ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ << Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ >> ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : ΤΣΟΥΠΑΚΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Α.Μ. : 22101057 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Κος ΠΕΤΡΟΣ Π. ΣΙΟΥΣΙΟΥΡΑΣ ΧΙΟΣ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2005
Στα πλαίσια της διεκπαιρέωσης της παρούσας διπλωματικής διατριβής, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ακαδημαϊκούς μου διδασκάλους για τις γνώσεις που μου έδωσαν και ιδιαιτέρα τον Κύριο Πέτρο Π. Σιούσιουρα για την καθοδήγηση και την βοήθεια του στην συλλογή των πληροφοριών.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...- 1 - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α...- 4-1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...- 4-2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...- 6-2.1 ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ-ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ...- 6-3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ (ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ)...- 7-4 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ..- 12-4.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ...- 12-4.2 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ...- 13-4.3 Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ...- 15-4.4 Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ...- 16-4.4.1 ΠΛΑΤΟΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ...- 17-4.4.2 ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ (ΓΡΑΜΜΕΣ ΒΑΣΗΣ)..- 19-4.4.2.1 ΦΥΣΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΒΑΣΕΩΣ...- 19-4.4.2.2 ΕΥΘΕΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΒΑΣΕΩΣ...- 20-4.4.2.3 ΣΚΟΠΟΣ ΕΥΘΕΙΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΒΑΣΕΩΣ...- 21-4.4.3 ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ (ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΝΟΡΑ) - 21-4.4.3.1 ΧΑΡΑΞΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΩΝ ΖΩΝΩΝ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...- 22-4.4.3.2 ΧΑΡΑΞΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΩΝ ΖΩΝΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΓΕΙΤΟΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ...- 23-4.5 ΣΥΝΟΡΕΥΟΥΣΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ - 24-4.6 ΚΟΛΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ...- 25 - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β...- 28-5 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΒΛΑΒΟΥΣ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ...- 28-5.1 ΕΝΝΟΙΑ ΑΒΛΑΒΟΥΣ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ...- 28-5.2 ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΒΛΑΒΗ ΔΙΕΛΕΥΣΗ...- 29-5.3 ΕΙΔΙΚΗ ΤΥΠΟΙ ΠΛΟΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΒΛΑΒΗ ΔΙΕΛΕΥΣΗ ΙΣΧΥΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ...- 30 - - 1 -
5.3.1 ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ...- 30-5.3.2 ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ...- 30-5.3.3 ΠΥΡΙΝΟΚΙΝΗΤΑ ΠΛΟΙΑ...- 31-5.3.4 ΤΟ ΙΣΧΥΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ...- 31-5.4 ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΒΛΑΒΟΥΣ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ...- 32-6 ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ...- 33-6.1 Η ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ...- 34-6.1.1 ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ...- 34-6.1.2 Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ...- 36-6.1.2.1 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ...- 37-6.1.2.2 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ...- 38-6.2 Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ...- 39-6.3 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΝΑΕΡΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ...- 40-7 ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΕ ΜΙΑ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΣΤΑ 12 ΝΑΥΤΙΚΑ ΜΙΛΙΑ...- 41-7.1 ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ...- 42-7.2 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ...- 45-7.3 Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ...- 47-7.4 ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ...- 51-8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...- 52 - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...- 57 - - 2 -
ΜΕΡΟΣ Α - 3 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι προφανές ότι το θέμα των συνόρων για ένα κράτος είναι πολύ σημαντικό τόσο σε επίπεδο χερσαίων όσο και σε επίπεδο θαλασσίων συνόρων. Ιδιαίτερα τα θαλάσσια σύνορα παρουσιάζουν περισσότερο ενδιαφέρον και σπουδαιότητα. Η Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας του 1982 δίνει τη δυνατότητα στα παράκτια κράτη να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα έως τα 12 ναυτικά μίλια. Η Ελλάδα αποτελεί πλέον ένα από τα ελάχιστα κράτη στον κόσμο που δεν έχει κάνει χρήση αυτών των δυνατοτήτων. Η χώρα μας διατηρεί αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ για όλα τα θέματα, που καθιερώθηκε το 1936 και 10 ν.μ ειδικής εφαρμογής για τις ανάγκες της αεροπορίας και της αστυνομίας, που καθιερώθηκε το 1931. Παρατηρείται, λοιπόν τα θαλάσσια σύνορα να ρυθμίζονται από κάποιες συμβάσεις στις οποίες η Τουρκία τις αμφισβητεί. Η Ελλάδα από την πλευρά της επιμένει στην εφαρμογή του Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου και ιδιαιτέρως της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία η ίδια έχει υπογράψει σε αντίθεση με την Τουρκία. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι στο Αιγαίο υπάρχουν πάνω από 2000 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, που επηρεάζουν άμεσα και καθοριστικά όλα τα προβλήματα του Αιγαίου. Η Τουρκία, επίσης, εγείρει θέματα όπως η υφαλοκρηπίδα, ο εναέριος χώρος, το FIR, και η περιοχή ελέγχου του, ο εξοπλισμός των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και το καθεστώς κυριαρχίας ορισμένων νησιών του Αιγαίου. Παρά τις προκλήσεις της Τουρκίας, καμία υποχρέωση δεν υφίσταται για την Ελλάδα ώστε να ζητά την έγκριση ενός γειτονικού κράτους, προκειμένου να καθορίσει την έκταση της χωρικής της θάλασσας. Επομένως οποιαδήποτε ένσταση, εκ μέρους τρίτων κρατών, στην απόφαση της, είναι «παράνομη» υπό την - 4 -
