Το «Ορεινό Τρίγωνο» της Ηπείρου: Κονιτσοχώρια Ζαγοροχώρια Τζουμερκοχώρια - Μέτσοβο

Περιεχόμενα Το «Ορεινό Τρίγωνο» της Ηπείρου: Κονιτσοχώρια Ζαγοροχώρια Τζουμερκοχώρια - Μέτσοβο Λαφαζάνη Πέρυ Λέκτορας Α.Π.Θ., Τ.Θ. 439, 54124 Θεσσαλονίκη, lafazani@topo.auth.gr, Τηλ. 2310/996144, Fax 2310/996415 Περίληψη Οι ορεινοί όγκοι της Ηπείρου, μιας κατ εξοχήν ορεινής γεωγραφικής περιοχής, είναι συνώνυμοι των οικισμών που εδρεύουν στις πλαγιές των βουνών του Σμόλικα, της Τύμφης, του Μιτσικέλι, των Τζουμέρκων, του Λάκμου. Το γεωγραφικό ανάγλυφο και ο ιστορικός χρόνος επέδρασαν στη διαχρονική εξέλιξη του οικιστικού δικτύου αυτών των ορεινών συγκροτημάτων και δημιούργησαν τη σημερινή φυσική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική φυσιογνωμία αυτού του «Ορεινού Τριγώνου». Οι σχέσεις μεταξύ όλων των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των οικιστικών μονάδων ΟΤΑ που απαρτίζουν αυτό το οικιστικό δίκτυο, περιγράφουν τις ομοιότητες και διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των ορεινών συγκροτημάτων. Η γεωγραφική ανάλυση και η χαρτογραφική κατόπτευση, απόρροια ενός αυτοματοποιημένου συστήματος με Περιγραφική και Χαρτογραφική Βάση Δεδομένων, τεκμηριώνουν ποιοτικά και ποσοτικά το μέγεθος του «ευ ζην» για το Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου. Λέξεις κλειδιά: Μεταβλητές, Ιστορικός Χρόνος, Ποιοτική και Ποσοτική Ανάλυση, Χάρτες The «Mountainous Triangle» of Ipirus: Konitsochoria Zagorochoria Tzoymerkochoria - Metsovo Lafazani Pery Lecturer A.U.Th., P.O. Box 439, 54124 Thessaloniki, lafazani@topo.auth.gr, Τel. 2310/996144, Fax 2310/996415 Abstract The mountainous volumes of Ipirus, a virtually mountainous geographic region, are synonymous of settlements that reside in slopes of the mountains Smolika, Timfi, Mitsikeli, Tzoumerka and Lakmos. The geographic relief and the historical time affected in the diachronic development of settlement network of these mountainous groups and created the current natural, social, economic and cultural physiognomy of this "Mountainous Triangle". Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 243

The relations between all the qualitative and quantitative characteristics of residential units local authorities that compose this settlement network, describe resemblances and differences that are observed between the mountainous groups. The geographic analysis and the cartographic reconnaissance, emanation of an automated system with Descriptive and Cartographic database, argue qualitatively and quantitatively the size "welfare" for the Mountainous Triangle of Ipirus. Key words: Variables, historical time, qualitative and quantitative analysis, maps. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Γεωγραφική περιοχή της Ηπείρου με το εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον, την εξαίσια λαϊκή Αρχιτεκτονική, τους θρύλους και τις παραδόσεις της, λειτουργεί είτε ως τουριστικός πόλος είτε ως τόπος προσκυνήματος για Έλληνες και ξένους. Τα χωριά της Κόνιτσας, του Ζαγορίου, των Τζουμέρκων και του Μετσόβου ταυτίζονται με αυτό που υπάρχει στο μυαλό και στην καρδιά ως «Ήπειρος» και, «ποιητική αδεία», αποκαλούμε «Ορεινό Τρίγωνο». (Χάρτης 1) Όμως, πόσο το «ευ ζην» που απολαμβάνει ο ταξιδιώτης και ο περιηγητής σε αυτή την περιοχή, αντανακλά και το «ευ ζην» των κατοίκων της; Το γεωγραφικό ανάγλυφο και ο ιστορικός χρόνος επέδρασαν στη διαχρονική εξέλιξη του οικιστικού δικτύου αυτών των ορεινών συγκροτημάτων και δημιούργησαν τη σημερινή φυσική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική φυσιογνωμία του Ορεινού Τριγώνου. Η γεωγραφική έρευνα που ακολουθεί αυτόν, ακριβώς, τον στόχο έχει: το περιβαλλοντικό «ευ ζην» του Ορεινού Τριγώνου συνδέεται με το βιούμενο «ευ ζην» των κατοίκων του, εάν πράγματι αυτό υπάρχει; Τα διάφορα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των οικιστικών μονάδων ΔΔ/ΟΤΑ 1 που απαρτίζουν αυτό το οικιστικό δίκτυο, περιγράφουν τις ομοιότητες και διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των ορεινών συγκροτημάτων. Προς τούτο, η γεωγραφική ανάλυση των χωρο-χρονικών δεδομένων της περιοχής προσεγγίζεται με δύο τρόπους: ποιοτικά και ποσοτικά. Α. Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 2. Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (ΠΕΔΙΝOΙ, ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ, ΟΡΕΙΝΟΙ) Με τη βοήθεια ενός αυτοματοποιημένου συστήματος, σύμφωνα με το οποίο κάθε οικισμός μιας γεωγραφικής περιοχής παίρνει ένα μοναδικό κωδικό αριθμό που τον ακολουθεί σε όλη τη διάρκεια «ζωής» του, έγινε αναγωγή όλων των εθνικών απογραφών που ανα- 1 ΔΔ: Πρόκειται για τα Δημοτικά και Κοινοτικά Διαμερίσματα του Προγράμματος «Ι. Καποδίστριας» τα οποία ταυτίζονται, συνήθως, με τους ΟΤΑ πριν το 1997 και λαμβάνονται ως γεωγραφική αναφορά. 244 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

φέρονται στην Περιφέρεια της Ηπείρου από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι σήμερα, στην εθνική απογραφή του 2001. Με αυτόν τον τρόπο, είναι δυνατή η ανάγνωση της διαχρονικής εξέλιξης των οικισμών και των ΔΔ/ΟΤΑ αυτής της περιοχής και η εξαγωγή πραγματικών (μη πλασματικών) και τεκμηριωμένων συμπερασμάτων, αναφορικά με τη γεωγραφία της περιοχής, για οποιαδήποτε χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια του 20 ου αι. Από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι σήμερα, έχουν εντοπισθεί στη γεωγραφική περιφέρεια της Ηπείρου, συνολικά, 1.342 οικισμοί. Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ του 2001 το σύνολο των οικισμών ανέρχεται σε 1.093. Μια πρώτη ανάγνωση, σχετικά με την πληθυσμιακή εξέλιξη της Ηπείρου και κατά συνέπεια της δυναμικής που εμφανίζει αυτή μέχρι σήμερα, δίνουν τα μέσα πληθυσμιακά μεγέθη των οικισμών της. Στον Πίνακα 1, καταγράφεται το πλήθος των οικισμών με το αντίστοιχο μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για κάθε νομό και για ολόκληρη την Περιφέρεια από το 1907-13 μέχρι και το 2001. Η μείωση του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους για το σύνολο της Ηπείρου αρχίζει από το 1940 και συνεχίζεται μέχρι και το 1981. Στις επόμενες δύο δεκαετίες παρατηρείται ανάσχεση της πτωτικής τάσης της τάξης του 4,65% για την περίοδο 1981 1990 και 4,25% για την περίοδο 1991 2000. Στον νομό Ιωαννίνων το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος μειώνεται συνεχώς μέχρι και το 1971, ενώ από το 1981 και μετά αυξάνεται συνεχώς. Έτσι, καταγράφεται αύξηση 8,91% για το διάστημα 1981 1990 και 8,25% για την περίοδο 1991 2000. Στους νομούς Θεσπρωτίας και Πρέβεζας μέχρι και το 1981 παρατηρούνται κάποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με την εξέλιξη του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους της Ηπείρου. Όμως, ο μέσος πληθυσμός αυξάνεται και εδώ κατά την εικοσαετία 1981 2000. Έτσι, στον νομό Θεσπρωτίας οι αυξήσεις είναι 6,42% (1981 1990) και 3,11% (1991 2000) και στον νομό Πρέβεζας 4,85% (1981 1990) και 0,52% (1991 2000). Διαφορετική «πορεία» εμφανίζει ο νομός Άρτας. Παρατηρούνται αυξήσεις από το 1940 μέχρι και το 1961, ενώ από το 1971 και μετά το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος μειώνεται συνεχώς. Οι μειώσεις, όπως καταγράφονται, είναι: 9,64% (1971 1980), 3,73% (1981 1990) και 0,40% (1991 2000). Αναφορικά με την προ του 1940 χρονική περίοδο παρατηρούνται τα εξής: Το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των νομών Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων και Πρέβεζας αυξάνεται συνεχώς από το 1920 μέχρι και το 1940. Διαφοροποίηση εμφανίζεται στον νομό Άρτας, όπου το πληθυσμιακό μέγεθος το 1940 παρουσιάζει ισχυρή μείωση κατά 41,95%. Όσον αφορά το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος της Ηπείρου αυτό αυξάνεται κατά 12,54% την περίοδο 1920 1928 και μειώνεται κατά 2,65% την περίοδο 1928-1940. Από τους συνολικά εντοπισμένους 1.342 οικισμούς έχουν προσδιορισθεί ως προς το ανάγλυφο, μόνον, οι 1.315 και αυτό, διότι το υψόμετρο κάθε οικισμού εμφανίζεται στις απογραφές από το 1951 και μετά. Κατά συνέπεια, είναι δυνατός ο προσδιορισμός του υψομέτρου ενός οικισμού εφ όσον αυτός εμπίπτει σε μια από τις ακόλουθες δύο περιπτώσεις: 1. Ο οικισμός καταγράφεται ως κατοικούμενος σε μια, τουλάχιστον, μετά το 1940 εθνική απογραφή. 2. Είναι δυνατή η υπαγωγή του οικισμού που δεν εμφανίζεται σε καμιά μετά το 1940 α- πογραφή, σε ΔΔ/OTA. Τότε, ως υψόμετρο του οικισμού θεωρείται το (μέσο) υψόμετρο του αντίστοιχου ΔΔ/OTA. Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 245

