10 th Symposium on Oceanography & Fisheries Abstracts

10 th Symposium on Oceanography & Fisheries Abstracts μορφομετρικη μελετη ψαριων εσωτερικων νερων ΣΕ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΤΙΚΗ ΤΑΦΡΟ τησ λιμνοθαλασσασ μεσολογγιου Καπίρης Κ. 1, Καπάκος Ι. 1, Κατσέλης Γ. 2, Χώτος Γ. 2 1 Ινστ. Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, kkapir@ath.hcmr.gr, ykapakos@yahoo.gr 2 ΤΕΙ Μεσολογγίου, Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών & Αλ. Διαχείρισης, Νέα Κτίρια, 30200 Μεσολόγγι, gkatsel@teimes.gr, ghotos@teimes.gr Η παρούσα εργασία μελετά τα μορφομετρικά χαρακτηριστικά τριών ειδών ψαριών εσωτερικών νερών (Cyprinus caprio, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus) και του ευρύαλου Liza ramada που αλιεύθηκαν σε κανάλι που εκβάλλει στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Η μορφομετρική ανάλυση έδειξε ότι τα περισσότερα μέρη του σώματος του C. caprio και του R. panosi παρουσιάζουν ισομετρία, δηλαδή η αύξησή τους ακολουθεί μια απότομη ή μια φυσιολογική μεταβολή της αύξησης του ολικού μήκους. Aντίθετα στο L. ramada και στο S. acarnanicus τα περισσότερα μορφομετρικά στοιχεία παρουσιάζουν θετική αλλομετρία και λίγα είναι που παρουσιάζουν ισομετρία. Από την άλλη πλευρά, η διάμετρος οφθαλμού (ED), το προκογχικό διάστημα (POD) και το μεσοκογχικό διάστημα (EDI) του C. caprio παρουσιάζουν ισομετρία με το μέγεθος κεφαλιού (ED), ενώ στα άλλα είδη παρατηρείται είτε θετική αλλομετρία (L. ramada, S. acarnanicus), είτε δεν υπήρξαν στατιστικά αποδεκτά αποτελέσματα (R. panosi). Oι μορφομετρικοί χαρακτήρες που μελετώνται στην παρούσα εργασία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον για σύγκριση ανάμεσα σε πληθυσμούς που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές. Λέξεις κλειδιά: Cyprinus capriο, Liza ramada, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus, μορφομετρικά χαρακτηριστικά. MORPHOMETRIC ANALYSIS OF FRESHWATER FISHES IN A TRENCH DRAINAGE οf THE MESOLLONGHI LAGOON Kapiris K. 1, Kapakos I. 1, Katselis G. 2, Hotos G. 2 1 Inst. Marine Biological Resources, Hellenic Center of Marine Research, Oceanography, kkapir@ath.hcmr.gr, ykapakos@yahoo.gr 2 Technological Educational Institution (T.E.I.) of Messolonghi, Department of Aquaculture and Fisheries Technology and Aquaculture, 30200 Messolonghi, gkatsel@teimes.gr, ghotos@teimes.gr The present work studies the morphometric characteristics of three freshwater fishes (Cyprinus caprio, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus) and the euryhaline fish Liza ramada caught in Messolonghi lagoon. The majority of the body parts of C. caprio and R. panosi presented an isometry with the total length. In contrast to this, almost all the characteristics in L. ramada and S. acarnanicus revealed a positive allometry. In relation to the head size, the eye diameter, the preorbital distance and the distance between eyes of C. caprio presented an isometry, while in L. ramada and S. acarnanicus a positive allometry and no statistical results have been obtained in R. panosi. The morphometric characters analysed herein may be proved helpful in future comparisons among populations coming from different regions. Keywords: Cyprinus capriο, Liza ramada, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus, morphometric characters. 99

ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΨΑΡΙΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΝΕΡΩΝ ΣΕ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΤΙΚΗ ΤΑΦΡΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ Καπίρης Κ. 1, Καπάκος Ι. 1, Κατσέλης Γ. 2, Χώτος Γ. 2 1 Ινστ. Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, kkapir@ath.hcmr.gr, ykapakos@yahoo.gr 2 ΤΕΙ Μεσολογγίου, Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών & Αλ. Διαχείρισης, Νέα Κτίρια, 30200 Μεσολόγγι, gkatsel@teimes.gr, ghotos@teimes.gr Περίληψη Η παρούσα εργασία μελετά τα μορφομετρικά χαρακτηριστικά τριών ειδών ψαριών εσωτερικών νερών (Cyprinus caprio, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus) και του ευρύαλου Liza ramada που αλιεύθηκαν σε κανάλι που εκβάλλει στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Η μορφομετρική ανάλυση έδειξε ότι τα περισσότερα μέρη του σώματος του C. caprio και του R. panosi παρουσιάζουν ισομετρία, δηλαδή η αύξησή τους ακολουθεί μια απότομη ή μια φυσιολογική μεταβολή της αύξησης του ολικού μήκους. Aντίθετα στο L. ramada και στο S. acarnanicus τα περισσότερα μορφομετρικά στοιχεία παρουσιάζουν θετική αλλομετρία και λίγα είναι που παρουσιάζουν ισομετρία. Από την άλλη πλευρά, η διάμετρος οφθαλμού (ED), το προκογχικό διάστημα (POD) και το μεσοκογχικό διάστημα (EDI) του C. caprio παρουσιάζουν ισομετρία με το μέγεθος κεφαλιού (ED), ενώ στα άλλα είδη παρατηρείται είτε θετική αλλομετρία (L. ramada, S. acarnanicus), είτε δεν υπήρξαν στατιστικά αποδεκτά αποτελέσματα (R. panosi). Oι μορφομετρικοί χαρακτήρες που μελετώνται στην παρούσα εργασία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον για σύγκριση ανάμεσα σε πληθυσμούς που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές.. Λέξεις κλειδιά: Cyprinus capriο, Liza ramada, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus, μορφομετρικά χαρακτηριστικά MORPHOMETRIC ANALYSIS OF FRESHWATER FISHES IN A TRENCH DRAINAGE ΟF THE MESOLLONGHI LAGOON Kapiris K 1., Kapakos I 1., Katselis G 2., H otos G 2. 1 Inst. Marine Biological Resources, Hellenic Center of Marine Research, Oceanography, kkapir@ath.hcmr.gr, ykapakos@yahoo.gr 2 Technological Educational Institution (T.E.I.) OF Messolonghi, Department of Aquaculture and Fisheries Technology and Aquaculture, 30200 Messolonghi, gkatsel@teimes.gr, ghotos@teimes.gr Abstract The present work studies the morphometric characteristics of three freshwater fishes (Cyprinus caprio, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus) and the euryhaline fish