριστικά που βρίσκονται εντός των ορίων που θέτουν οι Ευρωπαϊκοί και Αµερικανικοί Κανονισµοί για διάθεση της ιλύος στη γεωργία. Θα πρέπει να τονισθεί όµως ότι αυτή η εικόνα είναι πιθανόν να αλλάξει στη περίπτωση που εφαρµοσθούν τα όρια που εξετάζονται στην υπό Αναθεώρηση Οδηγία της Ε.Ε. που θα αφορά στη διάθεση της ιλύος στη γεωργία. 19

Οι συγκεντρώσεις του ψευδαργύρου σε αρκετές εγκαταστάσεις πλησιάζουν τα προτεινόµενα νέα όρια για διάθεση της ιλύος στη γεωργία. Αυτό φαίνεται µε σαφήνεια και στο διάγραµµα 5-1. 4500 4000 3500 mg Zn/kg DS 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Χαλκίδα Χανιά Χίος Ιωάννινα Ηράκλειο Καλαµάτα Καρδίτσα Καστοριά Καβάλα Κώς Greek WWTPs Λαµία Λειβαδιά Μεταµόρφωση Ψυττάλεια Ρέθυµνο Ρόδος Θεσσαλονίκη Βέροια Summer 1999 Winter 2000 EU 86/278-upper US EPA (PCL) EU proposal 3rd draft -EU 86/278-lower ιάγραµµα 5-1: Συγκεντρώσεις ψευδαργύρου σε ιλύ από Ε.Ε.Λ. στην Ελλάδα. 6. ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΡΟΠΟΥ ΙΑΘΕΣΗΣ ΙΛΥΟΣ Μέχρι σήµερα ο συνήθης τρόπος διαχείρισης των παραπροϊόντων επεξεργασίας (εσχαρίσµατα, άµµος και ιλύς) είναι η αντιµετώπισή τους σαν ανεπιθύµητα απορρίµµατα και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους σε Χωµατερές. Ωστόσο, η ιλύς από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων είναι ένας σοβαρά υποτιµηµένος πόρος. Η ιλύς διαθέτει µεγάλο αριθµό πολύτιµων συστατικών: θρεπτικά, οργανική ύλη κτλ., αλλά και υψηλή θερµική αξία, που την κάνει κατάλληλη για ένα µεγάλο εύρος χρήσεων. Από την άλλη µεριά, η ιλύς είναι φορέας ανεπιθύµητων ρυπαντών (βαρέα µέταλλα, συνθετικά οργανικά, παθογόνοι µικροοργανισµοί κτλ.), που απαιτούν προσεκτική διαχείριση και όχι ανεξέλεγκτη διάθεση. Για τον λόγο αυτό εξάλλου η διαχείριση της ιλύος τίθεται όλο και περισσότερο σε στενό νοµοθετικό έλεγχο. Η επιλογή του τρόπου διάθεσης των παραπροϊόντων επεξεργασίας είναι µία διαδικασία κατά την οποία θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη µεταξύ άλλων: η διαθεσιµότητα των αποδεκτών (έδαφος, βιοµηχανία κτλ.) το ενδιαφέρον των χρηστών του τελικού προϊόντος οι απαιτούµενες δαπάνες για την επεξεργασία και διάθεση της ιλύος Λαµβάνοντας υπόψη και τα παραπάνω, για την διαχείριση των παραπροϊόντων από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων θα πρέπει κατά προτεραιότητα: 20

1. Να αποφεύγεται η ανεξέλεγκτη διάθεση σε «Χωµατερές» 2. Να λαµβάνονται όλα τα ενδεικνυόµενα µέτρα για τον περιορισµό κατά το δυνατό της ποσότητας των παραπροϊόντων επεξεργασίας 3. Να εξετάζονται µέθοδοι και τρόποι επαναχρησιµοποίησης των παραπροϊόντων. 