Πίνακας 1: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των οικισμών στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑ- ΦΗΣ 1907 κ 1913 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. ΑΡΤΑΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) 99 144 371 88 702 497,8 391,9 398,1 381,2 408,8 115 166 385 123 789 429,3 302,4 338,2 301,1 338,2 113 163 377 94 747 482,3 311,5 366,9 433,2 380,6 239 153 398 104 894 280,0 370,8 406,2 441,8 370,5 243 150 400 116 909 306,0 315,3 384,4 475,4 363,6 251 162 485 128 1026 335,8 321,8 320,3 475,5 343,7 251 165 489 136 1041 317,5 246,6 275,4 406,3 298,1 279 171 505 139 1094 286,9 241,4 291,7 402,3 296,7 285 172 498 139 1094 276,2 256,9 317,7 421,8 310,5 284 174 495 140 1093 275,1 264,9 343,9 424,0 323,7 Η κατηγοριοποίηση αυτών των 1.315 οικισμών ως προς το υψόμετρο δίνει: 320 πεδινούς οικισμούς (υψόμετρο 200μ) ή 24,3%, 567 ημιορεινούς (201μ υψόμετρο 600μ) ή 43,1% και 428 ορεινούς (υψόμετρο 601μ) ή 32,6%. Όπως φαίνεται, το σύνολο των ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Ηπείρου, από το 1907 έως το 2001, ανέρχεται σε 995 ή 75,7% του συνολικού πλήθους των οικισμών. Για το 2001 το σύνολο αυτό είναι 847 οικισμοί ή 77,7%. (Προφανώς, η διαφοροποίηση των ποσοστών οφείλεται στον μη υψομετρικό εντοπισμό ημιορεινών και, κυρίως, ορεινών οικισμών στις προ του 1940 περιόδους.) 246 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Πίνακας 2: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των πεδινών οικισμών στην κατάσταση της απογραφής του 2001 (* μόνον οι οικισμοί των οποίων το υψόμετρο προσδιορίσθηκε) ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑ- ΦΗΣ Ν. ΑΡΤΑΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩ- ΤΙΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. ΙΩΑΝΝΙ- ΝΩΝ Ν. ΠΡΕΒΕ- ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) 52 60 1 48 161 1907 κ 1913 * 446,8 315,6 154,0 444,7 395,5 56 72 1 75 204 1920 * 450,8 264,4 187,0 341,0 343,3 54 70 1 53 178 1928 * 511,1 278,7 211,0 520,1 420,7 68 61 1 55 185 1940 * 490,1 359,6 263,0 555,1 465,2 1951 1961 1971 1981 1991 2001 69 59 2 57 187 623,8 328,5 353,5 664,3 540,1 73 67 2 66 208 705,4 364,2 353,5 632,8 569,1 78 72 2 75 227 674,0 288,2 298,0 540,3 504,1 82 75 3 78 238 628,3 304,3 182,0 548,3 494,4 85 76 3 79 243 636,8 331,5 177,0 589,6 520,3 84 80 3 79 246 637,0 355,4 161,7 612,8 531,9 Οι Πίνακες 2, 3 και 4 δίνουν, ανά νομό και για ολόκληρη την Ήπειρο, το πλήθος των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών οικισμών με τα αντίστοιχα μέσα πληθυσμιακά μεγέθη από το 1907-13 μέχρι και το 2001. Όπως φαίνεται, στην Περιφέρεια της Ηπείρου ο μέσος πληθυσμός των πεδινών οικισμών για το 2001 ανέρχεται σε 531,9 κατοίκους, των ημιορεινών σε 348,4 κατοίκους και των ορεινών σε 154,5 κατοίκους. Στις αρχές του 20 ου αι. τα αντίστοιχα μεγέθη ήταν: 395,5 κάτοικοι, 374,9 κάτοικοι και 468,8 κάτοικοι. Δηλαδή, σε αυτή τη χρονική περίοδο παρατηρείται μια πληθυσμιακή ισορροπία στην περιοχή που αντανακλά τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συντεταγμένες εκείνης της εποχής. Μάλιστα, αξίζει να τονι- Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 247

σθεί η υπεροχή του πληθυσμιακού μεγέθους των ορεινών οικισμών σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες. Βέβαια, μετά το 1940 ο ορεινός πληθυσμός μειώνεται δραματικά ως αποτέλεσμα, και πάλι, των ιστορικο-πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που επικράτησαν γενικά στη χώρα και ειδικότερα στην περιοχή ενδιαφέροντος. (βλ. και Πίνακες 13, 14) Πίνακας 3: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των ημιορεινών οικισμών στην κατάσταση της απογραφής του 2001 (* μόνον οι οικισμοί των οποίων το υψόμετρο προσδιορίσθηκε) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟ- Ν. ΑΡΤΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΓΡΑΦΗΣ (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) 1907 κ 23 74 140 36 273 1913 * 324,7 432,7 375,2 286,6 374,9 32 83 157 43 315 1920 * 312,6 330,4 367,6 235,2 334,2 33 84 157 37 311 1928 * 338,6 333,3 399,5 308,7 364,3 92 84 166 41 383 1940 * 183,6 366,5 446,5 324,6 352,8 1951 1961 1971 1981 1991 2001 95 83 170 50 398 194,0 320,8 511,2 326,3 372,6 100 88 215 52 455 194,2 301,7 426,9 343,3 342,0 96 87 219 53 455 163,9 223,0 404,7 259,5 302,2 109 90 225 53 477 138,7 198,5 440,7 230,4 302,6 112 89 222 52 475 115,0 206,7 518,2 216,4 331,8 112 88 222 53 475 115,1 196,4 563,7 192,2 348,4 248 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Πίνακας 4: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των ορεινών οικισμών στην κατάσταση της απογραφής του 2001 (* μόνον οι οικισμοί των οποίων το υψόμετρο προσδιορίσθηκε) ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑ- ΦΗΣ Ν. ΑΡΤΑΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩ- ΤΙΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ν. ΙΩΑΝΝΙ- ΝΩΝ Ν. ΠΡΕΒΕ- ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) (οικ / μ.π.μ.) 24 8 209 4 245 1907 κ 1913 * 774,3 632,0 427,4 470,5 468,8 27 8 227 4 266 1920 * 523,1 411,9 318,6 337,0 342,4 26 8 219 4 257 1928 * 604,8 409,0 344,2 432,8 374,0 79 8 231 8 326 1940 * 211,4 501,9 377,8 263,9 337,7 1951 1961 1971 1981 1991 2001 79 8 228 9 324 163,0 161,1 290,1 107,0 250,8 78 7 268 10 363 171,4 167,6 234,5 124,9 216,6 77 6 268 8 359 148,0 88,8 169,6 123,4 162,6 88 6 277 8 379 152,3 97,7 171,8 117,3 165,0 88 7 273 8 376 133,0 85,1 156,1 99,3 148,2 88 6 270 8 372 133,3 63,8 165,2 94,4 154,5 Η σύγκριση των Πινάκων 5 και 6 δείχνει ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού της Η- πείρου συγκεντρώνεται στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς. Έτσι, σύμφωνα με τη γλώσσα των αριθμών, φαίνεται ότι το άθροισμα του ημιορεινού και ορεινού πληθυσμού από το 74,0% του συνολικού, κατά το 1940, μειούμενο συνεχώς φθάνει στο 63,0% του συνολικού, το 2001. Οι λόγοι αυτών των δύο κατηγοριών ως προς τον πεδινό πληθυσμό διαμορφώνονται από 2,8 το 1940, σε 1,7 το 2001. Οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ συνεχόμενων απογραφών για τον ημιορεινό+ορεινό πληθυσμό εμφανίζονται κατά τις περιόδους: περίοδος 1940 1950 4,5 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.)» 1951 1960 3,1»»» 1961 1970 3,3»» Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 249

