ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Transcript

1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ «Εσωτερική διάρθρωση» = τα χαρακτηριστικά των πόλεων που συνδέονται µε τις πυκνότητες δόµησης και πληθυσµού, αλλά και τις χρήσεις γης ή των ακινήτων κάθε πόλης. Παρατηρήσεις: (α) στην πλειονότητα των πόλεων µείωση της πληθυσµιακής πυκνότητας των περιοχών τους ανάλογα µε την απόσταση από το κέντρο της πόλης. (β) Συστηµατική σχέση µεταξύ του τόπου εγκατάστασης πολλών επιχειρήσεων και των περιοχών εγκατάστασης των νοικοκυριών. (γ) Ύπαρξη ενοτήτωνή περιοχώνπου διακρίνονται µεταξύ τους ως προς τα λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. (δ) ιακρίνονται κάποιες "κανονικότητες" στη χωροθέτηση των εν λόγω ενοτήτων εντός της πόλης, χωρίς όµως κάθε ενότητα να λειτουργεί ανεξάρτητα των υπολοίπων, αλλά υπό µια συνεχή αλληλεξάρτηση Μια συνοπτική ταξινόµηση των ενοτήτων αυτών µπορεί να περιλαµβάνει: 1. Περιοχές κατοικίας. 2. Περιοχές βιοµηχανίας. 3. Περιοχές εµπορίου. 4. Περιοχές επιχειρήσεων (Central Business District, CBD). 5. Περιοχές υπηρεσιών. 1

2 ιάρθρωση των πόλεων εν υπάρχει ενιαίο πρότυπο εσωτερικής διάρθρωσης ή δοµής των πόλεων. Η διάρθρωση είναι το αποτέλεσµα δράσης ενός συνόλου διαφορετικών ανταγωνιστικών ή συµπληρωµατικών «δυνάµεων», που επενεργούν στις περισσότερες πόλεις για πολλά έτη µε διαφορετική ένταση. Οι δυνάµεις αυτές διαχρονικά µεταβάλλονται και µπορεί να είναι τεχνολογικές, οικονοµικές, κοινωνικές ή πολιτικές, διαφοροποιηµένες από πόλη σε πόλη, να επηρεάζουν τις λειτουργίες µέσα στον αστικό χώρο και να τις προσαρµόζουν στο φυσικό διαθέσιµο περιβάλλον. Οι δυνάµεις µπορεί να έχουν κατεύθυνση προς το κέντρο της πόλης (κεντροµόλες) ή αντίθετα προς το εξω-αστικό περιβάλλον (φυγόκεντρες). Οι κεντροµόλες δυνάµεις προέρχονται από την έλξη που ασκεί το κεντρικό τµήµα της πόλης και οι βασικότερες είναι: (α) Η έλξη του τοπίου, η οποία συναρτάται µε φυσικά, µορφολογικά ή άλλα στοιχεία του τοπίου (π.χ.ποτάµι,λίµνη,λόφος,παραλία,κάστρο,αρχαιολογικόςχώροςκλπ.). (β) Η λειτουργική άνεση, οφείλεται στην προσπελασιµότητα της κεντρικής περιοχής. (γ) Ο λειτουργικός µαγνητισµός, που οφείλεται στη συγκέντρωση ορισµένων βασικών δραστηριοτήτων, οι οποίες έλκουν άλλες δραστηριότητες, των οποίων η λειτουργία επηρεάζεται από τις βασικές. Για παράδειγµα, η λειτουργία ενός Υπουργείου κ.λ.π.. (δ) Το λειτουργικό γόητρο, το οποίο προέρχεται από µια ανεπτυγµένη πολυετή φήµη για µια περιοχή, ένα δρόµο ή ένα τοπόσηµο. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 2

