Μοντέλο. Ροών και Αποθήκευσης Άνθρακα. στους Υγρότοπους Ramsar στην Ελλάδα. υπό το Πρίσµα των ιεθνών Συµβάσεων. Αικατερίνη ηµητρίου Γιαννακούλα

Μοντέλο Ροών και Αποθήκευσης Άνθρακα στους Υγρότοπους Ramsar στην Ελλάδα υπό το Πρίσµα των ιεθνών Συµβάσεων Αικατερίνη ηµητρίου Γιαννακούλα ΙΑΤΡΙΒΗ Που υποβλήθηκε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση του Τµήµατος Περιβάλλοντος ως µέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση ιπλώµατος Ειδίκευσης στην Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση Μυτιλήνη Οκτώβριος / 2004 ii

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η Αικατερίνη Γιαννακούλα γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1980. Εισήχθη στο τµήµα περιβάλλοντος του πανεπιστηµίου Αιγαίου το 1999, απ όπου και αποφοίτησε το 2003. Κατά την διάρκεια των σπουδών της ανέπτυξε ερευνητικά ενδιαφέροντα για την κλιµατική αλλαγή, την χαρτογραφία και την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Το 2003 έγινε δεκτή στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα σπουδών Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση. Γνωρίζει καλά Αγγλικά και Υ/Η. iii

Να προστατεύσουµε το άγνωστο για άγνωστους λόγους Ζαν Ροστάν iv

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αικατερίνη Γιαννακούλα Μοντέλο Ροών και Αποθήκευσης Άνθρακα στους Υγρότοπους Ramsar στην Ελλάδα υπό το Πρίσµα των ιεθνών Συµβάσεων Οκτώβριος/ 2004 Σε µία προσπάθεια να εκτιµήσουµε την αποθήκευση του άνθρακα στα υγροτοπικά οικοσυστήµατα, και ειδικότερα στο έδαφος και στη βλάστηση, δηµιουργούµε ένα µοντέλο µε την βοήθεια του λογισµικού πακέτου STELLA. Αναλύοντας τις διεθνείς συµβάσεις, Πρωτόκολλο του Κιότο, Συνθήκη Πλαίσιο για την Κλιµατική Αλλαγή αλλά και την Σύµβαση Ramsar, προσπαθούµε να συνδέσουµε τους υγρότοπους µε τα µέτρα αντιµετώπισης του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Παραθέτοντας πληροφορίες για τις περιοχές µελέτης µας (υγρότοποι Ramsar) αλλά και γενικότερα στοιχεία για τις λειτουργίες αυτών, προσπαθούµε να κατανοήσουµε τους µηχανισµούς µεταφοράς άνθρακα. Επιπλέον δίδονται σενάρια κλιµατικής αλλαγής τόσο σε παγκόσµιο όσο και σε τοπικό επίπεδο για την χρησιµοποίηση αυτών στο µοντέλο που κατασκευάζουµε. Αναλυτικότερα προσοµοιώνουµε τις λειτουργίες των υγρότοπων και αυξοµειώνουµε τις κλιµατολογικές µεταβολές, σύµφωνα µε τα σενάρια για την κλιµατική αλλαγή. Λαµβάνοντας υπ όψιν και την αλλαγή χρήσεων γης, η οποία εκτιµάται µε την βοήθεια δορυφορικών εικόνων LANDSAT. Μ αυτόν τον τρόπο µπορούµε να εκτιµήσουµε τα ποσά άνθρακα σε κάθε είδος βλάστησης και εδάφους για τις περιοχές µελέτης µας. Τα αποτελέσµατα των προσοµοιώσεων µπορεί να µην επαληθεύονται, στην παρούσα φάση, αλλά είναι ένα πρώτο βήµα στον «υπολογισµό» των αποθηκών άνθρακα. Έτσι έχουµε ένα χρήσιµο εργαλείο για την µελλοντική διαχείριση των υγρότοπων και παράλληλα µία απαραίτητη βάση δεδοµένων για τις αποθήκες άνθρακα στα υγροτοπικά οικοσυστήµατα. v

ABSTRACT Aikaterini Giannakoula Model the flux and the stock of Carbon of Greek Ramsar wetlands under the International Conventions October/2004 In an afford to estimate the storage of carbon in wetlands ecosystems, and specifically in vegetation and soil, we create a model with the help of logistic pack STELLA. Analysed the international convention, Kyoto Protocol, Framework Convention on Climate Change, and also the Ramsar Convention, we try to connect the wetlands with the measures that cut their greenhouse gas emissions. With the information s of the study area (Ramsar wetlands in Greece) and generally the data for their factions we try to understand the transformation mechanism of carbon. In addition we give the global circulate scenarios, in global and local level, for the development of ours model. Specifically we simulate the functions of the wetlands and we change the climate data in order of the climate change scenarios. Take into account the land-use change, with the help of the LANDSAT image, we can estimate the amount of carbon in vegetation and in soil into the study area. Our result from the simulation could not confirm now but is the first step to calculation the carbon storage. In this way we have a useful tool for the management of the wetlands and a necessary data base for the carbon storage in the wetlands ecosystems. vi

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 2. ΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ 2 2.1. Η Συνθήκη Πλαίσιο για την κλιµατική αλλαγή 2 2.2. Πρωτόκολλο Κιότο 5 2.3. 6 ο πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης 9 2.4. Γιοχάνεσµπουργκ 10 2.5. Ramsar 10 2.6. Κλιµατική αλλαγή Συνθήκη Ramsar 11 3. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ 13 3.1. Ορισµός 13 3.2. Ταξινόµηση υγρότοπων 14 3.3. Λειτουργίες των υγρότοπων 16 3.4. Οι αξίες και οι χρήσεις των υγρότοπων 18 4. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ RAMSAR ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 21 4.1.1. έλτα Έβρου 21 4.1.2. Λίµνη Ισµαρίδα, Λίµνη Βιστονίδα, Πόρτο Λάγος, και γειτνιάζουσες λιµνοθάλασσες 22 4.1.3. έλτα Νέστου 24 4.1.4. Τεχνητή Λίµνη Κερκίνη 25 4.1.5. Λίµνη Βόλβη- Λίµνη Κορώνεια 26 4.1.6. έλτα Αξιού Εκβολή Λουδία έλτα Αλιάκµονα 27 4.1.7. Λίµνη Μικρή Πρέσπα 28 4.1.8. Αµβρακικός Κόλπος 28 vii

4.1.9. Λιµνοθάλασσες Μεσολογγίου 30 4.1.10 Λιµνοθάλασσες Κοτυχίου 31 5. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 33 5.1. ιεθνή Σενάρια 35 5.2. Σενάρια για την Μεσόγειο 38 5.3. Τοπικά σενάρια 40 6. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 41 6.1. Ο κύκλος του άνθρακα 41 6.2. Ο κύκλος του άνθρακα στους υγρότοπους 41 7. ΜΟΝΤΕΛΟ 45 7.1. Εισαγωγή Περιγραφή µοντέλου 45 7.2. Υλικά και µέθοδοι 46 7.2.1. Συγκέντρωση στοιχείων βλάστησης και οµαδοποίηση τύπων βλάστησης 47 7.2.2. Συγκέντρωση κλιµατολογικών και περιβαλλοντικών στοιχείων 50 7.2.3. Επεξεργασία δορυφορικών εικόνων και χαρτών βλάστησης 51 7.2.4. Σχεδιασµό και ανάπτυξη του µοντέλου 51 7.2.5. Παρουσίαση αποτελεσµάτων 54 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 67 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 69 10. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 75 viii

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΕΛΙ Α Πίνακας 2.1.1 Χώρες που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της Συνθήκης 3 Πίνακας 2.2.1 Χώρες που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα β του πρωτοκόλλου του Κιότο και οι στόχοι των εκποµπών τους 6 Πίνακας 3.2.1 Ταξινόµηση υγρότοπων 14 Πίνακας 5.2.1 Σενάρια θερµοκρασιακών µεταβολών για την Μεσόγειο 39 Πίνακας 5.2.2 Σενάρια µεταβολών στην βροχόπτωση για την Μεσόγειο 39 Πίνακας 5.3.1 Σενάρια για την Ελλάδα 40 Πίνακας: 7.3.1.1 Τελική οµαδοποίηση βλάστησης 49 Πίνακας 7.3.2.1 Τα κλιµατολογικά στοιχεία των περιοχών µελέτης 50 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ/ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ/ ΣΧΗΜΑ ΣΕΛΙ Α Σχήµα 5.1: Αλλαγές στην συγκέντρωση του CO 2 κατά τη διάρκεια του χρόνου 34 Σχήµα 5.1.1 :Αλλαγές στην θερµοκρασία σύµφωνα µε το σενάριο Α2 36 Σχήµα 5.1.2: Αλλαγές στις κατακρηµνίσεις σύµφωνα µε το σενάριο Α2 37 Σχήµα 6.1.1 : Ο κύκλος του άνθρακα 42 Σχήµα 6.1.2: ο κύκλος του άνθρακα στα χερσαία οικοσυστήµατα 43 Σχήµα 7.3.1.1: Οµαδοποίηση τύπων βλάστησης 47 Σχήµα 7.3.4.1: Βασικές λειτουργίες του µοντέλου 52 Σχήµα 7.3.4.2: Σχεδιάγραµµα του µοντέλου 53 Σχήµα 7.3.4.3: Μαθηµατικοί τύποι παραµέτρων 54 Σχήµα 7.3.5.1: Οι µεταβλητές (GPP,AR,LF) υπό κανονικές συνθήκες και σενάρια κλιµατικής αλλαγής 57 Σχήµα 7.3.5.2 : Χάρτες αποθήκευσης άνθρακα στην βλάστηση 58 Σχήµα 7.3.5.3:Χάρτες αποθήκευσης άνθρακα στο έδαφος 63 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ Σελ. Παράρτηµα Α: Χάρτης περιοχών Rαmsar 76 Παράρτηµα Β: Επεξήσηση συντοµογραφιών 77 Παράρτηµα Γ: ορυφορικές εικόνες περιοχών µελέτης 78 ix