Οι απώλειες της εικοσαετίας 1951 1970 (6,4 π.μ.) αντανακλούν τις επιπτώσεις από τις επικρατούσες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όπως διαμορφώθηκαν αυτές μετά από ένα παγκόσμιο και ένα εμφύλιο πόλεμο. Η «δεκαετία της μετανάστευσης» κατέχει τα πρωτεία σε αυτή την περίοδο ανασυγκρότησης της χώρας. Ο ορεινός πληθυσμός μειώνεται κατά 3,5% ενώ ο ημιορεινός παραμένει σταθερός. Το αντίστοιχο πλήθος των οικισμών μειώνεται κατά 0,9% και 0,6%. Πίνακας 5: Συμμετοχή των κατηγοριών ανάγλυφου στους οικισμούς της Ηπείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΕΤΟΣ ΠΕΔΙΝΟΙ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 23,7 40,2 36,1 100,0 1920 26,0 40,1 33,9 100,0 1928 23,9 41,7 34,5 100,0 1940 20,7 42,8 36,5 100,0 1951 20,6 43,8 35,6 100,0 1961 20,3 44,3 35,4 100,0 1971 21,8 43,7 34,5 100,0 1981 21,8 43,6 34,6 100,0 1991 22,2 43,4 34,4 100,0 2001 22,5 43,5 34,0 100,0 Πίνακας 6: Συμμετοχή των κατηγοριών ανάγλυφου στον πληθυσμό της Ηπείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΕΤΟΣ ΠΕΔΙΝΟΣ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΣ ΟΡΕΙΝΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 22,7 36,4 40,9 100,0 1920 26,3 39,5 34,2 100,0 1928 26,3 39,9 33,8 100,0 1940 26,0 40,8 33,2 100,0 1951 30,6 44,9 24,6 100,0 1961 33,6 44,1 22,3 100,0 1971 36,9 44,3 18,8 100,0 1981 36,3 44,5 19,3 100,0 1991 37,2 46,4 16,4 100,0 2001 37,0 46,8 16,2 100,0 250 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΠΕΔΙΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΣ + ΟΡΕΙΝΟΣ ΠΛΗΘΥ- ΣΜΟΣ (ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΣ + ΟΡΕΙΝΟΣ) / (%) (%) (ΠΕΔΙΝΟΣ) 1940 26,0 74,0 2,8 1951 30,6 69,5 2,3 1961 33,6 66,4 2,0 1971 36,9 63,1 1,7 1981 36,3 63,8 1,8 1991 37,2 62,8 1,7 2001 37,0 63,0 1,7 Αναλυτικότερα, η συμμετοχή κάθε νομού στις κατηγορίες των οικισμών και του πληθυσμού της Ηπείρου ως προς το ανάγλυφο καταγράφεται στους Πίνακες 7, 8,, 12. Η ανάγνωση των Πινάκων δίνει: Πεδινοί Οικισμοί Πεδινός Πληθυσμός Οι νομοί Θεσπρωτίας και Ιωαννίνων συμμετέχουν με μεγαλύτερα ποσοστά στο σύνολο των πεδινών οικισμών σε σχέση με τη συμμετοχή τους στον συνολικό πεδινό πληθυσμό. Οι λόγοι του πληθυσμού προς τους οικισμούς υπολογίζονται ως: Νομός Θεσπρωτίας 0,7 για το 2001, 0,6 για το 1971 και 0,6 για το 1961 Νομός Ιωαννίνων 0,3 για το 2001, 0,6 για το 1971 και 0,6 για το 1961 Οι νομοί Άρτας και Πρέβεζας έχουν την αντίθετη ακριβώς συμμετοχή: Νομός Άρτας 1,2 για το 2001, 1,3 για το 1971 και 1,2 για το 1961 Νομός Πρέβεζας 1,2 για το 2001, 1,1 για το 1971 και 1,1 για το 1961 Πίνακας 7: Συμμετοχή κάθε νομού στους πεδινούς οικισμούς της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- Ν. ΑΡΤΑΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 32,3 37,3 0,6 29,8 100,0 1920 27,5 35,3 0,5 36,8 100,0 1928 30,3 39,3 0,6 29,8 100,0 1940 36,8 33,0 0,5 29,7 100,0 1951 36,9 31,6 1,1 30,5 100,0 1961 35,1 32,2 1,0 31,7 100,0 1971 34,4 31,7 0,9 33,0 100,0 1981 34,5 31,5 1,3 32,8 100,0 1991 35,0 31,3 1,2 32,5 100,0 2001 34,1 32,5 1,2 32,1 100,0 Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 251

Ο πεδινός πληθυσμός εμφανίζει την ίδια σχεδόν συμπεριφορά στους νομούς Άρτας και Πρέβεζας στους οποίους καταγράφονται οι μεγαλύτερες συμμετοχές στον αντίστοιχο συνολικό της Ηπείρου. Στον νομό Άρτας οι τιμές του λόγου είναι σχεδόν σταθερές από το 1940 και μετά (τιμή λόγου 1,2) με μεγαλύτερες αυτές των ετών 1971 και 1981 (τιμή λόγου 1,3). Οι τιμές λόγου, στον νομό Πρέβεζας, είναι 1,2 (για τα έτη 1940 και 1951), 1,1 (για τα έτη 1961 έως και 1991) και 1,2 (για το έτος 2001). Επίσης, διαπιστώνεται (και εδώ) η μικρότερη συγκέντρωση πεδινού πληθυσμού στους νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας. (Πίνακες 7, 8) Πίνακας 8: Συμμετοχή κάθε νομού στον πεδινό πληθυσμό της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. Ν. ΘΕΣΠΡΩ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΡΤΑΣ ΤΙΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 36,5 29,7 0,2 33,5 100,0 1920 36,0 27,2 0,3 36,5 100,0 1928 36,9 26,1 0,3 36,8 100,0 1940 38,7 25,5 0,3 35,5 100,0 1951 42,6 19,2 0,7 37,5 100,0 1961 43,5 20,6 0,6 35,3 100,0 1971 45,9 18,1 0,5 35,4 100,0 1981 43,8 19,4 0,5 36,3 100,0 1991 42,8 19,9 0,4 36,8 100,0 2001 40,9 21,7 0,4 37,0 100,0 Ημιορεινοί Οικισμοί Ημιορεινός Πληθυσμός Στην κατηγορία του ημιορεινού ανάγλυφου, μόνον ο νομός Θεσπρωτίας έχει την ίδια συμπεριφορά με αυτήν του πεδινού ανάγλυφου. Αναλυτικότερα, οι λόγοι του πληθυσμού προς τους αντίστοιχους οικισμούς διαμορφώνονται ως εξής: Νομός Θεσπρωτίας 0,6 για το 2001, 0,7 για το 1971 και 0,9 για το 1961 Νομός Ιωαννίνων 1,6 για το 2001, 1,3 για το 1971 και 1,2 για το 1961 Νομός Άρτας 0,3 για το 2001, 0,5 για το 1971 και 0,6 για το 1961 Νομός Πρέβεζας 0,6 για το 2001, 0,9 για το 1971 και 1,0 για το 1961 Γίνεται φανερή, και εδώ, η κυριαρχία του ημιορεινού πληθυσμού στον νομό Ιωαννίνων. Eμφανίζει συνεχή αύξηση από το 1940 και μετά, εκτός του 1961 όπου μειώνεται λίγο (τιμές λόγου 1,2 από 1,4 το 1951). Στους υπόλοιπους νομούς μειώνεται συνεχώς. Οι τιμές λόγου στους νομούς Άρτας και Θεσπρωτίας δείχνουν ότι ο μεν πρώτος υπερτερεί στο πλήθος των οικισμών, ο δε δεύτερος υπερέχει στο μέγεθος του πληθυσμού. (Πίνακες 9, 10) 252 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Πίνακας 9: Συμμετοχή κάθε νομού στους ημιορεινούς οικισμούς της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. Ν. ΘΕΣΠΡΩ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΡΤΑΣ ΤΙΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 8,4 27,1 51,3 13,2 100,0 1920 10,2 26,3 49,8 13,7 100,0 1928 10,6 27,0 50,5 11,9 100,0 1940 24,0 21,9 43,3 10,7 100,0 1951 23,9 20,9 42,7 12,6 100,0 1961 22,0 19,3 47,3 11,4 100,0 1971 21,1 19,1 48,1 11,6 100,0 1981 22,9 18,9 47,2 11,1 100,0 1991 23,6 18,7 46,7 10,9 100,0 2001 23,6 18,5 46,7 11,2 100,0 Πίνακας 10: Συμμετοχή κάθε νομού στον ημιορεινό πληθυσμό της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΡΤΑΣ ΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 7,3 31,3 51,3 10,1 100,0 1920 9,5 26,1 54,8 9,6 100,0 1928 9,9 24,7 55,4 10,1 100,0 1940 12,5 22,8 54,9 9,8 100,0 1951 12,4 18,0 58,6 11,0 100,0 1961 12,5 17,1 59,0 11,5 100,0 1971 11,4 14,1 64,5 10,0 100,0 1981 10,5 12,4 68,7 8,5 100,0 1991 8,2 11,7 73,0 7,1 100,0 2001 7,8 10,4 75,6 6,2 100,0 Ορεινοί Οικισμοί Ορεινός Πληθυσμός Σε αυτή την κατηγορία ανάγλυφου η συμπεριφορά των νομών είναι η ακόλουθη: Νομός Θεσπρωτίας 0,4 για το 2001, 0,5 για το 1971 και 0,8 για το 1961 Νομός Ιωαννίνων 1,1 για το 2001, 1,0 για το 1971 και 1,1 για το 1961 Νομός Άρτας 0,9 για το 2001, 0,9 για το 1971 και 0,8 για το 1961 Νομός Πρέβεζας 0,6 για το 2001, 0,8 για το 1971 και 0,6 για το 1961 Παρατηρείται σχεδόν σταθερή συμπεριφορά στον νομό Άρτας από το 1961 και μετά, ενώ μικρότεροι παρουσιάζονται οι λόγοι για τα έτη 1940 και 1951. Σχεδόν σταθερή συ- Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 253