4. Η διάθεση της ιλύος σε ΧΥΤΑ θα πρέπει να εξετάζεται µόνο σαν προσωρινή λύση. Οι εναλλακτικοί τρόποι διάθεσης των παραπροϊόντων επεξεργασίας θα πρέπει να εξετάζονται σε συνδυασµό µε την απαιτούµενη κατά περίπτωση επεξεργασία των προϊόντων αυτών και στην αξιολόγηση θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις από: Την επεξεργασία Την µεταφορά και Την διάθεση Κριτήρια για την επιλογή της βέλτιστης λύσης πρέπει να είναι: Περιβαλλοντικά: Θα πρέπει να εξετάζονται όλες οι επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) για κάθε εξεταζόµενο εναλλακτικό τρόπο διάθεσης. Στη συνέχεια πρέπει να προσδιορίζονται: τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της ιλύος προς διάθεση, η διαθεσιµότητα των αποδεκτών (πχ. αγροτικές εκτάσεις, βιοµηχανία κτλ.) η απαιτούµενη κατά περίπτωση επεξεργασία ιλύος για την άρση των αρνητικών επιπτώσεων τα έργα και µέσα που είναι αναγκαία για την τυχόν αποθήκευση, µεταφορά κτλ. των παραπροϊόντων επεξεργασίας οι αναγκαίες αδειοδοτήσεις, καθώς επίσης και οι υποχρεώσεις τόσο του παραγωγού ιλύος, όσο και του καταναλωτή του τελικού προϊόντος Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω πρέπει να διαµορφώνονται τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης των παραπροϊόντων επεξεργασίας που θα εξεταστούν περαιτέρω. Τα σενάρια αυτά θα πρέπει να παρουσιάζονται στους χρήστες του τελικού προϊόντος, ώστε να εξασφαλίζεται η συγκατάθεσή τους. Οικονοµικά: Για κάθε εξεταζόµενο εναλλακτικό τρόπο διαχείρισης των παραπροϊόντων επεξεργασίας, που διαµορφώνεται σύµφωνα µε τα παραπάνω, πρέπει να προσδιορίζεται το κόστος επένδυσης, οι ετήσιες δαπάνες για την λειτουργία και συντήρηση, καθώς επίσης και τα τυχόν έσοδα από την επαναχρησιµοποίηση των παραπροϊόντων επεξεργασίας. Με βάση τις οικονοµικές εκτιµήσεις, προτείνονται ένα ή περισσότερα εναλλακτικά σενάρια, τα οποία εφ όσον αποκτήσουν την κοινωνική αποδοχή µπορεί να υλοποιηθούν. Όπως ενδεικτικά παρουσιάζεται στον πίνακα 6-1, οι δαπάνες επεξεργασίας και διάθεσης της ιλύος έχουν µεγάλο εύρος διακύµανσης, αποτέλεσµα των τοπικών συνθηκών. 21

Πίνακας 6-1. Κόστος επεξεργασίας και διάθεσης ιλύος [ /t DS] 5 Κοµποστοποίηση 125 300 Ξήρανση 150 400 Καύση 225 400 Επαναχρησιµοποίηση στο έδαφος 75 200 ιάθεση σε ΧΥΤΑ 100 300 Κοινωνικά: Για τις προκριθείσες εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να γίνεται ενηµέρωση του κοινού και των φορέων, να παρουσιάζονται οι επιπτώσεις και τα µέτρα που λαµβάνονται, τα δικαιώµατα και οι υποχρεώσεις των εµπλεκοµένων φορέων, ώστε να εξασφαλιστεί η κοινωνική αποδοχή. Ανάλογα και µε το µέγεθος της εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων, είναι προφανές ότι η αντιµετώπιση των παραπάνω, συχνά δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί σε επίπεδο φορέα διαχείρισης µίας εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων. Για τον λόγο αυτό σκόπιµο είναι η διάθεση των παραπροϊόντων επεξεργασίας να αντιµετωπίζεται σε επίπεδο Νοµού. Με τον τρόπο αυτό και διαθεσιµότητα αποδεκτών µπορεί να προκύψει αλλά και οικονοµία κλίµακας, µε την κατασκευή ενιαίων µονάδων επεξεργασίας ιλύος, που θα εξυπηρετούν µία ευρύτερη περιοχή. 