1
3.000 χρόνια Πριν 1922 800 χωριά μικρασιατική ακτή Μαύρης Θάλασσας μανταμτζήδες από Πόντο ως Καππαδοκία και Ικόνιο Καυκασιανές περιοχές παραμεθόριες με Τουρκία Δ.: Ινέπολις Α.:Αθήνα Κολχίδας Ιδίωμα Μαριούπολης: κριμαιορωμαικά/ κριμαιοταταρικά (1778) 2
Γεωγραφικός χώρος Ασυνέχεια Παραλλαγές κατάταξη 3
1. Οινουντιακά Οινόη, Άνω Αμισό, Ινέπολι, Σινώπη +ΚΝΕ μέσω Κωνσταντινούπολης 2. Τραπεζουντιακά Τραπεζούντα, Κερασούντα, Ριζούντα, Σούρμενα, Όφη, Λιβερά, Τρίπολη, Ματσούκα 9/10 πληθυσμού Τούρκοι υπήκοοι< εξισλαμισθέντες Έλληνες :-S γλωσσική πολιτική 3. Χαλδιώτικα Επαρχία Χαλδίας, Αργυρούπολη, Σάντα, Κρώμνη, Κοτύωρα, Νικόπολη, Κολωνία, γύρω από ποταμό Λύκο, +Τουρκική (Φαρασα Καππαδοκικής) 4
1. Μεσημβρινή Αλώβητος φωνηεντισμός Ιδιώματα Αμισού, Ινέπολης, Κερασούντας, Νικόπολης, Οινόης, Σινώπης, Τρίπολης 2. Ομάδα ημιβορείων Σίγηση άτονων [i] και [u] Ιδιώματα Κοτυώρων, όφη, Σάντας, Σουρμένων, Τραπεζούντας, Σεμενίου, Χαλδιάς! Ισόγλωσσο 2ουσης σημασίας 5
Α. 1. Διατήρηση τελικού <-ν> 2. Αποβολή τελικού <-ν> Β. 1. Διατήρηση άτονου [i] 2. Αποβολή άτονου [i] 6
1. Μορφή Ι Ιδιώματα Τραπεζούντα, Ματσούκα, Γαλιένα, Οφη, Σουρμένων -τουρκικής [ia]και [io] αντί [æ] και [œ] Σπάνια χρήση [p h ], [k h ] και [t h ] 2. Μορφή ΙΙ Ιδιώματα Σαμψούντας, Σάντας, Κρώμνης, Αργυρούπολης, Νικόπολης + τουρκική [ia]και [io] αντί [æ] και [œ] χρήση [p h ], [k h ] και [t h ] 3. Μορφή ΙΙΙ Ιδιώματα ρωσικού Καυκάσου +τουρκική, -ρωσική [æ] και [œ] αντί [ia]και [io] χρήση [p h ], [k h ] και [t h ] 7
<ελληνιστική Kοινή με ιωνικό υπόστρωμα Επιδράσεις από γειτονικές γλώσσσες, +τουρκική Ανήκει στην περιοχή του «είντα» [do]: «Ντο φτας;», «Ντο εν αούτο» Βασικά χρκ.: Αρχαϊσμοί Νεωτερισμοί 8
1. αρχαία ιωνική προφορά του <η> ως <ε> <κλέφτες>, <νύφε>, <έτον> 2. Διατήρηση του <ω> (ΚΝΕ: <ου>) <ζωμίν>, <ρωθώνι> 3. Διατήρηση του τελικού <-ν> και καταχρηστικά <παιδίον>, <χώμαν>, <στόμαν> 9
4. Διατήρηση ασυνίζητων με τονισμένο το 1 ο στοιχείο Καρδία, κοιλία, παπαδία, βασιλέας, χωρία 5. Διατήρηση του ιωνικού συμπλέγματος <σπ> αντί <σφ> <Σποντύλι>, <σπίγγω> 6. Διατήρηση του ιωνικού <κ> αντί <χ> στο αρνητικό μόριο < κι> ουχί>ουκί>όχι 10
7. Ανεβαίνει ο τόνος Κλητικές ουσιαστικών άδελφε, Νίκολα, Χάραλαμπε Ρηματικοί τύποι εκοιμούμουνέστενε Συνεκφορά με εγκλιτικά είπεν άτον 11
Θηλυκα επίθετα σε ος η άλαλος, η άνοστος, η έμορφος ΑΟΡ προστ. σε ον μείνον, κόψον, ποίσον, ράψον Παθ. ΑΟΡ σε θετε (<αρχ. θητε) αγαπεθέτε, κοιμέθετε 12
ΕΝΣΤ μεσοπαθητικών σε -ώνω -ούμαι Ανακατούμαι, σκοτούμαι, στεφανούμαι Πολλά παθητικά σε ίσκουμαι Μετανίσκουμαι γ πληθ. ΕΝΣΤ σε ουνταν Θάφκουνταν Απαρέμφατα σε ήναι, -είναι αποθανείναι, μαθείναι 13
