ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι μολύνσεις από τους HPV και τα πιθανά επακόλουθα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οι μολύνσεις από τους HPV και τα πιθανά επακόλουθα

42 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ HPV: Τι είναι, πού βρίσκονται και τι προκαλούν 1. Τι σημαίνει HPV: Human Papilloma Virus Το ακρωνύμιο HPV σημαίνει ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων και προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Human Papilloma Virus. 2. Πρόκειται μόνο για έναν ιό; Όχι, έχουν περιγραφεί μέχρι σήμερα περισσότεροι από 100 διαφορετικοί HPV που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Οι HPV κατατάσσονται με βάση τις διαφορές στο DNA τους, δηλαδή στο γονιδιακό τους υλικό, σε διαφορετικούς γονότυπους, που είναι γνωστοί με αριθμούς (π.χ. HPV 1, 2, 6, 16 κτλ.). Οι ιοί είναι οι μικρότεροι σε μέγεθος μολυσματικοί παράγοντες. Στο σχήμα 1 φαίνεται το εξωτερικό περίβλημα του HPV και το DNA του. 3. Τι προκαλούν οι HPV; Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι οι HPV κατατάσσονται με βάση τις διαφορές στο γονιδίωμά τους (στο DNA τους). Αυτές οι γονιδιακές διαφορές προσδιορίζουν τη συμπεριφορά τους (ποια περιοχή του σώματος προσβάλλει ο κάθε τύπος HPV και τι είδους αλλοιώσεις μπορεί να προκαλέσει). Οι περισσότεροι HPV μολύνουν το δέρμα και προκαλούν αλλοιώσεις όπως θηλώματα, μυρμηκιές κ.ά.

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 43 Αυτοί ονομάζονται δερματικοί HPV (γονότυποι 1, 2, 3, 4, 7, 10 κ.ά.). Υπάρχει μια άλλη ομάδα, που ονομάζονται γεννητικοί HPV (γονότυποι 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45 κ.ά.), οι οποίοι μολύνουν την περιοχή των γεννητικών οργάνων, του πρωκτού και του στοματοφάρυγγα. Οι γεννητικοί τύποι μπορούν να προκαλέσουν καλοήθεις αλλοιώσεις όπως τα κονδυλώματα αλλά και προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνους στις περιοχές που προσβάλλουν. 4. Πού βρίσκονται οι HPV; Οι HPV δε ζουν μόνοι τους στο περιβάλλον. Επιβιώνουν πάνω σε μολυσμένα αντικείμενα για λίγες μόνο ώρες. Οι HPV ζουν και πολλαπλασιάζονται αποκλειστικά πάνω στον άνθρωπο. Αλλά και πάνω στο σώμα σας προτιμούν να ζουν και να πολλαπλασιάζονται σε ορισμένα σημεία. Δε βρίσκονται για παράδειγμα στο αίμα ή στα ούρα σας, στους μυς ή στα κόκαλά σας. ΣΧΗΜΑ 1: Το σωματίδιο του HPV Το σωματίδιο του HPV έχει διάμετρο 54 nm (1 nm = 1 δισεκατομμυριοστό του μέτρου) και αποτελείται από το DNA, που βρίσκεται εσωτερικά, και το προστατευτικό του κέλυφος ή κάψα, που βρίσκεται εξωτερικά. Η διαφορετικότητα των HPV οφείλεται σε διαφορές στο DNA τους.

44 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ ΣΧΗΜΑ 2: Δέρμα και βλεννογόνος Το δέρμα καλύπτει το πρόσωπο εξωτερικά, ενώ ο βλεννογόνος καλύπτει την κοιλότητα του στόματος. ΣΧΗΜΑ 3: Επιθήλιο Το επιθήλιο είναι το βασικό δομικό στοιχείο στην επιφάνεια του δέρματος και των βλεννογόνων. Αποτελεί τον κύριο στόχο των HPV. Στο σχήμα φαίνεται το πλακώδες επιθήλιο, που είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος επιθηλίου και αποτελείται από πολλές στοιβάδες κυττάρων.

