Έργα και ηµέρες της γενιάς µου. Θέρος

Έργα και ηµέρες της γενιάς µου ( για να θυµούνται οι παλιοί, για να µαθαίνουν οι νέοι ) Θέρος Έµπαινε για καλά ο Θεριστής (1),µέστωναν τα κριθάρια και τα σιτάρια στον κάµπο και στις λοφοπλαγιές του χωριού (2),αναγάλλιαζε η καρδιά του φαµελίτη πατέρα, να θερίσει λίγο κριθάρι (3),να κάνει το πρώτο κριθαρένιο παξιµάδι, να χορτάσει τα στόµατα τόσων παιδιών. Σ επιστράτευση τα γαϊδουράκια, ακονισµένα τα δρεπάνια, έτοιµα και τα παλαµίδια (4),που προστατεύουν τα χέρια των θεριστριών από τους ατριβόλους (5) και τις ρουπανίδες (6). Χαράµατα το ξεκίνηµα για το χωράφι, πριν να βγει ο ήλιος, να προλάβουν οι θερίστριες να κόψουν έργο (7), να ξεκινήσουν το θέρισµα, µε τη µαντίλα στο κεφάλι, µε το τραγούδι στα χείλη. Ξετρελαµένα τα παιδιά, λευτερωµένα απ τα δεσµά του σχολείου, που κείνες τις µέρες έκλεινε, τοίµαζαν τα τρουβαδέλια(8) τους, βάζανε µέσα τις σφηντιγόνης (9) µε τα καλύτερα λάστιχα και χύνονταν στην αγκαλιά της µάννας Φύσης, που τα περίµενε να τα φιλέψει χίλιων λογιών καλούδια,απίδια και αργκόµπλα (10),τζιτζίκια και πουλιά, καβούρια και χέλια.κι άνοιγε το βιβλίο της κι άπλωνε µπροστά στα έκπληκτα µάτια τους όλες τις οµορφιές, όλα τα µυστικά, όλη την αλήθεια της ζωής : Το θαύµα της αναπαραγωγής και της διαιώνισης στο ζευγάρωµα των ζώων. Την πάλη της επιβίωσης και την αγωνία του θανάτου στο σπάραγµα του µικρού κι αδύναµου ζώου από το µεγάλο και δυνατό. Το ξύπνηµα της περηφάνιας,της ανυπόταχτης φρόνησης και του αδούλωτου νου στο πέταγµα και το ζύγιασµα µεσούρανα του αϊτού, πάνω από τα κεφάλια των θεριστριών. Κι έσερναν οι θερίστριες το τραγούδι, σωριάζονταν τα δροµιά (11) στο πέρασµά τους,ακολουθούσαν τα παλικάρια κι έδεναν πολλά δροµιά µαζί µε κλαδιά λυγαριάς ή σπαρτιάς κι έστηναν όρθια τα δεµάτια (12), καµάρι των εργατών, χαρά και αγαλλίαση του νοικοκύρη. Και τα µουλάρια,ακούραστα µέσα στο λιοπύρι, κουβαλούσαν τα δεµάτια στ αλώνια και πύργωναν (13) οι θηµωνιές, να χαίρεται από ψηλά κι ο Θεός, που σκόρπαγε απλόχερα τ αγαθά στα πλάσµατά του. Έµπαινε πια ο Αλωνιστής (14),τα βόδια έπρεπε ν αφήσουν την αγέλη (15),ν ανεβούν στα ψηλώµατα, ήρθε ο καιρός ν αρχίσει το αλώνισµα. Τα ντουγένια (16) είχαν καλά φειαφιστεί, καµιά πέτρα από κάτω δεν έλειπε, το µάνταλο,που κρατάει ενωµένα τα δυο φύλλα, λειτουργούσε κι αυτό στην εντέλεια. Ο ζυγός, οι ζεύλες (17), τα βουδοστόµατα (18), όλα