3 Στις φυγόκεντρες δυνάµεις ανήκουν: ιάρθρωση των πόλεων (α) Η χωρική δύναµη, η απώθηση που προκαλεί ο κορεσµένος χώρος της κεντρικής περιοχής και η έλξη του κενού χώρου των άλλων µη κορεσµένων ακραίων περιοχών. (β) Η δύναµη της θέσης (τόπου), η οποία προέρχεται από τα µειονεκτήµατα της κορεσµένης κεντρικής περιοχής. (γ) Η χωροθετική (situational) δύναµη, προκύπτει από τα µη ικανοποιητικά διαστήµατα και ευθυγραµµίσεις αναφορικά µε το σχεδιασµό του φυσικού χώρου, αλλά και τις λειτουργικές συσχετίσεις στην κεντρική ζώνη, καθώς και την αναµονή του αντιθέτου που ισχύει στις περιφερειακές ζώνες της πόλης. (δ)ηδύναµητηςκοινωνικήςεξέλιξης,ηοποίαπαράγεταιαπότιςυψηλέςαξίεςγηςκαιτους υψηλούς φόρους που ισχύουν στις κεντρικές περιοχές που δηµιουργεί µια επιθυµία για κίνηση προς τις αντίθετες - ακραίες περιοχές της πόλης. (ε) Η κατάσταση η οποία επικρατεί στην κεντρική ζώνη και σχετίζεται µε τις απαρχαιωµένες λειτουργικές µορφές, µη δυναµικά πρότυπα, κυκλοφοριακή συµφόρηση και µη ικανοποιητικές κυκλοφοριακές εξυπηρετήσεις της κεντρικής ζώνης, κ.λ.π. Η εσωτερική διάρθρωση διαµορφώνεται από τη χωρική κατανοµή των ανθρώπων και των δραστηριοτήτων, χαρακτηριστικό που καθορίζει τη φυσιογνωµία της πόλης. ιακρίνουµε 3 κλασικές προσπάθειες περιγραφής του προτύπου της πόλης, οι οποίες αποτελούν γενικεύσεις και βασίζονται σε εµπειρικές παρατηρήσεις. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 3

4 Το υπόδειγµα των οµόκεντρων ζωνών Το υπόδειγµα των οµόκεντρων ζωνών Το υπόδειγµα περιλαµβάνει τις εξής ζώνες: 1 = Κεντρική επιχειρηµατική περιοχή 2 = Ζώνη µετάβασης 3 = Ζώνη κατοικιών εργατικής τάξης = Ζώνη κατοικιών πολιτών µε υ- ψηλά εισοδήµατα 5 = Ζώνη καθηµερινών ταξιδιωτών (commuters) Αναπτύχθηκε κυρίως από τον Burgess Η κεντρική περιοχή των επιχειρήσεων (Central Business District, CBD) που να συγκεντρώνει κτίρια γραφείων, τράπεζες, ξενοδοχεία, Clubs, θέατρα, εµπορικά καταστήµατα. Η ζώνη µετάβασης περιλαµβάνει µεταποιητικές επιχειρήσεις, την ελαφριά βιοµηχανία και επί το πλείστον κατοίκους µειονοτήτων χαµηλών εισοδηµάτων. Η ζώνη εργατικής τάξης περιλαµβάνει κατοικίες των εργατών της βιοµηχανίας. Η ζώνη κατοικιών πολιτών υψηλών εισοδηµάτων όπου συγκεντρώνονται πολυκατοικίες µε ακριβά διαµερίσµατα και µονοκατοικίες. Η ζώνη των καθηµερινά µετακινούµενων (commuters), απέχει µεγάλη απόσταση από το κέντρο, περιλαµβάνει προαστιακές περιοχές κατοικίας και περιοχές εµπορικών καταστηµάτων. Εκτείνεται εκτός των αστικών ορίων σε µακρινά προάστια ή σε πόλεις δορυφόρους, οι κάτοικοι των οποίων µετακινούνται καθηµερινά προς και από τις περιοχές εργασίας τους. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 4

5 Το υπόδειγµα των οµόκεντρων ζωνών Σιδηροδροµική γραµµή Οδικές αρτηρίες Η επίδραση των µεταφορικών αξόνων στο υπόδειγµα των οµόκεντρων ζωνών. Οι µεταφορικοί άξονες εντός της πόλης επηρεάζουν τις χρήσεις και τις αξίες του αστικού εδάφους αυξάνοντας την πυκνότητα αστικής ανάπτυξης πλησίον αυτών. Η επίδραση των αρτηριών στις χρήσεις του αστικού εδάφους διαµορφώνει ανάλογα τους κυκλικούς δακτυλίους. Ανάλογη είναι η επίδραση των µορφολογικών χαρακτηριστικών του εδάφους και η ύπαρξη φυσικών ή άλλων «εµποδίων» στη διαµόρφωση των οµόκεντρων ζωνών. Π.χ. η ύπαρξη παραλίας, ενός ποταµού, ενός αστικού άλσους ή περιαστικού δάσους, ενός αρχαιολογικού χώρου ή διατηρητέου µνηµείου θα επηρεάσει την σχετικά απλοποιητική µορφή των οµόκεντρων ζωνών και τη συµµετρία που υιοθετεί. Συµπερασµατικά, η επίδραση "διαστρεβλωτικών παραγόντων" µεταβάλλει ανάλογα τη µορφή του αρχικού υποδείγµατος και τις υπάρχουσες χρήσεις σε κάθε πόλη. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 5