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 45 5. Σε ποια σημεία του ανθρώπινου σώματος ζουν και πολλαπλασιάζονται οι HPV; Όπως γνωρίζετε, το δέρμα καλύπτει το σώμα σας εξωτερικά και το προστατεύει. Οι βλεννογόνοι έχουν ανάλογο ρόλο με το δέρμα και καλύπτουν τις εσωτερικές κοιλότητες (π.χ. στόμα, κόλπο κτλ.) (σχήμα 2). Η επιφάνεια του δέρματος και των βλεννογόνων καλύπτεται από επιθήλιο (στοιβάδες κυττάρων που έχουν προστατευτικό ρόλο) (σχήμα 3). Οι HPV ζουν και πολλαπλασιάζονται μέσα στα κύτταρα των επιθηλίων του δέρματος και των βλεννογόνων σας, σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματός σας. 6. Τι είναι θηλώματα και τι κονδυλώματα; Μερικές φορές λόγω της φλεγμονής από ορισμένους HPV προκαλείται υπερπλασία στο επιθήλιο και δημιουργούνται χαρακτηριστικές εκβλαστήσεις, που προεξέχουν από το δέρμα ή από τους βλεννογόνους, έχουν θηλές στην επιφάνειά τους και ονομάζονται θηλώματα (από 'κεί πήραν και το όνομα θηλωματοϊοί, επειδή για πρώτη φορά εντοπίστηκαν στα θηλώματα) (σχήμα 4). Κονδυλώματα ονομάζονται τα θηλώματα που προκαλούνται από τους HPV στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. ΣΧΗΜΑ 4: Θήλωμα

46 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Οι HPV ζουν και πολλαπλασιάζονται μόνο πάνω στον άνθρωπο, στο δέρμα και στους βλεννογόνους, σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος. Μεταδίδονται από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, με την τριβή με δέρμα ή με βλεννογόνο που φλεγμαίνει. HPV: Δεν είναι όλοι ίδιοι. Από ποιους κινδυνεύετε ιδιαίτερα; 7. Γεννητικοί HPV: Ποιες περιοχές προσβάλλουν και τι προκαλούν; Μια ομάδα από τους HPV (περίπου 40), που ονομάζονται γεννητικοί τύποι, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή αποδείχθηκε ότι δεν προκαλούν μόνο θηλώματα αλλά και άλλα πιο σοβαρά νοσήματα στον άνθρωπο, όπως προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνους σε διάφορα όργανα. Οι γεννητικοί τύποι των HPV μεταδίδονται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή. Όλοι οι γεννητικοί HPV, ως ομάδα, προσβάλλουν πιο συχνά τα επιθήλια: του κατώτερου γεννητικού συστήματος, της περιοχής γύρω από τον πρωκτό και σπανιότερα της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα και του λάρυγγα (σχήμα 5). Από το σημείο αυτό και μετά, όταν αναφερόμαστε στους HPV, θα εννοούμε τους γεννητικούς HPV.

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 47 ΣΧΗΜΑ 5: Σε ποια σημεία του σώματος προκαλούν φλεγμονές οι γεννητικοί τύποι των HPV 1. Στόμα 2. Φάρυγγας Σπάνια 3. Λάρυγγας 4. Τράχηλος 5. Πρωκτός Συχνά 6. Κόλπος 7. Αιδοίο

48 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ 8. Γεννητικοί HPV: Έχει σημασία από ποιον έχετε μολυνθεί; Είναι όλοι τους επικίνδυνοι; Οι γεννητικοί τύποι των HPV χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε χαμηλού και υψηλού κινδύνου, ανάλογα με τον ικανότητά τους να προκαλέσουν καρκινογένεση. 9. HPV χαμηλού κινδύνου: Τι προκαλούν; Οι HPV χαμηλού κινδύνου (6, 11, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81 κ.ά.) προκαλούν κατά κανόνα μόνο καλοήθεις κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις, γι αυτό και τους δόθηκε αυτό το όνομα. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι τα κονδυλώματα (90% των κονδυλωμάτων προκαλούνται από τους HPV 6 και 11). Μοναδική εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί το πολύ σπάνιο ακροχορδονώδες καρκίνωμα στο αιδοίο, στο πέος και στον πρωκτό, στο οποίο εντοπίζονται οι HPV χαμηλού κινδύνου. Όμως, ο όγκος αυτός αναπτύσσεται τοπικά και δεν προκαλεί μεταστάσεις (βλ. ερώτηση 268, σελ. 210).

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 49 Οι HPV 6 και 11 προκαλούν σε λίγες περιπτώσεις θηλώματα στη στοματική κοιλότητα και πολύ σπανιότερα στον ρινικό βλεννογόνο και στον επιπεφυκότα. Επίσης προκαλούν πολύ σπάνια θηλώματα στον λάρυγγα και την υποτροπιάζουσα θηλωμάτωση στο ανώτερο αναπνευστικό. Η υποτροπιάζουσα αναπνευστική θηλωμάτωση είναι δυσίατη νόσος και απειλεί τη ζωή αλλά ευτυχώς συμβαίνει σπάνια. Κινδυνεύουν κυρίως τα νεογνά εάν μολυνθούν κατά τον τοκετό από τη μητέρα τους. ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Υπάρχει μια ομάδα από περίπου 40 HPV που λέγονται γεννητικοί HPV και μολύνουν συνήθως τις περιοχές των γεννητικών οργάνων και του πρωκτού και λιγότερο συχνά τον στοματοφάρυγγα. Οι γεννητικοί HPV θεωρούνται αιτιολογικοί παράγοντες κονδυλωματωδών αλλοιώσεων και σπανιότερα καρκίνων. 10. HPV υψηλού κινδύνου: Τι προκαλούν; Οι HPV υψηλού κινδύνου (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73, 82 κ.ά.), εκτός από κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις, μπορούν να προκαλέσουν προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνους σε διάφορα όργανα (τράχηλο της μήτρας, κόλπο, αιδοίο, πρωκτό, πέος, στοματική κοιλότητα, γλώσσα, φάρυγγα, λάρυγγα).