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 7.1 Γενικά Για την ορθή διαχείριση της ιλύος και των παραπροϊόντων, που προέρχονται από την επεξεργασία αστικών λυµάτων, προτείνονται: i. Ορθολογικός σχεδιασµός µε στόχο την αειφόρο ανάπτυξη. Απαιτείται αλλαγή του συστήµατος διαχείρισης στην κατεύθυνση όχι µόνο της αξιοποίησης των αποβλήτων µε ανακύκλωση, επαναχρησιµοποίηση και ανάκτηση ενέργειας αλλά κυρίως της πρόληψης ή και µείωσης της παραγωγής αποβλήτων µε την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών. ii. Σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων, στις οποίες η συνιστώσα βιοµηχανικών αποβλήτων είναι περιορισµένη, φαίνεται ότι η διάθεση της ιλύος στο έδαφος για γεωργικούς σκοπούς αποτελεί µια πολύ καλή µέθοδο διάθεσης, που πρέπει να εξετάζεται κατά προτεραιότητα. Στις περιπτώσεις αυτές σκόπιµο είναι να εξασφαλίζεται η διαθεσιµότητα των απαραίτητων εκτάσεων σε συνεργασία µε τους τοπικούς φορείς. Εν όψει της επικείµενης αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC και των αυστηρότερων όρων περί αγροτικής διάθεσης της ιλύος που εφαρµόζονται σε πολλές χώρες-µέλη της ΕΕ, σκόπιµο είναι η ποιότητα του τελικού προϊόντος να διασφαλίζεται µέσω κατάλληλης πρόσθετης επεξεργασίας της ιλύος, σύµφωνα µε τις επιταγές του Σχεδίου Αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC (κοµποστοποίηση, επεξεργασία 5 European Environmental Agency (1997) 22

µε ασβέστη κτλ.) iii. Στις µεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων, (πχ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη κτλ.), η ξήρανση της ιλύος φαίνεται ότι µπορεί να αποτελέσει µία πολύ καλή εναλλακτική λύση. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να εξασφαλίζεται η διάθεση του τελικού προϊόντος σε µονάδες παραγωγής ενέργειας ως καύσιµο, στην τσιµεντοβιοµηχανία και για αγροτικούς σκοπούς. Εξαιτίας του µεγάλου κόστους επένδυσης των µονάδων ξήρανσης σκόπιµο είναι µε την λειτουργία τους να εξυπηρετούνται ευρύτερες περιοχές. iv. Η διάθεση της ιλύος σε ΧΥΤΑ µπορεί να εφαρµόζεται σε περιπτώσεις που άλλοι τρόποι διάθεσης, πιο φιλικοί στο περιβάλλον δεν µπορούν να εφαρµοστούν. Σε κάθε περίπτωση η ιλύς πρέπει να έχει ικανοποιητικά µηχανικά χαρακτηριστικά για την ασφαλή διάθεσή της. v. Για την εξασφάλιση βιώσιµων τεχνικά και οικονοµικά µεθόδων διαχείρισης των παραπροϊόντων επεξεργασίας θα πρέπει να εκπονούνται µελέτες σε ευρύτερες επιχειρησιακές µονάδες από αυτές της µίας εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων. vi. Η ενηµέρωση του κοινού και κυρίως των χρηστών του τελικού προϊόντος είναι απαραίτητη, ώστε να εξασφαλίζεται η αποδοχή της προτεινόµενης λύσης. Θα πρέπει, επίσης, να γίνεται κατανοητό ότι τα παραπροϊόντα επεξεργασίας έχουν σηµαντική θρεπτική και ενεργειακή αξία και δεν αποτελούν «σκουπίδια». vii. Απλούστευση και ενοποίηση του θεσµικού πλαισίου, ώστε αφ ενός µεν να είναι εφικτή η εφαρµογή µεθόδων διαχείρισης φιλικών προς το περιβάλλον, χωρίς γραφειοκρατικά εµπόδια, και αφ ετέρου να εξασφαλίζεται η υγεία των καταναλωτών και η προστασία του περιβάλλοντος. 