μπεριφορά εμφανίζει και ο νομός Ιωαννίνων από το 1940 μέχρι σήμερα (τιμές λόγου 1,0 και 1,1), με μεγαλύτερη τιμή κατά το 1951 (τιμή λόγου 1,2). Και σε αυτή την κατηγορία ανάγλυφου κυριαρχεί ο νομός Ιωαννίνων ακολουθούμενος από τον νομό Άρτας. (Πίνακες 11, 12) Προκύπτει, λοιπόν, από τα παραπάνω ότι ο κύριος όγκος του ημιορεινού και του ορεινού πληθυσμού της Ηπείρου βρίσκεται, κυρίως, στον νομό Ιωαννίνων και, σε μικρότερες αναλογίες, στους νομούς Άρτας και Θεσπρωτίας. Όσον αφορά στη συγκέντρωση του πεδινού πληθυσμού, την πρώτη θέση κατέχει ο νομός Άρτας ακολουθούμενος από τους νομούς Πρέβεζας και Θεσπρωτίας. Πίνακας 11: Συμμετοχή κάθε νομού στους ορεινούς οικισμούς της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. Ν. ΘΕΣΠΡΩ- Ν. ΙΩΑΝΝΙ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΡΤΑΣ ΤΙΑΣ ΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 9,8 3,3 85,3 1,6 100,0 1920 10,2 3,0 85,3 1,5 100,0 1928 10,1 3,1 85,2 1,6 100,0 1940 24,2 2,5 70,9 2,5 100,0 1951 24,4 2,5 70,4 2,8 100,0 1961 21,5 1,9 73,8 2,8 100,0 1971 21,4 1,7 74,7 2,2 100,0 1981 23,2 1,6 73,1 2,1 100,0 1991 23,4 1,9 72,6 2,1 100,0 2001 23,7 1,6 72,6 2,2 100,0 Πίνακας 12: Συμμετοχή κάθε νομού στον ορεινό πληθυσμό της Ηπείρου, στην κατάσταση της απογραφής του 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΟΣ Ν. Ν. ΘΕΣΠΡΩ- Ν. ΙΩΑΝ- Ν. ΠΡΕΒΕ- ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΑΡΤΑΣ ΤΙΑΣ ΝΙΝΩΝ ΖΑΣ ΗΠΕΙΡΟΣ (%) (%) (%) (%) (%) 1907 κ 1913 16,2 4,4 77,8 1,6 100,0 1920 15,5 3,6 79,4 1,5 100,0 1928 16,4 3,4 78,4 1,8 100,0 1940 15,2 3,6 79,3 1,9 100,0 1951 15,8 1,6 81,4 1,2 100,0 1961 17,0 1,5 79,9 1,6 100,0 1971 19,5 0,9 77,9 1,7 100,0 1981 21,4 0,9 76,1 1,5 100,0 1991 21,0 1,1 76,5 1,4 100,0 2001 20,4 0,7 77,6 1,3 100,0 254 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Στην αναζήτηση της σχέσης μεταξύ πεδινού πληθυσμού από τη μια και ημιορεινού + ορεινού από την άλλη, οι Πίνακες 13 και 14 (επί πλέον των Πινάκων 2, 3, 4) δίνουν την απάντηση. Ο Πίνακας 13 καταγράφει το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για τους πεδινούς οικισμούς (μ.π. μ.π.), το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για τους ημιορεινούς οικισμούς (μ.π.μ.η.), το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για τους ορεινούς οικισμούς (μ.π.μ.ο.) και το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για το σύνολο των οικισμών (μ.π.μ.σ.).. Πίνακας 13: Μέσο πληθυσμιακό μέγεθος πεδινών, ημιορεινών, ορεινών και του συνόλου των οικισμών της Ηπείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΜΕΣΟ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΔΙΝΟΙ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ μ.π.μ.π μ.π.μ.η. μ.π.μ.ο. μ.π.μ.σ. 1907 κ 1913 395,5 374,9 468,8 413,6 1920 343,3 334,2 342,4 339,3 1928 420,7 364,3 374,0 381,1 1940 465,2 352,8 337,7 370,5 1951 540,1 372,6 250,8 363,6 1961 569,1 342,0 216,6 343,7 1971 504,1 302,2 162,6 298,1 1981 494,4 302,6 165,0 296,7 1991 520,3 331,8 148,2 310,5 2001 531,9 348,4 154,5 323,7 Πίνακας 14: Λόγοι / Αναλογίες πεδινών, ημιορεινών και ορεινών πληθυσμιακών μέσων ως προς το συνολικό / γενικό (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΛΟΓΟΙ / ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΔΙΝΟΙ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ μ.π.μ.π μ.π.μ.η. μ.π.μ.ο. μ.π.μ.σ. 1907 κ 1913 0,96 0,91 1,13 1,00 1920 1,01 0,98 1,01 1,00 1928 1,10 0,96 0,98 1,00 1940 1,26 0,95 0,91 1,00 1951 1,49 1,02 0,69 1,00 1961 1,66 1,00 0,63 1,00 1971 1,69 1,01 0,55 1,00 1981 1,67 1,02 0,56 1,00 1991 1,68 1,07 0,48 1,00 2001 1,64 1,08 0,48 1,00 Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 255

Στον Πίνακα 14 φαίνονται οι λόγοι των κατηγοριοποιημένων, σύμφωνα με το ανάγλυφο, μέσων πληθυσμιακών μεγεθών ως προς το γενικό πληθυσμιακό μέγεθος που αναφέρεται, βεβαίως, στο σύνολο των οικισμών. Η ανάγνωση των πινάκων δείχνει ότι από το 1940 και μετά, το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των πεδινών οικισμών αυξάνεται συνεχώς (τιμές λόγου από 1,26 κατά το 1940 σε 1,64 κατά το 2001). Για το χρονικό διάστημα 1951 2001 η αύξηση αυτή είναι της τάξης του 10,1%. Αντίθετα, το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος των ορεινών οικισμών μειώνεται συνεχώς (τιμές λόγου από 0,91 κατά το 1940 σε 0,48 κατά το 2001). Η μείωση αυτή για την περίοδο 1951 2001 υπολογίζεται σε 30,4%, τριπλάσια από την αύξηση του μέσου πληθυσμιακού μεγέθους των πεδινών οικισμών. Όσον αφορά τους ημιορεινούς οικισμούς, το μέσο πληθυσμιακό τους μέγεθος βρίσκεται στο ίδιο σχεδόν επίπεδο από το 1940 και μετά, με λόγους που διαμορφώνονται σε 0,95 για το 1940, 1,02 1,00 1,01 από το 1951 έως και το 1981 και 1,07 1,08 για τα έτη 1991 και 2001. Όπως φαίνεται, ο πληθυσμός των ορεινών οικισμών έχει μειωθεί προς όφελος του πληθυσμού των πεδινών οικισμών. 3. ΤΟ «ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ» ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ Ως «Ορεινό Τρίγωνο» θεωρείται η γεωγραφική περιοχή των νομών Ιωαννίνων και Άρτας στην οποία δεσπόζουν οι ορεινοί όγκοι των Αθαμανικών (Τζουμέρκων), του Λάκμου (Περιστέρι), του Μιτσικέλι, της Τύμφης, του Σμόλικα, της Βόρειας Πίνδου. Η φυσική ομορφιά και η επιβλητική παρουσία αυτών των βουνών συμπληρώνονται και συνδυάζονται και με τους ποταμούς Άραχθο, Βοϊδομάτη, Αώο και Σαραντάπορο με τρόπο μοναδικό. Τα συγκροτήματα των οικισμών στις πλαγιές και τους πρόποδες των βουνών με την ανθρώπινη δημιουργία να εκφράζεται (μέσα) από την Αρχιτεκτονική των σπιτιών και το χτίσιμο των διάσπαρτων πέτρινων γεφυριών, όλα σε τέλεια αρμονία με το φυσικό περιβάλλον, συνθέτουν άπειρες εικόνες μοναδικής ομορφιάς. Τα Τζουμερκοχώρια, τα Ζαγοροχώρια, τα Κονιτσοχώρια και τα χωριά του Μετσόβου είναι συνώνυμα αυτής της γεωγραφικής περιοχής. Είναι απαραίτητο να διευκρινισθεί ότι ως «Ορεινό Τρίγωνο» θεωρούνται τόσο οι ορεινοί οικισμοί της περιοχής (υψόμετρο 601μ) όσο και οι ημιορεινοί οικισμοί (201μ υ- ψόμετρο 600μ) και αυτό διότι: 1. Kάποια από τα αντίστοιχα Δημοτικά Διαμερίσματα (ΔΔ/ΟΤΑ) περιλαμβάνουν και τις δύο κατηγορίες οικισμών. 2. Με δεδομένο ότι η μελέτη μιας συγκεκριμένης περιοχής, όπως η αναφερόμενη, απαιτεί τη γεωγραφική συνέχεια, θεωρήθηκαν και συμπεριελήφθησαν στην αρχική «αμιγή» ορεινή περιοχή («Ορεινό Τρίγωνο» I) και ημιορεινά ΔΔ/ΟΤΑ που περιλαμβάνουν μόνον ημιορεινούς οικισμούς και βρίσκονται σε άμεση συνέχεια με ορεινά ΔΔ/ΟΤΑ. (Εάν υπήρχαν και πεδινοί οικισμοί / ΟΤΑ θα συμπεριελαμβάνονταν και αυτοί για τους ίδιους λόγους). Αυτά αποτέλεσαν το «Ορεινό Τρίγωνο» II. Η ένωση των δύο αυτών περιοχών αποτελεί το «Ορεινό Τρίγωνο» της Ηπείρου. Ο προσδιορισμός της περιοχής μελέτης για την απογραφή του 2001 έγινε με τη βοήθεια πεδίου που έχει ως «τιμές» τον γεωφυσικό προσδιορισμό των οικισμών, και τη δημιουργία σχετικού ερωτήματος στο αναφερόμενο αυτοματοποιημένο σύστημα των οικι- 256 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