1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου από ανθρωπογενείς πηγές συνεχίζεται µε ταχύ ρυθµούς, λόγο των εντατικών ρυθµών καύση άνθρακα (πετρέλαιο, γαιάνθρακα). Κάτω από αυτό το καθεστώς της διαρκείς µεταβολής, η επιστηµονική κοινότητα έστρεψε το ενδιαφέρον της τόσο στην αλληλεπίδραση του ανθρώπου µε το κλιµατολογικό σύστηµα, όσο και στον τρόπο αντιµετώπισής του φαινοµένου. Οι επιπτώσεις του οποίου θα επηρεάσουν τις παραµέτρους που διαµορφώνουν το κλίµα και εποµένως έµµεσα και άµεσα, την παγκόσµια οικονοµικοκοινωνική ισορροπία. Ταυτόχρονα η παγκόσµια θέρµανση θα προκαλέσει πολλές επιπτώσεις και στις λειτουργίες των οικοσυστηµάτων τόσο στις βασικές οικολογικές λειτουργίες όσο και την δοµή των χερσαίων οικοσυστηµάτων (Bazzaz, 1996). Οι λειτουργικές αλλαγές στα οικοσυστήµατα θα περιλαµβάνουν µεταβολές σε διαδικασίες όπως η φωτοσύνθεση, η αναπνοή και η αποσύνθεση. Από τις παραπάνω λειτουργίες που έχουν άµεση εξάρτηση από την θερµοκρασιακή µεταβολή θα καθοριστεί και η εξάπλωση ή όχι ειδών κα η τύχη αυτών, στο βάθος του χρόνου. Πάντως κάθε µεταβολή των λειτουργιών µπορεί να επηρεάσει αναδραστικά το σύστηµα της κλιµατικής µεταβολής (Keeling et al., 1989). Ο ρόλος αυτών των διαδικασιών στον παγκόσµιο κύκλο του άνθρακα είναι ακόµα άγνωστος και υπάρχουν πληθώρα µελετών που προσπαθούν να τις ερµηνεύσουν. Μετά από σειρά διεθνών διασκέψεων για την κλιµατική αλλαγή πολλές χώρες άρχισαν να αναπτύσσουν µεθόδους για να ποσοτικοποιήσουν τις υπάρχουσες και τις µελλοντικές αποθήκες άνθρακα, µιας και σύµφωνα µε την ιακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίµατος (IPCC, 1990) οι αποθήκες άνθρακα µπορεί να χρησιµοποιηθούν για να αντισταθµίσουµε τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Χρησιµοποιώντας κάθε χώρα, τα µέσα και τα εργαλεία που της παρέχουν οι ιεθνείς Συµβάσεις είναι «υποχρεωµένη» να συµβάλει στην µείωση του φαινόµενου, λαµβάνοντας κάθε φορά τα µέτρα που αυτή θεωρεί πιο αποτελεσµατικά και οικονοµικά συµφέροντα. Τα υγροτοπικά οικοσυστήµατα είναι πλούσια συστήµατα που ανήκουν στην µεταβατική ζώνη, δηλαδή δεν είναι ούτε χερσαία ούτε υδάτινα. Σ αυτά πραγµατοποιούνται πλήθος λειτουργιών µε σηµαντική αξία για τον άνθρωπο. Οι υγρότοποι παράλληλα, είναι από τις ποιο σηµαντικές περιοχές αποθήκευσης άνθρακα (IPCC, 2000) και η επίδραση της κλιµατικής αλλαγής θα είναι µεγάλη λόγο της εξάρτησης τους από το υγρό στοιχείο. Αν και υπάρχουν πολλές µελέτες για την αποθήκευση του άνθρακα στα δασικά οικοσυστήµατα, ελάχιστες είναι οι µελέτες για τα υγροτοπικά και ακόµα λιγότερα τα µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί για την µελλοντική πρόβλεψη της αποθήκευσης κάτω από σενάρια κλιµατικής αλλαγής. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τέτοιες µελέτες.

Σε συσχετισµό µε τα παραπάνω η παρούσα µελέτη προσπαθεί να εκτιµήσει τα ποσά του άνθρακα σε βλάστηση και έδαφος στις 11 περιοχές Ramsar στην Ελλάδα. Αυτό επιτυγχάνεται δηµιουργώντας ένα µοντέλο που εµπεριέχει τις βασικές λειτουργίες των οικοσυστηµάτων, που επηρεάζουν την µεταφορά και την αποθήκευση του άνθρακα. Επιπλέον µελετάµε την αλλαγή χρήσεων γης. Τέλος µε όλα αυτά τα στοιχεία και λαµβάνοντας υπ όψιν τα σενάρια κλιµατικής αλλαγής εξάγουµε ένα χαρτογραφικό µοντέλο αποθήκευσης άνθρακα. 2. ΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Από τις αρχές του 70 η επιστηµονική κοινότητα, πλήθος οικολογικών και κοινωνικών οργανώσεων αλλά και το σύνολο των πολιτικών σε παγκόσµια κλίµακα, συνειδητοποίησαν την ανάγκη συλλογικής δράσης για πλανητικά θέµατα όπως η κλιµατική αλλαγή. Κάτω από αυτό το καθεστώς το 1988 το περιβαλλοντικό πρόγραµµα των Ηνωµένων Εθνών και η παγκόσµια µετεωρολογική οργάνωση σύστησαν την διακυβερνητική επιτροπή για την κλιµατική αλλαγή (IPCC,1998) *. Ο στόχος του IPCC ήταν η ανάπτυξη της επιστήµης της κλιµατικής αλλαγής, των επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής και η πολιτική διάσταση αυτής σε οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο. Το 1990 το IPCC εξέδωσε την πρώτη του έκθεση µε την οποία ανάγει την κλιµατική αλλαγή σε µείζον παγκόσµιο θέµα και επισηµαίνει την ανάγκη λήψεις µέτρων σε παγκόσµιο επίπεδο (IPCC, 1990). 2.1. Η Συνθήκη Πλαίσιο για την κλιµατική αλλαγή ύο χρόνια µετά την πρώτη έκθεση του IPCC τον Μάιο του 1992, κυβερνήσεις απ όλο τον κόσµο υιοθέτησαν τη Συνθήκη Πλαίσιο των Ηνωµένων Εθνών για την κλιµατική αλλαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change, εν συντοµία στο εξής UNFCCC). Η Συνθήκη υπεγράφη στη «Συνάντηση Κορυφής για την Προστασία της Γης» στο Ρίο της Βραζιλίας ένα µήνα αργότερα. Ο γενικός στόχος της Συνθήκης, όπως αναφέρεται στο δεύτερο άρθρο της, είναι να επιτύχει την «σταθεροποίηση» των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα σε επίπεδα τέτοια που θα αποκλείει «επικίνδυνες» ανθρωπογενείς αλληλεπιδράσεις µε το κλιµατικό σύστηµα. Αυτά τα επίπεδα θα επιτευχθούν σε χρονικό διάστηµα τέτοιο ώστε τα οικοσυστήµατα να προσαρµοστούν φυσικά στην κλιµατική αλλαγή * Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC

ενώ παράλληλα δεν θα υπάρξει διαταραχή στην παγκόσµια παραγωγή τροφίµων και την ανάπτυξη της οικονοµίας µε βιώσιµο τρόπο. Στο τρίτο άρθρο υπογραµµίζονται οι αρχές βάση των οποίων πρέπει να λειτουργούν τα συµβαλλόµενα µέρη. Οι αρχές αυτές είναι της αειφορίας και τις ξεχωριστής ευθύνης κάθε κράτους, µε τα ανεπτυγµένα κράτη (χώρες Πλαισίου I, Πίνακας 2.1.1) να έχουν περισσότερες υποχρεώσεις. Επισηµαίνεται ακόµα η σηµασία της αρχής της προφύλαξης. (Πίνακας 2.1.1) Χώρες που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της Συνθήκης Αυστραλία Αυστρία Λευκορωσία * Βέλγιο Βουλγαρία * Καναδάς Κροατία * Τσεχία * ανία Εσθονία * Ευρωπαϊκή Κοινότητα Φινλανδία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Ουγγαρία * Ισλανδία Ιρλανδία Ιταλία Ιαπωνία Λετονία * Λιχτενστάιν Λιθουανία * Λουξεµβούργο Μονακό Κάτω Χώρες Νέα Ζηλανδία Νορβηγία Πολωνία * Πορτογαλία Ρουµανία * Ρωσική οµοσπονδία * Σλοβακία * Σλοβενία * Ισπανία Σουηδία Ελβετία Τουρκία Ουκρανία * Ηνωµένο Βασίλειο Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής * Χώρες µε µεταβατικές οικονοµίες οι χώρες που είναι µε bolt γραµµατοσειρά περιλαµβάνονται επίσης και στο παράρτηµα ΙΙ οι χώρες που είναι υπογραµµισµένες προστέθηκαν στο παράρτηµα Ι στη COP 3 το1997, Η Τουρκία δεν έχει επικυρώσει ακόµα τη Συνθήκη µε απόφαση που λήφθηκε στη COP7 διέγραψε το όνοµά της από το παράρτηµα ΙΙ Για να επιτευχθούν οι στόχοι η Σύµβαση όρισε 5 αρχές για να καθοδηγήσει τα συµβαλλόµενα µέρη: 1) οι ανεπτυγµένες χώρες πρέπει να πρωτοστατήσουν στον αγώνα για την κλιµατική αλλαγή 2) οι ειδικές περιπτώσεις αναπτυσσόµενων χωρών πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη σηµασία, 3) τα συµβαλλόµενα µέρη πρέπει να πάρουν προληπτικά µέτρα για να προλαµβάνουν, εµποδίσουν ή ελαχιστοποιήσουν τις αιτίες της κλιµατικής αλλαγής 4) η οικονοµική ανάπτυξη πρέπει να συµβαδίζει µε τα µέτρα προστασίας για την κλιµατική αλλαγή και 5) τα µέτρα που θα ληφθούν δεν θα πρέπει να αποτελούν µέτρα αυθαίρετης διάκρισης των διεθνών συναλλαγών.