7.2 Αποκεντρωµένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων Όπως όλες οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων, έτσι και οι αποκεντρωµένες ΕΕΛ, ανεξάρτητα από τον τύπο τους (σηπτικές δεξαµενές, υδροβιότοποι, βιολογική επεξεργασία κτλ.) παράγουν παραπροϊόντα, για τα οποία απαιτείται ασφαλής και περιβαλλοντικά αποδεκτός τρόπος διαχείρισης. Επειδή οι δαπάνες λειτουργίας των µονάδων επεξεργασίας ιλύος, µαζί µε τις δαπάνες διάθεσης προσεγγίζουν το 50% των λειτουργικών δαπανών της εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων 6, ο τρόπος διαχείρισης της ιλύος πρέπει να αποτελεί βασική παράµετρο σχεδιασµού µίας ΕΕΛ. Τις περισσότερες φορές η κατασκευή και λειτουργία µονάδων επεξεργασίας ιλύος σε µία αποκεντρωµένη εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων είναι αντιοικονοµική και τις περισσότερες περιπτώσεις πρακτικά ανέφικτη. Για τον λόγο αυτό, η ιλύς από µικρές αποκεντρωµένες εγκαταστάσεις 6 O. Nowak, V.Kuehn, M. Zessner: Sludge management of small water and wastewater treatment plants, Water Science & Technology, Volume 48, 2003 23

επεξεργασίας λυµάτων µπορεί να µεταφέρεται σε µεγαλύτερες ΕΕΛ για την περαιτέρω επεξεργασία και διάθεσή της. Για την υλοποίηση της λύσης αυτής θα πρέπει να προβλεφθούν: µονάδα αποθήκευσης της ιλύος στην αποκεντρωµένη ΕΕΛ και µονάδα υποδοχής της ιλύος στη κεντρική ΕΕΛ Ειδικότερα, η λάσπη από σηπτικές δεξαµενές πρέπει να οδηγείται στην είσοδο της ΕΕΛ σε µονάδα υποδοχής βοθρολυµάτων και το ρυπαντικό φορτίο της να λαµβάνεται υπόψη στο σχεδιασµό της εγκατάστασης, ενώ η ιλύς µετά από βιολογική επεξεργασία µπορεί να οδηγείται σε δεξαµενή οµογενοποίησης ανάντη της µονάδας επεξεργασίας ιλύος. Σε κάθε περίπτωση, για την επιλογή της µεθόδου επεξεργασίας των λυµάτων της αποκεντρωµένης εγκατάστασης θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη µεταξύ των άλλων και οι δαπάνες µεταφοράς αλλά και επεξεργασίας της ιλύος. Εάν η κεντρική εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων είναι µακριά από την αποκεντρωµένη ΕΕΛ, τότε είναι ενδεχόµενο να απαιτείται αφυδάτωση της ιλύος, ώστε να µειωθεί ο όγκος της και συνεπώς και οι σχετικές δαπάνες µεταφοράς. Επειδή σε µικρές εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων η κατασκευή µόνιµης µονάδας αφυδάτωσης ιλύος είναι αντιοικονοµική και συχνά µη εφαρµόσιµη λύση, η αφυδάτωση της λάσπης θα µπορούσε να γίνει σε µία αυτοκινούµενη µονάδα αφυδάτωσης. Έτσι µία ΕΥΑ θα µπορούσε να διαθέτει αυτοκινούµενη µονάδα αφυδάτωσης, που θα εξυπηρετεί µία ή και περισσότερες µικρές αποκεντρωµένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων. Για την υλοποίηση όµως µίας παρόµοιας λύσης θα πρέπει: Στην απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων να γίνεται αποδεκτή µία παρόµοια λύση. Να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα αδειοδότησης των αυτοκινούµενων µονάδων αφυδάτωσης. 24