σμών και ΔΔ/ΟΤΑ της Περιφέρειας της Ηπείρου. Στη συνέχεια, πηγαίνοντας «προς τα πίσω», προς τις αρχές του 20 ου αι. προσδιορίσθηκε για κάθε εθνική απογραφή η γεωγραφική περιοχή του Ορεινού Τριγώνου με αναγωγή στην κατάσταση του 2001. (Χάρτης 1) Με τον τρόπο αυτό προσδιορίσθηκαν 128 ΔΔ/ΟΤΑ με τους αντίστοιχους οικισμούς και πληθυσμούς τους για κάθε έτος απογραφής από το 1907-13 μέχρι σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν δημιουργηθεί οι πίνακες: Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου 1907-13 Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου 1920 Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου 1928..... Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου 1991 Ορεινό Τρίγωνο της Ηπείρου 2001 Οι Χάρτες 2, 3,, 11 απεικονίζουν αυτή τη διαχρονική εξέλιξη των ΔΔ/ΟΤΑ του Ο- ρεινού Τριγώνου που εκφράζεται, κατ αρχήν, από την πληθυσμιακή τους εξέλιξη. Η τελευταία αποτελεί μια πρώτη ανάγνωση της γεωγραφίας της περιοχής. 3.1. Η Γεωγραφική Ανάγνωση της Περιοχής του «Ορεινού Τριγώνου» Μια περισσότερο αναλυτική γεωγραφική επεξεργασία του Ορεινού Τριγώνου και συσχέτισής του τόσο με το σύνολο της Ηπείρου όσο και με ομοειδείς κατηγορίες οικισμών / ΟΤΑ και πληθυσμών, θα βοηθήσουν στην εξαγωγή καλύτερα τεκμηριωμένων συμπερασμάτων για την περιοχή. Πίνακας 15: Οι Οικισμοί του Ορεινού Τριγώνου σε σχέση με το συνολικό πλήθος καθώς και με το πλήθος των ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Ηπείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ (σύνολο) 2 (ημιορ.+ορεινοί) ΤΡΙΓΩΝΟ Π 1 (σύνολο) Π 2 (ημιορ.+ ορεινοί) πλήθος πλήθος πλήθος % % 1907 κ 1913 679 518 133 19,6 25,7 1920 785 581 147 18,7 25,3 1928 746 568 140 18,8 24,6 1940 894 709 214 23,9 30,2 1951 909 722 207 22,8 28,7 1961 1.026 818 239 23,3 29,2 1971 1.041 814 235 22,6 28,9 1981 1.094 856 242 22,1 28,3 1991 1.094 851 238 21,8 28,0 2001 1.093 847 234 21,4 27,6 2 Αναφέρεται στο πλήθος των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών οικισμών που έχουν εντοπισθεί Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 257

Πίνακας 16: Ο Πληθυσμός του Ορεινού Τριγώνου σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό καθώς και με τον πληθυσμό των ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Η- πείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Π 2 Π 1 ΗΠΕΙΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ (ημιορ.+ ΕΤΟΣ (συνολικός) (συνολικός) 3 (ημιορ.+ορεινός) ΤΡΙΓΩΝΟ ορεινός) ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ κάτοικοι κάτοικοι κάτοικοι % % 1907 κ 1913 280.861 217.192 70.296 25,0 32,4 1920 266.386 196.343 53.409 20,0 27,2 1928 284.303 209.415 55.070 19,4 26,3 1940 331.268 245.213 69.352 20,9 28,3 1951 330.543 229.545 51.404 15,6 22,4 1961 352.604 234.231 52.641 14,9 22,5 1971 310.334 195.895 39.535 12,7 20,2 1981 324.541 206.880 40.877 12,6 19,8 1991 339.728 213.295 36.577 10,8 17,1 2001 353.820 222.983 37.559 10,6 16,8 Οι Πίνακες 15 και 16 δείχνουν τη συμμετοχή των οικισμών και του πληθυσμού του Ορεινού Τριγώνου τόσο σε ολόκληρη την περιφέρεια της Ηπείρου (Π1), όσο και στο (υπο)σύνολο των ημιορεινών και ορεινών περιοχών της (Π2). Από το 1940 και μετά οι συμμετοχές αυτές φθίνουν συνεχώς με μια διαφοροποίηση στη συμμετοχή των οικισμών. Κατά το 1961 εμφανίζεται μια αύξηση του 0,5% και αναφορικά με το σύνολο των οικισμών, αλλά και με τους ημιορεινούς και ορεινούς όλης της Περιφέρειας. Την ίδια εποχή, ο πληθυσμός του Ορεινού Τριγώνου εμφανίζει μείωση του Π1 κατά 0,7% και στασιμότητα του Π2 (αύξηση κατά 0,1%). Στη δεκαετία 1961 1970 ο ημιορεινός και ορεινός πληθυσμός της Ηπείρου μειώθηκε κατά 16,0%, ενώ ο πληθυσμός του «Ορεινού Τριγώνου» μειώθηκε κατά 25,0%. Επίσης (και) τα Γραφήματα 1 και 2 δίνουν περισσότερο «ρεαλιστικά» την εξέλιξη του πληθυσμού μεταξύ των αναφερόμενων γεωγραφικών περιοχών. Οι απότομες μεταβολές στις κλίσεις της πληθυσμιακής γραμμής στο Ορεινό τρίγωνο συνηγορούν για την ισχυρή μείωση του πληθυσμού του από το 1961 και μετά, σε σχέση με τις άλλες περιοχές. Το γεγονός ότι από το 1971 και έπειτα και σε ολόκληρη την Περιφέρεια και στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της οι κλίσεις των αντίστοιχων πληθυσμιακών γραμμών είναι θετικές, ενώ στο Ορεινό Τρίγωνο η κλίση αυτή είναι αρνητική, με μια μικρή ανάκαμψη το 1981, δείχνει το πρόβλημα ανάπτυξης που υπάρχει για τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Ο συνολικός ημιορεινός και ορεινός πληθυσμός της Ηπείρου αυξάνεται, όχι όμως και ο πληθυσμός του Ορεινού Τριγώνου. Το 1940 αντιστοιχούσε στο 28,3% του συνολικού ημιορεινού και ορεινού και το 2001 αντιστοιχεί στο 16,8% αυτού. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους οικισμούς είναι 30,2% και 27,6%. Οι οικισμοί παραμένουν, όσο ακόμη υπάρχουν γέροντες που τους κατοικούν. 3 Αναφέρεται στον πληθυσμό των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών οικισμών που έχουν εντοπισθεί 258 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 375.000 350.000 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 325.000 300.000 275.000 250.000 225.000 200.000 175.000 1907-13 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 ΕΤΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ ΗΠΕΙΡΟΣ - ΣΥΝΟΛΟ ΗΠΕΙΡΟΣ - ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ+ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Γράφημα 1: Η εξέλιξη του πληθυσμού της Ηπείρου κατά τον 20 ο αιώνα. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 75.000 70.000 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 65.000 60.000 55.000 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 1907-13 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 ΕΤΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Γράφημα 2: Η εξέλιξη του πληθυσμού του Ορεινού Τριγώνου κατά τον 20 ο αιώνα. Ο Πίνακας 17 δείχνει με άλλες παραμέτρους τη σχέση του Ορεινού τριγώνου τόσο με ολόκληρη την Ήπειρο όσο και με τις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της. Εδώ, θεωρούνται τα μέσα πληθυσμιακά μεγέθη των οικισμών των αντίστοιχων γεωγραφικών περιοχών. Το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για το σύνολο της Περιφέρειας (μ.π.μ.σ.), το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για την ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο (μ.π.μ.η+ο.) και το μέσο πληθυσμιακό μέγεθος για το Ορεινό Τρίγωνο (μ.π.μ.οτ.). Οι σχέσεις του τελευταίου με τα δύο προηγούμενα εκφράζονται από τις τιμές Π1 και Π2. Κατά το 1940 το (μ.π.μ.οτ.) ελάχιστα απέχει από το (μ.π.μ.η+ο.) που σημαίνει ότι η δυναμική του Ορεινού Τριγώνου είναι ισοδύναμη αυτής της ημιορεινής και ορεινής Ηπείρου. Στη συνέχεια, όμως, οι τιμές Π2 φθίνουν, με κάποια σταθεροποίηση στις περιόδους 1971 1981 και 1991 2001. Σε αυτή την τελευταία, το (μ.π.μ.οτ.) αντιστοιχεί στο 61,0% του (μ.π.μ.η+ο.). Δηλαδή, έχει υποστεί μείωση της τάξης του 32,7% (περίπου κατά το 1/3) στο διάστημα 1940 2001. Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 259