Η επιτυχία της Σύµβαση έγκειται στην διεθνή συναίνεση µιας ευρείας ποικιλίας ζητηµάτων. Κατ αρχάς τα συµβαλλόµενα µέρη συµφωνήσαν στην ανάγκη σταθεροποίησης των ποσών των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα και την αναγνώριση δύο τρόπων επίτευξης, είτε µείωση των αερίων που προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, είτε την αύξηση της ικανότητας του πλανήτη να απορροφά και να αποµακρύνει αυτά τα αέρια ή και τα δύο. Έτσι η Σύµβαση αναγνωρίζει την διαχείριση των εκποµπών, των ταµιευτηρίων (sinks) και των αποθηκών (reservoir) ως λύση στο πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής. Σύµφωνα µε την ιακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίµατος (IPCC, 2000) οι αποθήκες και οι ταµιευτήρες άνθρακα µπορεί να χρησιµοποιηθούν για να αντισταθµίσουν τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Αποθήκες, ταµιευτήρες άνθρακα ορίζουµε ως: τα µέρη του κλιµατικού συστήµατος, εκτός της ατµόσφαιρας, τα οποία έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν, συσσωρεύουν ή να απελευθερώνουν άνθρακα, όπως οι ωκεανοί, το έδαφος και η βλάστηση (IPCC, 2002). εύτερων αναφέρεται ότι ως παγκόσµιο θέµα η αύξηση του CO 2 δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί µονοµερώς και οποιαδήποτε µείωση θα έχει θετικά αποτελέσµατα παγκοσµίως. Συνεπώς, υπάρχουν πολλά κέρδη από την συλλογική δράση. Τρίτον, υπάρχει µια σηµαντική διάσταση ανάµεσα στις αναπτυσσόµενες χώρες, που θέλουν να αυξήσουν τις εκποµπές τους για να φθάσουν σε επίπεδα βιοµηχανικής ανάπτυξης και των ανεπτυγµένων χωρών, που είναι και οι µεγαλύτεροι ρυπαντές, και οι οποίες δεν διατίθενται να θυσιάζουν την ανάπτυξη τους µε σηµαντική µείωση των εκποµπών. Γι αυτό και η Συνθήκη αναγνωρίζει τις διαφορές τόσο στην εκποµπή όσο και στο συνολικό µερίδιο ευθύνης που έχουν τα ανεπτυγµένα κράτη σε σχέση µε τα αναπτυσσόµενα, ενώ ταυτόχρονα αναφέρει ότι τα µέτρα αντιµετώπισης πρέπει να είναι ανάλογα της ρύπανσης, αλλά και µε τρόπο που δεν θα διαταράσσουν τις οικονοµίες των χωρών. Τέταρτον, η Σύµβαση αναγνωρίζει ότι ο αντίκτυπος της εφαρµογής των µέτρων αποκατάστασης, καθώς επίσης και ο αντίκτυπος της παγκόσµιας αύξησης της θερµοκρασίας λόγω του φαινοµένου του θερµοκηπίου, θα ποικίλουν από χώρα σε χώρα (νησιωτικές χώρες, χώρες µε χαµηλό υψόµετρο παράκτιων περιοχών, χώρες µε ξηρό κλίµα και προβλήµατα ερηµοποίησης κτλ.). Τέλος, η Σύµβαση αναγνωρίζει ότι τα µέτρα εφαρµογής πρέπει να αναπτυχθούν σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και αναφέρει ότι πρέπει να υπάρξουν νοµικές ρυθµίσεις σε τοπικό και διεθνές επίπεδο για τη µείωση των αερίων του θερµοκηπίου.

2.2. Πρωτόκολλο Κιότο Μετά την UNFCCC οι διαπραγµατεύσεις συνεχίστηκαν για την δηµιουργία ενός ποιο ολοκληρωµένου και κατανοητού συνόλου οδηγιών και κανόνων για το φαινόµενο της κλιµατικής αλλαγής. Αποτέλεσµα αυτών των συνοµιλιών ήταν η συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για την κλιµατική αλλαγή στο Κιότο της Ιαπωνίας. Εκεί υπεγράφη το Πρωτόκολλο που θα θέσπιζε δεσµευτικούς περιορισµούς εκποµπών στις χώρες του παραρτήµατος I (αναπτυγµένες χώρες) οι οποίες προσδιορίστηκαν από τη Συνθήκη Πλαίσιο. Αν και οι Ηνωµένες Πολιτείες ήταν ανάµεσα σε αυτές τις χώρες και υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Κιότο, δεν το έχουν επικυρώσει ακόµα, και ούτε σκοπεύουν να το κάνουν σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις. Το Πρωτόκολλο εντούτοις, παραµένει σηµαντικό, επειδή είναι η πρώτη λεπτοµερείς προσπάθεια καταγραφής υποχρεώσεων µετά τη Συνθήκη Πλαίσιο, ενώ παράλληλα οποιεσδήποτε µελλοντικές διεθνείς προσπάθειες είναι πιθανό να ενσωµατώσουν πολλές από τις αρχές της συµφωνίας του Κιότο. Το Πρωτόκολλο προγραµµατίζει µια µείωση των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου κατά 5,2% σε παγκόσµια κλίµακα, µεταξύ των ετών 2008-2012, σε σύγκριση µε τα επίπεδα εκποµπής του 1990. Το Πρωτόκολλο καλύπτει έξι αέρια: το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), το µεθάνιο (CH 4 ) το νιτρώδες οξείδιο (N 2 O), υδροφθοράνθρακες (HFCs), PFCs και το SF 6. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση η µείωση κυµαίνεται στο 8% των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου µέχρι το 2008-2012 έναντι των επιπέδων του 1990, αλλά δεν καθορίζονται συγκεκριµένες τιµές (Πίνακας 2.2.1). Ο βασικός στόχος της Σύµβαση είναι ίδιος µε την UNFCCC.

(Πίνακας 2.2.1) Χώρες που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα β του Πρωτοκόλλου του Κιότο και οι στόχοι των εκποµπών τους Χώρα Στόχος (1990 * - 2008/2012) ΕΕ- 15, Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, -8% Λιχτενστάιν, Λιθουανία, Μονακό, Ρουµανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ελβετία* ΗΠΑ ** -7% Καναδάς, Ουγγαρία, Ιαπωνία, Πολωνία -6% Κροατία -5% Νέα Ζηλανδία, ρωσική οµοσπονδία, Ουκρανία 0 Νορβηγία + 1% Αυστραλία + 8% Ισλανδία + 10% * Μερικές µεταβατικές οικονοµίες (EITs) έχουν µια βασική γραµµή εκτός από 1990, ** Η ΗΠΑ έχει δείξει την πρόθεσή της να µην επικυρώσει το Πρωτόκολλο. Στο δεύτερο άρθρο το Πρωτόκολλο αναφέρει τους πρωταρχικούς στόχους των συµβαλλόµενων µερών, σύµφωνα µε τους οποίους πρέπει να εφαρµόζουν πολιτικές και µέτρα προσαρµοσµένα στις εθνικές συνθήκες, ώστε να αποσκοπούν: -Στην αύξηση της αποτελεσµατικότητας της χρήσης της ενέργειας στους επιµέρους τοµείς των εθνικών οικονοµικών συστηµάτων. -Στην προστασία και την αύξηση των ταµιευτήρων και των αποθηκών θερµοκηπιακών αερίων. -Στην προώθηση βιώσιµων µορφών γεωργίας, λαµβάνοντας υπόψη το εξελισσόµενο φαινόµενο της µεταβολής του κλίµατος. -Στην σταδιακή εναρµόνιση όλων των παραγωγικών τοµέων που εκπέµπουν θερµοκηπιακά αέρια µε τους στόχους της Σύµβασης. -Στην ενθάρρυνση των απαραίτητων εκσυγχρονιστικών κινήσεων που στοχεύουν στην προώθηση πολιτικών (π.χ. τοµέα µεταφορών) ή µέτρων που περιορίζουν και µειώνουν τις εκποµπές των αερίων. -Στην µείωση εκποµπών µεθανίου µέσω διαδικασιών ανάκτησης ή χρήσης των αποβλήτων, καθώς και κατάλληλων λειτουργιών στην παραγωγή, µεταφορά και διανοµή της ενέργειας. -Να συνεργάζονται µε τα άλλα συµβαλλόµενα κράτη για την ποιο αποτελεσµατική εφαρµογή των πολιτικών