6 Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων Το «υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων» ή «τοµεακής οργάνωσης» είναι κυρίως συνδεδεµένο µε τον H. Hoyt, ο οποίος επιχείρησε να βελτιώσει το δακτυλοειδές υπόδειγµα του Burgess για να απαντήσει στο γιατί το σχήµα ανάπτυξης πολλών πόλεων, όπως το Παρίσι, µοιάζει σχηµατικά περισσότερο µε αστέρι παρά µε κύκλο. Αυτόέγινεµετηθεώρησητης "κατεύθυνσηςανάπτυξης"απότοκέντροκαιόχι µόνον της "απόστασης από το κέντρο". Ο Hoytχρησιµοποίησεµεταβλητέςόπωςτοενοίκιο,ηαξίαγης,καθώςκαιάλλες όπως οι συγκοινωνιακοί άξονες που επηρεάζουν την επιλογή της θέσης για εγκατάσταση της κατοικίας. Κατά το υπόδειγµα, η κατανοµή των περιοχών κατοικίας δεν τυχαία ούτε έχει τη µορφή συγκεντρικών κύκλων. Οι διάφοροι τύποι των ζωνών κατοικίας τείνουν να αναπτυχθούν προς την εξωτερική κατεύθυνση, κατά µήκος διακεκριµένων ακτινών. Η περιοχή κατοικίας εξαρτάται άµεσα από την ευκολία ή µη πρόσβασης και µετακίνησης προς στο κέντρο της πόλης, τα φυσικά χαρακτηριστικά που διαθέτει η εκάστοτε περιοχή και την απουσία ή µη της βιοµηχανίας. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 6

7 Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων Το υπόδειγµα υποστηρίζει ότι, οι διάφορες εισοδηµατικές τάξεις έχουν την τάση να διαµένουν σε διακριτές περιοχές. Οι περιοχές αυτές αποτελούν τοµείς ενός κύκλου, πέριξ του κέντρου της πόλης. Οι περιοχές όπου διαµένουν κάτοικοι των υψηλών εισοδηµατικών τάξεων είναι υψηλής εγγείου προσόδου, ενώ οι περιοχές όπου διαµένουν κάτοικοι µεσαίων εισοδηµατικών τάξεων είναι περιοχές µεσαίας προσόδου που τείνουν να συνορεύουν µε τις περιοχές υψηλής προσόδου. Περιοχές υψηλών ενοικίων τείνουν να χωροθετούνται σε ένα ή περισσότερους τοµείς σχήµατος πίττας, χωρίς να σχηµατίζουν ένα πλήρη κύκλο γύρω στην πόλη. Περιοχές ενδιαµέσων ενοικίων τοποθετούνται σε ίδιας µορφής τοµείς σε επαφή µε τους τοµείς υψηλών µισθωµάτων. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 7

8 Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων. Το υπόδειγµα στην τυπική του µορφή περιλαµβάνει 5 ζώνες οι οποίες είναι: 1. Κεντρική περιοχή της πόλης 2. Κάτοικοι χαµηλής εισοδηµατικής τάξης 3. Κάτοικοι µεσαίας εισοδηµατικής τάξης 4. Κάτοικοι υψηλής εισο- δηµατικής τάξης Ζώνη 1: αποτελεί την κεντρική περιοχή των επιχειρήσεων. Ζώνη 2: δραστηριότητες χονδρικού εµπορίου και ελαφράς βιοµηχανίας, βρίσκεται στο αντίθετο άκρο της πόλης ως προς τις περιοχές κατοικίας υψηλής ποιότητας. Ζώνες 3: κατοικία πολιτών χαµηλών εισοδηµατικών τάξεων, βρίσκονται στο αντίθετο άκρο της πόλης σε σχέση µε τη ζώνη πολιτών υψηλής εισοδηµατικής τάξης. Εξαίρεση αποτελεί µια περιορισµένη σε έκταση περιοχή κοντά στο κέντρο της πόλης, η οποία έχει καταληφθεί από κατοίκους που ανήκουν σε υψηλή εισοδηµατική τάξη. Ζώνη 4: κατοικίες πολιτών µεσαίας εισοδηµατικής τάξης, βρίσκεται πλησίον της ζώνης 5. Ζώνη 5: κατοικίες πολιτών υψηλών εισοδηµατικών τάξεων. Η προοπτική επέκτασης των ορίων της πόλης θα πραγµατοποιηθεί προς τηνκατεύθυνσηπουδείχνειηζώνη 5. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 8