Πίνακας 17: Το πληθυσμιακό μέγεθος των οικισμών του Ορεινού Τριγώνου σε σχέση με το συνολικό / γενικό καθώς και το ημιορεινό+ορεινό πληθυσμιακό μέγεθος της Ηπείρου (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Π 2 ΗΠΕΙΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ Π 1 ΕΤΟΣ (ημιορ.+ (συνολικό) 4 (ημιορ.+ (συνολικό) ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΤΡΙΓΩΝΟ ορεινό) ορεινό) μ.π.μ.σ. μ.π.μ.η+ο. μ.π.μ.οτ. % % 1907 κ 1913 413,6 419,3 528,5 127,8 126,1 1920 339,3 337,9 363,3 107,1 107,5 1928 381,1 368,7 393,4 103,2 106,7 1940 370,5 345,9 324,1 87,5 93,7 1951 363,6 317,9 248,3 68,3 78,1 1961 343,7 286,3 220,3 64,1 76,9 1971 298,1 240,7 168,2 56,4 69,9 1981 296,7 241,7 168,9 56,9 69,9 1991 310,5 250,6 153,7 49,5 61,3 2001 323,7 263,3 160,5 49,6 61,0 Πίνακας 18: Οικισμοί και Πληθυσμοί ανά Υψομετρική Ζώνη από το 1907-13 μέχρι και το 2001 (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΟΙΚΙΣΜΟΙ 1907/13-2001 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1907/13-2001 ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ Π 1 ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ Π 2 ΖΩΝΗ (ημιορ.+ (ημιορ.+ ΤΡΙΓΩΝΟ ορεινοί) ορεινός) ΤΡΙΓΩΝΟ μέτρα πλήθος πλήθος % κάτοικοι κάτοικοι % 201-300 101 3 3,0 240.678 2.513 1,0 301-400 123 8 6,5 145.428 4.803 3,3 401-500 156 16 10,3 648.469 17.668 2,7 501-600 187 35 18,7 330.277 66.931 20,3 601-800 234 72 30,8 428.635 94.426 22,0 801-1.000 135 97 71,9 259.394 208.832 80,5 1.001-1.100 32 27 84,4 58.507 53.067 90,7 1.101-1.200 17 14 82,4 49.806 49.577 99,5 1.201-1.300 4 1 25,0 2.378 2.210 92,9 1.301-1.400 4 4 100,0 4.422 4.422 100,0 1.401-1.500 2 1 50,0 2.998 2.271 75,8 1.501 0 0 0,0 0 0 0,0 ΣΥΝΟΛΟ 995 278 27,9 2.170.992 506.720 23,3 4 Αναφέρεται στο πλήθος των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών οικισμών που έχουν εντοπισθεί 260 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Η αντίστοιχη μείωση σε σχέση με το (μ.π.μ.σ.) είναι 37,9%. Οι τιμές, απόλυτες και σχετικές, του (μ.π.μ.οτ.) από τις αρχές του 20 ου αι. μέχρι το και το 1940, δείχνουν μια γεωγραφική περιοχή ιδιαίτερα δυναμική για την οποία η, μετά το 1951, αναπτυξιακή πορεία είναι απελπιστικά φθίνουσα! Οι Πίνακες 18,, 21 και τα Γραφήματα 3, 4 αναφέρονται στην κατανομή οικισμών και πληθυσμού ανά υψομετρική ζώνη για την ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο και για το Ορεινό Τρίγωνο. Οι χρονικές αναφορές είναι ολόκληρος ο 20 ος αι. (Πίνακες 18 και 19, Γράφημα 3) και το έτος 2001 (Πίνακες 20 και 21, Γράφημα 4). Πίνακας 19: Οικισμοί και Πληθυσμοί ανά Υψομετρική Ζώνη από το 1907-13 μέχρι και το 2001 στο Ορεινό Τρίγωνο (αναγωγή στην κατάσταση της απογραφής του 2001) ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ 1907/13-2001 ΖΩΝΗ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ μέτρα πλήθος % κάτοικοι % 201-300 3 1,1 2.513 0,5 301-400 8 2,9 4.803 0,9 401-500 16 5,8 17.668 3,5 501-600 35 12,6 66.931 13,2 601-800 72 25,9 94.426 18,6 801-1.000 97 34,9 208.832 41,2 1.001-1.100 27 9,7 53.067 10,5 1.101-1.200 14 5,0 49.577 9,8 1.201-1.300 1 0,4 2.210 0,4 1.301-1.400 4 1,4 4.422 0,9 1.401-1.500 1 0,4 2.271 0,4 1.501 0 0,0 0 0,0 ΣΥΝΟΛΟ 278 100,0 506.720 100,0 Παρατηρείται ότι από τους οικισμούς της Ηπείρου που έχουν εμφανισθεί κατά τον 20 ο αι. με υψόμετρο μεταξύ 801μ. και 1.200μ., τα ποσοστά 71,9%, 84,4% και 82,4% α- ναφέρονται στο Ορεινό Τρίγωνο. Ο πληθυσμός αυτών των οικισμών εκφράζεται από τα 80,5%, 90,7% και 99,5% του αντίστοιχου της Ηπείρου. Σημειώνεται ότι στην Υ.Ζ. 1.101μ. 1.200μ. το 99,5% του πληθυσμού της ανήκει στο Ορεινό Τρίγωνο. Εκεί όμως που το Ορεινό Τρίγωνο κατέχει τα πρωτεία είναι η Υ.Ζ. 1.301μ. 1.400μ. όπου όλοι οι οικισμοί της ανήκουν σε αυτό. Είναι πασιφανές ότι από το υψόμετρο των 801μ. και επάνω οι ορεινοί όγκοι της Ηπείρου, ως αίσθηση και ως πραγματικότητα, ταυτίζονται σχεδόν με τη γεωγραφική περιοχή του Ορεινού Τριγώνου. Οι 278 συνολικά καταγραφόμενοι οικισμοί του Ορεινού Τριγώνου αποτελούν το 27,9% των εμφανιζόμενων ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Ηπείρου και ο πληθυσμός τους εκφράζει το 23,3% του αντίστοιχου της Ηπείρου. Η διαφορά των δύο ποσοστών οφείλεται στους οικισμούς της Υ.Ζ. 601μ. 800μ. των οποίων τα ποσοστά Π1 και Π2 έχουν τιμές 30,8% και 22,0% αντίστοιχα. Δηλαδή, σε αυτή τη ζώνη παρατηρείται μεγάλη μείωση του πληθυσμού. Αναφορικά με την κατανομή οικισμών και πληθυσμού ανά Υ.Ζ. στο ίδιο το Ορεινό Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 261

Τρίγωνο (απόλυτες τιμές) κατά τη διάρκεια του 20 ου αι., από τον Πίνακα 19 διαπιστώνονται τα εξής: Από τους 278 οικισμών που έχουν εμφανισθεί, οι ημιορεινοί αποτελούν το 22,3% και ο πληθυσμός τους εκφράζει το 18,1% του συνολικού. Παρατηρείται μείωση του πληθυσμού σε όλες τις ημιορεινές ζώνες εκτός αυτής των 501μ. 600μ. (αναλογία οικισμών και αναλογία αντίστοιχου πληθυσμού). Οι ορεινοί οικισμοί της περιοχής ανέρχονται σε 77,7% και ο πληθυσμός τους σε 81,9%. Ο κύριος όγκος του ορεινού πληθυσμού που είναι της τάξης του 59,8%, περιλαμβάνεται στις ζώνες 601μ. έως 1.000μ. Από αυτές, στη ζώνη 801μ 1.000μ καταγράφεται το 41,2% του εμφανιζόμενου πληθυσμού. Μείωση πληθυσμού παρατηρείται και στη ζώνη 601μ. 800μ.(οι οικισμοί είναι της τάξης του 25,9% και ο πληθυσμός τους της τάξης του 18,6%), καθώς και στη ζώνη 1.301μ. 1.400μ.(οι οικισμοί αποτελούν το 1,4% και ο πληθυσμός τους το 0,9%). (Γράφημα 3) Οι Πίνακες 20 και 21 καταγράφουν την πληθυσμιακή συμπεριφορά του Ορεινού Τριγώνου σε σχέση με την ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο αλλά και απόλυτα, για το έτος 2001. Έτσι, στο Ορεινό Τρίγωνο έχουν καταγραφεί ποσοστά οικισμών 72,6%, 80,8% και 81,8% για τις Υ.Ζ, μεταξύ 801μ. και 1.200μ., σε σχέση με την ημιορεινή και ορεινή Ή- πειρο, ενώ οι αντίστοιχοι πληθυσμοί ανέρχονται σε 80,5%, 88,6% και 99,1%. Σημειώνεται ότι στους οικισμούς των Υ.Ζ. από 1.201μ. έως 1.500μ. το Ορεινό Τρίγωνο συμμετέχει κατά 33,3%, 100,0% και 50,0%, ενώ οι αντίστοιχες συμμετοχές για τους πληθυσμούς αυτών των ζωνών είναι 70,8%, 100,0% και 71,5% (Πίνακας 20). Δηλαδή, πρόκειται για οικισμούς όπου ο πληθυσμός τους εμφανίζει θεαματική αύξηση σε σχέση με τους υπόλοιπους της ίδιας Υ.Ζ. Είναι όμως έτσι πραγματικά; Οι οικισμοί αυτοί είναι: το «Πληκάτιο» με υψομ. = 1.240μ και 150 κατ., το «Βραδέτο» με υψομ. = 1.340μ και 23 κατ., η «Φούρκα» με υψομ. = 1.360μ και 206 κατ., και η «Αετομηλίτσα» με υψομ. = 1.430μ και 304 κατ. Πίνακας 20: Οικισμοί και Πληθυσμοί ανά Υψομετρική Ζώνη για το 2001 ΟΙΚΙΣΜΟΙ 2001 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2001 ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ Π 1 ΗΠΕΙΡΟΣ ΟΡΕΙΝΟ Π 2 ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ (ημιορ.+ (ημιορ.+ ΖΩΝΗ ΤΡΙΓΩΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ ορεινοί) ορεινός) μέτρα πλήθος πλήθος % κάτοικοι κάτοικοι % 201-300 90 3 3,3 20.413 231 1,1 301-400 96 5 5,2 11.031 307 2,8 401-500 132 15 11,4 101.072 1.864 1,8 501-600 157 27 17,2 32.990 5.707 17,3 601-800 204 60 29,4 31.298 7.196 23,0 801-1.000 124 90 72,6 16.519 13.294 80,5 1.001-1.100 26 21 80,8 4.152 3.677 88,6 1.101-1.200 11 9 81,8 4.642 4.600 99,1 1.201-1.300 3 1 33,3 212 150 70,8 1.301-1.400 2 2 100,0 229 229 100,0 1.401-1.500 2 1 50,0 425 304 71,5 1.501 0 0 0,0 0 0 0,0 ΣΥΝΟΛΟ 847 234 27,6 222.983 37.559 16,8 262 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Πίνακας 21: Οικισμοί και Πληθυσμοί ανά Υψομετρική Ζώνη κατά το 2001 στο Ορεινό Τρίγωνο ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ 2001 ΖΩΝΗ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ μέτρα πλήθος % κάτοικοι % 201-300 3 1,3 231 0,6 301-400 5 2,1 307 0,8 401-500 15 6,4 1.864 5,0 501-600 27 11,5 5.707 15,2 601-800 60 25,6 7.196 19,2 801-1.000 90 38,5 13.294 35,4 1.001-1.100 21 9,0 3.677 9,8 1.101-1.200 9 3,8 4.600 12,2 1.201-1.300 1 0,4 150 0,4 1.301-1.400 2 0,9 229 0,6 1.401-1.500 1 0,4 304 0,8 1.501 0 0,0 0 0,0 ΣΥΝΟΛΟ 234 100,00 37.559 100,0 Όσον αφορά τους οικισμούς στο ίδιο το Ορεινό Τρίγωνο, οι αναλογίες διαμορφώνονται σε 21,4% για τους ημιορεινούς και 78,6% για τους ορεινούς. Οι αντίστοιχοι πληθυσμοί ανέρχονται σε 21,6% και 78,4%. Τη μεγαλύτερη συμμετοχή σε οικισμούς και πληθυσμό εμφανίζει η Υ.Ζ. 801μ 1.000μ με 38,5% και 35,4% αντίστοιχα. Η ίδια ζώνη κατά τη διάρκεια του αιώνα δίνει ποσοστά οικισμών και πληθυσμού 34,9% και 41,2%. Η ισχυρή μείωση του πληθυσμού κατά το 2001 είναι φανερή. (Πίνακας 21) ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΑ Υ.Ζ. ΣΤΟ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 35.000 30.000 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 201-300 301-400 401-500 501-600 601-800 801-1000 1001-1100 1010-1200 1201-1300 1301-1400 1401-1500 ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ 1907-13 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 Γράφημα 3: Η κατανομή του πληθυσμού στο Ορεινό Τρίγωνο ανά Υ.Ζ. και έτος απογραφής. Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 263