προϋπόθεση ότι η επέκταση δεν θα υπερβαίνει τα 12 ν.μ και ότι θα τηρείται η αρχή της μέσης γραμμής, στις περιοχές που χρειάζεται. Στην εργασία αυτή θα αναπτύξουμε κυρίως το θέμα της αιγιαλίτιδας ζώνης των κρατών της Μεσογείου και ειδικότερα της Ελλάδας. Θα ξεκινήσουμε με μια ιστορική αναδρομή του ναυτικού δικαίου, του δικαίου της θάλασσας και της αιγιαλίτιδας ζώνης. Θα δώσουμε τον ορισμό της αιγιαλίτιδας ζώνης, την εξέλιξη της έννοιας και τα όρια της. Θα αναφέρουμε επίσης τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αιγιαλίτιδα ζώνη με τις γραμμές βάσης, την συνορεύουσα ζώνη και τους κόλπους. Θα συνεχίσουμε με την έννοια της αβλαβούς διέλευσης, τις ενέργειες που απαγορεύονται, το ειδικό καθεστώς που εφαρμόζεται για ειδικούς τύπους πλοίων και για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες έχουμε αναστολή του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης. Εν συνεχεία, αναφερθούμε ειδικότερα στα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας, μιλώντας για την αφετηρία μέτρησής τους, για την δυνατότητα επέκτασης καθώς και για τη σχέση της αιγιαλίτιδας ζώνης με τον εναέριο χώρο. Στο τελευταίο κεφάλαιο θα γίνει λόγος για της απειλές της Τουρκίας σε μια ενδεχόμενη αύξηση της Ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια, θα δοθούν τα επιχειρήματα της Τουρκίας, η θέση της Ελλάδας, ο ελληνοτουρκικός διάλογος με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας και τέλος τρόποι με τους οποίους θα μπορούμε να έχουμε επίλυση των διαφορών. - 5 -
2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.1 ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ-ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Προτού προχωρήσουμε στην ανάπτυξη του θέματος κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούμε πολύ σύντομα σε ορισμένες έννοιες όπως αυτή του ναυτικού δικαίου και του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Με τον όρο ναυτικό δίκαιο εννοούμε το σύνολο των κανόνων που αναφέρονται στην ναυτιλία. Το ναυτικό δίκαιο αποτελείται τόσο από κανόνες ιδιωτικού δικαίου όσο και από κανόνες δημοσίου δικαίου και βρίσκεται πάντα σε διαρκή επαφή και σε στενή εξάρτηση με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Το ναυτικό δίκαιο περιλαμβάνει τους εξής κλάδους : το διοικητικό, το ποινικό, το πειθαρχικό, το ναυτεργατικό, το ναυτεργατικό δικονομικό, το φορολογικό και το οικονομικό ναυτικό δίκαιο. Οι κανόνες διεθνούς δικαίου είναι το σύνολο των υποχρεωτικών κανόνων που δημιουργούνται από τη διεθνή πρακτική όταν συνοδεύεται από την πεποίθηση ότι η πρακτική αυτή αποτελεί νόμιμη ενέργεια. Οι κανόνες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας είναι εκείνοι που διέπουν τις θαλάσσιες περιοχές. Οι κανόνες αυτοί είναι ή εθιμικοί ή απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις. Οι παλαιότερες συμβάσεις για το δίκαιο της θάλασσας είναι : η σύμβαση της Γενεύης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα, η σύμβαση της Γενεύης του 1958 για τη χωρική θάλασσα και την συνορεύουσα ζώνη, η σύμβαση της Γενεύης του 1958 για την ανοικτή θάλασσα, η σύμβαση της Γενεύης του 1958 για την αλιεία και την διατήρηση των βιολογικών πόρων της ανοικτή θάλασσας. Η νέα σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας τέθηκε σε ισχύ από το Νοέμβριο του 1994. Οι σημαντικότεροι κανόνες που περιέχονται στη σύμβαση και είναι ταυτόχρονα γενικά αποδεκτοί σαν κανόνες του εθιμικού δικαίου είναι οι σχετικοί με την επέκταση της χωρικής θάλασσας στα 12 ναυτικά μίλια και με την αποκλειστική οικονομική ζώνη. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει, αυτό και μόνο, μονομερώς, τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης του. Ο καθορισμός της έκτασης των χωρικών υδάτων εξαρτάται από τη θέληση του - 6 -
παράκτιου κράτους όπως αυτή εκδηλώνεται στο εσωτερικό του δίκαιο, αρκεί, η οριοθέτηση να γίνεται μέσα στα νόμιμα όρια που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. 3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ (ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ) Για πάρα πολλά χρόνια το νομικό καθεστώς της θάλασσας αποτελούσε προϊόν εθιμικών κανόνων που διαμορφώθηκαν κυρίως από τα μεγάλα ναυτιλιακά και αποικιακά κράτη. Αυτοί οι θεσμοί δικαιολογούν την ύπαρξή τους στις ανάγκες της ναυσιπλοΐας την περίοδο της Αναγέννησης. Η διαμόρφωση της επιστήμης αυτής έγινε σταδιακά με την πρακτική και συμπληρώθηκε με μονομερείς ή πολυμερείς διακηρύξεις διαφόρων κρατών. Οι βασικότερες συμβάσεις σήμερα είναι οι 4 συμβάσεις της Γενεύης του 1958 και η νέα σύμβαση του Διεθνούς Δικαίου (Montego Bay) του 1982 1. Προτού φθάσουμε στις σημερινές ρυθμίσεις του νέου δικαίου της θάλασσας, χρήσιμο θα ήταν να ανατρέξουμε στο παρελθόν με σκοπό να δούμε σύντομα τις κύριες φάσεις εξέλιξης του δικαίου αυτού και τις σημερινές του λύσεις. Οι φάσεις αυτές μπορούν να διακριθούν σε τρεις. Η πρώτη φάση καλύπτει περίοδο πολλών αιώνων. Αρχίζει με τη γένεση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και φθάνει μέχρι το τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η βασικές αρχές της περιόδου αυτής είναι καθαρά εθιμικές και η διαμόρφωσή τους επιτεύχθηκε κυρίως από την πρακτική των μεγάλων ναυτικών κρατών 2. Οι αρχές αυτές είναι οι εξής: 1 Βλ. Στυλιανός Χαρ.Πολίτης, Σημειώσεις Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, ΧΙΟΣ 2001 σελ.9 2 Βλ. Κωνσταντίνο Π. Οικονομίδη, Θέματα Διεθνούς Δικαίου και Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, Εκδόσεις Αντ. Ν.Σάκκουλα, Αθήνα -Κομοτηνή 1993, σελ.19-7 -
1. Η αρχή της ελευθερίας της ανοικτής θάλασσας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η θάλασσα που βρίσκεται έξω από την αιγιαλίτιδα ζώνη είναι ελεύθερη για όλα τα κράτη, κανένα όμως εκ των οποίων δεν μπορεί να ασκήσει κυριαρχία επάνω της. 2. Η αρχή της πλήρους κυριαρχίας των κρατών στην αιγιαλίτιδά τους ζώνη. Η αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρική θάλασσα), αποτελεί μια ορισμένη λωρίδα θάλασσας κατά μήκος των ακτών των κρατών. Η αρχή αυτή καθιερώθηκε κυρίως για αμυντικούς λόγους και λόγους ασφάλειας των παράκτιων κρατών. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπουμε και τους οικονομικούς λόγους όπως την εξασφάλιση της αποκλειστικότητας της αλιείας. Τα παλαιότερα χρόνια, το πλάτος της χωρικής θάλασσας είχε καθοριστεί στα 3 ν.μ. Αργότερα επεκτάθηκε από πολλά κράτη σε 6 και 12 ν.μ. 3 3. Η αρχή της αβλαβούς διέλευσης μέσα από τη χωρική θάλασσα (Innocent Pαssαge) Η αρχή αυτή καθιερώθηκε προς το συμφέρον της ναυσιπλοΐας των ξένων πλοίων και αποτελεί τη μόνη εξαίρεση στην αρχή της κυριαρχίας του παράκτιου κράτους επί της χωρικής του θάλασσας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, κάθε ξένο πλοίο εμπορικό ή πολεμικό, έχει το δικαίωμα να διέρχεται «αβλαβώς» από τα χωρικά ύδατα των άλλων κρατών. Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το 1958, όπου για πρώτη φορά κωδικοποιείται το δίκαιο της θάλασσας με την υπογραφή των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης. Οι Συμβάσεις της Γενεύης συγκροτήθηκαν από την Α' Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας η οποία εργάσθηκε πάνω σε σχέδια άρθρων που είχε προηγουμένως πραγματοποιήσει η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών. Μία πρώτη προσπάθεια κωδικοποιήσεως του δικαίου της θάλασσας έγινε από την Κοινωνία των Εθνών το 1930 χωρίς όμως αποτελέσματα και αυτό διότι εμποδίστηκε από το καίριο θέμα της επεκτάσεως αιγιαλίτιδας ζώνης που για άλλη μια φορά παρέμεινε στο προσκήνιο. 3 Σχετικά πρόσφατα ορισμένα κράτη, κυρίως της Λατινικής Αμερικής, υπερέβησαν τα όρια αυτά και έφθασαν να έχουν αιγιαλίτιδα ζώνη 200 ν.μ. - 8 -