50 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Οι γεννητικοί HPV και τι προκαλούν Γεννητικοί HPV Χαμηλού κινδύνου (6, 11, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81 κ.ά.) Υψηλού κινδύνου (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73, 82 κ.ά.) Τι μπορεί να σας προκαλέσουν Καλοήθεις κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις Κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις, προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνους Τι μπορεί να σας συμβεί μετά τη μόλυνση; Το τι θα συμβεί εξαρτάται πρωτίστως από δύο παραμέτρους, τον τύπο του ιού και την αντίδραση του αμυντικού σας συστήματος. Βραχυπρόθεσμα: Δε θα συμβεί τίποτα που να απειλεί τη ζωή σας. Σε λίγες περιπτώσεις μόνο εμφανίζονται ορατά κονδυλώματα, συνήθως εντός εξαμήνου, εάν έχει υπάρξει μόλυνση από τύπους HPV που προκαλούν οξυτενή κονδυλώματα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων μόλυνσης από τους γεννητικούς HPV εμφανίζονται στα επιθήλια φλεγμονώδεις αλλοιώσεις που δε φαίνονται με γυμνό μάτι και δεν προκαλούν κανένα σύμπτωμα (οι περισσότεροι άνθρωποι δε γνωρίζουν ότι μολύνθηκαν, επειδή έχουν μικροσκοπικές αλλοιώσεις). Οι αλλοιώσεις αυτές λέγονται υποκλινικές, επειδή δε φαίνονται στην απλή κλινική εξέταση. Οι περισσότερες από αυτές τις

ΟΙ ΜΟΛΎΝΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΆ ΕΠΑΚΌΛΟΥΘΑ 51 αλλοιώσεις θεραπεύονται αυτόματα από τον οργανισμό σας, μέσα σε διάστημα 2-3 ετών. Μακροπρόθεσμα: Εάν έχετε μολυνθεί από ογκογόνο HPV, υπάρχει κίνδυνος για καρκινογένεση μέσα στα επόμενα χρόνια! 11. Πώς ο HPV πολλαπλασιάζεται μέσα στα κύτταρά σας; Ο HPV παρασιτεί στον ανθρώπινο οργανισμό και εκμεταλλεύεται τη φυσιολογική λειτουργία της ανανέωσης των κυττάρων σας, προκειμένου να πολλαπλασιαστεί και ο ίδιος (σχήματα 6α και 6β, σελ. 52-53). Γνωρίζετε ότι κάθε 30 περίπου μέρες έχετε καινούριο επιθήλιο στο δέρμα σας; Τα επιθήλια στο δέρμα και στους βλεννογόνους σας ανανεώνονται συνεχώς. Πώς ανανεώνονται; Η επιφανειακή στοιβάδα πέφτει και αντικαθίσταται από τα κύτταρα των κατώτερων στοιβάδων. Τα κύτταρα της βασικής στοιβάδας του επιθηλίου διαιρούνται και έτσι παράγονται νέα κύτταρα. Ο χρόνος ζωής του κάθε κυττάρου είναι περίπου 30 μέρες. Τα νέα κύτταρα ωριμάζοντας μετακινούνται προς την επιφάνεια του επιθηλίου. Όταν πλέον φτάσουν στην επιφάνεια, έχουν γεράσει, πεθαίνουν και πέφτουν. Με τον τρόπο που περιγράφηκε ανανεώνεται το επιθήλιο. 12. Αν μολυνθείτε, θα δημιουργηθεί οπωσδήποτε φλεγμονή; Συνήθως ναι. Δημιουργούνται ελαφρές τοπικές φλεγμονές στα επιθήλια, που δε φαίνονται όμως με γυμνό μάτι (υποκλινικές κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις). Εάν το ανοσοποιητικό σας σύστημα το επιτρέψει, οι φλεγμονές επεκτείνονται σε ολόκληρο το κατώτερο γεννητικό σύστημα (αιδοίο, κόλπο, τράχηλο της μήτρας).