9 Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων Οι περιοχές χαµηλής προσόδου καταλαµβάνουν διαφορετικούς τοµείς της πόλης και βρίσκονται σε αντίθετο άκρο της πόλης ως προς τις περιοχές 4 και 5. Με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη της πόλης οι περιοχές των κατοίκων χαµηλής εισοδηµατικής τάξης δεν µεταβάλλονται. Παρόµοια είναι η εξέλιξη στις περιοχές των κατοίκων µεσαίας εισοδηµατικής τάξης. Αντίθετα, ο τοµέας όπου διαµένουν κάτοικοι υψηλής εισοδηµατικής τάξης είναι δυνατόν να µεταβληθεί ταυτόχρονα µα την ανάπτυξη της πόλης, επεκτείνοντας τα όριά της. Σε πολλές περιπτώσεις, οι κεντρικές περιοχές του τοµέα 5 ενδέχεται να εγκαταλειφθούν από τους κατοίκους υψηλής εισοδηµατικής τάξης και να καταληφθούν από κατοίκους µεσαίας εισοδηµατικής τάξης. Κατά το υπόδειγµα, οι περιοχές των κατοίκων της υψηλής εισοδηµατικής τάξης θεωρούνται ως η κύρια αστική δύναµη, που ασκούν επίδραση στην εξέλιξη των άλλων περιοχών. Κάθε µετατόπιση της ζώνης 5 έλκει την ανάπτυξη της πόλης προς µια κατεύθυνση και επηρεάζει την εξέλιξη των υπολοίπων ζωνών. Κατά κανόνα, η ζώνη 5 τείνει να αναπτύσσεται κατά µήκος των υφιστάµενων µεταφορικών αρτηριών της πόλης, προς την κατεύθυνση ενός υφιστάµενου πυρήνα κτιρίων ή εµπορικών κέντρων ή προς την κατεύθυνση προς την οποία διατίθεται ανοικτός χώρος χωρίς φραγµούς ή άλλους περιορισµούς. Στην περίπτωση κατασκευής νέων κτιρίων για χρήση γραφείων, καταστηµάτων και τραπεζών, πιθανόν να επηρεαστεί η επέκταση της ζώνης 5 προς την κατεύθυνση της περιοχής αυτής. Μια άλλη εξέλιξη που επηρεάζει την επέκταση της ζώνης 5 αφορά στην κατασκευή πολυτελών κατοικιών σε παλαιότερες περιοχές κατοικιών πλησίον του εµπορικού κέντρου. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 9

10 Το υπόδειγµα των ακτινωτών τοµέων Κάποιοι γενικοί κανόνες σχετικά µε τα γεωµετρικά πρότυπα που ισχύουν σε κάθε πόλη και καθορίζουν τη θέση των περιοχών µε υψηλές και χαµηλές εγγείους προσόδους: (1) Οι κάτοικοι της υψηλότερης εισοδηµατικής τάξης τείνουν να χωροθετούνται σε περιοχές που βρίσκονται: (α) στο σχετικά µεγαλύτερο υψόµετρο της πόλης, (β) σε γειτνίαση µε µια λίµνη, ποταµό, παραλία, (γ) κατά µήκος των οδικών αξόνων και (δ) κοντά στα πάρκα της πόλης. (2). Οι κάτοικοι της χαµηλότερης εισοδηµατικής τάξης τείνουν να ζουν σε περιοχές χωροθετηµένες σε απόσταση από τις περιοχές υψηλών ενοικίων, όπως: (α) κατά µήκος σιδηροδροµικών γραµµών, (β) πλησίον των βιοµηχανικών περιοχών, (γ) πλησίον των εµπορικών περιοχών. Το υπόδειγµα επικρίθηκε κυρίως: (α) για τις υποθέσεις που αφορούν στην υπερ-απλοποιηµένη ταξική διάρθρωση της πόλης. (β)γιατηµεγάληεπίδρασηπουυποθέτειότιασκείηζώνητηςανώτερης τάξηςστοντρόπο ανάπτυξης της πόλης. (γ) δεν λαµβάνει υπόψη τις πολεοδοµικές και άλλες αποφάσεις των Αρχών και υποθέτει τη λειτουργία µιας ελεύθερης αγοράς χωρίς τους περιορισµούς της νοµοθεσίας. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 10