Σ αυτό το σημείο θα ήταν εύλογο να αναφέρουμε τις 4 αυτές συμβάσεις της Γενεύης, οι οποίες αποτελούν το ισχύον, ακόμα και σήμερα, δίκαιο της θάλασσας. Αυτές είναι οι έξης 4 : A. Η σύμβαση για τη χωρική θάλασσα και τη συνορεύουσα ζώνη. Στη Σύμβαση αυτή εκτός από τον ορισμό της χωρικής θάλασσας και της συνορεύουσας ζώνης περιέχονται οι ορισμοί της νήσου και του σκοπέλου. Με την Σύμβαση αυτή κωδικοποιούνται οι βασικές αρχές της ελευθερίας της ανοικτής θάλασσας, της κυριαρχίας των κρατών στην αιγιαλίτιδά τους ζώνη, καθώς και το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης για πλοία τρίτων κρατών. Δεν κατάφερε όμως η Σύμβαση αυτή να υιοθετήσει κανόνα ενιαίου πλάτους για την αιγιαλίτιδα ζώνη όλων των κρατών αλλά δέχθηκε ότι κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδά του ζώνη πέρα από τα 12 ν.μ. Θα πρέπει να προσθέσουμε, το γεγονός ότι, σε μια δεύτερη προσπάθεια η οποία πραγματοποιήθηκε το 1960 στα πλαίσια της Β' Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας όσον αφορά το καθορισμό του πλάτους της αιγιαλίτιδας ζώνης, είχαμε και εκεί δυσμενή αποτελέσματα. Από τον Καναδά και τις Η.Π.Α είχε προταθεί, ως συμβατική λύση, ο κανόνας 6 + 6 ν.μ, δηλαδή 6 μίλια αιγιαλίτιδας ζώνης και επιπλέον 6 μίλια αλιευτικής, που τελικά απορρίφθηκε από τη Διάσκεψη με διαφορά μίας ψήφου 5. B. Η Σύμβαση για την υφαλοκρηπίδα. Στην Σύμβαση αυτή περιλαμβάνεται ο πρώτος νομικός ορισμός της υφαλοκρηπίδας, γίνεται αναφορά των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους σε αυτή και καθορίζεται η οριοθέτησή της σύμφωνα με την αρχή της μέσης απόστασης. Η υφαλοκρηπίδα, σύμφωνα με την Σύμβαση αυτή, αποτελείται από τον πέρα από τη χωρική θάλασσα βυθό και το υπέδαφός του μέχρι το βάθος των 200 μέτρων ή και πέρα από αυτό το όριο μέχρι του σημείου που είναι δυνατή η εκμετάλλευση των 4 Βλ. Στυλιανός Χαρ.Πολίτης, Op.Cit., σελ.9, Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, Σημειώσεις για το Ναυτικό Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας ΧΙΟΣ 2003, σελ 32 & Βλ. Κωνσταντίνο Π. Χορτάτο, Σύγχρονες Αντιλήψεις του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και η Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών δια το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, Εκδόσεις Σάκκουλα 1993 σελ.55 5 Βλ. Κωνσταντίνο Π. Οικονομίδη, Op.Cit., σελ.20-9 -
φυσικών πόρων του πυθμένα της θάλασσας. Στην υφαλοκρηπίδα τα παράκτια κράτη δεν ασκούν πλήρη κυριαρχία, όπως στην αιγιαλίτιδά τους ζώνη, αλλά μόνο κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων, δηλαδή για καθαρά οικονομικούς σκοπούς. Τέλος, όσων αφορά την σύμβαση για την υφαλοκρηπίδα πρέπει να τονίσουμε ότι, κυρώθηκε από την Ελλάδα στις 14 Ιουνίου 1972. C. Η Σύμβαση για την ανοικτή θάλασσα. Η Σύμβαση αυτή κωδικοποιεί, με την σειρά της, τη θεμελιώδη αρχή της ελεύθερης χρησιμοποίησης της θαλάσσιας αυτής περιοχής από όλα τα κράτη. Μέσω της ελευθερίας της ανοικτής θάλασσας αναλύονται και οι πιο κάτω ελευθερίες: 1) ελευθερία ναυσιπλοΐας, 2) ελευθερία αλιείας, 3) ελευθερία για την τοποθέτηση υποβρύχιων καλωδίων και σωληναγωγών και 4) ελευθερία υπερπτήσεως. Επίσης θα μπορούσαν να προστεθούν άλλες 2 ελευθερίες ως απόρροια του διεθνούς εθιμικού δικαίου: 5) ελευθερία επιστημονικής έρευνας στην ανοικτή θάλασσα και 6) ελευθερία για την τέλεση ναυτικών γυμνασίων. D. Η Σύμβαση για την αλιεία και την προστασία των βιολογικών πόρων στην ανοικτή θάλασσα. Η Σύμβαση αυτή προβλέπει ότι όλα τα κράτη έχουν το δικαίωμα να αλιεύουν, αλλά αναφέρεται επίσης, τόσο στις υποχρεώσεις των κρατών αυτών για την προστασία των βιολογικών πόρων της ανοικτής θάλασσας από την αλόγιστη εκμετάλλευση όσο και στη συνεργασία μεταξύ των κρατών και μεταξύ των κρατών με διεθνείς οργανισμούς για όλα τα θέματα αλιείας. Οι Συμβάσεις της Γενεύης δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ένα σύνολο του οποίου όλες οι διατάξεις είναι δεσμευτικές, χωρίς προηγουμένως να ερευνηθεί η γένεσή τους ή ο χαρακτήρας τους. Τα κράτη που τις υπέγραψαν δεσμεύονται, ενώ τα κράτη που δεν τις υπέγραψαν δεσμεύονται μόνο στην περίπτωση που οι συγκεκριμένες διατάξεις αποτελούν κανόνες εθιμικού δικαίου. - 10 -
Ας μην ξεχνάμε ότι από τις 4 Συμβάσεις τις Γενεύης, σχετικά λίγα κράτη προχώρησαν στην υπογραφή τους. Μπορούμε να διακρίνουμε ότι μόλις 45 κράτη υπέγραψαν την Σύμβαση για την αιγιαλίτιδα ζώνη, 56 την Σύμβαση για την ανοικτή θάλασσα, 53 την Σύμβαση για την υφαλοκρηπίδα και 35 την Σύμβαση για την αλιεία και την διατήρηση των ζωντανών οργανισμών της ανοικτής θάλασσας 6. Ορισμένα κράτη στην πορεία υποστήριξαν ότι οι Συμβάσεις τις Γενεύης ήταν αντίθετες προς τα συμφέροντά τους και έτσι παρουσίαζαν τάση αποδέσμευσης από τις Συμβάσεις αυτές με το επιχείρημα ότι είχαν γίνει χωρίς τη συναίνεσή τους και ήταν ενάντια των συμφερόντων τους. Γι αυτό το λόγο, οι Συμβάσεις της Γενεύης μόλις τέθηκαν σε ισχύ, απειλήθηκαν σοβαρά από τις πολιτικές εξελίξεις της δεκαετίας του1960 7. Η τρίτη φάση ξεκινάει λίγα χρόνια μετά την υπογραφή των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης και πιο συγκεκριμένα το 1967 με 1968 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της φάσης είναι η βασική αναθεώρηση του δικαίου της θάλασσα με την υπογραφή της νέας Σύμβασης που υπογράφτηκε στις 10 Δεκεμβρίου του 1982 στο Montego Bay, μετά το πέρας των εργασιών της τρίτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών. Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας,που ανέλαβε την αναθεώρηση, ξεκίνησε της εργασίες της το 1973 και τελείωσε το 1982 ύστερα από 11 συνόδους που έγιναν κυρίως στη Γενεύη και την Νέα Υόρκη. Η Διάσκεψη χωρίσθηκε σε 3 μεγάλες επιτροπές: η πρώτη ασχολήθηκε με το καθεστώς των διεθνών θαλάσσιων βυθών, η δεύτερη με όλα τα θέματα του δικαίου της θάλασσας και η τρίτη με την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και την επιστημονική έρευνα. Στη Διάσκεψη έλαβαν μέρος περισσότερες από 160 χώρες, σχεδόν διπλάσιος αριθμός από αυτές που είχαν λάβει μέρος στη Γενεύη το 1958. Η διαπραγμάτευση της νέας Σύμβασης υπήρξε μοναδική στα χρονικά των διεθνών σχέσεων αν λάβουμε 6 Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, Το Σύγχρονο Δίκαιο της Θάλασσας, Αθήνα - Κομοτηνή 1985, Εκδόσεις Aντ. Ν. Σάκκουλα, σελ.47 7 Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, op. cit., σελ 48-11 -