τακτοποιηµένα. Κι όταν και το τελευταίο φορτίο από δεµάτια ξεφορτωνόταν στ αλώνι, δινόταν το σύνθηµα του συναγερµού : Από αύριο ξεκινάνε τ αλώνια! Στην άκρη του χωριού τα περισσότερα αλώνια, µέσα στα περιφραγµένα σωθύρια (19),µα και σε κάθε ψήλωµα που το βρισκε ο αέρας,για να είναι εύκολο το λίχνισµα (20).Χτιστό προστατευτικό πεζούλι γύρω στ αλώνι, για να µη σκορπάνε τα στάχυα,πλακοστρωµένη η επιφάνειά του, για να µην ανακατεύεται µε τα χώµατα ο καρπός. Σε όσα η επιφάνεια δεν ήταν στρωµένη µε πλάκες, το χώµα πριν από το αλώνισµα βρεχόταν µε µπόλικο νερό και πατιόταν για να στρακώσει,να µη βγει σκίβαλο (21) ο καρπός. Ένα τελευταίο σκούπισµα µε σκούπα πρόχειρη από αγούδουρα (22) ή φρουκαλιά (22) και το αλώνι ήταν έτοιµο να δεχτεί τα πρώτα δεµάτια.. Από την προηγούµενη µέρα άρχιζε το κουβάληµα στο αλώνι. Ντουγένια, τσιρόνια (23), λιχνιστήρια, δρυµόνια (24), σταρκά (25), σνίτσια (26),όλα στη θέση τους. Τίποτα δεν έπρεπε να λείπει την ώρα που θα ήταν χρειαζούµενο. Και µαζί µ αυτά τα απαραίτητα κλινοσκεπάσµατα, κουρέλια (27), καρπέτες (27), σεντόνια. Κρεβάτι το αλώνι, στρώµα τα φρεσκοθερισµένα στάχυα. Και µέσα σε καλάθια το ψωµί, ένα µπουκάλι λάδι, το τέστο (28) µε τα παστά, η γραγούδα (28) για το βράσιµο των κουκιών. Κοντά και οι λαγήνες και τα µανταµαδιώτικα κουµάρια (30), να δροσίζουν τα φριγµένα από τη ζέστη και την αχυρόσκονη χείλη. Μόλις ο ήλιος ανέβαινε µια τσιέντρα (31) στον ουρανό, ο αλωνιστής έφερνε τα βόδια στο αλώνι, φορούσε στο στόµα τους τα φίµωτρα από βούρλα, έδενε τις ζεύλες στο λαιµό τους, περνούσε τον βαρύ ζυγό, στέριωνε καλά σ αυτόν το βαρύ ντουγένι, που γινόταν ακόµα πιο βαρύ και δυσκολόσυρτο από τη µεγάλη πέτρα που τοποθετούσε στο πίσω µέρος του και χρησίµευε για κάθισµα και για να τρίβονται καλύτερα τα στάχυα. Και σαν τα ταίριαζε όλα, όρθιος στο ντουγένι, άρχιζε να παρακινεί τα βόδια για το ατέρµονο γύρισµά τους στ αλώνι : - Έλα, όϊ!μέσα, Αράπ! Πάρ τα πουδάρια σ, Χαλέπ! Και σα βαριόταν να παρακινεί άλλο τα βόδια, ζαλισµένος από τον ήλιο, που ακόντιζε κατακέφαλα τα πυρωµένα του βέλη, καθόταν πάνω στη βαριά πέτρα κι άρχιζε τον αργόσυρτο αµανέ του στο ρυθµό που γύριζαν τα βόδια, οκνά, νωχελικά, ανατολίτικα : Αµάν αµάν βρε,η Σούσα (32)ήταν έµορφη, αµάν αµάν Άϊντε, της Κρήτης το καµάρι, αµάν,αµάν κι αγάπα τον Σαρήµπαγλη, αµάν,αµάν το πρώτο παλικάρι

- Όϊ, Χαλέπ κληφταρά! Τ ς Παναγιάς τα µάτια κλέβ γς! (33). Γιατί ο Χαλέπης, ασυγκίνητος από τα πάθια της Σούσας, έβγαζε µε τη γλώσσα του το βουδόστοµο και άλεθε ολόκληρο δροµί στάχυα στο αχόρταγο στόµα του! Και η ώρα να κυλά τόσο αργά, όσο αργό ήταν το πάτηµα των βοδιών, να τρίβονται τα στάχυα, να γυρίζουν µε το τσιρόνι τα επάνω κάτω, για να πατηθούν όλα οµοιόµορφα, να ρίχνονται ύστερα κι άλλα δεµάτια στο αλώνι κι αργότερα κι άλλα κι άλλα Και κάποια ώρα έπρεπε να «γυρίσουν» τα βόδια,αυτό που γύριζε απέξω να περάσει από µέσα, να ξεκουραστεί λίγο το µέσα βόδι, που έσερνε το µεγαλύτερο βάρος του ζυγού και η κίνησή του ήταν πολύ πιο δύσκολη, γιατί γύριζε σε µικρότερη ακτίνα.