Οι χώρες όπως τονίζεται στο κείµενο µπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους είτε µειώνοντας τις εκποµπές τους, είτε αναλαµβάνοντας δράση για την ενθάρρυνση της αποµάκρυνσης των αερίων από την ατµόσφαιρα µέσω των ταµιευτήρων (sinks). Επειδή οι επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής έχουν σφαιρικές επιδράσεις, από περιβαλλοντική σκοπιά δεν µας ενδιαφέρει ο τρόπος αφαίρεσης τους από την ατµόσφαιρα και από ποιες περιοχές θα επιτευχθεί, αλλά µιας και το θέµα έχει και οικονοµική διάσταση η λιγότερο δαπανηρές πρακτικές θα ασκηθούν για να αντιµετωπίσουν τα ζητήµατα κλιµατικής αλλαγής. Τα σηµαντικότερα επιτεύγµατα του Πρωτοκόλλου είναι η µέτρηση των εκποµπών ανά χώρα και η καθιέρωση βάσης έτσι ώστε να καθορισθεί το ποσοστό µείωσης των εκποµπών µελλοντικά. Η δυνατότητα εκποµπής καθορίστηκε ως η διαφορά των εκποµπώµενων αερίων µείων των καινούργιων αποµακρυντών. Έτσι ο έλεγχος των αερίων γίνεται είτε µε την µείωση των εκποµπών, είτε µε την αύξηση των αποµακρυντών. Τέλος κάθε χώρα µπορεί να επιλέξει τα µετρά που θα θεσπίσει για την επίτευξη των στόχων του Πρωτοκόλλου. Ένα άλλο σηµαντικό σηµείο του Πρωτοκόλλου είναι οι µηχανισµοί διαχείρισης των αερίων που επιτρέπουν τα συµβαλλόµενα µέρη να µειώσουν τις εκποµπές τους, πετυχαίνοντας παράλληλα το χαµηλότερο κόστος. Αυτοί οι µηχανισµοί είναι: Α) εφαρµογή προγραµµάτων από κοινού Β) µηχανισµοί καθαρής ανάπτυξης Γ) διεθνείς εµπορικές συναλλαγές εκποµπών ) προστασία και επαύξηση ταµιευτήρων (δάση, καλλιεργούµενα εδάφη, υγρότοποι) και Ε) κοινή εκπλήρωση των µέτρων *. Έτσι µε αυτούς τους µηχανισµούς κάθε κράτος µπορεί να σχεδιάσει την στρατηγική µείωσης των αερίων µε το χαµηλότερο κόστος επιτυγχάνοντας τις εθνικές υποχρεώσεις του. Α) Με την εφαρµογή προγραµµάτων από κοινού επιτρέπονται εµπορικές δραστηριότητες µεταξύ των χωρών του Πρωτοκόλλου. Αυτές οι συναλλαγές βασίζονται σε διµερή προγράµµατα επενδύσεων, τόσο µεταξύ των χωρών όσο και µε ατοµικές διαπραγµατεύσεις, µε τις οποίες µία χώρα αναλαµβάνει προγράµµατα µείωσης εκποµπών ή ενίσχυσης ταµιευτήρων σε µια άλλη χώρα. Έτσι παρέχεται «µια µείωση των εκποµπών στην πηγή, ή µια ενίσχυση της απορρόφησης του CO 2 από τους ταµιευτήρες, δηλαδή επιπροσθέτως σε οτιδήποτε θα µπορούσε αλλιώς να συµβεί». Ο υπολογισµός της πρόσθετης µείωσης δεν είναι πάντα εύκολο να προσδιορισθεί µε συνέπεια πολυδάπανες αναλύσεις. Β) Οι µηχανισµοί καθαρής ανάπτυξης είναι επέκταση των προγραµµάτων από κοινού, ώστε να συµπεριληφθούν και χώρες εκτός του παραρτήµατος I. Αυτό επιτρέπει στις χώρες του παραρτήµατος I να τηρήσουν τα όρια εκποµπών που δεσµεύτηκαν, αναλαµβάνοντας ταυτόχρονα δραστηριότητες στις αναπτυσσόµενες χώρες που θα τους παρέχουν πρόσθετες µειώσεις εκποµπών. Ο στόχος του καθαρού µηχανισµού ανάπτυξης είναι * αυτό το µέτρο συµπεριλήφθηκε στο Πρωτόκολλο, ώστε να επιτρέψει την Ε.Ε. να αναδιανείµει τις δεσµευτικές υποχρεώσεις ανάµεσα στα µέλη της

να προωθηθεί η βιώσιµη ανάπτυξη στις αναπτυσσόµενες χώρες εκπληρώνοντας παράλληλα τις υποχρεώσεις των αναπτυγµένων χωρών που προκύπτουν από το Πρωτόκολλο του Κιότο. Γ) Κατά την διεθνή εµπορική συναλλαγή εκποµπών επιτρέπετε τα συµβαλλόµενα µέρη να αγοράσουν και να πουλήσουν δικαιώµατα εκποµπής αερίων του θερµοκηπίου. Οι εµπορεύσιµες άδειες είναι ουσιαστικά περιβαλλοντικές µονάδες (όρια, ποσοστά ή αναλογίες). Η µορφή του εµπορίου είναι είτε προγράµµατα φυσαλίδων (bubbles), στα οποία δύο υφιστάµενες πηγές αναπροσαρµόζουν τα προκαθορισµένα όρια τους (αύξηση της µίας πηγής µείωσης της άλλης), είτε προγράµµατα αντιστάθµισης (offset) µε τα οποία µια πηγή σε µια καθορισµένη γεωγραφική περιοχή µπορεί να αύξηση τις εκποµπές της ενώ σε µία άλλη γεωγραφική περιοχή θα υπάρξει µείωση εκποµπών. ) Ένας άλλος µηχανισµός διαχείρισης εκποµπών είναι η προστασία και η επαύξηση των ταµιευτήρων. Οι πολιτικές που σχεδιάστηκαν για να προστατέψουν και να επαυξήσουν τους ταµιευτήρες αφορούν αλλαγές χρήσεων γης ή και διαχείρισης. Σήµερα οι περισσότερες προσπάθειες αφορούν την διαχείριση δασών, µιας και τα δάση αναφέρονται ρητά στο Πρωτόκολλο ως οι περιοχές που απορροφούν τις µεγαλύτερες ποσότητες άνθρακα. Ειδικότερα το Πρωτόκολλο αναφέρεται στη διαχείριση των δασών µε τους όρους deforestation (αποδάσωση), reforestation (αναδάσωση), afforestation (αλλαγή χρήσης γης από µη δάσος σε δάσος). Επίσης το Πρωτόκολλο αναγνωρίζει εκτός από τα δάση και άλλους ταµιευτήρες χωρίς να τους ορίζει ακριβώς. Ως τέτοιες πηγές, όπως προαναφέρθηκε, θεωρούνται τα καλλιεργούµενα εδάφη και οι υγρότοποι (οι πηγές αυτές ορίζονται σε µεταγενέστερες αναφορές του IPCC). Η πολιτική που ακολουθείται για τα καλλιεργούµενα εδάφη συµπίπτει µε τις πολιτικές που έχουν αναπτυχθεί διεθνώς για την ερηµοποίηση, αλλά και άλλες πολιτικές διατήρησης του τοπίου και της άγριας ζωής, ενώ για τους υγρότοπους θα αναφερθούµε λεπτοµερώς σε επόµενο κεφάλαιο.

2.3. 6 ο πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση από την δεκαετία του 70 εφάρµοσε δίκτυο µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, εστιάζοντας κυρίως στην ποιότητα του αέρα και του νερού, ενώ παράλληλα θέσπισε και µια σειρά νοµικών µέτρων προστασίας του περιβάλλοντος από βλαβερές χηµικές ουσίες και απόβλητα. Στο έκτο πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον που συντάχθηκε το 2001, θέτονται στόχοι για τα επόµενα δέκα χρόνια σε τοµείς όπως η αντιµετώπιση των κλιµατικών αλλαγών, η προστασία της άγριας ζωής, η αντιµετώπιση θεµάτων σχετικά µε το περιβάλλον και την υγεία, η διατήρηση των πόρων και η διαχείριση των αποβλήτων. Για την κλιµατική αλλαγή αναφέρετε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωτοπορεί στην µείωση των εκποµπών αναθεωρώντας τις πολιτικές για τις µεταφορές, τα ενεργειακά συστήµατα και την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης των επιχειρήσεων κατά τουλάχιστον 1% ετησίως. Παράλληλα υποστηρίζετε ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα για την προστασία του εδάφους και των δασών που ενεργούν ως «συλλέκτες» οι οποίοι απορροφούν το CO 2 από την ατµόσφαιρα. Επίσης, γίνετε λόγος για προσπάθειες προσαρµογής των υποδοµών στην (µέχρι κάποιο βαθµό) αναπόφευκτη κλιµατική µεταβολή. Τέλος για την επίτευξη της µείωσης των εκποµπών δεσµεύετε να εφαρµόσει το Πρωτόκολλο του Κιότο, να θέσει στόχους για την µείωση των συγκεντρώσεων των αερίων σε βασικούς οικονοµικούς τοµείς, να καθιερώσει ένα «συναλλακτικό» σύστηµα για τις εκποµπές µέσα στην ευρωπαϊκή οικογένεια µέχρι το 2005, να στηρίξει τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και να προετοιµάσει κατάλληλα τα κράτη µέλη για τις συνέπειες των κλιµατικών µεταβολών.