υπόψη, ότι παρά την απουσία προκαταρκτικού σχεδίου, 160 κράτη με αντίθετες θέσεις και συμφέροντα, ανάμεσά τους και η Ελλάδα 8, κατόρθωσαν τελικά να συμφωνήσουν επάνω σε ένα καθοριστικό, για την ανθρωπότητα, κείμενο. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η υπογραφή της Σύμβασης ήταν ένα μεγάλο κατόρθωμα καθώς οι διαπραγματεύσεις διήρκησαν 10 χρόνια καθώς είναι περίπλοκη μιας και συναντάμε 320 άρθρα, 9 παραρτήματα και μια τελική πράξη με 61 υποσημειώσεις και 7 παραρτήματα. Ένας από τους σημαντικότερους κανόνες της Σύμβασης, και γενικά αποδεκτός σαν κανόνας εθιμικού δικαίου, αφορά την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., το οποίο είναι και το κύριο αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας. 4 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ 4.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ Αιγιαλίτιδα ζώνη (territorial sea) ή (χωρικά ύδατα) ή (χωρική θάλασσα) καλείται η θαλάσσια ζώνη που ορίζεται ανάμεσα στα εσωτερικά ύδατα και την ανοικτή θάλασσα. Δηλαδή, είναι η θαλάσσια περιοχή η οποία περιβάλλει τις ακτές ενός παράκτιου κράτους και εκτείνεται πέρα από την ξηρά και τα εσωτερικά ύδατα ή (αρχιπελαγικά ύδατα στην περίπτωση αρχιπελαγικού κράτους) και στην οποία το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία (εκτελεστική - νομοθετική - δικαστική). Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη εκτείνεται εκτός απ' το θαλάσσιο και στον εναέριο χώρο, καθώς, και στο βυθό και το υπέδαφος. Το Διεθνές Δίκαιο αναγνωρίζει αιγιαλίτιδα ζώνη σε κάθε παράκτιο κράτος, ανεξάρτητα αν αυτό είναι ηπειρωτικό ή νησιωτικό, εφόσον ξηρά νοείται κάθε νησιωτικός σχηματισμός (νησιά, νησίδες, βραχονησίδες, βράχοι) 9. 8 Βλ. Κωνσταντίνο Π. Οικονομίδη,op. cit., σελ.26 9 Βλ. Κ. Ιωάννου - Α. Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσας, Β' Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν.Σάκκουλα 2000, σελ 78, Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ.55 & Βλ. Μαριάνθη Κλάδη - Ευσταθοπούλου, «Ζώνες Εθνικής Δικαιοδοσίας-Αιγιαλίτιδα Ζώνη», Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Γρηγόρης Τσάλτας Τόμος Α' σελ. 215-12 -
4.2 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ Το κυριότερο ζήτημα το οποίο κυριάρχησε στην ιστορία του δικαίου της θάλασσας, για πολλά χρόνια, ήταν ο ανταγωνισμός των εννοιών της απόλυτης ελευθερίας των ανοιχτών θαλασσών από τη μία και της άσκηση εξουσίας, με τη μορφή δικαιωμάτων, του παράκτιου κράτους πάνω στη θάλασσα που γειτονεύει με την ξηρά του από την άλλη. Στις μέρες μας τέσσερις είναι οι λεγόμενες ζώνες εθνικής δικαιοδοσίας όπως αυτές εξελίχθηκαν μέσα από την διεθνή κοινότητα με την Νέα Σύμβαση του 1982 που τέθηκε σε ισχύ το Νοέμβριο του 1994. Πρόκειται για την αιγιαλίτιδα ζώνη, τη συνορεύουσα ζώνη, την υφαλοκρηπίδα και την αποκλειστική οικονομική ζώνη. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η πρώτη και ο βασικότερος λόγος έχει σχέση με το ίδιο το δίκαιο της θάλασσας το οποίο οφείλει, ως ένα βαθμό, την ύπαρξή του στην προσπάθεια κατοχύρωσης των κρατών μιας ελάχιστης θαλάσσιας ζώνης, παράλληλης με τις ακτές του καθενός για λόγους που σχετίζονται με την ασφάλεια του κάθε κράτους. Προς τα τέλη του 18 ου αιώνα θεωρείται αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι ανοικτές θάλασσες δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιοποίησης από κανένα κράτος παράλληλα όμως καθιερώνεται στην νομική συνείδηση ότι όλα τα παράκτια κράτη απολαμβάνουν ορισμένα δικαιώματα στις θάλασσες που περιβρέχουν τις ακτές τους. Ενώ ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι από την αρχαιότητα ήδη, οι ηγεμόνες και οι εκάστοτε άρχοντες των κρατών, προκειμένου να εξασφαλίσουν την άμυνα καίριων θέσεων κοντά στις ακτές, διεκδίκησαν την άσκηση εξουσίας σε ορισμένα θαλάσσια τμήματα που γειτόνευαν με τις ακτές των κρατών τους. Το ενδιαφέρον, για ορισμένες θαλάσσιες περιοχές την περίοδο εκείνη, είχε εκδηλωθεί, κυρίως, για λόγους ασφαλείας και αυτό στάθηκε η αιτία για να ανοίξει ο δρόμος και να δημιουργηθεί μια νέα διάσταση για το Δίκαιο της θάλασσας, που αργότερα θα οδηγούσε στη δημιουργία της έννοιας της αιγιαλίτιδας ζώνης 10. 10 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 216-13 -
Την περίοδο του Ρωμαϊκού Δικαίου η θάλασσα ήταν ελεύθερη, κοινή για όλους και ανεξάρτητη από κάθε μορφή κυριαρχίας. Όμως μετά το 14 ο αιώνα η κατάσταση αυτή αλλάζει και διαπιστώνεται μετακίνηση προς μία άλλη κατεύθυνση. Είναι γεγονός ότι ξεκινάει η άσκηση δικαιοδοσίας στην αρχή και μετέπειτα η άσκηση δικαιωμάτων κυριαρχίας πάνω σε χερσαία τμήματα τη θάλασσας που συνόρευαν με την ξηρά. Οι θεωρίες, λοιπόν, αυτές της δικαιοδοσίας και της κυριαρχίας έδωσαν το έναυσμα για την δημιουργία της έννοιας αιγιαλίτιδα ζώνη, παρά το γεγονός ότι, στα χρόνια του Μεσαίωνα, οδήγησαν στην κατάργηση της ελευθερίας των θαλασσών με το καθεστώς των κλειστών θαλασσών. Οι λόγοι που οδήγησαν στο καθεστώς των κλειστών θαλασσών ήταν κυρίως, ο ανταγωνισμός μεταξύ των πόλεων της Ιταλικής Χερσονήσου και των χωρών της Βόρειας Ευρώπης καθώς και η εξάπλωση της πειρατείας στη Μεσόγειο. Έτσι λοιπόν τόσο οι πόλεις της Ιταλίας όσο και οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης, προκειμένου να αποκλείσουν τους αντιπάλους τους από τα οικονομικά οφέλη που εισέπρατταν λόγω του καθεστώτος της ελευθερίας των θαλασσών, διεκδίκησαν τεράστιες εκτάσεις της ανοικτής θάλασσας και εφάρμοσαν νέα πολιτική καταφεύγοντας με τον τρόπο αυτό στην κατάργηση της ελευθερίας των θαλασσών 11. Αργότερα και προς της αρχές της Αναγέννησης οι διεκδικήσεις από ορισμένες χώρες αυξήθηκαν περισσότερο με αποτέλεσμα να φθάσουν στο σημείο, ναυτικές δυνάμεις της εποχής, να διεκδικούν μέχρι και την μονοπώληση ολόκληρων ωκεανών. Οι μεγάλες όμως ανακαλύψεις δημιούργησαν ένα ανταγωνιστικό πνεύμα ανάμεσα στις χώρες που διέθεταν και σε αυτές που αποκτούσαν μεγάλους στόλους, και αυτή ήταν η αιτία που οδήγησε στη διεκδίκηση της δυνατότητας ελευθεροπλοϊας για όλους. Στην περίοδο λοιπόν αυτή αρχίζει να διαμορφώνεται η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών. Οι θάλασσες πλέον δεν ανήκουν σε κανένα κράτος και είναι ελεύθερες να χρησιμοποιηθούν από όλους. Παράλληλα αρχίζει να διαμορφώνεται και ο θεσμός της Αιγιαλίτιδας Ζώνης. Η πρώτη θεωρητική προσέγγιση του θεσμού ανήκει στον Ολλανδό νομομαθή Hogu Crotius ο οποίος το 17 ο αιώνα υποστήριξε ότι: «Η θάλασσα είναι ελεύθερη και κοινή για όλους, υφίστανται όμως, δικαιώματα δικαιοδοσίας στα νερά τα κοντινά στις ακτές, όπου είναι δυνατός ο έλεγχος από την 11 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 216-217 - 14 -
ξηρά» 12. Με τη θεωρία του αυτή ο Crotius εκτόπισε τις κυριαρχικές αξιώσεις των κρατών πάνω σε μεγάλα τμήματα της ανοικτής θάλασσας, και κατάφερε να αναγνωρισθούν μόνο δικαιώματα εποπτείας και ελέγχου, σε περιορισμένο κομμάτι θάλασσας, στα γειτονικά με την ξηρά ύδατα. Τα δικαιώματα αυτά αποτέλεσαν την μόνη περίπτωση περιορισμού της ελευθερίας των θαλασσών αλλά και το ξεκίνημα της έννοιας της αιγιαλίτιδας ζώνης. Συνεπώς από το 18 ο αιώνα η κυριαρχία μεγάλων θαλάσσιων εκτάσεων δίνει τη θέση της στην οικειοποίηση μιας θαλάσσιας ζώνης περιορισμένης στα γειτονικά ύδατα. Στα τέλη του 19 ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα στις αρχές του 20 ου αιώνα η θεωρία της κυριαρχίας της παράκτιας θάλασσας καθιερώθηκε στην νομική συνείδηση των περισσοτέρων. 4.3 Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ Στις μέρες μας, είναι γενικά αποδεκτό, ότι το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία επί της αιγιαλίτιδάς του ζώνης 13. Άλλωστε αυτό είναι κάτι που ορίζει ρητά και η σύμβαση της Γενεύης του 1958, αποδίδοντάς του Διεθνές εθιμικό δίκαιο και την ίδια ακριβώς ρύθμιση υιοθετεί και η Σύμβαση του 1982 που υπογράφτηκε στο πλαίσιο της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι έδαφος του παράκτιου κράτους, γι αυτό το λόγο, αποτελεί κυρίαρχο έδαφος στο οποίο το παράκτιο κράτος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα της εκμετάλλευσης του θαλάσσιου χώρου όπως και στα εσωτερικά του ύδατα. Υπάρχει όμως μία ειδοποιός διαφορά, ανάμεσα στην κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδά του ζώνη και στην κυριαρχία του στα εσωτερικά του ύδατα 12 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 217 13 Η αιγιαλίτιδα ζώνη ενός παράκτιου κράτους περιλαμβάνει και τον εναέριο χώρο που βρίσκεται πάνω από αυτή και το κράτος έχει το δικαίωμα να ρυθμίζει τις πτήσεις πάνω από τη ζώνη αυτή. Εκτενέστερη ανάλυση θα γίνει σε επόμενη ενότητα. - 15 -