52 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ ΣΧΗΜΑ 6α: Πώς πολλαπλασιάζονται τα κύτταρα και ανανεώνεται το επιθήλιο Ο HPV, από τη στιγμή που θα σας μολύνει και μετά, εγκαθίσταται στα κύτταρα της βασικής στοιβάδας του επιθηλίου. Παράλληλα με τη διαίρεση των κυττάρων του επιθηλίου, διαιρείται και πολλαπλασιάζεται και το DNA του ιού. Είναι άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα παραμένει ο ιός πάνω σας. Εάν η άμυνα του οργανισμού σας (το ανοσοποιητικό σας σύστημα) του το επιτρέψει, συνεχίζει να πολλαπλασιάζεται και να προκαλεί φλεγμονές.

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 53 ΣΧΗΜΑ 6β: Πώς εισέρχεται στο επιθήλιο ο HPV και πώς πολλαπλασιάζεται Οι HPV μπαίνουν από τις σχισμές του επιθηλίου, μολύνουν τα κύτταρα της βασικής στοιβάδας και εγκαθίστανται μέσα στον πυρήνα των κυττάρων. Τα θυγατρικά κύτταρα που προκύπτουν από τη διαίρεση των κυττάρων της βασικής στοιβάδας έχουν μέσα τους το DNA του HPV. Ο ιός πολλαπλασιάζεται συνεχώς μέσα στο κύτταρο, καθώς αυτό ωριμάζει και μετακινείται, από στοιβάδα σε στοιβάδα, προς την επιφάνεια του επιθηλίου. Μέχρι να φθάσουν τα κύτταρα από τη βασική στοιβάδα στην επιφάνεια, μέσα στις 30 μέρες που διαρκεί η ζωή τους, χιλιάδες νέοι HPV έχουν παραχθεί και απελευθερώνονται από τα νεκρά κύτταρα που βρίσκονται στην επιφάνεια του επιθηλίου.

54 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ Μπορεί το ανοσοποιητικό σύστημα κάποιων ανθρώπων να είναι τόσο ισχυρό ώστε να μην επιτρέπει στον HPV να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα και να προκαλέσει φλεγμονή. Στις περιπτώσεις αυτές, καθώς διαιρούνται τα κύτταρα της βασικής στοιβάδας σε θυγατρικά κύτταρα, απλώς αναδιπλασιάζεται και το DNA του ιού. Επειδή η ποσότητα του ιικού DNA παραμένει πολύ μικρή, δε δημιουργείται φλεγμονή. Επίσης, η ποσότητα αυτή δεν μπορεί να ανιχνευτεί. Επομένως δεν μπορούμε να εντοπίσουμε μια τέτοια μόλυνση ούτε με το μικροσκόπιο ούτε με HPV τεστ. Η κατάσταση αυτή περιγράφεται ως λανθάνουσα μόλυνση. 13. Εάν μετά τη μόλυνση προκληθεί φλεγμονή, τι είδους αλλοιώσεις μπορεί να εμφανίσετε μέσα στους επόμενους μήνες; Ανάλογα με τον τύπο του HPV που σας μόλυνε αλλά και ανάλογα με την κατάσταση του ανοσοποιητικού σας συστήματος είναι πιθανό να προκύψουν τα ακόλουθα: Αόρατες φλεγμονώδεις αλλοιώσεις (υποκλινικές) στο δέρμα και στους βλεννογόνους Αυτό είναι το πιο συνηθισμένο σενάριο. Οι αόρατες φλεγμονώδεις αλλοιώσεις εμφανίζονται στην πλειονότητα των ατόμων που μολύνονται. Δεν μπορεί να τις αναγνωρίσει ούτε ο γιατρός στην κλινική εξέταση, γι αυτό και οι συγκεκριμένες φλεγμονώδεις αλλοιώσεις ονομάζονται υποκλινικές (δεν είναι ορατές στην κλινική εξέταση). Ανευρίσκονται μόνο με μεγεθυντικά όργανα, όπως με το κολποσκόπιο ή με το μικροσκόπιο (στην εξέταση του τεστ Παπανικολάου και των βιοψιών). Άλλος τρόπος να βρεθεί μια υποκλινική φλεγ-

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 55 μονή είναι η άμεση αναζήτηση του DNA του ιού (π.χ. με HPV τεστ που λαμβάνεται από τον τράχηλο της μήτρας). Όλοι οι γεννητικοί τύποι των HPV (χαμηλού και υψηλού κινδύνου) προκαλούν υποκλινικές φλεγμονές. Κονδυλώματα Σε ένα μικρό ποσοστό (1%-5% των περιπτώσεων που μολύνονται γενικά από τους HPV) η φλεγμονή στα επιθήλια έχει αποτέλεσμα εκτός από τις υποκλινικές αλλοιώσεις τη σύγχρονη εμφάνιση κονδυλωμάτων. Τα κονδυλώματα προεξέχουν από το δέρμα και τους βλεννογόνους και είναι διαφόρων μεγεθών. Συνήθως είναι ΣΧΗΜΑ 7: Αόρατη φλεγμονή στο επιθήλιο και εμφανές κονδύλωμα 1. Φυσιολογικά κύτταρα 2. Κύτταρα με φλεγμονή που δε φαίνεται με γυμνό μάτι 3. Εμφανής φλεγμονή κονδύλωμα