2.4. Γιοχάνεσµπουργκ Μετά την συνδιάσκεψη του Κιότο το 2002 διοργανώθηκε στο Γιοχάνεσµπουργκ της Νότιας Αφρικής η Παγκόσµια Σύνοδος Κορυφής για την Βιώσιµη Ανάπτυξη (WSSD). Αύτη η διάσκεψη ήταν µια σηµαντική παγκόσµια προσπάθεια στην οποία έλαβαν µέρος περίπου 191 χώρες (µέσα σε αυτές και οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και είχε ως κύριο στόχο τη συγκεκριµενοποίηση των περιβαλλοντικών στόχων που καθορίστηκαν στη σύνοδο κορυφής του Ρίο και την συντήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων. Τα κυριότερα αποτελέσµατα που αναφέρονται στην τελική δήλωση και το σχέδιο δράσης αφορούν: τα ύδατα, την ενέργεια, τους φυσικούς πόρούς και την βιοποικιλότητα, την κλιµατική αλλαγή καθώς και άλλους τοµείς. Ποιο συγκεκριµένα για τους φυσικούς πόρους και την βιοποικιλότητα (µέσα σ αυτούς αναφέρονται και οι υγρότοποι) θέτει ως στόχο την ταχεία αντιστροφή της τάσης υποβάθµισης των φυσικών πόρων, µέσω εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών, που θα προστατεύσουν τα οικοσυστήµατα και συνεπάγονται ολοκληρωµένη διαχείριση της γης, των υδάτων και του ζωικού δυναµικού, ενώ επίσης προβλέπει σηµαντική µείωση του ποσοστού της βιολογικής ποικιλότητας µέχρι το 2010. Για την κλιµατική αλλαγή πολλές χώρες ανακοίνωσαν την από µέρους τους επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο ή την πρόοδό τους προς αυτό το στόχο. 2.5. Ransar Το 1971 υπογράφηκε η ιεθνής Σύµβαση Ραµσάρ η παλαιότερη Συνθήκη διακυβερνητικών συµβάσεων για το περιβάλλον. Η Συνθήκη διαπραγµατεύεται την συντήρηση των υγρότοπων µε την δηµιουργία περιοχών ειδικής προστασίας. Κάθε συµβαλλόµενο µέρος οφείλει να προσδιορίσει τους υγροτόπους που θα εντάξει στον κατάλογο Ραµσάρ και να συντάξει µια σειρά ενηµερωτικών δελτίων στα οποία να αναφέρονται αναλυτικά οικολογικά χαρακτηριστικά, στοιχεία χλωρίδας πανίδας, χρήσης γης, την παρούσα οικολογική κατάσταση και τις απειλές που αντιµετωπίζουν οι υγρότοποι. Η Συνθήκη µε τον τρόπο αυτό παρείχε το πλαίσιο για εθνική δράση και διεθνή συνεργασία για τη συντήρηση και την ορθή χρήση των υγρότοπων και των πόρων τους. Υπάρχουν προς το παρόν 114 συµβαλλόµενα µέρη στη Συνθήκη, µε 977 περιοχές υγρότοπων, συµπληρώνοντας συνολικά 71 εκατοµµύριο εκτάρια. Η Ελλάδα από τις πρώτες χώρες που κύρωσε την Συνθήκη (1974) έχει εγγράψει στον κατάλογο της σύµβασης 11 υγρότοπους (θα αναλυθούν παρακάτω).

2.6. Κλιµατική αλλαγή Συνθήκη Ramsar Υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα στοιχεία της Συνθήκης Πλαίσιο και του Πρωτοκόλλου που συνδέονται µε την Συνθήκη για τους υγρότοπους: Α) Χρήση γης, αλλαγή χρήσεων γης και δασονοµία. Β) Η εφαρµογή των άρθρων 4.8-4.9 της Συνθήκης. Γ) Οι µηχανισµοί σύµφωνα µε τα άρθρα 6..12, και 17 του Πρωτοκόλλου του Κιότο. ) Ανάπτυξη και µεταφορά της τεχνολογίας. Α) Το άρθρο 3.3 του Πρωτοκόλλου επιτρέπει τις αναπτυγµένες χώρες (Παράρτηµα I) να χρησιµοποιήσουν την "άµεση αλλαγή χρήσης γης από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως αποδάσωση, αναδάσωση και αλλαγή χρήσης γης από µη δάσος σε δάσος, για να επιτύχει τους περιορισµούς εκποµπών και τις υποχρεώσεις µείωσής των αερίων (QELRC). Στην COP7 (Μαρόκο) αποφασίσθηκε ότι η διαχείριση των εδαφών µπορεί να χρησιµοποιηθεί επίσης για να βοηθήσει στην εκπλήρωση των στόχων. Μετρούµενες οι καθαρές αλλαγές στα αποθέµατα άνθρακα (εκποµπές µείον τις αφαιρέσεις) κατά τη διάρκεια του 1990, πολλαπλασιασµένες επί πέντε, θα αφαιρεθούν από τις καθαρές αλλαγές στα αποθέµατα άνθρακα (εκποµπές µείον τις αφαιρέσεις) κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου εφαρµογής. Οι αφαιρέσεις των αερίων του θερµοκηπίου από τους ταµιευτήρες µετρούνται µε µονάδες αφαίρεσης (RMUs) και είναι έγκυρες µόνο εάν ελεγχθούν οι αφαιρέσεις αυτές από τις ειδικές οµάδες αναθεώρησης. Το άρθρο 3.4 επιτρέπει στα συµβαλλόµενα µέρη να αποφασίσουν ποιους πρόσθετους τρόπους µείωσης των εκποµπών τους θα ακολουθήσουν. Τα παραπάνω άρθρα θα τεθούν σε ισχύ στη δεύτερη περίοδο υποχρεώσεων, αλλά οι χώρες του παραρτήµατος Ι µπορούν να επιλέξουν να τα εφαρµόσουν στην πρώτη περίοδο υποχρέωσης. εν υπάρχει καµία ρητή αναφορά των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων σχετικών µε τους υγρότοπους ή άλλων τύπων οικοσυστηµάτων εκτός των δασών, είτε στο άρθρο 3.3 είτε στο 3.4 του Πρωτοκόλλου. Παρ όλα αυτά στην πέµπτη ιάσκεψη των συµβαλλόµενων µερών COP5 (Βόννη) και την COP6 (Χάγη) της UNFCCC αναγνωρίζεται ο ρόλος των υγρότοπων. Β) Το άρθρο 4.8 καλεί τα συµβαλλόµενα µέρη του παραρτήµατος Ι να καταβάλουν προσπάθειες για την χρηµατοδότηση, την ασφάλεια και τη µεταφορά της τεχνολογίας, για να βοηθήσουν τις αναπτυσσόµενες χώρες να αντεπεξέλθουν στις επιπτώσεις της κλιµατικής µεταβολής ή του οικονοµικού αντίκτυπου της εφαρµογής των µέτρων πρόληψης. Παράλληλα η Συνθήκη µε το άρθρο 4.9 κάνει ειδική αναφορά για τις µικρές χώρες που πλήγονται άµεσα από την κλιµατική αλλαγή, πχ νησιωτικές χώρες, χώρες µε ξηρές ηµιάγονες περιοχές, περιοχές τις οποίες τις επηρεάζουν άµεσα οι υγροτόποι που βρίσκονται στην επικράτεια τους. Σε αυτό το άρθρο η Συνθήκη αναφέρει ότι τα συµβαλλόµενα µέρη πρέπει να λάβουν υπόψη τους, όσον αφορά τη χρηµατοδότηση και τη µεταφορά της τεχνολογίας, τις συγκεκριµένες ανάγκες και τις ειδικές καταστάσεις των λιγότερων αναπτυγµένων χωρών,

συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που κατέχουν υγρότοπους. Ειδική αναφορά για αυτές τις χώρες έγινε και στο COP4 (Μπουένος Άιρες). Επίσης τα άρθρα 2.3 και 3.14 του Πρωτοκόλλου ζητούν από τα συµβαλλόµενα µέρη του παραρτήµατος Ι, να εφαρµόσουν τις πολιτικές και τα µέτρα, καθώς επίσης και τις υποχρεώσεις που προβλέπει το Πρωτόκολλο, µε τρόπο που να ελαχιστοποιούνται τα δυσµενή αποτελέσµατα της κλιµατικής µεταβολής και τις επιδράσεις της καταστολής, όπως οι επιδράσεις στο διεθνές εµπόριο, και στους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς τοµείς. Γ) Το Πρωτόκολλο του Κιότο καθιερώνει και µηχανισµούς για να διευκολύνει την εφαρµογή του στις αναπτυγµένες χώρες (παράρτηµα I) ώστε να επιτύχουν τις υποχρεώσεις τους και να µειώσουν τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Αυτές µε εξειδίκευση στους υγρότοπους είναι: διεθνείς εµπορικές συναλλαγές εκποµπών (άρθρο17), κοινή εφαρµογή µεταξύ των ανεπτυγµένων χωρών (άρθρο 6) και ο καθαρός µηχανισµός ανάπτυξης (άρθρο 6 άρθρου 12). Εδώ το Πρωτόκολλο αναφέρει ξεκάθαρα ότι οι συµβαλλόµενες χώρες µπορούν να αναλάβουν προγράµµατα που στοχεύουν στη µείωση των εκποµπών ή την ενίσχυση αφαίρεσης εκποµπών µε την αλλαγή χρήσης γης και διαχείριση δασών. Παρ όλα αυτά, το πεδίο τέτοιων δραστηριοτήτων δεν έχει αποφασιστεί ακόµα. εν διευκρινίζεται πλήρως από το Πρωτόκολλο ο ρόλος των δραστηριοτήτων της αλλαγής χρήσης γης και διαχείρισης δασών καθώς επίσης και το ρόλο οποιωνδήποτε άλλων επιλογών /στρατηγικής µετριασµού. Στις COP4 (Μπουένος Άιρες), COP6 (Χάγη) UNFCCC στα ζητήµατα σχετικά µε τους υγρότοπους εξετάζετε η αποτελεσµατικότητα αλλαγής κλίµατος, η προσαρµοστικότητα τους και η µεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών οφελών. ) Το άρθρο 5 της Συνθήκης Πλαίσιο ζητά από τις αναπτυγµένες χώρες να προωθήσουν, να διευκολύνουν και να χρηµατοδοτήσουν περιβαλλοντικές τεχνολογίες στις αναπτυσσόµενες χώρες, για να επιτύχουν τους στόχους της Συνθήκης. Έτσι καθιερώθηκαν περιφερειακές συνεδριάσεις για να εξεταστούν ζητήµατα που απασχολούν τις αναπτυσσόµενες χώρες σχετικά µε την ανάπτυξη και µεταφορά της τεχνολογίας. Τα συµβαλλόµενα µέρη του παραρτήµατος I βοηθούν τις αναπτυσσόµενες χώρες να επιτύχουν βιώσιµη διαχείριση, συντήρηση και αύξηση των ταµιευτήρων και των αποθηκών συµπεριλαµβανοµένων των δασών, των ωκεανών, των υγρότοπων καθώς και άλλα οικοσυστήµατα.

3. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ Οι υγρότοποι ως πηγές, βιολογικής, πολιτιστικής και οικονοµικής ποικιλότητας είναι µεταξύ των σηµαντικότερων φυσικών πόρων στη γη. Ως οικοσυστήµατα «µετάβασης» ανήκουν στα ποιο ενδιαφέροντα και στα ποιο παραγωγικά οικοσυστήµατα του πλανήτη γι αυτό και είναι από τις πρώτες περιοχές που χρησιµοποίησαν για κατοικία οι άνθρωποι. Πολλοί σπουδαίοι πολιτισµοί της αρχαιότητας αναπτύχθηκαν κοντά σε υγρότοπους, µιας και το πόσιµό νερό, τα πλούσια αλιεύµατα, το έφορο έδαφος και το ηπιότερο κλίµα ευνοούσαν την ανάπτυξη. Στην αρχαία Ελλάδα άλλωστε, τους προσέδιδαν θεϊκές ιδιότητες θεοποιώντας τα ρέοντα ύδατα και έχοντας ως κατοικίες των νυµφών τους υγρότοπους. Τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να αναγνωρίζετε η αξία των υγρότοπων και έγιναν τα πρώτα βήµατα χάραξης στρατηγικής για την διατήρησή τους. Έτσι βλέπουµε να έχει προσδιοριστεί η συντήρηση και η διαχείριση των υγρότοπων ως τοµέας προτεραιότητας σε διεθνείς συµβάσεις, καθώς και σε περιφερειακές πολιτικές. Παρ όλα αυτά πολλοί φυσικοί υγρότοποι και τα είδη που διαβιούν σ αυτούς, συνεχίζουν να απειλούνται ή να υποβιβάζονται µε ποικίλες ανθρώπινες ενέργειες, άµεσες και έµµεσες. Η αύξηση των αναγκών για καλλιεργούµενη γη, οι συνεχείς αντλήσεις υδάτων αλλά και η τουριστική ανάπτυξη υποβάθµισε ή και σε πολλές περιπτώσεις αποξήρανε υγροτόπους. Με βάση τα παραπάνω αναπτύχθηκε ένα καινούργιο κίνηµα προστασίας και µελέτης των οικολογικών λειτουργιών των υγροτόπων µε πρωτοπόρους διεθνείς οργανισµούς όπως ο Ramsar και ο interwet. 3.1. Ορισµός Ως υγρότοποι συνήθως χαρακτηρίζονται περιοχές όπως βάλτοι, έλη, τέλµατα, βούρκοι κτλ Εάν και αυτός ο ορισµός περιλαµβάνει εδαφικούς τύπους, που κατακλύζονται ή είναι κορεσµένοι µε επιφανειακό ή υπόγειο νερό µονίµως ή περιστασιακά, έχει επικρατήσει να χαρακτηρίζονται υγρότοποι όχι µόνο βάση του εδάφους αλλά και την παρουσία χαρακτηριστικής υδροφυτικής βλάστησης. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει νοµικά κατοχυρωµένος ορισµός εκτός εκείνου της συµβάσεως Ramsar. Ο ορισµός που υιοθετήθηκε είναι ο εξής: «Οι υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούµενες από έλη (marshes), από µη αποκλειστικώς οµβροδίαιτα έλη µε τυρφώδες υπόστρωµα (fen) από τυρφώδεις γαίες (peatland) ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι µονίµως ή προσωρινώς κατακλυζόµενες µε νερό, το οποίο είναι στάσιµο ή ρέον, γλυκό, υφάλµυρο ή αλµυρό. Οι περιοχές αυτές επίσης περιλαµβάνουν και εκείνες που καλύπτονται µε

θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη παλίρροια δεν υπερβαίνει τα έξι µέτρα». (Ramsar, 1971) Η Σύµβαση αναφέρει ότι στους υγροτόπους µπορεί να περιλαµβάνονται και «οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που συνορεύουν µε υγροτόπους ή µε νησιά ή µε θαλάσσιες υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες µεν από έξι µέτρα κατά τη παλίρροια, αλλά βρίσκονται µέσα στα όρια του υγροτόπου όπως αυτός καθορίζεται παραπάνω». Επεκτείνοντας αυτών των ορισµό περιλαµβάνονται και τεχνητοί υγρότοποι όπως υδατοκαλλιέργειες, ορυζώνες, αλυκές, αρδευτικά κανάλια και αγροτικές δεξαµενές (Ramsar, 1998). 3.2. Ταξινόµηση υγρότοπων Το σύστηµα ταξινόµησης είναι µια ουσιαστική προϋπόθεση για τη µελέτη των υγρότοπων. Επί πρόσθετα ως «ενδιάµεσα» οικοσυστήµατα, έχουν πρόσθετες και ειδικές απαιτήσεις σε διαχείριση και προστασία, γι αυτό και έχουν αναπτυχθεί από διάφορους οργανισµούς συστήµατα ταξινόµησης. Το σύστηµα ταξινόµησης Ramsar (Ramsar, 1997) έχει επιτύχει µια σφαιρική απεικόνιση και χρησιµοποιείται από περισσότερες από εκατό συµβαλλόµενες χώρες της Συνθήκη. Η ταξινόµηση Ramsar υιοθετήθηκε σε συνδιάσκεψη των συµβαλλόµενων µερών το 1990. Αυτό το σύστηµα διαιρεί τους υγροτόπους σε τρεις κύριες κατηγορίες: θαλάσσιοι και παράκτιοι υγρότοποι, εσωτερικοί υγρότοποι και τεχνητοί υγρότοποι. Οι κατηγορίες αυτές έχουν και περαιτέρω υποδιαιρέσεις, τις οποίες µπορούµε να διακρίνουµε στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 3.2.1). Η ταξινόµηση Ramsar ενώ αναπτύχθηκε αρχικά σαν ένα απλό εργαλείο για τις περιοχές Ramsar, εξελίχθηκε στην πορεία ως ένα ευρύ για τον προσδιορισµό των κύριων βιότοπων και για να παρέχει τις βάσεις για τη χαρτογράφηση και τη σύγκριση των εννοιών και των όρων ανάµεσα στα συµβαλλόµενα µέρη. Θαλάσσιοι/παράκτιοι υγρότοποι A Μόνιµα ρηχά θαλάσσια ύδατα, λιγότερο από έξι µέτρα βάθους µε άµπωτη περιλαµβάνει τους κόλπους και τα στενά της θάλασσας. B Θαλάσσιες υποπαλιρροιακές υδρόβιες στρωµνές, C D E Κοραλλιογενείς ύφαλοι. Βραχώδεις θαλάσσιες ακτές περιλαµβάνει παράκτια νησιά, απότοµους βράχους. Αµµώδεις, χαλικώδεις και κροκαλώδεις ακτές, περιλαµβάνει οβελούς, αµµώδη