11 Το υπόδειγµα των πολλαπλών πυρήνων Το 3 ο υπόδειγµα είναι το «υπόδειγµα των πολλαπλών πυρήνων» των Harris και Ullman, το οποίο αποτελεί συνδυασµό των δύο προαναφερθέντων υποδειγµάτων και βασίζεται στην έννοια της πολυκεντρικότητας. Η βασική ιδέα στην οποία στηρίζεται είναι η άποψη ότι, οι πόλεις αναπτύσσονται γύρω απόδιάφορουςπυρήνεςκαιόχιαπόένακέντροήµιακεντρικήπεριοχήτηςπόλης. Υποστηρίζει την ύπαρξη πολλών κέντρων, πρόσφατων ή µη, η δηµιουργία των οποίων είναι αποτέλεσµα δράσης ορισµένων παραγόντων. Κάθε πυρήνας αρχικά µπορεί να ήταν ένας ξεχωριστός οικισµός, µια βιοµηχανική περιοχή, µια εµπορική περιοχή, ένας σιδηροδροµικός σταθµός, µια ναυπηγική περιοχή, µια παραλία, µια εµπορική περιοχή ή στη σύγχρονη εποχή ένα αεροδρόµιο και γενικότερα ένα σηµείο, όπου λάµβανε χώρα µια ή περισσότερες συναφείς οικονοµικές δραστηριότητες. Με το χρόνο, περιµετρικά του πυρήνα δηµιουργήθηκαν προοπτικές για εγκατάσταση νέων οικονοµικών δραστηριοτήτων και κατοικιών και πραγµατοποιήθηκε µια χωρική επέκταση του πυρήνα. Σε κάθε πόλη ο αριθµός και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του πυρήνα ποικίλουν. Σε ορισµένες περιπτώσεις η έντονη αστικοποίηση είχε ως αποτέλεσµα την ενσωµάτωση ακόµη και πυρήνων που βρίσκονταν σε σχετικά µεγάλη απόσταση µεταξύ τους και τη συνένωσή τους και την πλήρωση του µεταξύ τους χώρου. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 11

12 Το υπόδειγµα των πολλαπλών πυρήνων Η δηµιουργία των πυρήνων είναι αποτέλεσµα δράσης 4 παραγόντων: (α) Της αλληλεξάρτησης ορισµένων δραστηριοτήτων που οδηγούν τη χωροθέτηση της µιας πλησίον της άλλης και αφορούν δραστηριότητες σχετικές µε εξειδικευµένες υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις. Κάποιες δραστηριότητες απαιτούν εξειδικευµένες ευκολίες και χωροθετούνται ανάλογα, όπως π.χ. µια περιοχή λιανικού εµπορίου χρειάζεται ενδοαστική προσπελασιµότητα, ένα λιµάνι χρειάζεται µια φυσική θέση προστασίας κ.λ.π.. (β) Η οµαδοποίηση ή συλλειτουργία ορισµένων έµµεσα συνδεδεµένων δραστηριοτήτων που εκδηλώνεται µε την τάση να συγκεντρώνονται σε ορισµένα σηµεία της πόλης, πολλές φορές περιµετρικά αυτής, όπως είναι π.χ. η συγκέντρωση εµπορικών καταστηµάτων λιανικού εµπορίου, γραφείων κ.λ.π. (γ) Της ύπαρξης τοπικού ανταγωνισµού µεταξύ ανόµοιων δραστηριοτήτων και τη χωροθέτησή τους σε κάποια απόσταση µεταξύ τους ή τον αποκλεισµό µιας χρήσης από την άλλη «αντίπαλη» χρήση. Για παράδειγµα, η ύπαρξη βιοµηχανίας ή εργοστασίων σε µια περιοχή αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για εγκατάσταση σε αυτή κατοικιών της υψηλής εισοδηµατικής τάξης. (δ) Η απώθηση ή η έλξη που ασκούν σε ορισµένες δραστηριότητες η υψηλή έγγεια πρόσοδος και το υψηλό κόστος εδάφους. Σχετίζεται µε την αδυναµία κάποιων δραστηριοτήτων εγκατάστασης σε όλες τις περιοχές λόγω υψηλής αξίας της γης. Π.χ. η απαίτηση µιας βιοµηχανίας για χρήση µεγάλης και φθηνής έκτασης την αποτρέπει να εγκατασταθεί σε περιοχές κατοικίας, αφού σε αυτές οι τιµές για απόκτηση γης είναι υψηλές. Αντίθετα, η εξασφάλιση θέας οδηγεί στην κατασκευή κατοικιών που ανήκουν στην υψηλή εισοδηµατική τάξη σε περιοχές υψηλής αξίας γης. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 12

13 Το υπόδειγµα των πολλαπλών πυρήνων Το υπόδειγµα στην τυπική του µορφή περιλαµβάνει 9 ζώνες οι οποίες είναι: Ζώνη 1: Κέντρο της πόλης Ζώνη 2: Χονδρεµπόριο & ελαφριά βιοµηχανία Ζώνη 3: Κάτοικοι χαµηλής εισοδηµατικής τάξης Ζώνη 4: Κάτοικοι µεσαίας εισοδηµατικής τάξης κάτοικοι Ζώνη 5: Κάτοικοι yψηλής εισοδηµατικής τάξης Ζώνη 6: Βαριά βιοµηχανία Ζώνη 7: Περιφερειακά κέντρα Ζώνη 8: Προάστια κατοικίας Ζώνη 9: Βιοµηχανικά προάστια Οι ζώνες 1 έως 5 του υποδείγµατος είναιπαρόµοιεςωςπροςτηδοµήτους µε τις αντίστοιχες του υποδείγµατος των ακτινωτών τοµέων. Η ζώνη 6 είναι περιοχή βαριάς βιοµηχανίας, πλησίον της οποίας βρίσκεται η ζώνη 9, που είναι βιοµηχανικό προάστιο, Ηζώνη 7βρίσκεταιστοάλλοάκροτης πόλης, πλησίον των κατοικιών υψηλής εισοδηµατικής τάξης και περιλαµβάνει την επιχειρηµατική και εµπορική περιοχή της πόλης. Στη ζώνη αυτή εργάζονται οι κάτοικοι της ζώνης 5 και για το λόγο αυτό υπάρχει χωρική εγγύτητα µεταξύ των δυο ζωνών. Επίσης, στο άλλο άκρο της πόλης βρίσκεται η ζώνη 8, η οποία περιλαµβάνει κατοικίες κυρίως διοικητικών στελεχών. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 13

