ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ. Κόστος συμφόρησης και βέλτιστο μέγεθος των πόλεων

Κόστος συμφόρησης και βέλτιστο μέγεθος των πόλεων Ετήσιες οικονομίες Συνολικές οικονομίες Οικονομίες μεταφοράς Οικονομίες εργατικών Οικονομίες ενέργειας Οικονομίες εκπαίδευσης Βέλτιστο μέγεθος Πληθυσμός πόλης Το βέλτιστο μέγεθος της πόλης προσδιορίζεται από το σημείο στο οποίο μεγιστοποιούνται οι ετήσιες συνολικές οικονομίες Σελ. 1

Βέλτιστο μέγεθος των πόλεων Το διαθέσιμο κατά κεφαλή εισόδημα προκύπτει ως διαφορά μεταξύ του συνολικού εισοδήματος και του λειτουργικού κόστους Εισόδημα κόστος Συνολικό κατά κεφαλή εισόδημα ή οριακό όφελος διαμονής Διαθέσιμο κατά κεφαλή εισόδημα Λειτουργικό κατά κεφαλή κόστος ή οριακό κόστος διαμονής P opt P max Βέλτιστο μέγεθος Πληθυσμός Το βέλτιστο μέγεθος πληθυσμού μιας πόλης προσδιορίζεται από τη σημείο όπου μεγιστοποιείται το διαθέσιμο κατά κεφαλή εισόδημα Σελ. 2

Μέσα και οριακά οφέλη διαβίωσης και η σχέση τους με το μέγεθος της πόλης Όφελος κόστος Α Β P 1 P 2 P 3 C P 4 P 5 Οι γραμμές του Σχήματος απεικονίζουν: AC=μέσο κόστος, AB=μέσο όφελος, MC=οριακό κόστος, MB=οριακό όφελος D MC ΜΒ E ΑC ΑΒ Πληθυσμός Σημείο Α: τομή των ΑΒ και AC, όπου ΑΒ=AC, αντιστοιχεί στο ελάχιστο αποτελεσματικό μέγεθος της πόλης P 1. Σημείο Β: η ελάχιστη τιμή της καμπύλης AC ή διαφορετικά το ελάχιστο κόστος διαβίωσης στην πόλη για το μέσο πολίτη αυτής και αντιστοιχεί στο πληθυσμιακό αστικό μέγεθος P 2. Σημείο C: βέλτιστο μέγεθος της πόλης P 3 από την άποψη των κατοίκων, η απόσταση μεταξύ των γραμμών AC και AB είναι η μεγαλύτερη, δηλαδή AB- AC=max Σημείο D: πληθυσμός πόλης P 4, το βέλτιστο μέγεθος της πόλης από την άποψη της κοινωνικής ευημερίας. Η αύξηση του πληθυσμού κατά 1 κάτοικο πέραν του P 4, όπου MC=MB, το συνολικό καθαρό όφελος μειώνεται. Σελ. 3

Αλληλεξάρτηση αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης Η κεντρική πόλη μιας περιφέρειας δέχεται και ασκεί αλληλεπίδραση στους οικισμούς που την περιβάλλουν. Το μέγεθος της αλληλεπίδρασης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες με σημαντικότερους το μέγεθος της πόλης και των οικισμών και τις μεταξύ τους αποστάσεις. Περιφερειακοί οικισμοί Πόλη Περιφερειακοί οικισμοί Σελ. 4

Τα στάδια της αστικοποίησης Το σημαντικότερο υπόδειγμα για την ερμηνεία της αστικής ανάπτυξης και την περιγραφή του «αστικού κύκλου», την οποία συσχετίζει με την περιφερειακή ανάπτυξη, είναι εκείνο των «σταδίων της αστικής ανάπτυξης» (Klaassen και Scimeni 1981). Το υπόδειγμα ανήκει στην κατηγορία των εξελικτικών προσεγγίσεων και έχει ως περιοχή αναφοράς την Ευρώπη, αλλά μπορεί να έχει εφαρμογή και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Περιλαμβάνει τους μετασχηματισμούς των πόλεων στη διάρκεια του χρόνου, οι οποίοι υπό τη επίδραση της κοινωνικής κινητικότητας αναδιάρθρωσαν τη δομή και την οργάνωση του αστικού περιβάλλοντος. Οι μετασχηματισμοί αυτοί παριστάνονται ως κυκλικές διακυμάνσεις ή κύκλοι, που όμως δεν έχουν καθολική ισχύ, ούτε ως προς τη διαδοχικότητά των σταδίων, ούτε ως προς τη χρονική περίοδο που τελούνται. Διακρίνονται 4 φάσεις ή στάδια από τα οποία διήλθαν κατά τον 20ο αιώνα ή διέρχονται σήμερα οι αστικές περιοχές στη διαδικασία της εξέλιξής τους: (α) Η αστικοποίηση (urbanization). (β) Η προαστιοποίηση ή περιαστικοποίηση (suburbanisation). (γ) Η επαναστικοποίηση (disurbanisation) ή αποσυγκεντροποίηση (deconcentration). (δ) Η αποαστικοποίηση (reurbanisation) ή επανασυγκεντροποιήση (reconcentration). Σελ. 5

Πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλης στα διάφορα στάδια αστικής ανάπτυξης Οι καμπύλες απεικονίζουν την εξέλιξη: 1=του πυρήνα της πόλης, 2=της περιβάλλουσας περιοχής ή των προαστίων και 3= της λειτουργικής αστικής περιοχής Μονάδες 8 μεταβολής πληθυσμού 4 1 3 2 0-4 -8 1 2 3 4 5 6 7 8 Αστικοποίηση προαστιοποίηση αποαστικοποίηση επαναστικοποίηση Στάδια Σελ. 6

Αστικοποίηση Μετακινήσεις πληθυσμού από τις αγροτικές προς τα αστικά κέντρα με αύξηση του πληθυσμού της κεντρικής περιοχής και μείωση του πληθυσμού της περιβάλλουσας περιοχής. Εμφάνιση πιέσεων για αύξηση του οικιστικού αποθέματος και των απαραίτητων αστικών υποδομών (ύδρευση, αποχέτευση, σχολεία, νοσοκομεία, πράσινο, κτλ.). Προκαλούνται προβλήματα υποανάπτυξης των αγροτικών περιοχών. Η φάση της αστικοποίησης είναι η μεγαλύτερη σε χρονική διάρκεια φάση του αστικού κύκλου και η έναρξή της εξαρτάται από τους ρυθμούς και το επίπεδο ανάπτυξης κάθε χώρας. Ως βασικές αιτίες αυτής της μετακίνησης του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα θεωρούνται οι εξωτερικές οικονομίες και οι οικονομίες κλίμακας που δημιουργούνται στις μεγάλες πόλεις. Για την Ελλάδα εκτιμάται ότι το μεγάλο μέρος της αστικοποίησης πραγματοποιήθηκε τις δεκαετίες του 50 και 60, και ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Στην Ελλάδα, τα αίτια της αστικοποίησης θα πρέπει να συσχετιστούν με τις γενικότερες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που παρατηρήθηκαν στη χώρα λόγω των πολέμων της δεκαετίας του 40, όπως η αποδυνάμωση ή καταστροφή των αγροτικών περιοχών και της περιφερειακής οικονομίας, η πολυετής εγκατάλειψη πολλών ορεινών κυρίως οικισμών, κ.λ.π. Σελ. 7

Προαστιοποίηση Περιαστικοποίηση Τα προάστια αυξάνουν τον πληθυσμό με ρυθμό ταχύτερο των αστικών κέντρων, αναπτύσσονται νέες οικιστικές κοινότητες και μέρος του πληθυσμού των αστικών κέντρων μετακινείται προς τα προάστια. Ανάγκες για νέα αστική γη, πρόκληση σύγκρουσης για χρήση της γης για γεωργία και κατοικία. Εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών. Στις ΗΠΑ κατέστη η βασική μορφή της αστικής ανάπτυξης μετά το τέλος του Β' Παγκ. Πολέμου, ενώ στην Ευρώπη εμφανίστηκε τη δεκαετία του 60. Ερμηνείες για την εμφάνιση της προαστικοποίησης: Σχολή του Σικάγου: μέρος της επέκτασης της πόλης που αναζητούσε νέα γη για να ικανοποιήσει τις ανάγκες για νέες κατοικίες. Κατά τον ιστορικό και κοινωνιολόγο K. Jackson: η διαβίωση στο προάστιο αποτελεί μια επιλογή των κατοίκων των μεγάλων πόλεων που επιθυμούν «επιστροφή στις ρίζες τους», εγγύτητα και ενσωμάτωσή στο φυσικό περιβάλλον. Υπάρχουν και πολιτικοί ή οικονομικοί παράγοντες: η γη στα προάστια ήταν πιο προσιτή σε σχέση με τις κεντρικές περιοχές. Άλλοι συγγραφείς: Μεγέθυνση των βιομηχανιών, ανάγκες για μεγαλύτερους χώρους, αύξηση της ζήτησης για νέους χώρους οδήγησε σε αύξηση των τιμών της αστικής γης, ανάγκη για δημιουργία νέων γραμμών παραγωγής, μετακίνηση βιομηχανιών από το κέντρο των πόλεων στον εξωαστικό χώρο. Σελ. 8