και στο χερσαίο έδαφος. Η διαφορά αυτή έγκειται στο ότι το παράκτιο κράτος «συμβιβάζεται» με τις ανάγκες της διεθνούς ναυσιπλοΐας, όσον αφορά την αιγιαλίτιδά του ζώνη. Ο συμβιβασμός αυτός αποδίδεται με το θεσμό της αβλαβούς διέλευσης 14. Ο θεσμός της αιγιαλίτιδας ζώνης απεικονίζει την επιθυμία για την πρόληψη και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που απειλούν την ασφάλεια και την ευημερία των κρατών και χαρακτηρίζονται από ένα μεγάλο πολιτικό και οικονομικό κόστος. Στο παρελθόν η έννοια της κυριαρχίας αφορούσε κυρίως αμυντικούς σκοπούς, σήμερα όμως με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας, η κυριαρχία δεν συνδυάζεται τόσο με την έννοια της άμυνας όσο με την έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος, από την πλευρά της διατήρησης των αλιευτικών και βιολογικών πόρων, την προστασία από βλαβερές ενέργειες και την προστασία από την μόλυνση των ακτών, του βυθού και του υπεδάφους. Έτσι λοιπόν παρατηρούμε μία προσαρμογή της έννοιας της ασφάλειας σε οικονομικά δεδομένα, με αποτέλεσμα ο λόγος άσκησης της κυριαρχίας στην αιγιαλίτιδα ζώνη να μετακινείται όλο και περισσότερο σε μία οικονομική κυριαρχία. 4.4 Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ Για να μπορούμε να μιλήσουμε με σαφήνεια για τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε τα σχετικά, με το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης, τις γραμμές βάσης για την μέτρηση και τέλος το εξωτερικό όριο και τις μεθόδους υπολογισμού. Εκτός από αυτά, για την οριοθεσία της αιγιαλίτιδας ζώνης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και τα αγκυροβόλια 15, τα λιμενικά έργα 16, τα αβαθή 17, τους 14 Με τον όρο Διέλευση εννοούμε την ναυσιπλοΐα μέσα από την αιγιαλίτιδα ζώνη, η οποία έχει σαν σκοπό τον διάπλου της ζώνης αυτής χωρίς είσοδο στα εσωτερικά ύδατα ή προσορμισμό σε αγκυροβόλιο ή λιμενικές εγκαταστάσεις έξω από τα εσωτερικά ύδατα. Βλ. Στυλιανός Χαρ.Πολίτης,op. cit., σελ 47 15 Τα αγκυροβόλια που χρησιμοποιούνται για την φόρτωση και εκφόρτωση καθώς και αυτά των πλοίων τα οποία βρίσκονται ολικά ή μερικά έξω από την εξωτερική γραμμή της αιγιαλίτιδας ζώνης, θεωρούνται ότι βρίσκονται μέσα από αυτή, και συμβάλλουν στην οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης. 16 Τα εξωτερικά λιμενικά έργα αποτελούν μέρος του λιμενικού συγκροτήματος και θεωρούνται μέρος της ακτής. 17 Τα αβαθή (φυσικά σχηματισμένη περιοχή της ξηράς που περιβρέχεται από την θάλασσα, η οποία κατά την μέγιστη ρηχία βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και κατά την μέγιστη πλήμμη - 16 -
φάρους 18, τους κόλπους, τα νησιά 19, τα τεχνητά νησιά 20 και τέλος τα αρχιπελαγικά κράτη 21. 4.4.1 ΠΛΑΤΟΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ Ο καθορισμός του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης πάντοτε αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του Διεθνούς Δικαίου. Στα τέλη του 17 ου αιώνα, καθώς αρχίζει να διαμορφώνεται η έννοια της αιγιαλίτιδας ζώνης, ανακύπτει ένα κεντρικό ζήτημα το οποίο αφορά <το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης>. Παρότι το πρόβλημα αυτό απασχόλησε έντονα τα κράτη της διεθνούς κοινότητας και επιχειρήθηκαν πολλές προσπάθειες για την επίλυσή του, η ρύθμισή του επιτεύχθηκε, σχετικά πρόσφατα, από τη Νέα Σύμβαση του 1982. Έτσι λοιπόν θεσμοθετήθηκε από τη Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας ένας γενικός κανόνας που καθορίζει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το ανώτατο όριο των 12 ν.μ. Κατά το 16 αιώνα έγινε μια πρώτη προσπάθεια καθορισμού του εύρους της χωρικής θάλασσας, όπου χρησιμοποιήθηκε το στοιχείο του ορίζοντα ή αλλιώς ορατής ακτίνας, που όμως ουσιαστικά αποτελούσε μία αυθαίρετη οριοθέτηση. Σύμφωνα με τον τρόπο αυτό καθορισμού της αιγιαλίτιδας ζώνης, η κυριαρχία του παράκτιου κράτους έφθανε μέχρι το σημείο όπου η θάλασσα άγγιζε τον ορίζοντα ή μέχρι εκεί που μπορούσε να δει κάποιος με γυμνό μάτι από την ξηρά 22. Ύστερα, και κατά τις αρχές του 18 ου αιώνα, συναντάμε τον κανόνα <της βολής του κανονιού> 23 ο οποίος διατυπώθηκε από τον Ολλανδό Bynkershoek σύμφωνα με τον οποίο η κυριαρχία του παράκτιου κράτους έφθανε μέχρι το σημείο που το μπορούσε να κυριεύει με τα όπλα βρίσκεται κάτω από την θάλασσα) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μέτρηση της αιγιαλίτιδας ζώνης. 18 Οι φάροι δεν έχουν δικιά τους αιγιαλίτιδα ζώνη καθώς βρίσκονται σε απόσταση η οποία υπερβαίνει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. 19 Νησί είναι φυσικά σχηματισμένη περιοχή της ξηράς που περιβρέχεται από νερό και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του νερού κατά την μέγιστη πλήμμη. 20 Τεχνητά νησιά είναι μόνιμες εγκαταστάσεις από μέταλλο, ξύλο ή τσιμέντο πού έχουν την βάση τους στο βυθό και δημιουργούνται από τον άνθρωπο για λόγους επιστημονικούς 21 Αρχιπελαγικό είναι ένα κράτος που αποτελείται ολοκληρωτικά από ένα ή περισσότερα συμπλέγματα νησιών συνδεόμενα με άλλα νησιά. Με άλλα λόγια, είναι ομάδα νησιών, μαζί με τα περιβρέχοντα ύδατα, που αποτελεί γεωγραφική, οικονομική και πολιτική ενότητα. 22 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 221 23 Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, op. cit., σελ. 85-17 -