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α.D. Andreadakis, D. Mamais, E. Gavalaki, S. Kampylafka, (2000): "Sludge Utilization in Agriculture: Possibilities and Prospects in Greece", Water Science and Technology, 46, (10). Ανδρεαδάκης Α. και Αφτιάς Ε. (1999): Μελέτη Τελικής Επεξεργασίας και ιαχείρισης της Παραγόµενης Ιλύος στο Κέντρο Επεξεργασίας Λυµάτων της Ψυττάλειας Α. Ανδρεαδάκης και Ε. Αφτιάς, (2001): Έκθεση Επιλογής Μεθόδου και Στοιχείων για τη Μελέτη Προέγκρισης Χωροθέτησης της µονάδας Ξήρανσης AYKA Psyttalia Joint Venture (1995): Sludge Treatment and Disposal Study for the Attika Region Bruce, A.M., H.W. Cambell, P. Balmer. (1983):. Developments and Trends in Sludge Processing Techniques, Processing and Use of Sewage Sludge, Commission of the European Communities, L Hermite (eds), D. Reidell Publishing Company. Christoulas D. G., Andreadakis A. D., Kouzeli-Katsiri A., Aftias E., Mamais D. (1999): "Alternative Schemes the Management of the Sludge Produced at Psyttalia WWTP", Water Science and Technology, 42, (9), pp.29-36. Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας, (1996): Οικονοµοτεχνική και Περιβαλλοντική Μελέτη διαχείρισης της ιλύος, που θα παράγεται κατά τη λειτουργία της Α και Β φάσης του Κέντρου Επεξεργασίας Λυµάτων Ψυττάλειας European Environmental Agency, (1998): Sludge treatment and disposal European Commission, DG Environment, (2001): Disposal and recycling routes for sewage sludge. European Commission, DG Environment, (2001): Evaluation of sludge treatments for pathogen reduction. Danish EPA, (1997): Use of waste products in agriculture, environmental project no 366. Marmo L. (1999): Personal communication. European Commission DG XI.E.3 NAMA, Carl Bro, NTUA, VKI, (1998): Hygienic sludge management for agricultural utilization. Technology Transfer Projects, Directorate XIII, European Commission. Nilsson C, (1996): Organic pollutants in sewage sludge. Swedish environmental protection agency. Nilsson M, (2000): Occurrence and Fate of Organic Contaminants in wastes. Swedish University of Agricultural Science Sanitary Engineering Laboratory (2000): Treatment and Reuse of Sewage and Sludge in South Mediterranean and Middle East Countries, Final Report in the context of Development Assistance Program in the Field of Environment (DAC/DAPE), N.T.U.A. Strauch, D., (1998): Pathogenic microorganisms in sludge. Anaerobic digestion and disinfection 25