ας αντί να δος με ας φάγω Μη διάκριση στιγμιαίου και διαρκή ΜΕΛΛ (εκτός από τα ιδιώματα Τριπόλεως, Ινεπόλεως και Αμισσού) θα λέγω, θα τρώγω, θα πηγαίνω κι (<ουκί<ουχί) αντί δεν Αντωνυμίες μετά το ρήμα Έγκα σε, δίγω σε 14
αρχαισμοί (+τούρκικες λέξεις) Χαλεπός, βρώμα, έσω, βοτρύδιν 15
Ουρανικό [ç] φατνοουρανικό [ʃ] πριν [e] και [i] ευχή, χαιρετώ, παχύς Αφομοίωση <τ> πριν από <σ> <σο σπίτιν> Κατά τόπους -τια -κια μάκια, σπίκια σκ τσ τσύλος, τσίζω Τσιτακισμός Τσαιρός Μη προφορά άτονα [i] και [u] Κορ, πεγάδ, γιν νταν 16
Επέκταση τελικού ν από την αιτ. στην ονομ. όταν το όνομα δεν είναι κατηγορούμενο (Τραπεζούντα & Χαλδία) <ο καλόν άνθρωπος> <ατός καλός άνθρωπος εν> Αποβολή τελικού ς στη ονομ. (Αμισός, Ινέπολη, Κοτύωρος, Όφι) Ο λύκο, ο Θεό Γενική ονομάτων σε ον: -ος Ο νέον-τη νέονος, ο πάππον-τη πάππονος, ο Τούρκος-ο Τούρκονος 17
Θηλυκά σε έσσα και αίνα Καλέσσα, ομορφέσσα, ανοιχτομάταινα, παλληκάραινα Υποκοριστική κατάληξη σε όπον Αρνόπον, καρδόπον, κορτσόπον, παιδόπον 18
Ερωτηματική αντωνυμία ντο (<είντα) Ντο εν αούτο, ντο (ε)φτας, ντο να ίνουμαι Δεικτική αντωνυμία αούτος/αβούτος 19
Άρθρο: Πολλάκις παραλείπεται από λέξεις που αρχίζουν με Φ Άντρας-ι-μ έρθεν, τ εμόν αδελφή Πολλάκις στη γεν. εν. τη για τα 3 γένη Ο νέον-τη νέονος, το κορτσόπον-τη κορτσόπον Θηλ. ζώων και άψυχων οι τα τα κοσσάρας 20
Σύνταξη άψυχων θηλ. με ουδ. Επίθετα, άρθρα, αντωνυμίες Πέτρα πελεκημένον, αούτα τα ημέρας, τα κοσσάρας Ασύνδετη σύνταξη Επήεν εστάθεν 21
Γλωσσικός εκτουρκισμός Απομόνωση Εκκλησία Διασώζεται;
1. Χωριό Φαράσα (- τουρκική) 2. Χωριό Μιστί (-ΝΕ) 3. Σίλλη (+ΝΕ)
(αρχ.) <η> ως <ε> Εκκλεσία, χελικό, μάθεμα, πεγάιδι <ω> ως [o] αντί <ου> Ζωμί, κωδώνι, ρωθώνι Ασυνίζητα τα <-ia, -io> Γωνία, δαδία, καρdία, τsοιλία <χ> + i, e [ʃ] Άʃυρο, ψυʃές άτονα<-ια> <ε> εγγόνια γγονε, φίδια φίδε, οφτάλμια φτάλμε
εμπρ. άρθρο. αιτ.: <στ> [ʃ] <στον, στην, στο> [ʃon, ʃin, ʃo] εις τινα<στίνα<σίνα [ʃina] ΕΝΣΤ μεσοπαθητικών σε ούμαι σηκούμαι, σηκούσαι ΑΟΡ μεσοπαθητικών σε θα, -θης, -θη γεννήθα, γεννήθης, γεννήθε
+Αρχαίες λέξεις δελφιδάρι Ιμάτι Κλιβάνι Λαχτόρι ʃοιρίδι Φτάλμι Λυκός Σπουδάζω
Διφθογγισμός <ά> σε <άι> Πεγάιδι Διφθογγισμός <-ί-> σε <-ιέ- ή γιε> Λιέγο, τοιέχος Προληπτική αφομοίωση Φ πρόβοτο, όργο Τροπή <ια> σε <ε> Βόιδε, γγόνε, φτάλμε, φίδε, δεβαίνω Τροπή [ç] σε [ʃ] Άʃυρο, ευʃή, στάʃυ, ʃέρι, ψυʃές Τσιτακισμός:<κ> + [i]/[e] [τʃ] τʃερί, τʃαι, τʃοιμήθη
Συγχώνευση άρθρων do (ενικός) Do άντρα, do ψυʃή da (πληθ.) Da άντρες, da ψυʃές Απουσία άρθρου με τα Υ Εναίκα του πέʃανι Πληθ. β κλιτων στα α κλιτα οι δεσπότοι, οι κλέφτοι, οι προφήτοι Γεν. πληθ. αρσ. & ουδ. σε -ίουν ποταμίουν
Ρηματικοί τύποι ΠΡΤ σε -ίνοσκα/ινότζικα Σελίνοσκα Σε ισκα (βαρύτονα) Αφήνισκα -ινα/-ανα (περισπωμένα) Γέλανα Παθητικοί σε -ούμαι αντί ώνομαι Σκούμαι Παθ. Καταλήξεις σε ενεργ. Έχουμεστε, ειδιαμέστε
+τούρκικες λέξεις Χεμέν< hemen Χερίφος <herif