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΑ Υ.Ζ. ΣΤΟ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ ΓΙΑ ΤΟ 2001 14.000 35,4% 12.000 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 0,6% 201-300 0,8% 301-400 5,0% 401-500 15,2% 501-600 19,2% 601-800 801-1000 9,8% 1001-1100 12,2% 1010-1200 0,4% 1201-1300 0,6% 1301-1400 0,8% 1401-1500 0,0% >=1501 ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΟΡΕΙΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Γράφημα 4: Η κατανομή του πληθυσμού στο Ορεινό Τρίγωνο ανά Υ.Ζ. για το 2001. Από τις ημιορεινές ζώνες αύξηση πληθυσμού παρατηρείται μόνο στη ζώνη 501μ 600μ Από τις ορεινές ζώνες ισχυρή πληθυσμιακή μείωση παρατηρείται στη ζώνη 601μ 800μ και μεγάλη μείωση στη ζώνη 801μ 1.000μ. Επίσης μικρή μείωση καταγράφεται και στη ζώνη 1.301μ. 1.400μ. (Πίνακας 21, Γράφημα 4) Σημειώνεται ακόμη πώς οι οικισμοί των Υ.Ζ. 1.201μ 1.500μ είναι αυτοί οι ίδιοι του Πίνακα 20 με τις θεαματικές σχετικές πληθυσμιακές αυξήσεις. Στους Πίνακες 22 και 23 φαίνονται τα ποσοστά των οικισμών και των αντίστοιχων πληθυσμών τους που εμφανίσθηκαν στο Ορεινό Τρίγωνο ανά υψομετρική ζώνη για κάθε εθνική απογραφή, σε σχέση με τα συνολικά μεγέθη που έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια του 20 ου αι. Σημειώνεται ότι: το σύνολο των εμφανιζόμενων οικισμών δεν ανταποκρίνεται πάντα στους ίδιους οικισμούς που εμφανίζονται σε κάθε απογραφή. Πρόκειται για τους οικισμούς που έχουν καταγραφεί, έστω και μια φορά, από τις αρχές μέχρι το τέλος του 20 ου αι. το σύνολο του εμφανιζόμενου πληθυσμού αντιστοιχεί στο άθροισμα των πληθυσμών που εμφανίζονται σε κάθε απογραφή και το συνολικό άθροισμα των ποσοστών δίνει 100,0%. Επομένως, η ερμηνεία των αντίστοιχων ποσοστών θα είναι ανάλογη. Μετά το 1940, οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις οικισμών καταγράφονται στις Υ.Ζ. 401μ 1.100μ από το 1961 έως και το 2001, με ποσοστά από 77,1% έως 94,8%. Εκτός της ζώνης 401μ 500μ, όπου παρατηρείται μια σταθερή τιμή 93,8%, στις υπόλοιπες τα ποσοστά παλινδρομούν με περισσότερο σταθερά αυτά της ζώνης 801μ 1.000μ. Στις ζώνες 1.201μ 1.300μ και 1.401μ 1.500μ τα ποσοστά είναι 100,0%, δηλαδή οι ίδιοι οικισμοί εμφανίζονται συνεχώς. (Πίνακας 22) Αναφορικά με τους πληθυσμούς, οι ημιορεινές ζώνες, μετά το 1940, εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά κατά το 1961 και στη συνέχεια οι τιμές ακολουθούν φθίνουσα πορεία. Οι ορεινές ζώνες 601μ 1.300μ έχουν τις μεγαλύτερες τιμές, και αυτές, το 1961 και στη συνέχεια μειώνονται με μικρές διαφοροποιημένες ανακάμψεις κατά τα έτη 1981, 264 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

1991, 2001, που όμως δείχνουν φθίνουσα τάση. Η Υ.Ζ. 1.301μ 1.400μ εμφανίζει το 1940 το 27,6% του αντίστοιχου συνόλου, το 1951 μειώνεται δραματικά στο 8,1% και έκτοτε μειώνεται συνεχώς ισχυρά μέχρι το 2001 όπου καταγράφεται το 5,2% του συνόλου. Η Υ.Ζ. 1.401μ -1.500μ αρχίζει με 3,3% το 1981 και φθάνει το 2001 στο 13,4% του αντίστοιχου συνόλου. (Πίνακας 23) Πίνακας 22: Ποσοστά (%) Οικισμών ανά Υψομετρική Ζώνη και έτος απογραφής του Ο- ρεινού Τριγώνου. ΥΨΟΜΕ- ΤΡΙΚΗ ΖΩΝΗ % ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΟΡΕΙΝΟΥ ΤΡΙΓΩΝΟΥ ΕΤΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ 1907-13 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 ΣΥΝΟΛΟ ΕΜΦΑΝΙ- ΖΟΜΕΝΩΝ μέτρα % πλήθος 201-300 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 3 301-400 37,5 37,5 37,5 87,5 75,0 87,5 62,5 62,5 62,5 62,5 8 401-500 25,0 25,0 25,0 81,3 81,3 93,8 93,8 93,8 93,8 93,8 16 501-600 25,7 28,6 28,6 77,1 65,7 82,9 85,7 82,9 80,0 77,1 35 601-800 36,1 43,1 37,5 75,0 76,4 84,7 81,9 88,9 87,5 83,3 72 801-1.000 59,8 62,9 67,0 77,3 74,2 91,8 91,8 94,8 92,8 92,8 97 1.001-1.100 74,1 92,6 74,1 81,5 74,1 77,8 77,8 77,8 77,8 77,8 27 1.101-1.200 64,3 57,1 50,0 64,3 71,4 64,3 57,1 64,3 64,3 64,3 14 1.201-1.300 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1 1.301-1.400 50,0 75,0 50,0 75,0 75,0 75,0 75,0 50,0 50,0 50,0 4 1.401-1.500 100,0 100,0 100,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1 Πίνακας 23: Ποσοστά (%) Πληθυσμού ανά Υψομετρική Ζώνη και έτος απογραφής του Ορεινού Τριγώνου. ΥΨΟΜΕ- ΤΡΙΚΗ ΖΩΝΗ % ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΟΡΕΙΝΟΥ ΤΡΙΓΩΝΟΥ ΕΤΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ 1907-13 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 ΣΥΝΟΛΟ ΕΜΦΑΝΙ- ΖΟΜΕΝΟΥ μέτρα % κάτοικοι 201-300 0,0 0,0 0,0 14,5 16,7 19,3 15,1 14,2 11,0 9,2 2.513 301-400 4,1 3,9 4,8 16,6 16,4 18,8 10,8 10,5 7,7 6,4 4.803 401-500 3,7 3,5 4,1 12,5 14,1 16,1 12,7 12,5 10,3 10,6 17.668 501-600 8,3 8,7 7,9 10,7 12,6 13,4 11,2 9,9 8,8 8,5 66.391 601-800 11,5 11,2 11,9 11,5 10,7 10,8 8,4 8,9 7,5 7,6 94.426 801-1.000 15,7 11,9 12,6 14,8 9,4 9,3 6,3 7,1 6,5 6,4 208.832 1.001-1.100 17,1 12,2 11,4 15,5 8,9 8,9 6,5 6,9 5,7 6,9 53.067 1.101-1.200 16,8 8,5 8,6 14,7 8,9 9,2 7,9 7,9 8,2 9,3 49.577 1.201-1.300 15,8 12,1 13,4 17,4 2,1 11,0 8,5 6,8 6,0 6,8 2.210 1.301-1.400 22,7 10,4 12,6 27,6 8,1 5,9 3,5 2,0 2,0 5,2 4.422 1.401-1.500 61,6 2,8 6,6 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3 12,2 13,4 2.271 Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 265