Liza ramada caught in Messolonghi lagoon. The majority of the body parts of C. caprio and R. panosi presented an isometry with the total length. In contrast to this, almost all the characteristics in L. ramada and S. acarnanicus revealed a positive allometry. In relation to the head size, the eye diameter, the preorbital distance and the distance between eyes of C. caprio presented an isometry, while in L. ramada and S. acarnanicus a positive allometry and no statistical results have been obtained in R. panosi. The morphometric characters analysed herein may be proved helpful in future comparisons among populations coming from different regions. Keywords: Cyprinus capriο, Liza ramada, Rutilus panosi, Scardinius acarnanicus, morphometric characters 1

1. Εισαγωγή Η μορφομετρική μελέτη των ανατομικών χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των οργανισμών αποτελεί ένα κεντρικό στοιχείο της βιολογίας για πολλούς αιώνες. Έτσι, η ταξινομική των οργανισμών και η κατανόηση της ποικιλομορφίας της βιολογικής ζωής, βασίστηκαν ιστορικά στις περιγραφές των μορφολογικών μορφών (Dean et al, 2004). Στα ψάρια, οι μορφομετρικοί χαρακτήρες αντιπροσωπεύουν ένα από τα σημαντικότερα κλειδιά για τον καθορισμό της συστηματικής, της πιθανής ασυνέχειας που πιθανά παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια της αύξησης, της οντογένεσης (Kováč & Copp, 1999) ή/καί των διάφορων πληθυσμιακών παραμέτρων τους. Η παρούσα εργασία μελετά τη μορφομετρία τριών ψαριών των εσωτερικών υδάτων (Cyprinus caprio (κυπρίνος), Rutilus panosi (δρομίτσα) και Scardinius acarnanicus (τσερούκλα) καθώς και του ευρύαλου Liza ramada (βελάνισσα), που αλιεύθηκαν στο αποστραγγιστικό κανάλι Α του νοτιοανατολικού τμήματος του υδροβιότοπου Μεσολογγίου-Αιτωλικού, το οποίο εκβάλει στο ανατολικό τμήμα του, τη λιμνοθάλασσα ανατολικής Κλείσοβας (Εικ. 1). Στα δύο αρδευτικά κανάλια A και Β (Εικ. 1) η βελάνισσα ήταν το κυρίαρχο είδος (79% των δειγματοληψιών) και ακολουθεί η τσερούκλα (9%). Ο κυπρίνος παρουσιάζει σχετικά σταθερή παρουσία στην περιοχή μελέτης, ενώ και διάφορα άλλα είδη των γλυκών νερών παρουσιάζουν περιστασιακή εμφάνιση στα δείγματα. Ειδικότερα για την βελάνισσα δεδομένου της εποχής των υψηλών αφθονιών αλλά και το γεγονός ότι αφορά σε ανώριμα άτομα- τα αποστραγγιστικά κανάλια έχουν ρόλο διαχείμανσης με πιθανά σημαντική συνεισφορά στο αλιευτικό απόθεμα της λιμνοθάλασσας της Α. Κλείσοβας (Ρόκκος κ.α., 2010). Από πλευράς επιπέδου απειλής εξαφάνισης (IUCN 2008), ένα είδος (δρομίτσα) βρίσκεται στη κατηγορία επικίνδυνο προς εξαφάνιση και ένα στη χαμηλότερη ζώνη επικινδυνότητας (τσερούκλα). Aξίζει να σημειωθεί ότι για τον κυπρίνο δεν επαρκούν τα στοιχεία για προσδιορισμό του επιπέδου απειλής, ενώ για τη βελάνισσα δεν υπάρχει εκτίμηση. Οι δύο αποστραγγιστικοί τάφροι στη συγκεκριμένη περιοχή αποτελούν σε μικρή κλίμακα χρόνου περιστασιακό ή και περιοδικό βιότοπο για τα παραπάνω είδη, διότι δεν αλιεύθηκαν σε όλες τις