14 Τα πρότυπα ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα Η ουσιαστική ανάπτυξη των πόλεων στην Ελλάδα άρχισε από τις αρχές της δεκαετίας του 50. Ενωρίτερα της περιόδου αυτής οι κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες δεν ευνοούσαν την αστική ανάπτυξη. Η περίοδος της δεκαετίας του 40 ήταν περίοδος πολεµικών συγκρούσεων, ενώ προ της περιόδου αυτής ο ρυθµός αστικοποίησης ήταν σχετικά µικρός. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά της οικονοµίας, µε την κυριαρχία του α-γενούς τοµέα, αλλά και το επίπεδο της τεχνολογίας στον οικοδοµικό τοµέα και τα δοµήσιµα υλικά (περιορισµένη χρήση του σκυροδέµατος, χρήση ανελκυστήρα και κεντρικής θέρµανσης κ.λ.π.) δεν ευνοούσαν ιδιαίτερα την αστική ανάπτυξη στη χώρα. Με τη λήξη του εµφυλίου πολέµου η έντονη αστικοποίηση, ο σχετικός περιορισµός του α- γενούς τοµέα και η ανάπτυξη του β-γενούς τοµέα της οικονοµίας, σε συνδυασµό µε την εξέλιξη της τεχνολογίας στον κατασκευαστικό τοµέα, οδήγησε στη µεγέθυνση των πόλεων στην Ελλάδα. Η λήξη του πολέµου άφησε µια ερειπωµένη ύπαιθρο, µε τους ορεινούς οικισµούς κατεστραµµένους και τον πληθυσµό να αναζητά την τύχη του µετακινούµενος προς τις µεγάλες πόλεις της χώρας και αργότερα προς το εξωτερικό. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της µεταπολεµικής αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα είναι η καθ ύψος ανάπτυξη των πόλεων και η αύξηση της πληθυσµιακής πυκνότητάς τους. Στην Ελλάδα, µέχρι τις πρώτες δεκαετίας του 20-στού αιώνα, ο κανόνας ήταν η ανάπτυξη µονοκατοικιών ή διπλοκατοικιών και σε ορισµένες περιπτώσεις η ανάπτυξη κατοικιών µέχρι 3 ορόφους µε µικρό αριθµό διαµερισµάτων. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 14

15 Τα πρότυπα ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα Η 1 η φάσητηςπολυκατοικίαςείχεωςχαρακτηριστικά: (α) την κεντρικότητα της θέσης, συνεπώς ευνοϊκή απόσταση από τις θέσεις απασχόλησης, (β) τις ανέσεις, όπως ύπαρξη θυρωρού, κεντρικής θέρµανσης και ανελκυστήρα (γ) οι βελτιωµένες συνθήκες αερισµού, φωτισµού και θέας, ιδιαίτερα για τα ρετιρέ, δεδοµένου το περιβάλλον της πολυκατοικίας ήταν άχτιστο ή είχε χαµηλότερα σπίτια. Τα µειονεκτήµατα, όπως το κυκλοφοριακό, η ρύπανση και η µεγάλη πυκνότητα δεν είχαν εµφανισθεί, ώστε να αντισταθµίζουν την αξία των πλεονεκτηµάτων. Το σύστηµα δόµησης ήταν συνεχές, ενώ δεν υπήρχε περιορισµός στο ποσοστό κάλυψης των δοµηµένων οικοπέδων µε συνέπεια την εξέλιξη της πολυκατοικίας ως συµβόλου κοινωνικής υπεροχής και γεγονός που οδήγησε την αντιγραφή του από άλλα µικρότερα αστικά κέντρα πέραν της Αθήνας. Η 2 η φάσηξεκίνησετηδεκαετίατου 50καικορυφώθηκεστηδεκαετίατου 60µεέντονη αστικοποίηση, µεγάλη αύξηση της ζήτησης κατοικιών από ένα πολυπληθές καταναλωτικό κοινό µεσαίων ή κατώτερων εισοδηµάτων, σε µεγάλο ποσοστό, αγροτικής προέλευσης, γενικευµένη κατασκευή πολυκατοικιών και επέκταση του αστικού χώρου στις µεγάλες πόλεις. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 15