νησάκια και αµµόλοφους. F G H I Εκβολικά ύδατα, τα µόνιµα ύδατα των εκβολών και τα εκβολικά συστήµατα του δέλτα ιπαλιρροιακά ιλυώδη, αµµώδη και αλατούχα επίπεδα. ιπαλιρροιακά έλη, περιλαµβάνει αλµυρά έλη, αλµυρά λιβάδια και παλιρροιακά υφάλµυρα και γλυκού νερού έλη. ιπαλιρροιακοί δασικοί υγρότοποι. J Παράκτιες υφάλµυρες/αλατούχες λιµνοθάλασσες µε τουλάχιστον µια στενή σύνδεση µε τη θάλασσα. K Παράκτιες γλυκού νερού λιµνοθάλασσες περιλαµβάνει τα δέλτα του γλυκού νερού στις λιµνοθάλασσες Zk(a) Καρστικά και άλλα υπόγεια υδρολογικά συστήµατα, θαλάσσια/παράκτια Εσωτερικοί υγρότοποι L Μόνιµα εσωτερικά δέλτα. M N O P Q R Sp Ss Tp Ts U Va Vt W Μόνιµο ποταµοί/ ρεύµατα/κολπίσκοι, περιλαµβάνει και τους καταρράκτες. Εποχιακοί/περιοδικοί/ανώµαλοι ποταµοί/ ρεύµατα/ κολπίσκοι. Μόνιµες γλυκού νερού λίµνες (πάνω από 8 εκτάρια) Εποχιακές/περιοδικές λίµνες γλυκού νερού, περιλαµβάνει και τις κοίτες πληµµύρων Μόνιµες αλµυρές/υφάλµυρες/αλκαλικές λίµνες. Εποχιακές/περιοδικές λίµνες. αλµυρές/υφάλµυρες/αλκαλικές λίµνες και επίπεδα Μόνιµες αλµυρές/υφαλµυρές/αλκαλικές λίµνες και έλη. Εποχιακά/περιοδικά έλη αλµυρές/υφαλµυρές/αλκαλικές λίµνες και έλη. Μόνιµες λίµνες γλυκού νερού και έλη, λίµνες (κάτω από 8 εκτάρια), έλη και λίµνες των οποίων ο πυθµένας αποτελείτε από ανόργανα υλικά και µε υπερυδατική βλάστηση. Εποχιακές/περιοδικές λίµνες γλυκού νερού και έλη των οποίων ο πυθµένας αποτελείτε από ανόργανα υλικά. Μη-δασικές τυρφώδεις περιοχές, θαµνώδης ή ανοικτά έλη. Αλπικοί υγρότοποι, περιλαµβάνει αλπικά λιβάδια, προσωρινά ύδατα από το λιώσιµο του χιονιού. Υγρότοποι Τούνδρας, περιλαµβάνει λίµνες τις Τούνδρας και προσωρινά ύδατα από το λιώσιµο του χιονιού. θαµνώδης υγρότοποι, θαµνώδη έλη του γλυκού νερού

Xf Xp Y Zg Zk(b) ενδρώδεις υγρότοποι του γλυκού νερού, περιλαµβάνει τα δάση των ελών γλυκού νερού, εποχιακά πληµµυρισµένα δάση, δασώδη έλη σε ανόργανα χώµατα. ασωµένες τυρφώδεις γαίες, δάση σε τυρφώδεις έλη. Πηγές γλυκού νερού, οάσεις Γεωθερµικοί υγρότοποι Καρστικά και άλλα υπόγεια υδρολογικά συστήµατα, εσωτερικά Τεχνητοί υγρότοποι 1 Λίµνες υδατοκαλλιέργειας 2 Λίµνες περιλαµβάνει τις αγροτικές λίµνες, λίµνες αποθήκευσης, µικρές δεξαµενές (κάτω από 8 εκτάρια). 3 Αρδευόµενα γεωργικά εδάφη, περιλαµβάνει κανάλια άρδευσης και τους ορυζώνες. 4 Εποχιακός πληµµυρισµένα γεωργικά εδάφη 5 Αλατούχες περιοχές, εκµετάλλευση αλατιού, τηγάνια αλυκών, αλυκές 6 Περιοχές αποθήκευσης ύδατος, δεξαµενές/φράγµατα (πάνω από 8 εκτάρια). 7 Υγρότοποι από εκσκαφές σε λατοµεία και ορυχεία 8 Περιοχές επεξεργασίας απόβλητων, λύµατα αγροκτηµάτων, λεκάνες οξείδωσης, κ.λπ. 9 Κανάλια και κανάλια αποξηράνσεων, τάφροι. Zk(c) Καρστικά και άλλα υπόγεια υδρολογικά συστήµατα, τεχνητά Πίνακας 3.2.1: Ταξινόµηση υγρότοπων 3.3. Λειτουργίες των υγρότοπων * Οι υγρότοποι επιτελούν διάφορες σηµαντικές λειτουργίες, από τις οποίες απορρέουν σηµαντικές αξίες για τον άνθρωπο. Οι λειτουργίες που επιτελούν οι υγρότοποι είναι οι παρακάτω: 1. Ο εµπλουτισµός των υπογείων υδροφορέων. O εµπλουτισµός γίνεται µε την κίνηση του νερού από τον υγρότοπο προς τα πορώδη υπόγεια πετρώµατα, τους υδροφορείς. Το αν και κατά πόσο ένας υγρότοπος επιτελεί αυτή τη λειτουργία εξαρτάται από διάφορους γεωλογικούς και υδρολογικούς παράγοντες. Οι υγρότοποι µε αδιαπέραστο έδαφος ή ίζηµα αποτελούν συλλέκτες και όχι τροφοδότες νερού. 2. Η τροποποίηση των πληµµυρικών φαινοµένων. * www.water.ncsu.edu/watershedss/info/wetlands

Οι υγρότοποι µεταβάλλουν τα πληµµυρικά φαινόµενα µε την λειτουργία της αποθήκευσης του νερού των πληµµυρών και την απόδοση του σταδιακά, µε αποτέλεσµα τη µείωση της αιχµής της πληµµύρας. Άλλοι τρόποι είναι η διοχέτευση µέρους του πληµµυρικού νερού προς τα υπόγεια στρώµατα, η εξασφάλιση µεγάλης επιφάνειας ρηχού νερού που διευκολύνει την εξάτµιση και πιθανώς η διαπνοή των υδρόβιων υπερυδατικών µακροφύτων. Επιπρόσθετα, η παρόχθια υγροτοπική βλάστηση επιβραδύνει τη ροή του νερού από τα ανάντη προς τον υγρότοπο και από τον υγρότοπο προς τα κατάντη. 3. Η παγίδευση των ιζηµάτων. Τα υλικά που παρασύρει το νερό της βροχής από τη λεκάνη απορροής µεταφέρονται µέσω των ποταµών, αιχµαλωτίζονται και εναποτίθενται στους υγρότοπους. Αυτά τα υλικά είναι κυρίως σωµατίδια εδάφους και οργανικής ύλης µη εδαφικής προέλευσης. 4. Η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα. Οι υγρότοποι είναι ταυτόχρονα µέρος των υδάτινων και των χερσαίων οικοσυστηµάτων, έτσι συγκαταλέγονται στους σηµαντικότερους παράγοντες ρύθµισης της περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα. Οπότε, οι υγρότοποι µπορούν να απορροφήσουν µεγάλη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα από την ατµόσφαιρα. 5. Η αποθήκευση και η ελευθέρωση θερµότητας. Οι υγρότοποι είναι σηµαντικοί ρυθµιστές της θερµοκρασίας των παράκτιων περιοχών τους. Αυτό σηµαίνει µικρότερα εύροι θερµοκρασίας ηµέρας-νύχτας και εποχικά σε σχέση µε άλλες περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση από υγρότοπους. 6. Η δέσµευση της ηλιακής ακτινοβολίας και η στήριξη των τροφικών αλυσίδων. Τα διάφορα φυτά και δέντρα που βρίσκονται στους υγρότοπους δεσµεύουν ηλιακή ενέργεια και διοξείδιο του άνθρακα. Ιδιαίτερης σηµασίας λειτουργία των υδρόβιων φυτών είναι ο εµπλουτισµός του εδάφους ή του ιζήµατος µε το οξυγόνο της ατµόσφαιρας. Τέλος, σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζει η βλάστηση των υγρότοπων, καθώς παρέχει στους ετερότροφους οργανισµούς όχι µόνο τροφή αλλά και ποικίλα ενδιαιτήµατα για αναπαραγωγή, φώλιασµα, ανάπαυση και καταφύγιο. Έτσι, οι υγρότοποι σχηµατίζουν πολύπλοκα τροφικά πλέγµατα µε υψηλή βιολογική ποικιλότητα.

3.4. Οι αξίες και οι χρήσεις των υγρότοπων * Οι αξίες των υγρότοπων είναι ποικίλες και µπορούν να απαριθµηθούν στις ακόλουθες: 1. Βιολογική ποικιλότητα. Η βιολογική ποικιλότητα είναι απαραίτητη γιατί από αυτή εξαρτώνται πολλές οικολογικές διεργασίες και συστήµατα που στηρίζουν τη ζωή. Με την µείωση της βιολογικής ποικιλότητας ελαττώνεται η προσαρµοστική ικανότητα των συστηµάτων και άρα φθίνει το δυναµικό προσαρµογής. Αποτέλεσµα, η µη αντιµετώπιση των αυξανόµενων περιβαλλοντικών καταπονήσεων. Επίσης η προστασία της βιοποικιλότητας συνδέεται και µε ιατρικούς (φαρµακολογία), ερευνητικούς (γενετική βελτίωση φυτών) σκοπούς, ενώ χρησιµοποιούνται και σαν αποτελεσµατικοί οικολογικοί ενδείκτες της κατάστασης των οικοσυστηµάτων. 2. Αποθήκευση αρδευτικού νερού. Οι περισσότεροι υγρότοποι, φυσικοί ή τεχνητοί, χρησιµοποιούνται έως ένα βαθµό για αρδευτικούς λόγους. Στις φυσικές λίµνες το νερό διοχετεύεται σε αρδευτικά δίκτυα. Οι τεχνητοί υγρότοποι, οι οποίοι δηµιουργούνται µε κατασκευή φραγµάτων σε ποταµούς ή χείµαρρους, χρησιµοποιούνται για αποθήκευση αρδευτικού νερού ή και για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι επιπτώσεις αυτών είναι η αλλοίωση της σύνθεση της ιχθυοπανίδας και της αφθονίας των ειδών. Η συγκράτηση ιζηµάτων από τις λίµνες που δηµιουργήθηκαν από την κατασκευή φραγµάτων αλλοιώνει τις φυσικές λειτουργίες του δέλτα του ποταµού και µειώνει την παραγωγή θαλάσσιων αλιευµάτων. Επιπλέον, η αποξήρανση υγρότοπων µπορεί να προκαλέσει µερική εξάντληση των υπογείων υδροφορέων που χρησιµοποιούνται ως πηγή πόσιµου ή αρδευτικού νερού ή να υποβαθµίσει την ποιότητα των νερών στις περιπτώσεις που οι υδροφορείς γειτνιάζουν µε θάλασσες. 3. Αποθήκευση πόσιµου νερού. Αν και η χρήση επιφανειακών νερών (ποταµών, λιµνών) για ύδρευση δεν ενδείκνυται, λόγο κακής ποιότητας, εντούτοις χρησιµοποιούνται όταν υπάρχει έλλειψη υπόγειων νερών. Ενώ έµµεσα οι υγρότοποι συµβάλουν στην τροφοδότηση πόσιµου νερού µε την διατήρηση των µεγάλων σε βαθών υδροφόρων. 4. Παραγωγή αλιευµάτων. Η ιχθυοπονική αξία ενός υγρότοπου εξαρτάται από το µέγεθος και την πολυπλοκότητα του τροφικού πλέγµατος, τη µορφοµετρία, το κλίµα και την τροφική κατάσταση του υδάτινου οικοσυστήµατος. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις προκειµένου να αποκτήσει ένας υγρότοπος ικανοποιητικούς πληθυσµούς ψαριών είναι η επάρκεια χώρων αναπαραγωγής, η ύπαρξη περιοχών που να προσφέρουν προστασία κατά τη διαχείµανση και * www.water.ncsu.edu/watershedss/info/wetlands