του από την ξηρά. Ο Ιταλός Galliani διαφοροποίησε, τον κανόνα της βολής και έθεσε τον κανόνα των 3 μιλίων 24, σύμφωνα με τον οποίο το παράκτιο κράτος μπορούσε να διεκδικήσει τα κυριαρχικά του δικαιώματα σε μία απόσταση 3 ν.μ από την ακτή χωρίς την απαραίτητη παρουσία των πυροβόλων όπλων. Η απόσταση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ιδανική σύμφωνα με την τότε μέγιστη δυνατή εμβέλειά τους. Έτσι λοιπόν, από το 18 ο αιώνα, ο κανόνας των 3 ν.μ έγινε γενικά αποδεκτός και στην πορεία πήρε τη μορφή εθιμικού κανόνα δικαίου 25. Στις αρχές του 20 ου αιώνα, τα 3 μίλια έπαυσαν να αντιστοιχούν στην απόσταση μεγαλύτερης βολής, λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας, παρ ολ αυτά, η απόσταση που ένα κράτος μπορούσε να διεκδικεί ως όριο της χωρικής του θάλασσας συνέχισε να είναι τα τρία ναυτικά μίλια. Η επικράτηση του ορίου 3 μιλίων δεν οδήγησε, εντούτοις, στην πλήρη αποδοχή του ως σταθερού ορίου. Ήδη στην Συνδιάσκεψη της Χάγης του 1930, αρκετά από τα κράτη που συμμετείχαν είχαν αντιρρήσεις για τα 3 μίλια και προώθησαν μεγαλύτερα όρια 26. Στα χρόνια που ακολούθησαν τις Συνδιασκέψεις της Γενεύης διαμορφώθηκαν καινούριες τάσεις οι οποίες αφορούσαν το σταδιακό παραγκωνισμό του ορίου των 3 μιλίων και την γένεση ενός νέου κανόνα, ο οποίος άρχισε να παίρνει διαστάσεις εθιμικού δικαίου, και ήταν αυτός των 12 ναυτικών μιλίων 27. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας έχουμε ότι : < Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το πλάτος της αιγιαλίτιδάς του ζώνης, μέχρι ένα όριο το οποίο δεν θα υπερβαίνει τα 12 ν.μ, και το οποίο μετριέται από τις γραμμές βάσεις που καθορίζονται σύμφωνα με την παρούσα σύμβαση 28 >. Κλείνοντας για το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης πρέπει αν τονίσουμε ότι η οριοθεσία αποτελεί μία μονομερή δικαιοπραξία αρκεί πάντα να εναρμονίζεται με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι ένα παράκτιο κράτος μπορεί μεν να 24 1 Ναυτικό μίλι ισούται με 1.853 μέτρα 25 Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, op. cit., σελ. 87 26 Στην Συνδιάσκεψη αυτή συμμετείχαν 40 κράτη από τα οποία τα 20 υποστήριξαν επέκταση 3 μιλίων (ανάμεσά τους και η Ελλάδα), 12 εξ αυτών υποστήριξαν επέκταση 6 μιλίων και ορισμένα υποστήριξαν επέκταση 4 μιλίων. Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 223 Υποσημείωση αρ. 473 27 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 226 28 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ.55 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 227-18 -
καθορίζει μονομερώς (με εσωτερικό νόμο) τα θαλάσσιά του σύνορα, αλλά δεν μπορεί να προβάλλει την οριοθετική γραμμή των θαλάσσιων συνόρων (των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης) στα τρίτα κράτη, εάν τα όρια αυτά δεν είναι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να αυθαιρετεί αλλά πρέπει να σέβεται τον διεθνή κανόνα των 12 ν.μ. 4.4.2 ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ (ΓΡΑΜΜΕΣ ΒΑΣΗΣ) Για τη μέτρηση της αιγιαλίτιδας ζώνης και γενικότερα των θαλάσσιων ζωνών χρησιμοποιούνται οι γραμμές βάσεις οι οποίες μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: φυσικές και ευθείες. 4.4.2.1 ΦΥΣΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΒΑΣΕΩΣ Το άρθρο 5 της Σύμβασης της Γενεύης θεωρεί ως φυσική γραμμή βάσης το κατώτατο σημείο της ρηχίας, όπως απεικονίζεται στους επίσημα αναγνωρισμένους, από το παράκτιο κράτος, χάρτες μεγάλης κλίμακας. Στις περιπτώσεις που η ακτογραμμή είναι ευθεία και σχετικά απλή, η χάραξη της γραμμής είναι εύκολη. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν η ακτογραμμή είναι πολυσχιδής, η χάραξη της γραμμής βάσης είναι δυσχερής. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα η ποικιλία της ακτογραμμής μπορεί να επιτείνεται και από την ύπαρξη κόλπων ή άλλων σχηματισμών, οι οποίοι εμποδίζουν τον καθορισμό των σημείων της διαχωριστικής γραμμής σε σχέση με το κατώτατο σημείο της ρηχίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις ενδείκνυται η χάραξη της διαχωριστικής γραμμής να γίνεται με τη συνένωση των πιο απομακρυσμένων σημείων με ευθείες γραμμές από τις οποίες μετριέται η αιγιαλίτιδα ζώνη 29. Η μέθοδος αυτή είχε γίνει αποδεκτή κατ' εξαίρεση το 1930 από τη Δεύτερη Επιτροπή της Συνδιάσκεψης της Χάγης 30. 29 Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, op. cit., σελ 110 30 Η Συνδιάσκεψη της Χάγης αποτέλεσε μια πρώτη προσπάθεια για πολυμερή σύμβαση η οποία θα αναφερόταν στα θέματα του Δικαίου της Θάλασσας μετά τη συνέλευση της Κοινωνίας των Εθνών. Οι εργασίες όμως δεν κατέληξαν σε θεμιτό αποτέλεσμα. - 19 -
4.4.2.2 ΕΥΘΕΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΒΑΣΕΩΣ Οι ευθείες γραμμές βάσεις, χρησιμοποιούνται στην περίπτωση που η ακτογραμμή παρουσιάζει βαθιές κολπώσεις και οδοντώσεις ή όταν υπάρχει κατά μήκος της και σε άμεση γειτνίαση με αυτή συστάδα νησιών. Ακολούθως οι ευθείες γραμμές βάσης μπορούν να υιοθετηθούν από τα παράκτια κράτη σύμφωνα με την Νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας στις πιο κάτω περιπτώσεις 31 : 1. Όπου η ακτογραμμή παρουσιάζει βαθιές κολπώσεις και οδοντώσεις ή υπάρχει συστάδα νησιών κατά μήκος της και σε άμεση γειτνίαση με αυτή 32. 2. Όταν υπάρχει κόλπος 33, όπου το στόμιό του δεν υπερβαίνει τα 24 ν.μ. στην κατώτατη ρηχία, είναι δυνατόν να χαραχθεί μία οριοθετική γραμμή η οποία θα θεωρεί τα περικλειόμενα ύδατα σαν εσωτερικά. 3. Όταν οι φυσικές ανυψώσεις, βρίσκονται πάνω από την επιφάνεια του νερού κατά το ανώτατο σημείο της παλίρροιας, και εφόσον βρίσκονται, καθολοκλήρου ή εν μέρει, σε απόσταση που δεν υπερβαίνει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης από το χερσαίο έδαφος ή από ένα νησί. 4. Όταν η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης δεν αφίσταται κατά τρόπο σημαντικό από την γενική κατεύθυνση της ακτής 34. 5. Όταν υπάρχουν μόνιμες εγκαταστάσεις, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός λιμενικού συγκροτήματος και εκτείνονται προς το πέλαγος, καθώς θεωρούνται μέρος της ακτής. 6. Όταν μετά από μακροχρόνια χρήση, έχει σαφώς καταδειχθεί η σημασία των δεδομένων γραμμών βάσεως για το παράκτιο κράτος κυρίως από οικονομική άποψη 35. 7. Όταν υπάρχουν αγκυροβόλια που χρησιμοποιούνται για την φόρτωση, την 31 Βλ. Πέτρος Π. Σιούσιουρας, op. cit., Κεφ VII σελ.53, Βλ. Γιώργος Ασωνίτης (Εισαγωγή- Μετάφραση) Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, Αθήνα 1995, Εκδόσεις Παπαζήση, Βλ. Αθανάσιο Βαμβούκο, op. cit., σελ.113-118 & Βλ Κωνσταντίνο Π. Χορτάτο, op. cit., σελ. 60 32 Βλ. Στυλιανός Χαρ. Πολίτης, op. cit., σελ. 33 33 Με τον όρο κόλπο εννοούμε το κοίλωνα της ακτής, το οποίο είναι καλά σχηματισμένο και του οποίου η διείσδυση στην ξηρά βρίσκεται σε τέτοια αναλογία προς το πλάτος της εισόδου του, ώστε τα ύδατα που περικλείει να είναι εγκλωβισμένα από την ακτή και να συγκροτεί κάτι περισσότερο από μια απλή εσοχή της ακτής. Βλ. Γιώργος Ασωνίτης, op. cit., σελ. 70 (Άρθρο 10 2) 34 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ 53 & Βλ. άρθρο 7 Σύμβασης 1982 παρ.3 35 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ 53 & Βλ. άρθρο 7 Σύμβασης 1982 παρ.5-20 -