56 ΓΎΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΎΧΕΙΤΕ ορατά από τον γιατρό στην απλή εξέταση με γυμνό μάτι. Τα εμφανή κονδυλώματα ονομάζονται και οξυτενή κονδυλώματα, επειδή πολλά από αυτά έχουν στην επιφάνειά τους θηλές που καταλήγουν σε οξύ άκρο. Οφείλονται σε συγκεκριμένους τύπους των HPV (HPV6 και HPV11 στο 90% των περιπτώσεων). Τόσο οι υποκλινικές αλλοιώσεις όσο και τα κονδυλώματα έχουν ίδια χαρακτηριστικά κατά την εξέτασή τους στο μικροσκόπιο και χαρακτηρίζονται με τους όρους κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις ή φλεγμονώδεις αλλοιώσεις από HPV ή με τον διεθνή όρο LSIL (βλ. ερώτηση 27, σελ. 62-63). ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Oι φλεγμονώδεις αλλοιώσεις από HPV εμφανίζονται στους ανθρώπους που μολύνθηκαν συνήθως μέσα στους επόμενους μήνες από τη μόλυνση, και είναι: υποκλινικές (αόρατες με γυμνό μάτι), φλεγμονώδεις αλλοιώσεις (πιο συχνές), εμφανή κονδυλώματα (σε λίγες σχετικά περιπτώσεις). 14. Αν μολυνθείτε σήμερα, πότε θα εμφανιστούν οι πρώτες αλλοιώσεις; Συνήθως εμφανίζονται μέσα στο πρώτο εξάμηνο από τη μόλυνση. Αυτό έχουν αποδείξει οι μελέτες σε περιπτώσεις εμφανών κονδυλωμάτων. Υπάρχουν όμως και λίγες περιπτώσεις που εμφανίζονται κονδυλωματώδεις αλλοιώσεις πολύ αργότερα. Προφανώς το ανοσοποιητικό

ΟΙ ΜΟΛΎΝΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΆ ΕΠΑΚΌΛΟΥΘΑ 57 σύστημα κατέστειλε αρχικά τους HPV (σε λανθάνουσα μορφή λανθάνουσα μόλυνση) αλλά μετά, σε κάποια χρονική στιγμή, κάμφθηκε και άρχισε να φουντώνει η φλεγμονή στα επιθήλια και να εμφανίζονται αλλοιώσεις. 15. Εάν εμφανίσετε οξυτενή κονδυλώματα, τι γίνεται μετά; Συνήθως το πρώτο κονδύλωμα βγαίνει μέσα σε λίγες εβδομάδες ή σε αρκετούς μήνες από τη μέρα που μολυνθήκατε. Το ανοσοποιητικό σας σύστημα προσπαθεί να καταστείλει τη φλεγμονή. Μέχρι να τα καταφέρει (μπορεί να απαιτηθούν και πάνω από 12 μήνες) δεν είναι παράξενο να δείτε να βγαίνουν και νέα κονδυλώματα. Σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών έχει παρατηρηθεί ότι τα κονδυλώματα υποχωρούν αυτόματα μέσα σε διάστημα ενός έτους. 16. Κινδυνεύει η ζωή σας από τα οξυτενή κονδυλώματα; Όχι, σε καμία περίπτωση δεν κινδυνεύει η ζωή σας. Τα οξυτενή κονδυλώματα είναι κατά κανόνα καλοήθη. 17. Εάν έχετε αυτή τη στιγμή αόρατες (υποκλινικές) φλεγμονές από HPV στον τράχηλο της μήτρας, πώς μπορείτε να το γνωρίζετε; Δεν μπορείτε να το γνωρίζετε. Ούτε φαίνονται ούτε προκαλούν συμπτώματα. Ο μόνος τρόπος να βρεθούν οι φλεγμονές αυτές είναι να ελεγχθείτε με τεστ Παπανικολάου, HPV τεστ, κολποσκόπηση και βιοψία. Εάν υποβάλλεστε στους περιοδικούς προληπτικούς ελέγχους και αποκαλυφθεί ότι έχετε φλεγμονή από HPV, ο γιατρός σας θα σας υποδείξει σε ποιες εξετάσεις πρέπει να υποβληθείτε.