Απο-αστικοποίηση Απο-συγκεντροποίηση Μειώνονται οι ρυθμοί αύξησης του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα και αυξάνονται οι ρυθμοί σε κάποια αστικά κέντρα μεσαίου μεγέθους. Τα προβλήματα των αστικών κέντρων συνεχίζονται, υποβάθμιση της ποιότητας ζωής λόγω κυκλοφοριακής συμφόρησης και περιβαλλοντικών προβλημάτων. Οι ατομικές προτιμήσεις για διαβίωση σε μικρότερες πόλεις αυξήθηκαν και έγινε πιο έντονη η ανάγκη των βιομηχανιών για το φθηνό εργατικό δυναμικό στις επαρχιακές πόλεις. Η αποαστικοποίσηση παρατηρήθηκε τη δεκαετία του 70. Η εξέλιξη αυτή αποδόθηκε κυρίως στην αδυναμία των μητροπόλεων να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, γεγονός που συνδέθηκε με την κρίση και τις διαρθρωτικές μεταβολές που υπέστη η βιομηχανική δραστηριότητα. Οι μικρές πόλεις που ευνοήθηκαν από εξέλιξη αυτή, ήταν όσες διέθεταν πλεονεκτική θέση ως προς τα δίκτυα μεταφοράς και ελκυστικότητα λόγω συγκριτικών πλεονεκτημάτων για εγκατάσταση επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις που προτιμούσαν τις περιφερειακές πόλεις για εγκατάσταση δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλου μεγέθους, ενώ δεν είχαν πρόβλημα από τη διάσπαση του παραγωγικού από το διοικητικό τους τμήμα. Επιπλέον, τις ευνοούσε η εφαρμοζόμενη κρατική πολιτική, οι οικονομικές επιχορηγήσεις που ελάμβαναν από τα προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης, καθώς και οι εφαρμοζόμενες τοπικές πρωτοβουλίες. Σελ. 9

Επαν-αστικοποίηση Επανα-συγκεντροποίηση Στα μέσα της δεκαετίας του 80, όταν οι ρυθμοί ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων υπερέβησαν τους εθνικούς μέσους όρους. Σχετική υποβάθμιση των περιαστικών περιοχών και αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος και των συνθηκών διαβίωσης (εφαρμογή αστικών αναπλάσεων, κ.λ.π.). Αύξηση του πληθυσμού των κεντρικών αστικών περιοχών σε σχέση με την αύξηση του πληθυσμού των προαστίων ή των πόλεων μεσαίου μεγέθους. Οι πόλεις «ξαναζωντάνεψαν», η πυκνότητα αυξήθηκε, επιστροφή εύπορων τάξεων, μεταβλήθηκαν οι χρήσεις γης. Βασική αιτία της εξέλιξης αυτής θεωρούνται οι διαρθρωτικές μεταβολές που επήλθαν στην οικονομία των μεγάλων πόλεων και κυρίως η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα (υπηρεσίες, Τράπεζες, Χρηματιστήρια, αστικός τουρισμός κ.λ.π.). Πλέον, η πλειονότητα των οικονομικών δραστηριοτήτων στις πόλεις ανήκουν στον 3-γενή τομέα (δεν απαιτούν μεγάλους χώρους, επιδιώκουν χωροθέτησή σε κεντρικές περιοχές μεγάλων πόλεων). Σελ. 10