δειγματοληψίες. Στις δύο τάφρους καταλήγουν και τα απόβλητα επεξεργασίας ελαιοκάρπου. Τα απόβλητα αυτά καταλήγουν στο σύστημα μόνο τη χειμερινή περίοδο όπου γίνεται η επεξεργασία του ελαιοκάρπου, όμως η επίδρασή τους φτάνει μέχρι και τις εκβολές της αύλακας στη λιμνοθάλασσα. Τα ακατέργαστα απόβλητα των ελαιοτριβείων επικάθονται στην περιοχή των βραγχίων των ψαριών και επικαλύπτουν σημαντικό τμήμα αυτών, δυσχεραίνοντας πολλές ζωτικές λειτουργίες τους όπως αυτή της αναπνοής (ΤΕΙ Μεσολογγίου, 2009). 2

Εικ. 1: Αποστραγγιστικοί αύλακες της λ/θ της Ανατ. Κλείσοβας και θέσεις δειγματοληψίας ιχθύων (ανατολική αύλακα: Α και δυτική αύλακα: Β). Στόχος της μελέτης αυτής είναι η μορφομετρική μελέτη των τεσσάρων ειδών που αποτελούν την πρώτη επιστημονική προσέγγιση στην ελληνική βιβλιογραφία. 2. Μεθοδολογία Κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου 2008 Νοεμβρίου 2009 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 16 δειγματοληψίες ιχθύων στο αποστραγγιστικό αύλακα Α που καταλήγει στη λιμνοθάλασσα της ανατολικής Κλείσοβας (Εικ. 1). Η συλλογή των ιχθύων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση μανωμένου διχτυού με άνοιγμα ματιού εσωτερικά 22 mm και εξωτερικά 80 mm και σε λίγες περιπτώσεις με τη χρήση συσκευής ηλεκτραλιείας. Στα άτομα καταμετρήθηκαν 22 μορφομετρικά χαρακτηριστικά, όπως αυτά φαίνονται στην Εικ. 2. 3

Εικ. 2. Μορφομετρικά χαρακτηριστικά που μετρήθηκαν στα είδη Cyprinus caprio, Liza ramada, Rutilus panosi και Scardinius acarnanicus Συγκεκριμένα μετρήθηκαν: ΑΒ: ολικό μήκος (TL), ΑG: μεσουραίο μήκος (FL), AD: σταθερό σωματικό μήκος (SL), RL: μέγιστο ύψος σώματος (MAW), ΕΖ: ελάχιστο ύψος ουραίου μίσχου (MIW), ΑΗ: προραχιαίο διάστημα (PL), ΗΧ: ύψος ραχιαίου πτερυγίου (HDF), ΜΝ: ύψος εδρικού πτερυγίου (HAF), ΙS: ύψος θωρακικού πτερυγίου (HPF), QΚ: ύψος κοιλιακού πτερυγίου (HPEF), ΗP: μήκος βάσης ραχιαίου (σκληρές ακτίνες) (FSB), ΟP: μήκος βάσης ραχιαίου (μαλακές ακτίνες) (FRB), ΝJ: μήκος βάσης εδρικού (ANB), ΑW: μήκος κεφαλής (LH), ΥΤ: διάμετρος οφθαλμού (ED), (ΑΥ): Προκογχικό διάστημα (POD), ΑF: μήκος στόματος (ML), ΑQ: απόσταση κοιλιακού από άκρη του ρύγχους (SPF), ΑS: απόσταση θωρακικού από άκρη του ρύγχους (SPEF), ΑU: απόσταση έδρας από άκρη του ρύγχους (SA), ΑΝ: απόσταση εδρικού από άκρη του ρύγχους (SA), Μεσοκογχικό διάστημα: απόσταση ανάμεσα στα μάτια (EDI), βάρος σώματος (W). Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με παχύμετρο (0,1 mm) και το βάρος σώματος σε αναλυτικό ζυγό (1 gr). Η σχέση ανάμεσα στο κάθε τμήμα του σώματος (Y) ως προς το ολικό μήκος σώματος ή το μήκος κεφαλής (X), μελετήθηκε βάσει του λογαριθμοποιημένου γραμμικού αλλομετρικού μοντέλου (Y=loga + blogx, Υ και Χ οι διαστάσεις και a και b (κλίση) οι σταθερές της ευθείας). O τύπος της αλλομετρίας -αρνητική, θετική, ισομετρία- προσδιορίστηκε εξετάζοντας τη κλίση (b) των εξισώσεων έναντι της ισομετρικής κλίσης του 1 (δοκιμή Student's t). 3. Αποτελέσματα και Συζήτηση 4