Είναι ενδιαφέρον να εξετασθεί πόσοι και ποιοι από τους οικισμούς του Ορεινού Τριγώνου που έχουν εμφανισθεί τα τελευταία 100 χρόνια, χαρακτηρίζονται ως αυξανόμενοι, στάσιμοι και μειούμενοι. Οι Χάρτες 12, 13,, 19 απεικονίζουν αυτές τις πληθυσμιακές διαφοροποιήσεις κατά τη διάρκεια του 20 ου αι. Οι Πίνακες 24 και 25 δίνουν το πλήθος και το ποσοστό των οικισμών κάθε κατηγορίας, αφ ενός για την ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο και αφ ετέρου για το Ορεινό Τρίγωνο. Πίνακας 24: Η Πληθυσμιακή Συμπεριφορά των Ημιορεινών και Ορεινών οικισμών της Ηπείρου από τις αρχές του 20 ου αιώνα μέχρι σήμερα. Κοινή εμφάνιση σε δύο συνεχόμενες απογραφές. ΗΜΙΟΡΕΙΝΟΙ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΙ ΣΤΑΣΙΜΟΙ ΜΕΙΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ πλήθος % πλήθος % πλήθος % πλήθος % 1907/13-1920 129 25,0 97 18,8 291 56,3 517 100,0 1920-1928 344 59,2 112 19,3 125 21,5 581 100,0 1928-1940 346 61,8 81 14,5 133 23,8 560 100,0 1940-1951 268 37,9 87 12,3 352 49,8 707 100,0 1951-1961 274 38,3 104 14,5 337 47,1 715 100,0 1961-1971 69 8,5 47 5,8 697 85,7 813 100,0 1971-1981 331 41,1 77 9,6 398 49,4 806 100,0 1981-1991 230 27,2 109 12,9 508 60,0 847 100,0 1991-2001 300 35,7 107 12,7 433 51,5 840 100,0 Πίνακας 25: Η Πληθυσμιακή Συμπεριφορά των Οικισμών του Ορεινού Τριγώνου από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα. Κοινή εμφάνιση σε δύο συνεχόμενες απογραφές. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΡΕΙΝΟΥ ΤΡΙΓΩΝΟΥ ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΙ ΣΤΑΣΙΜΟΙ ΜΕΙΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ πλήθος % πλήθος % πλήθος % πλήθος % 1907/13-1920 21 15,8 18 13,5 94 70,7 133 100,0 1920-1928 72 49,0 30 20,4 45 30,6 147 100,0 1928-1940 87 62,1 16 11,4 37 26,4 140 100,0 1940-1951 62 29,1 19 8,9 132 62,0 213 100,0 1951-1961 79 38,7 31 15,2 94 46,1 204 100,0 1961-1971 20 8,4 9 3,8 208 87,8 237 100,0 1971-1981 98 42,2 16 6,9 118 50,9 232 100,0 1981-1991 49 20,5 27 11,3 163 68,2 239 100,0 1991-2001 89 38,5 27 11,7 115 49,8 231 100,0 Η σύγκριση μεταξύ των δύο γεωγραφικών περιοχών (και) για την περίοδο μετά το 1940 δίνει: 266 8 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, 24-26 Νοεμβρίου 2004

Αυξανόμενοι οικισμοί Οι τιμές είναι αυξητικές κατά το χρονικό διάστημα 1940-1961, με μεγαλύτερη αύξηση στο Ορεινό Τρίγωνο το 1951-1961, μειώνονται δραματικά στο ίδιο ποσοστό και στις δύο περιοχές κατά τη δεκαετία 1961-1971 και ανακάμπτουν κατά τη δεκαετία 1971-1981 στα ίδια περίπου ποσοστά, 41,1% για την ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο και 42,2% για το Ορεινό Τρίγωνο. Κατά τη δεκαετία 1981-1991 οι αυξανόμενοι οικισμοί μειώνονται στο 27,2% για την πρώτη περιοχή και στο 20,5% για τη δεύτερη. Δηλαδή, η μείωση των αυξανόμενων οικισμών στο Ορεινό Τρίγωνο ανέρχεται σχεδόν σε 22,0 ποσοστιαίες μονάδες κατά την περίοδο αυτή. Απότομη αύξηση των τιμών και στις δύο περιοχές παρατηρείται κατά τη δεκαετία 1991-2000. Μάλιστα, στο Ορεινό Τρίγωνο η αύξηση αυτή ανέρχεται σε 18,0 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ στην ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο υπολογίζεται σε 8,5 ποσοστιαίες μονάδες. Στάσιμοι οικισμοί Η ίδια ακριβώς συμπεριφορά παρατηρείται και στους στάσιμους οικισμούς, με μια διαφοροποίηση στη δεκαετία 1971-1981 όπου το ποσοστό τους στο Ορεινό Τρίγωνο υπολείπεται κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες από το αντίστοιχο της ημιορεινής και ορεινής Η- πείρου. Κατά την περίοδο 1981-2001 οι τιμές σταθεροποιούνται για την πρώτη περιοχή γύρω στο 11,5% και για τη δεύτερη γύρω στο 12,8%. Παρατηρείται μια μείωση της τάξης του 1,3% στο Ορεινό Τρίγωνο σε σχέση με το σύνολο των ημιορεινών και ορεινών οικισμών της Ηπείρου. Μειούμενοι οικισμοί Η ιδιαίτερη επίδραση της δεκαετίας 1940-1951 στο Ορεινό Τρίγωνο είναι φανερή. Το ποσοστό των μειούμενων οικισμών του ανέρχεται στο 62,0% και το αντίστοιχο της ημιορεινής και ορεινής Ηπείρου στο 49,8%. Οι δεκαετίες 1951-1961 και 1961-1971 μπορεί να ειπωθεί ότι επιδρούν το ίδιο στις δύο περιοχές (γύρω στο 46,0% και 86,0% α- ντίστοιχα) με μικρές διαφοροποιήσεις που εκφράζονται σε 1,0 π.μ. κατά το διάστημα 1951-1961 υπέρ της πρώτης περιοχής και 2,1 π.μ. κατά την περίοδο 1961-1971 υπέρ της δεύτερης. Η εικοσαετία 1971-1991 επιφέρει δραματικά αποτελέσματα και στις δύο περιοχές. Οι μειούμενοι οικισμοί της ημιορεινής και ορεινής Ηπείρου υπολογίζονται σε 49,4% και 60,0% και αυτοί του Ορεινού Τριγώνου σε 50,9% και 68,2%. Η δεκαετία 1991-2001 βρίσκει την πρώτη περιοχή με 51,5% και τη δεύτερη με 49,8%, δηλαδή μια διαφορά 1,7 π.μ. υπέρ του Ορεινού Τριγώνου. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι μεταξύ των δεκαετιών 1981-1991 και 1991-2001 η διαφορά «άλμα» στη μείωση του ποσοστού στην ημιορεινή και ορεινή Ήπειρο υπολογίζεται σε 8,5 π.μ. και το αντίστοιχο στο Ορεινό Τρίγωνο είναι 18,4 π.μ., δηλαδή υ- περδιπλάσιο από το προηγούμενο. Με δεδομένο ότι μεταξύ των δεκαετιών 1971-1981 και 1981-1991 οι αντίστοιχες διαφορές είναι -10,6 π.μ. για την πρώτη περιοχή και -17,3 π.μ. για τη δεύτερη, η αύξηση των 18,4 π.μ. στο Ορεινό Τρίγωνο για το διάστημα 1991-2001 είτε είναι πλασματική, μεταφορά δημοτών κατά την ημέρα της απογραφής, είτε είναι πραγματικό αποτέλεσμα που προέκυψε από την εφαρμογή συγκεκριμένης Αναπτυξιακής Πολιτικής της Πολιτείας, είτε οφείλεται στην εγκατάσταση οικονομικών μεταναστών. Σημειώνεται ότι αυτή η ελάττωση των μειούμενων οικισμών συνοδεύεται από ισχυρή αύξηση των αυξανόμενων οικισμών (όπως έχει αναφερθεί) στους οποίους η τιμή είναι υπερδιπλάσια της αντίστοιχης της ημιορεινής και ορεινής Ηπείρου. Ορειβατικός Τουρισμός - Ανάγλυφο 267