Τα μεγέθη του πληθυσμού στα στάδια της αστικής ανάπτυξης Ευρύτερη αστική περιοχή Πληθυσμός Αστικός πυρήνας Urban core Αστική περίμετρος Urban ring Αστικοποίηση προαστιοποίηση αποαστικοποίηση επαναστικοποίηση Οι καμπύλες απεικονίζουν την εξέλιξη του πληθυσμού του πυρήνα της πόλης και της περιβάλλουσας περιοχής ή των προαστίων. Το άθροισμα του πληθυσμού των δυο περιοχών δίνει το συνολικό πληθυσμό της συνολικής αστικής και περι-αστικής περιοχής. Σελ. 11

Σύγχρονες μορφές αστικής ανάπτυξης Οι Μεγαλουπόλεις (Megalopolis): συνεχές σύμπλεγμα πόλεων με πληθυσμό > 10 εκατομμύρια κατοίκους. Η συνεχής ανάπτυξη των επίγειων δικτύων μεταφοράς μεταξύ μεγάλων πόλεων βοηθούν στη γραμμική ανάπτυξη των πόλεων και τη δημιουργία μεγαλουπόλεων. Η γραμμική ανάπτυξη των πόλεων κατά μήκος των μεγάλων μεταφορικών αξόνων, οδηγεί στη συνένωσή τους, με αποτέλεσμα σε μήκος πολλών Km να μην υπάρχει διακοπή του οικιστικού ιστού. Οικουμενόπολη: Κατά τον Δοξιάδη θα υπάρξει μια εξέλιξη των αστικών συγκεντρώσεων σε μια παγκόσμια πόλη, το σύνολο της κατοικημένης επιφάνειας της γης και θα λειτουργεί σαν ένα αστικό σύνολο. Οι κάτοικοι θα μειώσουν τις μετακινήσεις τους, αφού με τα ηλεκτρονικά δίκτυα θα μπορούν να εργάζονται σε διαφορετικό μέρος από εκείνο στο οποίο ζουν, ενώ η διάχυση των πληροφοριών θα είναι ανεξάρτητη της απόστασης. Θα πρέπει να διαφυλαχτεί η ανθρώπινη κλίμακα. Θα πρέπει να υπάρχει η οργάνωση σε «κοινότητες» διαφόρων επιπέδων ή βαθμών, ξεκινώντας από τη γειτονιά με 100-200 κατοίκους (κοινότητα 1ου βαθμού), την ενορία με 500-600 κατοίκους (κοινότητα 2ου βαθμού), το μικρό οικισμό με περίπου 3000 κατοίκους (κοινότητα 3ου βαθμού) κλ.π. Σελ. 12

Η Βορειοανατολική Μεγαλούπολη (Northeast megalopolis) των ΗΠΑ Περιλαμβάνει μεγάλες σε πληθυσμό πόλεις που βρίσκονται γραμμικά διατεταγμένες στην βόρειο-ανατολική πλευρά των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν σχεδόν συνενωθεί μεταξύ τους. Το συνολικό μήκος της κατοικημένης περιοχής υπερβαίνει τα 500 μίλια (=1600 Km). Σελ. 13

Ακραίες πόλεις (Edge Cities) Πληθυσμιακές συγκεντρώσεις έξω από τις παραδοσιακές αστικές περιοχές και περιλαμβάνουν κατοικίες, μεγάλα εμπορικά καταστήματα, καθώς και δραστηριότητες ή επιχειρήσεις συναφείς με τη διασκέδαση και την αναψυχή. Η ανάπτυξή τους πραγματοποιείται πλησίον ή περιμετρικά μιας πόλης και οφείλεται στην ύπαρξη ενός μεγάλου αυτοκινητόδρομου ή μεγάλης οδικής αρτηρίας εκατέρωθεν της οποίας αναπτύσσονται, μιας διασταύρωσης δυο αυτοκινητόδρομων ή ενός μεγάλου αεροδρομίου. Για την Ελλάδα ως «ακραία πόλη» - ως προς την Αθήνα - είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί η περιοχή των Σπάτων Αττικής. Πριν από την κατασκευή του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος» ήταν μια κωμόπολη με πληθυσμό λίγων χιλιάδων κατοίκων, ενώ μετά την κατασκευή του αεροδρομίου στο τέλος της δεκαετίας του 90 λόγω του πλήθους των οικονομικών δραστηριοτήτων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και σχετίζονται με την εν λόγω υποδομή ο πληθυσμός αναμένεται να υπερβεί σύντομα τις 250.000 κατοίκους. Η περιοχή βρίσκεται πλησίον της πόλης των Αθηνών και συγκεντρώνει πλέον ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων (ξενοδοχεία, εμπορικά κέντρα, αναψυχή, κ.λ.π.). Σελ. 14