Συνολικά μετρήθηκαν 130 άτομα και από τα τέσσερα είδη (12 άτομα Cyprinus caprio, 14 άτομα Rutilus panosi, 25 άτομα Scardinius acarnanicus, 79 άτομα Liza ramada). Δεν υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στα διάμεσα μήκη των δύο φύλων και στα τέσσερα είδη (Mann- Whitney δοκιμασία, Ρ>0,05). Έτσι, στον κυπρίνο το διάμεσο μήκος των θηλυκών (313,87±40,18) δε διέφερε στατιστικά από το διάμεσο μήκος των αρσενικών (297,75±51,18), όπως επίσης οι διάμεσες τιμές των θηλυκών (222,23±19,84, 146±5,75, 149,92±17,84) δεν διέφεραν από τις διάμεσες τιμές των αρσενικών (217,02±20,16, 142,5±3,01, 156,90±22,15) για τα είδη βελάνισσα, δρομίτσα και τσερούκλα, αντίστοιχα. Στον Πίν. 1 δίνεται η μέση τιμή και η τυπική απόκλιση των μετρηθέντων χαρακτηριστικών του μελετούμενου είδους. Πίν. 1: Μέση τιμή (mm) και τυπική απόκλιση των μορφομετρικών χαρακτηριστικών των C. caprio, L. ramada, R. panosi και S. acarnanicus. Μέτρηση C. caprio L. ramada R. panosi S. acarnanicus Μέση τιμή Τυπική απόκλιση Μέση τιμή Τυπική απόκλιση Μέση τιμή Τυπική απόκλιση Μέση τιμή Τυπική απόκλιση TL 308,5 42,48 219,55 20,29 144,5 4,95 153,00 19,74 FL 274,5 37,06 200,15 18,24 126,85 5,18 136,04 18,52 SL 249,08 35,49 179,68 16,26 114,35 4,08 122,8 16,61 MAW 77,76 14,45 36,45 4,18 MIW 32,20 5,58 17,91 1,54 30,30 1,81 32,35 4,01 PL 116,64 15,28 85,82 9,19 11,44 0,74 12,18 1,89 HDF 39,15 6,70 28,21 3,49 64,36 3,00 64,11 10,89 HAF 41,67 6,85 29,76 2,52 25,43 1,61 28,91 4,03 HPF 50,18 7,08 21,05 2,87 18,24 1,50 20,37 2,69 HPEF 47,11 7,13 28,70 2,61 24,54 1,23 25,81 3,60 FSB 97,73 15,22 19,89 4,47 19,68 1,17 21,68 2,77 FRB 98,29 15,49 16,66 2,38 12,57 0,86 14,60 2, ANB 22,77 4,47 21,90 2,65 12,01 1,22 12,99 1,94 LH 64,92 6,57 45,10 4,16 29,30 0,62 29,98 4,57 ED 12,46 2,23 8,58 1,10 7,89 1,10 7,88 0,95 POD 23,10 6,06 12,27 1,21 7,62 0,48 7,89 1,21 ML 14,90 2,94 10,98 1,47 9,50 1,18 10,98 1,44 SPF 116,71 14,40 64,92 7,20 57,45 2,87 59,28 8,70 SPEF 61,86 7,75 46,65 4,63 30,80 1,74 26,94 4,50 SAF 190,08 24,95 120,07 11,79 84,40 2,99 91,32 13,08 SA 181,08 23,94 111,79 17,39 80,76 3,72 87,86 12,04 EDI 28,58 4,68 19,92 2,21 11,22 0,43 11,32 1,85 W 406,66 151,17 83,05 24,18 28,78 3,76 39,52 17,83 Σύμφωνα με τα παραπάνω ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον κυπρίνο το μεσουραίο μήκος (FL) ήταν το 88,9% του ολικού μήκους (TL) και το σταθερό σωματικό μήκος (SL) το 80,73% του TL. Aντίστοιχα, στη βελάνισσα το μεσουραίο μήκος (FL) ήταν το 91,1% του ολικού μήκους (TL) και το σταθερό σωματικό μήκος (SL) το 81,8% του TL, στη δρομίτσα ήταν, αντίστοιχα, 87,8% και 79,1% και στη τσερούκλα ήταν 88,9% και 80,2%. 5