58 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν κολλήσει HPV δεν το γνωρίζουν επειδή δεν έχουν κανένα σύμπτωμα και οι υποκλινικές αλλοιώσεις που προκύπτουν στο δέρμα και στους βλεννογόνους δε φαίνονται. 18. Κινδυνεύετε άμεσα από τις αόρατες φλεγμονές που προκαλούνται αμέσως μετά τη μόλυνση; Όχι, δεν κινδυνεύετε αμέσως μετά τη μόλυνση. Οι υποκλινικές φλεγμονές συνήθως καταστέλλονται από τον οργανισμό σας αυτόματα. Έχουν μελετηθεί πολύ καλά στον τράχηλο της μήτρας και έχει αποδειχθεί ότι: Από τις γυναίκες που μολύνθηκαν από HPV η ενεργός φλεγμονή υποχώρησε αυτόματα στο 80%-90% των περιπτώσεων μέσα σε 2-3 χρόνια. Μόνο στις περιπτώσεις με επιμένουσα και υποτροπιάζουσα φλεγμονή από ογκογόνους HPV υπάρχει κίνδυνος καρκινογένεσης. Πώς και πότε προκύπτει η καρκινογένεση από τους HPV; 19. Πώς ο HPV μπορεί να τρελάνει τα κύτταρά σας; Μετά από επίμονη φλεγμονή των κυττάρων σας από έναν ή περισσότερους ογκογόνους HPV, μπορεί το DNA του ιού να ενσωματωθεί στο DNA κάποιων κυττάρων. Αυτό στην ουσία σημαίνει τη δημιουργία μεταλλαγμένων κυττάρων μέσα στον οργανισμό σας. Ο οργανισμός σας μπορεί βέβαια να επιδιορθώσει ή

ΟΙ ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ 59 και να καταστρέψει λίγα μεταλλαγμένα κύτταρα. Υπάρχουν ειδικοί μηχανισμοί ογκοκαταστολής. Αλλά δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικοί. Το πρόβλημα με τους ογκογόνους HPV είναι ότι δεν έχουν μόνο τη δυνατότητα να προκαλούν μεταλλάξεις, αλλά παράλληλα εξουδετερώνουν τους μηχανισμούς ογκοκαταστολής που διαθέτετε. Σε ένα επόμενο στάδιο, εάν προκύψουν πολλές μεταλλάξεις, χάνεται εντελώς ο έλεγχος από τον οργανισμό σας. Τα μεταλλαγμένα κύτταρα πολλαπλασιάζονται αυτόνομα και ανεξέλεγκτα με γρήγορους ρυθμούς και δημιουργούν όγκους. ΦΛΕΓΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ: Ένα σημαντικό ποσοστό των καρκίνων στον άνθρωπο (18%-20%) οφείλεται σε χρόνιες φλεγμονές που προκαλούνται από ιούς, βακτήρια και παράσιτα. Παραδείγματα αποτελούν οι καρκίνοι του ήπατος σε περιπτώσεις χρόνιας φλεγμονής από τους ιούς της ηπατίτιδας, οι καρκίνοι στο στομάχι από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, το σάρκωμα Kaposi σε περιπτώσεις νόσησης από AIDS, τα λεμφώματα που σχετίζονται με τους ιούς HIV και Epstein-Barr κ.ά. Υπολογίζεται ότι οι HPV ευθύνονται για το 5% των καρκίνων στον άνθρωπο. 20. Ποιος είναι ο πιο συχνός καρκίνος που προκαλείται στις γυναίκες από τους HPV; Είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Σε ολόκληρο τον πλανήτη διαγιγνώσκονται περίπου 500.000 νέα περι-

60 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ στατικά καρκίνου του τραχήλου της μήτρας κάθε χρόνο και 230.000 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους από τη νόσο. Θεωρείται μείζον πρόβλημα υγείας, αφού ο συγκεκριμένος καρκίνος εμφανίζεται συνήθως σε νέες γυναίκες. 21. Ποιες γυναίκες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας; Το όργανο στο οποίο έχει μελετηθεί λεπτομερώς η καρκινογένεση από τους HPV είναι ο τράχηλος της μήτρας. Από τις γυναίκες που μολύνονται από ογκογόνους HPV ένα ποσοστό 10% δεν καταφέρνει να καταστείλει εύκολα τη φλεγμονή ή να αποτρέψει τις υποτροπές. Αυτή η μικρή μερίδα γυναικών διατρέχει μελλοντικά αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνων στον τράχηλο της μήτρας. Έχει διευκρινιστεί λοιπόν ότι οι επιμένουσες και υποτροπιάζουσες φλεγμονές στον τράχηλο της μήτρας, από ογκογόνους HPV είναι πιθανό να προκαλέσουν καρκινογένεση. 22. Εάν μια γυναίκα μολυνθεί από ογκογόνο HPV, θα δημιουργηθεί αμέσως καρκίνος του τραχήλου της μήτρας; Όχι. Η καρκινογένεση στον τράχηλο της μήτρας είναι μια χρονοβόρα διαδικασία. Μεσολαβούν αρκετά χρόνια από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση του καρκίνου. 23. Γιατί ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας προλαμβάνεται; Επειδή πριν από τον καρκίνο εμφανίζονται συνήθως ύποπτες αλλοιώσεις, που μπορούν να εντοπιστούν και να θεραπευτούν. Εάν ελέγχονται προληπτικά οι γυναίκες με τεστ Πα-