εκφόρτωση και την αγκυροβόληση των πλοίων που βρίσκονται ολικά ή μερικά από το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης. 8. Όπου η ακτή παρουσιάζεται άκρως ασταθής εξαιτίας ενός δέλτα ή άλλων φυσικών συνθηκών 36. 9. Όταν η υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσεως δεν αποκόπτει τα χωρικά ύδατα άλλου κράτους από την ανοικτή θάλασσα ή την αποκλειστική οικονομική ζώνη 37. 4.4.2.3 ΣΚΟΠΟΣ ΕΥΘΕΙΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΒΑΣΕΩΣ Σκοπός των ευθειών γραμμών βάσεων είναι η απλοποίηση της μέτρησης της χωρικής θάλασσας των παράκτιων κρατών και όχι οι επεκτατικές τάσεις. Κανένα κράτος δεν μπορεί να εφαρμόσει τη μέθοδο αυτή κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποκόπτει την αιγιαλίτιδα ζώνη άλλου κράτους από την ανοικτή θάλασσα ή από μια αποκλειστική οικονομική ζώνη. Είναι λοιπόν προφανές, ότι σε καμία περίπτωση τα παράκτια κράτη δεν επιτρέπεται να λειτουργούν αυθαίρετα με πρόσχημα την δυνατότητα, για μονομερή υιοθέτηση ευθειών γραμμών που τους παρέχει το Διεθνές Δίκαιο 38. 4.4.3 ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ (ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΝΟΡΑ) Το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης δεν είναι ένα φυσικό όριο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του εσωτερικού ορίου, αλλά ένα ιδεατό. Το όριο αυτό συνίσταται σε μια γραμμή της οποίας κάθε σημείο απέχει από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης απόσταση ίση προς το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης 39. Σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων και τη χάραξη της οριοθετικής γραμμής των αιγιαλίτιδων ζωνών, διακρίνονται οι εξής 2 περιπτώσεις: 36 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ 53 & Βλ. άρθρο 7 Σύμβασης 1982 παρ.2 37 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ 53 & Βλ. άρθρο 7 Σύμβασης 1982 παρ.6 38 Βλ. Πέτρος Π.Σιούσιουρας, op. cit., σελ 51 39 Βλ. Κωνσταντίνο Π. Χορτάτο, op. cit., σελ.60-21 -
Οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων και χάραξη εξωτερικών ορίων των αιγιαλίτιδων ζωνών όταν δεν υπάρχει γεωγραφική στενότητα στην περιοχή oριoθέτησης. Οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων και χάραξη εξωτερικών ορίων των αιγιαλίτιδων ζωνών μεταξύ γειτονικών κρατών. 4.4.3.1 ΧΑΡΑΞΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΩΝ ΖΩΝΩΝ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Σ αυτό το σημείο, κρίνεται σκόπιμο, να αναφέρουμε 2 λόγια για το πώς πραγματοποιούνται οι παραπάνω 2 οριοθετήσεις. Όσων αφορά, την πρώτη περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι, τα παράκτια κράτη μπορούν μονομερώς να χαράξουν την οριοθετική γραμμή των θαλάσσιων συνόρων, διότι δεν υπάρχουν άλλα γειτονικά κράτη στην περιοχή ή εάν υπάρχουν η απόσταση που τα χωρίζει τους επιτρέπει σε καθένα από αυτά να επεκτείνουν την αιγιαλίτιδα ζώνη τους μέχρι το όριο των 12ν.μ το οποίο καθορίζεται από το διεθνές δίκαιο 40. Για την χάραξη των εξωτερικών ορίων κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή κάποιας μεθόδου μιας και η γεωλογική διαμόρφωση της ακτής δεν είναι ευθυγραμμισμένη. Ως εκ τούτου, στην Διεθνή νομολογία συναντάμε τρεις μεθόδους υπολογισμού του εξωτερικού ορίου 41. Αυτές είναι οι εξής: A) Παράλληλη Χάραξη. Σύμφωνα με την μέθοδο αυτή, εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι μία γραμμή η οποία χαράσσετε παράλληλα προς τις ακτογραμμές σε έκταση ανάλογη με το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. B) Πολυγωνική Χάραξη. Σύμφωνα με την μέθοδο αυτή, εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι μία γραμμή η οποία προσδιορίζεται από ευθείες γραμμές οι οποίες είναι παράλληλες προς τις γραμμές βάσης που ενώνουν ακρωτήρια. Η μέθοδος αυτή θα πρέπει να γίνει με βάση τις ευθείες γραμμές βάσης. C) Μέθοδος του ημικυκλίου. Σύμφωνα με την μέθοδο αυτή, εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι μία γραμμή η οποία χαράσσετε με τρόπο τέτοιο ώστε κάθε 40 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 230 41 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 230-22 -
σημείο της να απέχει από τα πιο κοντινά σημεία της ακτής, απόσταση ίση με το επιτρεπτό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης. 4.4.3.2 ΧΑΡΑΞΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΩΝ ΖΩΝΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΓΕΙΤΟΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ Πρόκειται για τις περιπτώσεις που στη χάραξη εμπλέκονται περισσότερα από ένα κράτη. Αυτό σημαίνει ότι στην περιοχή οριοθέτησης υπάρχει γεωγραφική στενότητα, διότι τα ενδιαφερόμενα κράτη που θα εκφέρουν άποψη για τη χάραξη είναι περισσότερα από ένα και είτε οι ακτές τους βρίσκονται η μία απέναντι από την άλλη, σε απόσταση όμως που δεν υπερβαίνει το διπλάσιο του ανώτατου επιτρεπόμενου ορίου ( 24 ν.μ) για να έχουν το δικαίωμα να προβούν στη χάραξη μονομερώς, είτε είναι παρακείμενες δηλαδή συνορεύει η μία με την άλλη, οπότε από κοινού θα πρέπει τα κράτη να προβούν σε μία χάραξη, αποδεκτή και από τα δύο 42. Σύμφωνα με το άρθρο 15 της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας στην πρώτη περίπτωση γειτονίας κρατών, των οποίων οι ακτές βρίσκονται η μία απέναντι από την άλλη, η επίτευξη της οριοθέτησης των θαλασσίων συνόρων τους επιτυγχάνεται μετά από διαπραγματεύσεις ανάμεσά τους. Σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, εφαρμόζεται η αρχή της ίσης απόστασης και η οριοθέτηση πραγματοποιείται με βάση τη μέση γραμμή, γραμμή δηλαδή παράλληλη στις ακτές των κρατών. Τα κράτη λοιπόν δεν έχουν το δικαίωμα να επεκτείνουν τα όρια της αιγιαλίτιδάς τους ζώνης πέρα από τη μέση γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα πιο κοντινά σημεία των γραμμών βάσης. Στην δεύτερη περίπτωση που τα κράτη συνορεύουν, σύμφωνα με το άρθρο 15 της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, εάν δεν καταφέρουν να συμφωνήσουν μεταξύ τους κατά τη διαδικασία οριοθέτησης, εφαρμόζεται η αρχή της ίσης απόστασης και η οριοθέτηση των αιγιαλίτιδων ζωνών πραγματοποιείται με βάση την πλάγια γραμμή, 42 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη - Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 233, Βλ. Γιώργος Ασωνίτης, op. cit., σελ.72 άρθρο 15 & Βλ. Κωνσταντίνο Π. Χορτάτο, op. cit., σελ.65-23 -
γραμμή δηλαδή που είναι κάθετη στις ακτές τους και κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα πιο κοντινά σημεία από τα οποία μετριέται το εσωτερικό όριο, δηλαδή η γραμμή βάσης της αιγιαλίτιδας ζώνης κάθε κράτους. 4.5 ΣΥΝΟΡΕΥΟΥΣΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ Με το άρθρο 1 του Ν. ΔΡΜΑ (4141)/1913 <Περί διάπλου και διαμονής εμπορικών πλοίων παρά τας Ελληνικάς ακτάς και περί αστυνομίας λιμένων και όρμων εν καιρώ πολέμου> ορίσθηκε ότι : <Ειδικώς δια την εφαρμογήν του παρόντος Νόμου ως ελληνική θάλασσα εννοείται η από της ακτής μέχρις αποστάσεως δέκα ναυτικών μιλίων περιλαμβανομένη θαλάσσια ζώνη>. Ο εν λόγω Νόμος προέβλεπε τη δυνατότητα απαγόρευσης διάπλου και διαμονής εμπορικών πλοίων στη θαλάσσια ζώνη που όριζε, <όταν τα συμφέροντα της εθνικής αμύνης απαιτώσι την τοιαύτην απαγόρευσιν>. Σχετικά με τον παραπάνω Νόμο πρέπει να σημειώσουμε τα ακόλουθα : α) Το νομοθέτημα εξακολουθεί τυπικά να ισχύει, παρά το γεγονός ότι, παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα συμβατότητας με τους κανόνες της Σύμβασης ΔΘ σχετικά με την αβλαβή διέλευση. β) Μολονότι ότι ο τίτλος του Νόμου αναφέρεται σε κατάσταση πολέμου, η συγκεκριμένη διάταξη του άρθρου 1 αναφέρεται σε <συμφέροντα εθνικής άμυνας>, τα οποία βεβαίως μπορεί να συντρέχουν και όταν δεν υπάρχει πόλεμος. γ) Σύμφωνα με τον Ι. Σπυρόπουλο, ο Νόμος καθιερώνει εύρος συνορεύουσας ζώνης και όχι αιγιαλίτιδας ζώνης. Ως συνορεύουσα ζώνη ορίζεται η θαλάσσια ζώνη που ακολουθεί την αιγιαλίτιδα ζώνη και μπορεί να επεκταθεί μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης. Είναι προφανές ότι η συνορεύουσα ζώνη πριμοδοτεί το κράτος με αιγιαλίτιδα ζώνη μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων καθόσον μπορεί να διευρύνει την συνορεύουσα ζώνη του μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια και με αυτήν την έννοια να διευρύνει τη δικαιοδοσία του. Για παράδειγμα ένα κράτος που έχει ήδη καθιερώσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων μπορεί να αποκτήσει συνορεύουσα ζώνη (24-12)=12 ναυτικών μιλίων, ενώ ένα κράτος (όπως η Ελλάδα) με αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ναυτικών μιλίων μπορεί να υιοθετήσει συνορεύουσα ζώνη (24-6)=18ναυτικών μιλίων. - 24 -