Οι εξισώσεις των παραμέτρων που αντιπροσωπεύουν τη σχετική αύξηση των μετρήσεων σε σχέση με το ολικό μήκος (TL) ή με το μήκος κεφαλής (LH), δίνονται στους Πίν. 2, 3, 4 και 5. Πίν. 2: Αλλομετρία των σωματικών μετρήσεων σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος και μήκος κεφαλής του C. caprio. (r=συντελεστής συσχέτισης, t=student s test, δοκιμασία που ελέγχει τον τύπο της αλλομετρίας). Εξάρτημα Εξίσωση Aλλομετρία r t Σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος (TL) FL LogFL=1,015+0,96ogTL Ισομετρία 0,97 0,57 SL LogSL=0,93+1,02logTL Ισομετρία 0,98 0,10 MAW Log MAW =0,51+1,43logTL Ισομετρία 0,84 1,48 MIW Log MIV =0,33+1,65logTL Ισομετρία 0,85 1,97 PL Log PL =0,79+1,05logTL Ισομετρία 0,93 0,38 HDF Log HDF =0,51+1,24logTL Ισομετρία 0,73 0,65 HAF Log HAF =0,53+1,21logTL Ισομετρία 0,66 0,49 HPF Log HPF =0,51+1,32logTL Ισομετρία 0,86 1,27 HPEF Log HPEF =0,47+1,39logTL Ισομετρία 0,82 1,25 FRB Log FRB =0,66+1,19logTL Ισομετρία 0,97 1,18 FSB Log FSB =0,58+1,369logTL Ισομετρία 0,97 2,02 ANB Log ANB =0,18+2,19logTL Θετική 0,85 2,83 SPF Log SPF==0,83+1,00logTL Ισομετρία 0,93 0,00 SAF Log SAF =0,92+1,00logTL Ισομετρία 0,96 0,00 SPEF Log SPEF=0,68+1,05logTL Ισομετρία 0,81 0,21 SA Log SA =0,89+1,01logTL Ισομετρία 0,96 0,11 Σε σχέση με το μήκος κεφαλής (LH) ED Log ED =0,32+2,04logLH Ισομετρία 0,66 1,42 POD Log POD =0,34+2,28logLH Ισομετρία 0,77 2,21 ML EDI Log EDI =0,68+1,27logLH Ισομετρία 0,65 0,56 *P<0.05. **P<0,10, =όχι σημαντική σχέση Πίν. 3: Αλλομετρία των σωματικών μετρήσεων σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος και μήκος κεφαλής του L. ramada. (r=συντελεστής συσχέτισης, t=student s test, δοκιμασία που ελέγχει τον τύπο της αλλομετρίας). Εξάρτημα Εξίσωση Aλλομετρία r t Σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος (TL) FL LogFL=0,99+0,99ogTL Ισομετρία 0,98 0,51 SL LogSL=0,973+0,99logTL Ισομετρία 0,98 0,51 MAW Log MAW =0,42+1,54logTL Θετική 0,81 4,51 MIW Log MIV =0,32+1,60logTL Θετική 0,85 5,48 PL Log PL =0,64+1,29logTL Θετική 0,90 4,17 HDF Log HDF =0,55+1,13logTL Ισομετρία 0,52 0,62 HAF Log HAF =0,58+1,09logTL Θετική 0,75 2,07 HPF Log HPF =0,53+1,20logTL Ισομετρία 0,75 1,83 HPEF Log HPEF =0,46+1,34logTL Θετική 0,80 3,10 FRB Log FRB =0,26+1,78logTL Ισομετρία 0,46 0,78 ANB Log ANB =0,32+1,66logTL Θετική 0,74 3,89 SPF Log SPF==0,52+1,41logTL Θετική 0,93 6,92 SAF Log SAF =0,78+1,15logTL Θετική 0,97 5,06 SPEF Log SPEF=0,46+1,51logTL Θετική 0,91 6,37 SA Log SA =0,84+1,08logTL Ισομετρία 0,99 1,35 Σε σχέση με το μήκος κεφαλής (LH) ED Log ED =0,60+0,86logLH Αρνητική 0,33 0,50 POD Log POD =0,52+1,44logLH Θετική 0,85 4,41 6

ML Log ML =0,45+1,66logLH Θετική 0,74 3,88 EDI Log EDI =0,71+1,20logLH Θετική 0,80 2,00 *P<0.05. **P<0,10, =όχι σημαντική σχέση Πίν. 4: Αλλομετρία των σωματικών μετρήσεων σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος και μήκος κεφαλής του R. panosi. (r=συντελεστής συσχέτισης, t=student s test, δοκιμασία που ελέγχει τον τύπο της αλλομετρίας). Εξάρτημα Εξίσωση Aλλομετρία r t Σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος (TL) FL LogFL=0,89+1,12ogTL Ισομετρία 0,92 0,86 SL LogSL=1,15+0,75logTL Ισομετρία 0,69 1,08 MAW Log MAW =0,30+2,03logTL Θετική 0,81 2,46 MIW Log MIV =0,11+2,94logTL Θετική 0,74 2,52 PL Log PL =0,61+1,40logTL Ισομετρία 0,86 1,67 HDF HAF HPF Log HPF =0,44+1,48logTL* Ισομετρία 0,63 0,92 HPEF Log HPEF =0,42+1,47logTL** Ισομετρία 0,49 0,63 FRB Log FRB =0,19+2,27logTL Ισομετρία 0,57 228,9 ANB SPF SAF Log SAF =0,41+1,47logTL** Ισομετρία 0,49 0,63 SPEF SA Log SA =0,82+1,09logTL Ισομετρία 0,71 0,28 Σε σχέση με το μήκος κεφαλής (LH) ED, POD, ML, EDI *P<0.05. **P<0,10, =όχι σημαντική σχέση Πίν. 5: Αλλομετρία των σωματικών μετρήσεων σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος και μήκος κεφαλής του S. acarnanicus. (r=συντελεστής συσχέτισης, t=student s test, δοκιμασία που ελέγχει τον τύπο της αλλομετρίας). Εξάρτημα Εξίσωση Aλλομετρία r t Σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος (TL) FL LogFL=0,93+1,06logTL Ισομετρία 0,98 1,56 SL LogSL=0,91+1,06logTL Ισομετρία 0,97 1,22 MAW Log MAW =0,57+1,25logTL Ισομετρία 0,89 1,94 MIW Log MIV =0,23+2,00logTL Θετική 0,87 4,18 PL Log PL =1,00+0,77logTL* Αρνητική 0,43 63,7 HDF Log HDF =0,48+1,42logTL Θετική 0,87 2,48 HAF Log HAF =0,42+1,43logTL Θετική 0,80 14,08 HPF Log HPF =0,42+1,56logTL Θετική 0,91 30,48 HPEF Log HPEF =0,41+1,51logTL Θετική 0,91 43,67 FSB Log FSB =0,19+2,25logTL Θετική 0,79 3,39 ANB Log ANB =0,23+2,02logTL Θετική 0,88 4,67 SPF Log SPF =0,63+1,32logTL Θετική 0,98 4,01 SAF Log SAF =0,77+1,20logTL Θετική 0,95 4,08 SPEF Log SPEF =0,37+1,730logTL Θετική 0,86 3,50 SA Log SA =0,80+1,12logTL Ισομετρία 0,95 1,50 Σε σχέση με το μήκος κεφαλής (LH) ED Log ED =0,55+1,24logTL Θετική 0,91 2,02 POD Log POD =0,44+1,82logTL Θετική 0,91 4,56 ML Log ML =0,44+1,95logTL Θετική 0,77 2,89 EDI Log EDI =0,60+1,43logTL Θετική 0,95 4,29 *P<0.05. **P<0,10, =όχι σημαντική σχέση 7

Σε όλες τις περιπτώσεις οι συσχετίσεις ήταν ισχυρές, λόγω υψηλών τιμών του συντελεστή συσχέτισης (r). Σχεδόν σε όλες τις μετρήσεις παρατηρείται ότι τα διάφορα μέρη σώματος αυξάνονται με την ίδια ταχύτητα αύξησης με αυτή του ολικού μήκους. Στον κυπρίνο μόνο η βάση του εδρικού πτερυγίου (ANB) παρουσιάζει θετική αλλομετρία σε σχέση με το ολικό μήκος σώματος (TL), γεγονός που δηλώνει ότι ο ρυθμός αύξησης της βάσης εδρικού είναι ταχύτερος από αυτό του ολικού μήκους. Στη βελάνισσα η διάμετρος του ματιού (ED) μεγαλώνει με βραδύτερο ρυθμό από το μήκος κεφαλιού (ΕD) (αρνητική αλλομετρία). Η εξέταση του προτύπου αλλομετρικής αύξησης που παρουσιάζουν οι μορφομετρικοί χαρακτήρες που σχετίζονται το ολικό μήκος σώματος στη δρομίτσα και με το ολικό μήκος σώματος και το μήκος κεφαλιού στη τσερούκλα αποκαλύπτει παρόμοια συμπεριφορά. Στη δρομίτσα ο ρυθμός ανάπτυξης σχεδόν όλων των μορφομετρικών χαρακτηριστικών είναι παρόμοιος με αυτό του ολικού μήκους (ισομετρία), ενώ αντίθετα στη τσερούκλα ο ρυθμός αυτός είναι ταχύτερος (θετική αλλομετρία), τόσο σε σχέση με το μήκος σώματος, όσο και με το μήκος κεφαλιού, σχεδόν σε όλα τα χαρακτηριστικά. 