ΟΙ ΜΟΛΎΝΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΆ ΕΠΑΚΌΛΟΥΘΑ 61 πανικολάου και HPV τεστ, εντοπίζονται αυτές που έχουν προκαρκινικές αλλοιώσεις. Η καθιέρωση του τεστ Παπανικολάου στον δυτικό κόσμο, όπου εφαρμόστηκε μαζικά, μείωσε τα περιστατικά καρκίνων τραχήλου της μήτρας κατά 80%- 90%. Με το τεστ Παπανικολάου ανακαλύπτονται ύποπτα κύτταρα. Με το HPV τεστ βρίσκουμε εάν υπάρχει φλεγμονή από ογκογόνους HPV στον τράχηλο της μήτρας. Εάν προκύψουν ευρήματα από τον προληπτικό έλεγχο (τεστ Παπανικολάου, HPV τεστ), στη συνέχεια οι γυναίκες υποβάλλονται σε μια εξέταση που λέγεται κολποσκόπηση. Εντοπίζονται οι προκαρκινικές αλλοιώσεις και θεραπεύονται. Πιστεύεται ότι ο συνδυασμός του προληπτικού εμβολιασμού για τους HPV με τον προληπτικό έλεγχο ρουτίνας θα ελαχιστοποιήσει τον μελλοντικό κίνδυνο στα νέα κορίτσια. 24. Πώς μπορεί μια γυναίκα να γνωρίζει ότι δεν κινδυνεύει; Εάν υποβάλλεται σε τακτικούς προληπτικούς ελέγχους και δεν υπάρχουν ύποπτα ευρήματα, τότε δεν κινδυνεύει. Εάν υπάρχουν προκαρκινικές αλλοιώσεις, θα ανακαλυφθούν με το τεστ Παπανικολάου, το HPV τεστ και την κολποσκόπηση και θα θεραπευτούν. 25. Σε ποια όργανα εκτός από τον τράχηλο της μήτρας ενδέχεται να προκαλέσουν καρκίνο οι γεννητικοί HPV υψηλού κινδύνου; Στις γυναίκες οι γεννητικοί HPV υψηλού κινδύνου (ογκογόνοι HPV) μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο στο αιδοίο, στον κόλπο, στον πρωκτό και στον στοματοφάρυγγα.

62 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ Στους άνδρες μπορεί να προκαλέσουν καρκίνους στο πέος, στον πρωκτό και στον στοματοφάρυγγα. Οι ανωτέρω καρκίνοι είναι σπανιότεροι από αυτόν του τραχήλου της μήτρας. Λεπτομερής αναφορά στους καρκίνους που προκαλούνται από τους HPV σε διάφορα όργανα γίνεται στο κεφάλαιο 10. 26. Πώς οι γιατροί ξεχωρίζουν τις προκαρκινικές αλλοιώσεις από τις απλές φλεγμονές; Η ακριβής διάγνωση γίνεται πάντοτε με το μικροσκόπιο. Για να τεθεί ακριβής διάγνωση, πρέπει να εξεταστεί όλο το πάχος του επιθηλίου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, εάν υπάρχει υποψία, λαμβάνονται βιοψίες (βλ. σχήμα 12, σελ. 124). Στις απλές φλεγμονές το επιθήλιο δε χάνει τη φυσιολογική του δομή. Οι στοιβάδες του επιθηλίου διατηρούνται σε τάξη και υπάρχει διαφοροποίηση των κυττάρων καθώς ωριμάζουν και μετακινούνται από τη βασική στοιβάδα προς την επιφάνεια. Κατά την εξέταση του ιστού στο μικροσκόπιο διακρίνεται απλή φλεγμονή στα κύτταρα (συνήθως στα κύτταρα του κατώτερου τριτημορίου του επιθηλίου). Στις προκαρκινικές αλλοιώσεις το επιθήλιο χάνει τη φυσιολογική του δομή και καταλαμβάνεται κατά τα 2/3 ή και σε όλο το πάχος του από κύτταρα με άτυπους πυρήνες (βλ. σχήματα α-η στις σελίδες 156-157). 27. Τι είναι οι LSIL και τι οι HSIL; Οι απλές φλεγμονές από HPV ονομάζονται διεθνώς