Παγκοσμιοπόλεις (Global Cities, World Cities) Αστική συγκέντρωση, που περιλαμβάνει επιχειρήσεις παγκόσμιας εμβέλειας και δράσης. Οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε προηγμένες υπηρεσίες και πλούσια τεχνική και κοινωνική υποδομή εντός των ορίων μιας μεγάλης πόλης με πληθυσμό > 10 εκατ. κατοίκους, Η παγκοσμιόπολη είναι έδρα ναυτιλιακών επιχειρήσεων, εφοπλιστικών γραφείων, ισχυρών χρηματοδοτικών οργανισμών και μεγάλα κέντρα επικοινωνιών. Η συνύπαρξη των κέντρων διοίκησης με υψηλό επίπεδο υπηρεσιών αλλά και εξουσίας, δημιουργεί οικονομίες κλίμακας και έλκει την εγκατάσταση πολλών άλλων υποστηρικτικών δραστηριοτήτων. Συγκεντρώνονται εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες νομικού συμβούλου, τεχνικές υπηρεσίες, λογιστικά γραφεία, διαφημιστικά γραφεία και άλλες συμπληρωματικές υπηρεσίες. Στους χώρους που είναι συγκεντρωμένες οι βασικές υπηρεσίες παγκόσμιας εμβέλειας των παγκοσμιοπόλεων, κατασκευάζονται κτίρια με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με σύγχρονες τεχνολογικές υποδομές και εξοπλισμό. Σελ. 15

Παγκοσμιοπόλεις Συνήθως, ο κεντρικός πυρήνας περιλαμβάνει πολυώροφα κτίρια ή ουρανοξύστες, όπου εγκαθίστανται τα γραφεία των επιχειρήσεων με υψηλή προσιτότητα προς τραμ, μετρό, σύνδεση με διεθνή αεροδρόμια, ενώ παρέχουν υψηλού επιπέδου τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες. Επίσης, περιλαμβάνουν χώρους πολιτισμού και αναψυχής, όπως μουσεία, γκαλερί, θέατρα, κ.λ.π. και χώρους συνεδρίων και συναντήσεων. Η πιο διάσημη επιστήμονας που ασχολήθηκε με τις μεγάλες πόλεις είναι η κοινωνιολόγος S. Sassen. Η Sassen υποστήριξε ότι 3 πόλεις αποτελούν παραδείγματα της αστικής παγκοσμιοποίησης: το Τόκιο, η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Η ανάπτυξη των πόλεων αυτών στηρίζεται σε νέες και αναδυόμενες οικονομικές βάσεις και ιδιαίτερα στη συγκέντρωση δραστηριοτήτων που συνδέονται με χρηματιστήρια και τράπεζες, με real estate και επικοινωνίες. Κατά την Sassen, το αποτέλεσμα αυτής της μορφής αστικής ανάπτυξης ήταν η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων εντός της πόλης. Επιπλέον, η αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών προκάλεσε την εισροή πολλών μεταναστών, οι οποίοι είναι πρόθυμοι εργαστούν με χαμηλές αμοιβές. Τέλος, αυτές οι παγκοσμιοπόλεις έχουν αποσυνδεθεί από τα εθνικά κράτη και τείνουν να ενεργούν ως αυτόνομοι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες. Σελ. 16

Η αστικοποίηση στην Ελλάδα Το βασικό χαρακτηριστικό της αστικοποίησης στην Ελλάδα μετά το 50, είναι η τάση πόλωσης στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι 2 πόλεις αύξησαν το μέγεθός τους από 1961-2001 κατά 82% και 93% αντίστοιχα. Η Αθήνα έχει σήμερα το 35% του πληθυσμού της χώρας ενώ ο πραγματικός της πληθυσμός πιθανόν να υπερβαίνει το 40% του πληθυσμού της χώρας και το 42% του αστικού πληθυσμού. Η Αθήνα έχει συγκεντρωμένες εντός νομού και στους «οικονομικούς δορυφόρους» (Βοιωτία, Εύβοια, Κορινθία) πολύ μεγάλο ποσοστό οικονομικών δραστηριοτήτων της χώρας, τη διοίκηση, τις υπηρεσίες και τις σημαντικότερες υποδομές εθνικής ή διεθνούς εμβέλειας. Λόγω της συγκέντρωσης, οι συντελεστές παραγωγής στην Αττική έχουν υψηλότερη τιμή σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Η πλειονότητα των αποφάσεων λαμβάνονται στην Αθήνα. Υπάρχουν δραστηριότητες που είναι συγκεντρωμένες σε πολύ μεγάλο ποσοστό (π.χ. πολιτιστικές) ή εκτελούνται μόνο στην Αθήνα (π.χ. χρηματιστηριακές, ορισμένες τραπεζικές και δικαστικές κ.λπ.). Σελ. 17