4. Συζήτηση Τα περισσότερα μέρη του σώματος του κυπρίνου και της δρομίτσας παρουσιάζουν ισομετρία, δηλαδή η αύξησή τους ακολουθεί μια απότομη ή μια φυσιολογική μεταβολή της αύξησης του ολικού μήκους. Aντίθετα στη βελάνισσα και στη τσερούκλα τα περισσότερα μορφομετρικά στοιχεία παρουσιάζουν θετική αλλομετρία και λίγα είναι που παρουσιάζουν ισομετρία, όπως είναι το μεσουραίο (FL) και σταθερό σωματικό μήκος (SL) και η απόσταση έδρας-ρύγχους (SA). Από την άλλη πλευρά, η διάμετρος οφθαλμού (ED), το προκογχικό διάστημα (POD) και το μεσοκογχικό διάστημα (EDI) του κυπρίνου παρουσιάζουν ισομετρία με το μέγεθος κεφαλιού (ED), ενώ στα άλλα είδη παρατηρείται είτε θετική αλλομετρία (βελάνισσα, τσερούκλα), είτε δεν υπήρξαν στατιστικά αποδεκτά αποτελέσματα (δρομίτσα). Οι παραπάνω πληροφορίες θα συνεισφέρουν σε οικολογικές και γενετικές εργασίες που θα γίνουν στο μέλλον για τα είδη αυτά καθώς και σε μελέτες ανάπτυξης και καθορισμού αποθεμάτων (Cadrin et al., 2004). Η παρούσα εργασία, παρά το μικρό αριθμό δειγμάτων, δίνει τα πρώτα στοιχεία που σχετίζονται με τη μορφομετρία των τεσσάρων ειδών στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου και μπορεί να αποτελέσει, έτσι, μια αρχική αναφορά για συγκριτικές μελέτες με διάφορους πληθυσμούς της Μεσογείου ή της υπόλοιπης Ελλάδας. Τα δείγματα αυτά μπορούν να προέρχονται από διαφορετικές γεωγραφικές ενότητες, που να επικρατούν διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες, να παρουσιάζουν διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, κλπ. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Cadrin, S.X., Boutillier, J.A., Idoine, J.S., 2004. A hierarchical approach to determining reference points for Pandalid shrimp. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Science, 61: 1373-1391. 8

Dean, C.A., Rholf, F.J., Dennis, E.S., 2004. Geometric morphometrics: Ten years of progress following the revolution. Italian Journal of Zoology, 71: 5-16. IUCN, 2008. Wild life in a changing world. An analysis of the 2008 IUCN Red List of Threatened species. Edits Vie J.C., Hilton-Taylor C., Stuart S.N., p. 157. Kováç, V., Copp, G.H., 1999. Morphometry of the stone loach Barbatula barbatula (L.). Do metric characters reflect the species life history thresholds? Environmental Biology of Fishes, 56: 105-115. Ρόκκος, Π., Καπίρης, Κ., Βογιατζής, Μ., Ράμφος, Α., Χώτος, Γ., Κατσέλης, Γ., 2010. Μελέτη των ιχθυοπληθυσμών που διαβιούν στις αύλακες που εκβάλλουν στη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. 14 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιχθυολόγων, 6-9 Μαίου 2010, Αθήνα, Πρακτικά Συνεδρίου 327-330. Stergiou, K. Moutopoulos, D.K., 2001. A review of length weight relationships of fish from Greek marine waters. Naga, The ICLARM, 24(1-2): 23-39. Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου, 2008. Καταγραφή και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών συνθηκών στις οποίες οφείλεται η πρόσκληση μαζικών θανάτων ψαριών σε αύλακες που καταλήγουν στη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Τεχνική Έκθεση, 155 σ. 9