ΟΙ ΜΟΛΎΝΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΆ ΕΠΑΚΌΛΟΥΘΑ 63 LSIL από τα αρχικά των λέξεων Low Grade Squamous Intraepithelial Lesions. Οι αλλοιώσεις LSIL λέγονται στα ελληνικά «αλλοιώσεις χαμηλού βαθμού». Οι προκαρκινικές αλλοιώσεις από HPV ονομάζονται διεθνώς HSIL (High Grade Squamous Intraepithelial Lesions). Οι αλλοιώσεις HSIL ονομάζονται στα ελληνικά «αλλοιώσεις υψηλού βαθμού». Γεννητικοί HPV: Πώς μεταδίδονται; 28. Πού βρίσκονται οι HPV που θα σας μολύνουν; Όπως αναφέρθηκε ήδη, οι HPV ζουν και πολλαπλασιάζονται μόνο πάνω στον άνθρωπο. Σε ένα μολυσμένο άτομο οι HPV βρίσκονται στην επιφάνεια των επιθηλίων που φλεγμαίνουν (συνήθως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και του πρωκτού). Τα επιθήλια που φλεγμαίνουν ιδιαίτερα είναι αυτά που τρίβονται περισσότερο στη σεξουαλική επαφή. 29. Ποιοι είναι οι τρόποι μετάδοσης των γεννητικών HPV; Οι HPV μεταδίδονται από ένα άτομο που έχει φλεγμονή σε ένα άλλο με την τριβή του δέρματος και των βλεννογόνων. Οι γεννητικοί HPV μεταδίδονται συνήθως από το ένα άτομο στο άλλο με τη σεξουαλική επαφή. Η κολπική και ή πρωκτική επαφή αποτελούν τους κύριους τρόπους μετάδοσης (πίνακας 2, σελ. 64). Οποιοσδήποτε όμως τρόπος τριβής με μολυσμένο δέρμα ή βλεννογόνους κάποιου ατόμου μπορεί να οδη-

64 ΓΥΝΑΙΚΑ & HPV ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ γήσει στη μετάδοση του ιού από το μολυσμένο άτομο σε ένα άλλο. Δε χρειάζεται να υπάρξει εισχώρηση κατά τη σεξουαλική επαφή για να μεταδοθεί ο ιός. Οι HPV μπορούν να μεταδοθούν επίσης με στοματογεννητική επαφή, με τριβή με μολυσμένα δάχτυλα (αμοιβαίος αυνανισμός) ή με κοινή χρήση συσκευών που χρησιμοποιούνται για σεξουαλικά βοηθήματα. Εάν στο άτομο που μολύνθηκε δημιουργηθεί φλεγμονή στο επιθήλιο, συνήθως η φλεγμονή αυτή επεκτείνεται σε γειτονικές περιοχές. Π.χ. από το αιδοίο στον κόλπο και στον τράχηλο της μήτρας. Πολλές φορές η φλεγμονή που εμφανίστηκε αρχικά στα γεννητικά όργανα εξαπλώνεται αργότερα στην περιοχή του πρωκτού. ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Μετάδοση των γεννητικών HPV Είναι πολύ πιθανό να κολλήσετε με: Έχετε σχετικά πιο μικρή πιθανότητα να κολλήσετε με: Έχετε πολύ μικρή πιθανότητα να κολλήσετε με: εν πρόκειται να κολλήσετε HPV: Κολπική σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό Πρωκτική σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό Κολπική ή πρωκτική σεξουαλική επαφή με προφυλακτικό Στοματογεννητική επαφή Έντονη τριβή της γεννητικής χώρας με γεννητικά όργανα, μολυσμένα αντικείμενα (συσκευές sex toys) ή δάχτυλα Κοινή χρήση άπλυτων πετσετών και εσωρούχων με μολυσμένα άτομα Από το κάθισμα μιας τουαλέτας Από πόμολα, χειρολαβές, βρύσες κτλ.

ΟΙ ΜΟΛΎΝΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ HPV ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΘΑΝΆ ΕΠΑΚΌΛΟΥΘΑ 65 Είναι πιθανό να μεταφερθεί η μόλυνση από το ένα σημείο σε ένα άλλο με μολυσμένα δάχτυλα. Την επέκταση της μόλυνσης συνήθως την προκαλούμε ξύνοντας τη μολυσμένη περιοχή και μετά μια γειτονική. Ο συγκεκριμένος τρόπος επέκτασης της μόλυνσης από το ένα σημείο σε κάποιο άλλο με τη βοήθεια των δαχτύλων (στο ίδιο άτομο) λέγεται αυτοενοφθαλμισμός. Σε σχετικά σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να μεταδοθεί ο ιός από την έγκυο μητέρα στο νεογνό κατά τη διάρκεια του τοκετού.