methods to make sludge usable as a fertilizer. European water Management, 1 (2), 12-26 Τζουπάνος, Ν., & Σαµαρά, Κ., (2004). Παραµένοντες Οργανικοί Ρύποι στην ατµόσφαιρα της Ευρώπης. Χηµικά Χρονικά, 11, 25-30 Tσαγκαράκης, K. (1999): The Treatment of Municipal Wastewater in Greece. Ph.D. Thesis, University of Leeds, School of Civil Engineering, Leeds, UK. Φραγκίσκου Κ. (1999): Επαναχρησιµοποίηση ιλύος στη γεωργία Μελέτη περίπτωσης ήµου Νάξου, Μεταπτυχιακή Εργασία, ΠΜΣ Επιστήµη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων, Ε.Μ.Π. US EPA, (1995): Process Design Manual for Land Application of Sewage Sludge and Domestic Septage. US EPA, (1999): Environmental regulations and Technology. Control of pathogens and vector attraction in sewage sludge. WRC, (1999): Manual of good practice for the use of sewage sludge in land reclamation. Werther J., Ogada T. (1999): Sewage sludge combustion, Progress in Energy and Combustion Science 25 WEF - ASCE (1992): Design of Municipal Wastewater Treatment Plants. WEF Manual of Practice No 8. Wichmann W. (1998): World Fertilizer Manual, Fertilizer Industry Association. Williams C. (1977): Journal of the Australian Institute of Agricultural Science. Vol.43, p.p.99 26

Πίνακας 5-2: Ποιοτικά χαρακτηριστικά ιλύων από ΕΕΛ στην Ελλάδα Χαρακτηριστικά ΕΕΛ Είδος επεξεργασίας υνµικότητα (x 1000 p.e.) Οργανική φόρτιση Επεξεργασία ιλύος Χαλκίδα Χανιά Χίος Ιωάννινα Ηράκλειο Καλαµάτα Καρδίτσα Καστοριά Καβάλα C CAS PDN SA CAS C OD SA BDN BDP C PDN CAS Pr OD CAS SA CAS 73 80 40 105 164 60 36 42,6 80 20 67 30 700 3500 60 120 160 70 L M L M M L L L L L L L M - L M M M AnD AnD AerSt AnD AerSt AerSt AerSt AerSt AerSt AerSt AerSt AerSt AnD AnD AerSt AerSt AnD AerSt Φυσικοχηµικά Ν %ΤS 5,2 5,7 11,0 10,6 5,2 7,2 4,9 5,9 12,6 8,1 10,6 6,7 2,4 8,7 10,2 9,9 10,0 P %TS 3,5 2,0 8,8 7,8 1,7 4,5 0,9 2,3 7,9 2,1 2,9 5,6 1,5 4,3 5,4 2,0 4,3 TS % 18,5 22,6 15,8 18,8 18,4 18,1 49,9 45,5 14,0 34,1 18,9 22,9 15,7 17,5 23,9 16,7 VS %ΤS 54,4 55,5 69,9 51,0 68,9 59,8 37,2 50,9 74,7 30,0 58,6 50,5 57,0 64,3 45,4 57,1 Μικροβιολογικά FC FC/g wet sol 11830 542 536 1180 5443 5756 854 11997 8697 538 935 47 1182 117 5492 1181 Βαρέα µέτλλα Ni mg/kgds 89 35 77 65 53 34 108 55 20 30 72 142 160 228 41 91 40 59 300-400 300 420 Zn mg/kgds 2595 2307 618 2380 1323 1857 1970 3448 1078 633 1332 1981 1200 4140 1990 1111 1049 1908 2500-4000 2500 2800 Cr mg/kgds 97 36 69 31 29 34 69 55 21 67 98 123 390 981 33 95 28 60-1000 1200 Cd mg/kgds 2,2 2,3 2,3 4,1 3,2 3,0 2,4 2,5 1,9 3,2 2,9 3,2 0,8 1,6 2,4 3,8 2,8 2,8 20-40 10 39 Cu mg/kgds 203 223 216 149 237 117 193 211 76 333 236 167 580 327 146 313 126 103 1000-1750 1000 1500 Pb mg/kgds 214 196 124 223 159 116 159 114 83 169 125 189 450 264 105 267 111 55 750-1200 750 300 Κως Λαµία Λειβαδιά Αθήνα- Μεταµόρφωση Αθήνα - Ψυττάλεια Ρέθυµνο Ρόδος Θεσσαλονίκη Βέροια EU 86/278 EU proposal US EPA (PCL) C Carrousel BDN Biodenipho L Χαµηλή <0,20 kg BOD/kg SS-d CAS Συµβατική ενεργός ιλύς BDP Biodenitro M Μέση 0,20-0,60 kg BOD/kg SS-d PDN Προαπονιτροποίση Pr Πρωτοβάθµια επεξεργασία SA Επιφανειακός αεερισµός AnD Αναερόβιος χωνευτής OD Οξειδωτική τάφρος AerSt Αερόβια σταθεροποίηση