η ελευθερία µετακινήσεως ολόκληρο το έτος. Τέλος οι εντατικές υδατοκαλλιέργειες µεγάλης κλίµακας σε φυσικούς υγρότοπους µπορεί να υποβαθµίσουν το υδάτινο οικοσύστηµα και να καταστρέψουν την παρόχθια ζώνη. 5. Βόσκηση αγροτικών ζώων. Η βλάστηση των υγρολίβαδων, των παρόχθιων δασών και των παρόχθιων θαµνώνων είναι ιδιαίτερα πολύτιµη σε σύγκριση µε τη βλάστηση των χερσαίων λιβαδιών τα οποία δεν έχουν επαρκή εδαφική υγρασία το καλοκαίρι. Οι βοσκόµενες περιοχές χωρίζονται στις παρόχθιες και στις υπερόχθιες. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα λιβάδια των υγρότοπων κατά κανόνα υπερβόσκονται κάτι που µπορεί να µειώσει την αξία των λιβαδιών αυτών αλλοιώνοντας τη σύνθεση των ειδών. 6. Προστασία από πληµµύρες. Οι υγρότοποι µπορούν να προσφέρουν προστασία κατοικηµένων και γεωργικών περιοχών από τα πληµµυρικά φαινόµενα, καθώς αµβλύνουν τις πληµµυρικές αιχµές και αποθηκεύουν ποσότητες πληµµυρικού νερού. 7. Βελτίωση της ποιότητας του νερού. Τα ιζήµατα που παγιδεύει ο υγρότοπος πολλές φορές είναι ρυπογόνα. Με πολύπλοκες φυσικές διεργασίες, στις οποίες η υδρόβια βλάστηση παίζει σηµαντικό ρόλο, ο υγρότοπος µπορεί να κατακρατήσει και να αποµακρύνει ορισµένες ποσότητες ρύπων. 8. Αναψυχή. Οι υγρότοποι προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για παθητική και για ενεργητική αναψυχή. Η παθητική αναψυχή περιλαµβάνει κυρίως την παρατήρηση του τοπίου, ενώ η ενεργητική περιλαµβάνει διάφορα αθλήµατα. 9. Πολιτισµός. Η πολιτιστική αξία των υγρότοπων ελάχιστα έχει αναλυθεί εώς σήµερα, αν και υπάρχουν αναφορές στους υγρότοπους στη µυθολογία και σε κλασσικά κείµενα. 10. Προστασία από τις επιπτώσεις του ανθρωπογενούς φαινοµένου του θερµοκηπίου Τα µεγάλα ποσά αερίων του θερµοκηπίου δεσµεύονται από τη βλάστηση, από τα πετρώµατα και ιδίως από την υδρόσφαιρα, η οποία είναι ο κύριος ρυθµιστής της περιεκτικότητας του διοξειδίου του άνθρακα της ατµόσφαιρας. Το σπουδαιότερο µέτρο έναντι των προαναφερθέντων είναι ο περιορισµός των καύσεων σε παγκόσµια κλίµακα καθώς επίσης και η διατήρηση των φυσικών λειτουργιών των οικοσυστηµάτων µέρος των οποίων αποτελούν και οι υγρότοποι. 11. Βελτίωση του µικροκλίµατος. Χαρακτηριστικό στοιχείο των υγρότοπων είναι η θερµορυθµιστική λειτουργία τους, η οποία ωφελεί άµεσα και έµµεσα την γύρω περιοχή. Άµεσα γιατί απουσιάζουν ή σπανίζουν οι παγωνιές και τα χιόνια το χειµώνα και έµµεσα γιατί διευρύνεται η αυξητική περίοδος των φυτών, µειώνονται οι κίνδυνοι ζηµιών στα καλλιεργούµενα φυτά και είναι δυνατή η

καλλιέργεια περισσότερων ειδών και ποικιλιών. Αντίστοιχα, ωφέλειες υπάρχουν και στην κτηνοτροφία. 12. Επιστηµονική έρευνα και εκπαίδευση. Οι υγρότοποι εκτός της πληθώρας των αξιών που προσφέρουν αποτελούν και ελκυστικοί χώροι για έρευνα και εκπαίδευση, εξαιτίας της ποικιλότητας του βιοτόπου, της βιοκοινότητας και του τοπίου. 13. Κυνήγι. Οι υγρότοποι χαρακτηρίζονται από την πολύ πλούσια άγρια πανίδα, η οποία περιλαµβάνει πολλά είδη, ιδίως πουλιών, που θεωρούνται θηράµατα.

4. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ RAMSAR ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α * 4.1. έλτα Έβρου Περιοχή: έλτα Έβρου Ηµεροµηνία προσδιορισµού: 21/08/1975 Συντεταγµένες: 40 50'N 026 04'E Ανύψωση: -1 to 1 m Έκταση: 9,267 ha Τύποι υγρότοπου: F, A, H, J, K, M, P, Tp, Ts, 1, 6, 9 (απαριθµηµένοι κατά σειρά κυριαρχίας) Ο ποταµός Έβρος µε µήκος 530 χιλιοµέτρων είναι ο µεγαλύτερος σε µήκος ποταµός της Βαλκανικής χερσονήσου. Από αυτά τα 520 χιλιόµετρα, τα 204 ανήκουν σε ελληνικό έδαφος. Ο ποταµός χύνεται στο Αιγαίο πέλαγος δηµιουργώντας ένα εξαιρετικά εκτενές δέλτα. Η συνολική έκταση του δέλτα αυτού είναι περίπου 200.000 στρέµµατα, εκ των οποίων τα 150.000 βρίσκονται στην Ελλάδα. Τα 80.000 απ' αυτά αποτελούν την έκταση η οποία έχει ενταχθεί στη Σύµβαση Ραµσάρ. Το καλοκαίρι η ροή του ποταµού είναι µειωµένη και τα θαλάσσια νερά διεισδύουν στην κοίτη του ποταµού, εισχωρώντας αρκετά µέσα στην ξηρά, µε αποτέλεσµα να παρουσιάζονται ποικιλόµορφες ακτές, µικρές νησίδες, λιµνοθάλασσες, έλη, αµµοθίνες και διάφοροι άλλοι σχηµατισµοί, οι οποίοι µαρτυρούν ένα διαρκώς µεταβαλλόµενο σύστηµα. Η θέση του έλτα του Έβρου ως προς τον άξονα µετανάστευσης των αποδηµητικών πτηνών, το ήπιο κλίµα και η µέχρι πριν λίγα χρόνια σχετική αποµόνωση της περιοχής, είναι οι παράγοντες στους οποίους οφείλεται η µεγάλη βιοποικιλότητα που παρουσιάζει σήµερα το έλτα. Από άποψη βλάστησης έχουν καταγραφεί συνολικά περισσότερα από 350 φυτικά είδη. Ιδιαίτερη επισήµανση θα πρέπει να γίνει στο άνω τµήµα του έλτα το οποίο επηρεάζεται κυρίως από το γλυκό νερό και αναπτύσσει δενδρώδη βλάστηση, σχηµατίζοντας ζώνη παραποτάµιου δάσους από υδρόφιλα είδη. Στον ποταµό και στο έλτα απαντώνται επίσης 45 διαφορετικά είδη ψαριών, από τα οποία άλλα είναι γλυκών νερών και άλλα θαλασσινά. Επίσης έχουν καταγραφεί 7 είδη αµφιβίων και 21 είδη ερπετών, ενώ οι εκτιµήσεις αναφέρουν ότι τα είδη θηλαστικών που ζουν στην ευρύτερη περιοχή ξεπερνούν τα 40. Το σηµαντικότερο όµως τµήµα του έλτα του Έβρου είναι αναµφίβολα η ορνιθοπανίδα που φιλοξενεί: έχουν καταµετρηθεί 304 είδη πουλιών σε σύνολο 408 ειδών που υπάρχουν στην Ελλάδα γενικά, αποτελώντας έτσι ένα σηµείο µε ορνιθολογικό πλούτο ο οποίος µόνο µε λίγους υγρότοπους συγκρίνεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το έλτα του Έβρου δεν χρησιµεύει µόνο ως σταθµός διαχείµασης ή ενδιάµεσος σταθµός µεταναστευτικών * Wetlands International: A Directory of Wetlands of International Importance