Σελ. 18 Η αστικοποίηση στην Ελλάδα Τα βασικά χαρακτηριστικά του συνολικού συστήματος των αστικών κέντρων στην Ελλάδα είναι η χωρική ανισοκατανομή και η λειτουργική εξάρτηση των μικρών από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Υπάρχουν λίγες μεγάλες πόλεις και πολυάριθμοι μικροί οικισμοί. Τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα βρίσκονται συγκεντρωμένα επί του βασικού οδικού άξονα Πάτρα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, δίνοντας έτσι στη χωρική μορφή της ανάπτυξης ένα σχήμα S. Η εξέλιξη της αστικοποίησης της χώρας μεταπολεμικά έχει 2 βασικά χαρακτηριστικά. (α) Μετακίνηση μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού από τους περιφερειακούς νομούς της χώρας προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. (β) Μετακίνηση πληθυσμού από την ενδοχώρα προς τις πρωτεύουσες των νομών ή των περιφερειών. Οι λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές έχασαν το παραγωγικό τους δυναμικό, οι δυνατότητες αξιοποίησης των φυσικών τους πόρων περιορίσθηκαν και πολλές οδηγήθηκαν σε οικονομική και κοινωνική αποδιάρθρωση. Η εξέλιξη αυτή απέβη σε βάρος των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της χώρας και των μικρών ή μεσαίων πόλεων.

Η αστικοποίηση στην Ελλάδα Έτος Αστικός Ημιαστικός Αγροτικός Σύνολο 1920 1148341 760500 3108048 5016889 1928 1931937 899466 3373281 6204684 1940 2411647 1086079 3847134 7344860 1951 2879994 1130188 3622619 7632801 1961 3628105 1085856 3674592 8388553 1971 4667499 1019421 3081731 8768641 1981 5659528 1125547 2955342 9740417 1991 6036660 1312774 2910466 10259400 2001 7980414-2983606 10964020 Σελ. 19

Η εξέλιξη αστικού, ημιαστικού και αγροτικού πληθυσμού της Ελλάδας Σελ. 20

α/α Διαχρονική μεταβολή του πληθυσμού των μεγαλύτερων πόλεων της Ελλάδας Πληθυσμός των κυριότερων πόλεων Έτος 1971 Έτος 1981 Έτος 1991 Έτος 2001 1 Αθήνα 2.540.240 3.027.300 3.072.866 3.534.608 2 Θεσσαλονίκη 557.360 706.180 749.048 836.820 3 Πάτρα 120.847 154.369 170.452 193.843 4 Ηράκλειο 84.710 110.814 126.907 149.038 5 Βόλος 88.096 107.348 116.031 127.887 6 Λάρισα 72.760 101.947 112.777 131.095 7 Χανιά 53.026 64.603 72.092 82.551 8 Ιωάννινα 40.130 53.110 68.072 81.144 9 Χαλκίδα 36.300 53.744 62.837 68.709 10 Καβάλα 46.887 56.368 56.571 63.572 11 Αγρίνιο 41.700 46.141 52.896 57.174 Σύνολο 3.682.056 4.481.924 4.660.549 5.326.441 Ποσοστό στον πληθυσμό της χώρας 0,42 0,45 0,45 0,48 Σελ. 21

Η εξέλιξη του πληθυσμού της πόλης των Αθηνών 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1853 1879 1896 1925 Πληθυσμός (κάτοικοι) 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011 Έτος Η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική την περίοδο 1925 έως 1981 και η μορφή της καμπύλης αύξησης εμφανίζει τη μορφή καμπύλης σχήματος S. Σελ. 22