Το συγκριτικό πλεονέκτημα που προσδίδει η συνορεύουσα ζώνη στο δεύτερο κράτος (στη συγκεκριμένη περίπτωση η Ελλάδα) είναι δεδομένο. Επισημαίνεται πάντως ότι το πλεονέκτημα αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρων στην εξαιρετική περίπτωση, όπως είναι η περίπτωση της Ελλάδας, που ένα κράτος δεν έχει κάνει χρήση της δυνατότητας που παρέχει σ αυτό η Σύμβαση 1982 να διευρύνει την αιγιαλίτιδα ζώνη του στο μέγιστο εύρος που δικαιούται βάση της Σύμβασης του 1982 που είναι τα 12 ναυτικά μίλια. Αυτό έχει σαν συνέπεια η Ελλάδα να ασκεί ορισμένες αρμοδιότητες μόνο στα 6 ναυτικά μίλια και όχι στα 12. Ορισμένες από τις αρμοδιότητες που χάνει η Ελλάδα είναι η προστασία ιστορικών, αρχαιολογικών θησαυρών που βρίσκονται στο βυθό αυτό. Επιπροσθέτως χάνει το δικαίωμα να εμποδίσει παραβίαση των τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών Νόμων και κανονισμών που διαπράχθηκαν στο έδαφος του ή στη χωρική θάλασσα, να τιμωρεί παραβιάσεις των παραπάνω Νόμων και κανονισμών που διαπράχθηκαν στο έδαφος του, ή στη χωρική του θάλασσα. 4.6 ΚΟΛΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ Ως προς τους κόλπους, η Ελλάδα αναγνωρίζει κλείσιμο κόλπων ανοίγματος μέχρι 10 ν. μ.. Που σημαίνει ότι για την αφετηρία μέτρησης της αιγιαλίτιδας ζώνης στις περιπτώσεις των ελληνικών κόλπων χρησιμοποιούνται ευθείες γραμμές που κλείνουν τους κόλπους με άνοιγμα μέχρι 10 ν. μ. και όχι μέχρι 24, όπως θεσπίστηκε από το 1985 με την Σύμβαση της Γενεύης. Έτσι σε πολλούς ελληνικούς κόλπους με άνοιγμα μεγαλύτερο από τα 10 ν. μ. οι ευθείες γραμμές σύρονται προς το εσωτερικό τους στην απόσταση των 10 ν. μ. και όχι στο στόμιο τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η έκταση των εσωτερικών υδάτων. Ο κανόνας των 10 ν. μ. που ακολουθείται από παλιά για τους ελληνικούς κόλπους δεν προβλέπετε σε κανένα νομοθετικό ή άλλο κείμενο. Το 1978 εκδόθηκαν από την Υδρογραφική Υπηρεσία χάρτες Δικαίου της Θάλασσας με άνοιγμα στομίου 10 ν. μ.. Άλλο επίσημο στοιχείο δεν υπάρχει που προκύπτει η θέσπιση της γραμμής των 10 ν. μ. Αυτό εφαρμόζεται από παλιά Στην Ελλάδα, από το 1936, εθιμικά, στα πλαίσια της ναυτιλιακής και αλιευτικής πολιτικής της. Εξαίρεση στον κανόνα αυτό θεσπίστηκε από ελληνικό νόμο που προβλέπει κλείσιμο κόλπων μέχρι 20 ν. μ. για - 25 -
έκτακτες περιπτώσεις. Πάντως υπογραμμίζουμε και πάλι ότι η χάραξη με τη μέθοδο της φυσικής ακτογραμμής καθώς και με μήκος γραμμής βάσης των κόλπων τα 10 ν. μ. είναι αντίθετη με τα ελληνικά συμφέροντα. Είναι προφανές ότι η ύπαρξη ευθειών γραμμών βάσης και η υιοθέτηση μεγάλου ανοίγματος για τους κόλπους επιδρούν σημαντικά στην χάραξη της μέσης γραμμής και επεκτείνουν τόσο τα εσωτερικά ύδατα όσο και την αιγιαλίτιδα ζώνη. Σε αντίθεση με την ελληνική νομοθεσία στην πλευρά του Αιγαίου η Τουρκία από το 1964 έχει καθιερώσει με νόμο για την μέτρηση της αιγιαλίτιδας ζώνης της το σύστημα των ευθειών γραμμών βάσης ακολουθώντας μάλιστα ένα μοντέλο χάραξης με βάση όχι την αυστηρή τήρηση των κανονισμών του Διεθνούς Δικαίου, δηλαδή, μια συντηρητική χάραξη αλλά με βάση μια ευρεία χάραξη που καταλήγει σε καταχρηστική εφαρμογή του συστήματος αυτού με μια ελαφρά μετατόπιση της διαχωριστικής γραμμής σε βάρος της Ελλάδας κυρίως στην περιοχή των Δαρδανελίων. Γι αυτό και η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει τις συγκεκριμένες ευθείες γραμμές βάσης που ακολουθεί η Τουρκία. Όσο αφορά τους κόλπους, η Τουρκία έχει υιοθετήσει, με τον ίδιο νόμο του 1964, κλείσιμο κόλπων στα 24 ν. μ., το όριο, δηλαδή, που καθιερώνεται από το συμβατικό δίκαιο. Προς την πλευρά του Ιονίου, στην Αδριατική, και η Αλβανία χρησιμοποιεί επίσης ευθείες γραμμές βάσης με βάση όμως μία χάραξη γενικά συντηρητική, που είναι σύμφωνη με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και δεν δημιουργεί μετατοπίσεις της διαχωριστικής γραμμής σε βάρος της Ελλάδας. Οι Αλβανικές ευθείες γραμμές βάσης σταματούν πολύ πριν από τα ελληνοαλβανικά σύνορα και επιφέρουν ελάχιστο κέρδος γενικά στην αλβανική χωρική θάλασσα. Το σύστημα των ευθειών γραμμών βάσης και του κλεισίματος των κόλπων στα 24 ν. μ. έχει εφαρμόσει, επίσης, η Ιταλία. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι αυτή η χώρα έχει κλείσει με ευθεία γραμμή τον κόλπο του Τάραντα που έχει άνοιγμα στομίου 60 ν. μ. με το δικαιολογητικό του ιστορικού κόλπου. Η Ελλάδα αντίθετα δε διεκδικεί κυριαρχία σε καμιά θαλάσσια έκταση με βάση ιστορικό τίτλο. - 26 -
ΜΕΡΟΣ Β - 27 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β 5 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΒΛΑΒΟΥΣ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ Στην ανοικτή θάλασσα, όπου απουσιάζει η κρατική κυριαρχία το δικαίωμα της ελευθεροπλοίας είναι καθολικό, για ολόκληρη την διεθνή κοινότητα. Το παράκτιο κράτος όμως, όπου στην αιγιαλίτιδά του ζώνη ασκεί κυριαρχία, πρέπει να αποβεί σε κάποιους συμβιβασμούς για να εξασφαλίσει το δικαίωμα της ελευθεροπλοίας στη ζώνη αυτή. Ο συμβιβασμός αυτός ονομάζεται αβλαβής διέλευση 43. Το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης ανήκει στους πλέον αναγνωρισμένους εθιμικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας και δημιουργήθηκε από τον συμβιβασμό δύο τάσεων: 1. Της τάσης να υπάρχει, όσο το δυνατόν, μεγαλύτερη ελευθερία της ναυσιπλοΐας 2. Της τάσης να επεκτείνουν τα κράτη την κυριαρχία τους σε ευρύτερες θαλάσσιες ζώνες. 5.1 ΕΝΝΟΙΑ ΑΒΛΑΒΟΥΣ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ Για να προσδιορίσουμε την έννοια της αβλαβούς διέλευσης θα πρέπει να εξηγηθούν και να κατανοηθούν τα δύο στοιχεία της, τα οποία είναι < η διέλευση και το αβλαβές >. Έτσι, σύμφωνα με τα άρθρα 18 και 19 της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, διέλευση σημαίνει ναυσιπλοΐα μέσα από την αιγιαλίτιδα ζώνη με σκοπό τον διάπλου της θάλασσας αυτής χωρίς την είσοδο του τρίτου πλοίου στα εσωτερικά ύδατα ή τον προσορμισμό σε αγκυροβόλιο ή σε λιμενικές εγκαταστάσεις έξω από τα εσωτερικά ύδατα, ή την πορεία προς ή την αναχώρηση από τα εσωτερικά ύδατα. Η διέλευση πρέπει να είναι συνεχής και γρήγορη, να γίνεται δηλαδή χωρίς περιπλανήσεις και από τον πιο σύντομο δρόμο 44. Ενώ, αβλαβής είναι η διέλευση όταν δεν προσβάλλει την ειρήνη, τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Όταν, δηλαδή, το αλλοδαπό πλοίο αποφεύγει πράξεις ή παραλείψεις που στρέφονται ενάντια στο 43 Βλ. Μαριάνθη Κλάδη - Ευσταθοπούλου, op. cit., σελ. 236 44 Βλ. Κ Ιωάννου Α Στρατή, op. cit., σελ. 80-28 -