μια κατάλληλη κίνηση των σκοινιών και τα βόδια υπάκουαν αµέσως και άλλαζαν τη θέση τους, παρά τη µικρή αντίδραση του Χαλέπη, που προτιµούσε ν αφήσει το δύσκολο έργο στον σύντροφό του Αράπη. Ο ήλιος έφτανε στα µεσούρανα, η θάλασσα αντίκρυ γινόταν λάδι, τα Παράκοιλα (34) καθρεφτίζονταν στα γλαυκά νερά της. Τα κουκκιά είχαν γίνει χαλβάς (35) στη γραγούδα, που από το πρωί σιγόβραζε στο πρόχειρο παραγώνι. Ο αλωνιστής είχε τελειώσει τον αµανέ του µε τα πάθια της Σούσας κι ο Χαλέπης περίµενε πώς και πώς να κορέσει την πείνα του. Ξέζευε τα βόδια ο αλωνιστής, τα πήγαινε στο αυλάκι να τα ποτίσει και τ άφηνε ύστερα ελεύθερα να βοσκήσουν στη φρεσκοθερισµένη καλαµιά. Η µάννα άπλωνε το τραπεζοµάντιλο στον ίσκιο της γέρικης απιδιάς, έκοβε τη σαλάτα µε µπόλικη χλιµίτσα (36), καθάριζε και κανένα σπάρο, τσήνωνε (37) τα κουκκιά από τη γραγούδα στην πήλινη πιατέλα. Έκαναν όλοι τον σταυρό τους κι άρχιζαν να τρώνε αµίλητοι, σοβαροί, δεν κάνει µαθές να µιλάς όταν τρως, ο Χριστός είναι πάνω απ το τραπέζι. Και σαν απότρωγαν, έβαζε ο καθένας µια πέτρα για µαξιλάρι, τέντωναν τα κουρασµένα τους µέλη κι έκλεβαν έναν ύπνο, ίσα που να γλαρώσουν λίγο τα µάτια,να ξεδώσει λίγο κι ο νους. Και ύστερα πάλι το ζέψιµο των βοδιών, το ατέλειωτο γύρισµα πάνω στο ντουγένι, ώσπου να γύρει ο ήλιος, να ισκιώσουν τα ριζοβούνια Έπεφτε η νύχτα, τύλιγε την πλάση το µυστήριο και η σιωπή. Ξάπλωνε η οικογένεια στα φτωχικά στρωσίδια, που η µάννα είχε απλώσει στα αλωνισµένα στάχυα. Εδώ είναι πιο µαλακά, ξαποσταίνουν καλύτερα τα κουρασµένα µέλη. Εδώ τα στοιχειά και οι νεράιδες δεν τολµούν να κοντέψουν,το αλώνι το προστατεύει ο Χριστός. Τα παιδιά το ξέρουν καλά αυτό,δε φοβούνται καθόλου, αλλά,καλού κακού, έχουν βάλει το τσιρόνι και το λιχνιστήρι να σχηµατίζουν τον Σταυρό, έχουν βάλει και

κάτω από το προσκεφάλι τους ένα κοµµάτι ψωµί, που διώχνει όλα τα δαιµονικά. Μαζί µε την προσευχή τους ψιθύρισαν τρεις φορές και το «Ιησούς Χριστός νικά κι όλα τα κακά σκορπά». Ας τολµήσουν τώρα βρικόλακες και φαντάσµατα να πλησιάσουν στ αλώνι!κοντά είναι και ο πατέρας που τώρα δα τους ξηγά πως κείνες οι σκιές µέσα στο φεγγάρι είναι ο Κάιν και ο Άβελ, πως εκείνη είναι η Πούλια, που ποτέ δε βασιλεύει, και κείνη εκεί η Μικρή Άρκτος, µε το πολικό της αστέρι, που Μισοτελειωµένη αποµένει η κουβέντα, κοιµήθηκαν τα παιδιά, ώρα να ξαποστάσουν και οι µεγάλοι. Σωπαίνουν όλοι. Και µονάχα η νύχτα συνεχίζει τον φλύαρο µονόλογό της µε χίλια στόµατα, µε µύριες γλώσσες : µοιρολόγια γκιώνηδων και κλάµατα γρύλων, βελάσµατα αρνιών και κουδουνίσµατα προβάτων, λαλήµατα φλογέρας, πνοές αύρας και φλοίσβους κυµάτων Αύξαινε το πάχος των αλωνισµένων δεµατιών και µίκραινε το ύψος της θηµωνιάς.. Και όταν αλωνιζόταν και το τελευταίο δεµάτι και φυσούσε ευνοϊκό αεράκι, τη θέση του αλωνιστή έπαιρνε ο λιχνιστής. Έδενε πίσω στο κεφάλι την κίτρινη µαντίλα (38), έπαιρνε στα χέρια το λιχνιστήρι και µεθοδικά, αργά, ρυθµικά µε κατάλληλη κλίση που έδινε στο λιχνιστήρι πετούσε ψηλά τον ανακατωµένο µε άχυρα καρπό. Ο αέρας παράσερνε το άχυρο και το σώριαζε σε µακρόστενο σωρό στην άκρη του αλωνιού, ενώ ο καρπός κεχριµπαρένιος σωριαζόταν στα πόδια του λιχνιστή. Και η νοικοκυρά όλη την ώρα σκυφτή να σκουπίζει τα κότσαλα (39),να µαζεύει τα χοντράδια (40),που θα τα έριχνε σε άλλο αλώνισµα ή θα τα έτριβε µε την πέτρα,να πάρει το σιτάρι,να το αλέσει στον χειρόµυλο,να κάνει κουρκούτ (41) για τραχανά και κισκέτς.πολύτιµο, βλέπεις, και το τελευταίο σπυρί σιτάρι, όταν είναι τόσα τα στόµατα που πρέπει να θραφούν, όταν η οικογένεια πρέπει να ζήσει µόνο µ εκείνα που η ίδια παράγει. Όταν ο καιρός πήγαινε καλά και το λίχνισµα τέλειωνε χωρίς χασοµέρια, ο καρπός έπρεπε να περάσει από το δρυµόνι : Στηνόταν όρθιο το λιχνιστήρι, περνιόταν η θηλιά του δρυµονιού µέσα σε ένα δόντι του, έριχνε η µάννα µε το σνίτσ το σιτάρι µέσα στο δρυµόνι και ο λιχνιστής, µε κίνηση µπρος πίσω του δρυµονιού, το δρυµόνιζε, να περάσει ολοκάθαρο το σιτάρι, να µείνουν στο δρυµόνι τα κότσαλα και τα άτριφτα στάχυα. Μετρούσαν ύστερα το καθαρό σιτάρι µε τα σνίτσια - τόσες χαρακιές στο ραβδί, τόσα σνίτσια, να µην µπερδευόµαστε - το τοποθετούσαν σε τσουβάλια και έπαιρνε το δρόµο για τα κελάρια των σπιτιών και τις αποθήκες των αφεντικών. Τελευταία έφευγε από το αλώνι η νοικοκυρά. Έµενε να το σκουπίσει, να µαζέψει τα σκύβαλα (42) για τις κότες και να εισπράξει το αθώο πείραγµα της γειτόνισσας :

- Ω γειτόν σσα! Άση τσι τίπουτα για τ ς µυρµητ ς (43)! Τώρα δεν έχουµε βόδια να σέρνουν τα ντουγένια.έχουµε θεριζοαλω - νιστικές µηχανές. Τώρα δεν έχουµε κριθαρένιο σπιτικό παξιµάδι. Έχουµε συσκευασµένα µε ηµεροµηνία λήξης κρίθινα παξιµάδια για τους διαβητικούς. εν έχουµε τη µοσχοβολιά των φούρνων στις αυλές των σπιτιών. Χάθηκε, αλίµονο, και κάθε µοσκοβολιά απ τις καρδιές µας Γλωσσάρι 1. ο Θεριστής : Ο µήνας Ιούνιος. 2. του χωριού : Ο σ. αναφέρεται στα Βασιλικά Λέσβου. 3. να θερίσει κριθάρι : Το κριθάρι ωριµάζει νωρίτερα από το σιτάρι. Η ανάγκη εξεύρεσης ψωµιού, βασικού είδους διατροφής για τις πολυµελείς φτωχές οικογένειες. 4. τα παλαµίδια : ξύλινα προστατευτικά καλύµµατα για τα δάχτυλα και τις παλάµες, που φορούσαν στα χέρια τους οι θερίστριες. 5. οι ( α)τριβόλοι : ζιζάνια µε αγκάθια 6. οι ρουπανίδες : ζιζάνια, αγριορεπανιές. 7. κόβω έργο :χαράζω τη γραµµή που θα ακολουθήσω θερίζοντας. 8.τα τρουβαδέλια : υφαντά παιδικά σακίδια. 9. η σφηντηγόνα : η σφεντόνα 10.τα αργκόµπλα : τα αγριοκορόµηλα. 11. το δροµί : µάτσο από στάχυα, όσα χωρούν κάτω από τη µασχάλη. 12. το δεµάτι : δέµα από στάχυα,πολλά δροµιά δεµένα µαζί. 13. πυργώνουν οι θηµωνιές :γίνονται ψηλές σαν πύργοι. 