16 Τα πρότυπα ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα Η 3 η φάσηξεκίνησετηδεκαετίατου 70,µεκύριαχαρακτηριστικάτοσυνεχέςοικοδοµικόσύστηµα, την απαίτηση για κατασκευή χώρων στάθµευσης που θεσµοθετήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 70, τις εσωτερικές και εξωτερικές βελτιώσεις της «κλασικής» πολυκατοικίας, την έναρξη µείωσης των συντελεστών δόµησης σε πολλές περιοχές και τη µείωση των κατασκευαστικών κακοτεχνιών. Οι πιέσεις για κατοικία από τους εσωτερικούς µετανάστες αρχίζουν να µειώνονται, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης αρχίζουν να επιδεινώνονται λόγω του κυκλοφοριακού, της ρύπανσης και της υψηλής πληθυσµιακής πυκνότητας. Παράλληλα εµφανίζονται οι προαστιακές περιοχές και ένα σηµαντικό µέρος του εύπορου κυρίως πληθυσµού µε δυνατότητες αυτοκίνησης µετακινείται σε περιµετρικές ή περιαστικές περιοχές, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι καλύτερες. Η εξέλιξη αυτή οδηγεί στην αντιστροφή του αρχικού φαινοµένου και πλέον η πολυκατοικία από σύµβολο κοινωνικής καταξίωσης στις δεκαετίες του 30 και 40 κατέληξε λύση στέγασης του πληθυσµού που ανήκε σε µεσαία ή χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα. Ο παραπάνω τρόπος δόµησης εφαρµόσθηκε στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, αλλά αντιγράφηκε στη συνέχεια από όλες τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις µε γρήγορο ρυθµό. Όλες οι πόλεις υιοθέτησαν την πολυκατοικία για την κάλυψη των στεγαστικών τους αναγκών, ένα υπόδειγµα που ακολουθείται ακόµη και σήµερα σε όλες σχεδόν τις πόλεις. Τα σηµάδια γήρανσης αυτού του συστήµατος αστικής ανάπτυξης είναι εµφανή, αφού σε πολλές πόλεις έχουν εµφανισθεί σηµαντικές «πιέσεις», πολλές των οποίων έφεραν αποτέλεσµα, για µείωση των συντελεστών δόµησης και της αστικής πληθυσµιακής πυκνότητας. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 16

17 Τα πρότυπα ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα Τα βασικά χαρακτηριστικά της ανάπτυξης των µεγάλων πόλεων κατά τη µεταπολεµική περίοδο στην Ελλάδα είχε τα εξής χαρακτηριστικά: Η πολεοδόµηση των πόλεων συνήθως ακολουθούσε τη δηµιουργία ζήτησης για αστική γη και δεν προηγούνταν αυτής. εν υπήρχε, δηλαδή, ένα µακροχρόνιος και έγκαιρος σχεδιασµός, ώστε οι πόλεις να κτιστούν σύµφωνα µε ένα «όραµα» για το µέλλον τους, το οποίο θα αποτυπώνονταν στα πολεοδοµικά τους σχέδια. Η έλλειψη σχεδιασµού και η δηµιουργία ικανοποιητικών σε έκταση πολεοδοµηµένων αστικών οικοπέδων, είχε ως αποτέλεσµα να είναι µικρή η προσφορά αστικής γης, όχι ικανής να καλύψει την υπάρχουσα ζήτηση. Πρόεκυψε η εµφάνιση των αυθαιρέτων κατασκευών στις περιαστικές περιοχές των µεγάλων πόλεων, αφού η αδυναµία απόκτησης οικοπέδων οδηγούσε ένα µέρος των κατοίκων που µετανάστευσαν στις µεγάλες πόλεις να οικοδοµήσουν σε περιοχές εκτός Σχεδίου πόλης. Τα παραπάνω οδήγησαν σε µια άναρχη ανάπτυξη των πόλεων, κάτι που απεικονίζονταν στις χρήσεις αστικής γης. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 17

18 Ο συντελεστής δόµησης Σ και η πυκνότητα δόµησης των πόλεων Ο Σ είναι ο αριθµός, ο οποίος πολλαπλασιαζόµενος µε την επιφάνεια του οικοπέδου, δίνει τη συνολική επιφάνεια όλων των ορόφων των κτιρίων που µπορούν να κατασκευαστούν στο οικόπεδο, σύµφωνα µε τις οικείες διατάξεις, Το ποσοστό κάλυψης για δεδοµένο συντελεστή δόµησης καθορίζει τις διάφορες µορφές που µπορεί να έχουν οι οικοδοµές σε µια πόλη. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 18

19 Αραιά δοµηµένη ή πυκνή και συνεκτική πόλη; Πλεονεκτήµατα αραιά δοµηµένης πόλης: 1. Είναι φιλικότερη προς το φυσικό περιβάλλον, δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να απολαµβάνουν το φυσικό φως και τον καθαρό αέρα. 2.Επιτρέπει τον εµπλουτισµό των µη δοµηµένων, ακάλυπτων ιδιωτικών και κοινόχρηστων χώρων µε χαµηλό ή υψηλό πράσινο, δηµιουργώντας συνθήκες «ωραίας θέας» σε όλες τις περιοχές της πόλης, βελτιώνει και αναδεικνύει την αισθητική της πόλης. 3.Η χαµηλή πυκνότητα αυξάνει τους διαθέσιµους ελεύθερους χώρους (αναψυχή, κίνηση πεζών, στάθµευση αυτοκινήτων, κ.λ.π.) και ελαχιστοποιεί ή µειώνει το κόστος χρήσης τους. 4.Επίλυση προβληµάτων όπως η κυκλοφοριακή συµφόρηση, η υποβάθµιση της ποιότητας του αέρα λόγω της ρύπανσης, η υποβάθµιση της ποιότητας των υπόγειων υδάτων, η διαχείριση των απορριµµάτων, κ.λ.π. 5.Η ένταση των κοινωνικών προβληµάτων είναι µικρότερη στις πόλεις µε χαµηλή πυκνότητα. Η αραιά δοµηµένη πόλη ευνοεί τη λειτουργία της «γειτονιάς», δηµιουργώντας προϋποθέσεις για κοινωνικότητα και επικοινωνία. Μειώνονται η παραβατικότητα, οι κοινωνικές εντάσεις και οι ακραίες συµπεριφορές είναι λιγότερες σε σχέση µε τις πυκνά δοµηµένες αστικές περιοχές. 6.Ευνοεί την κατασκευή νέων υποδοµών, µε χαµηλότερο κόστος σε σχέση µε τις πυκνοδοµηµένες περιοχές. Η κατασκευή έργων σε µια πόλη είναι ευκολότερη όταν η πυκνότητα του πληθυσµού και των δραστηριοτήτων της είναι µικρότερη. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 19

20 Αραιά δοµηµένη ή πυκνή και συνεκτική πόλη; Πλεονεκτήµατα πυκνοδοµηµένης πόλης: 1. Μειώνει τις αποστάσεις µεταξύ των χρήσεων γης και συνεπώς, το µήκος και το χρόνο των ηµερησίων µετακινήσεων πληθυσµού και οχηµάτων. 2. Η συγκέντρωση χρήσεων γης περιορίζει τη χρήση των αυτοκινήτων, ευνοώντας την πεζή µετακίνηση και τη χρήση ποδηλάτων στον αστικό χώρο. 3. ηµιουργεί προϋποθέσεις για την εντατικότερη χρήση των δηµόσιων αστικών µέσων µεταφοράς. 4. Η κατανάλωση λιγότερου αστικού χώρου αυξάνει την πυκνότητα των γραµµών των συγκοινωνιακών δικτύων και καθιστά τη δηµόσια συγκοινωνία ανταγωνιστική µε το ιδιωτικό αυτοκίνητο. 5. Επιτρέπει την πύκνωση των κατοικιών πλησίον των χώρων συγκέντρωσης της εργασίας, όπως είναι τα υπουργεία, δηµόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, νοσοκοµεία, κ.λ.π. καθιστώντας τους χώρους αυτούς πιο προσιτούς στους εργαζόµενους και υο κοινό που τους επισκέπτεται, µειώνοντας έτσι το συνολικό κόστος µετακίνησής στους. 6. Επιτρέπει τη χωροθέτηση ποικίλων χρήσεων και αστικών λειτουργιών µε συµπληρωµατική δράση σε κοντινές µεταξύ τους αποστάσεις µειώνοντας το κόστος λειτουργίας και βελτιώνοντας του επίπεδο της παραγωγικότητάς τους. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 20

21 Σχέση συντελεστή δόµησης και αξίας οικοπέδων Αξία οικοπέδου V V max Περιβαλλοντική αξία Συνολική αξία Αξία εκµετάλλευσης Η σχέση συντελεστή δόµησης και αξίας οικοπέδου προσδιορίζεται από δυο κύριες συνιστώσες: (α) Την αξία συνολικής εκµετάλλευσης του οικοπέδου και (β) την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος. Σ Opt Συντελεστής δόµησης ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 21