14. ο Αλωνιστής και Αλωνάρης :ο µήνας Ιούλιος. 15.η αγέλη : κοπάδι βοδιών. Τα βόδια,όταν δεν δούλευαν, τα φύλαγαν βοσκοί σε χορτολιβαδικές εκτάσεις. 16.το ντουγένι : ντούγα και ντόγα,ιταλ. Adoga = σανίδα. υο σανίδες ενωµένες µε µάνταλο. Στην κάτω επιφάνειά τους είχαν σκληρές κοφτερές πέτρες, που έτριβαν τα στάχυα. 17.η ζεύλα και ζεύγλα : καµπυλωτό εξάρτηµα του ζυγού από κλαδί αγριελιάς. Χρησίµευε για το ζεύξιµο των βοδιών στον ζυγό. 18.το βουδόστοµα : φίµωτρο βοδιού από βούρλα. Εµπόδιζε το ζώο να τρώει την ώρα που αλώνιζε. 19. το σωθύρι : περιφραγµένη θαµνώδης έκταση, όπου βόσκουν αιγοπρόβατα. Σ αυτήν υπήρχε συνήθως αλώνι και αχυρώνας. 20. το λίχνισµα : ο διαχωρισµός του σιταριού από το άχυρο µε τη βοήθεια του αέρα. 21. το σκύβαλο : υπολείµµατα από το κοσκίνισµα του σιταριού, τροφή για τις κότες. 22.ο αγούδουρας, η φρουκαλιά : φυτά για πρόχειρες σκούπες. 23. το τσιρόνι :διχαλωτό ξύλο για το ανακάτεµα των σταχυών στο αλώνισµα. 24. το δρεµόνι (και δερµόνι ) : µεγάλο κόσκινο µε πλέγµα από δέρµα. 25. το σταρκό :κόσκινο µε µεταλλικό πλέγµα. Ξεχωρίζει το σιτάρι από την ήρα και τα σκύβαλα. 26.το σνίτσι: µονάδα µέτρησης των δηµητριακών,περίπου 7 οκάδες. 27. κουρελούδες,καρπέτες : χοντρά υφαντά κλινοσκεπάσµατα και στρωσίδια.

28. τέστο, γραγούδα :πήλινα µαγειρικά σκεύη, τσουκάλια. 29. η λαγήνα: µεγάλη στάµνα. 30.το µανταµαδιώτικο κουµάρι: σταµνί από το χωριό Μανταµάδος. Έκανε το νερό δροσερό. 31. η τσιέντρα : η βουκέντρα, ύψους 1,5 µ. περίπου. 32. η Σούσα : ηρωίδα ρίµας, που τη σκοτώνει ο αδερφός της, γιατί ερωτεύθηκε τον µουσουλµάνο Σαρήµπαγλη. 33. τ ς Παναγιάς του µάτ κλέβ γ ς : Ξεγελάς ακόµα και την Παναγιά,που τα µάτια της τα βλέπουν όλα. 34.τα Παράκοιλα : Χωριό στον κόλπο της Καλλονής. 35.κουκκιά χαλβάς : τα κουκκιά είχαν βράσει πολύ. 36.η χλιµίτσα : η γλιστρίδα, η αντράκλα. 37. τσ νώνω : κενώνω, αδειάζω. 38.η κίτρινη µαντίλα :χαρακτηριστικό κάλυµµα του κεφαλιού για προστασία από τον ήλιο. 39.τα κότσαλα : χοντρά υπολείµµατα από την καλαµιά. 40. τα χοντράδια : στάχυα που δεν τρίφτηκαν κατά το αλώνισµα. 41.το κουρκούτι : χοντραλεσµένο σιτάρι για την Παρασκευή τραχανά και κισκέτς. 42. το σκύβαλο : τα αποκοσκινίδια, τροφή για τις κότες. 43.Άση µυρµήτ ς :πείραγµα, άφησε κάτι και για τα µυρµήγκια. Ένα σχόλιο για το παραπάνω κείµενο Τι να πω για κείνο το «Έργα και ηµέρες Θέρος»! Για µένα είναι ένα «ποίηµα»,που οι ευωδιές κι οι µουσικές του κάµπου το διαπερνούν απ άκρη σ άκρη. Φόρος τιµής στον εργάτη της γης!ύµνος στην κορυφαία στιγµή του µόχθου του, που µπορεί να τη µετατρέπει σε χαρά και τραγούδι. Τίποτα λοιπόν δε χάνεται, τίποτα δεν πεθαίνει,όταν τ αγαπάς!. Όπως οι αγαπηµένοι νεκροί ζουν στην καρδιά µας και στη σκέψη µας. Κατέγραψες, ύµνησες την οµορφιά σ όλη της την απλότητα,τη γνησιότητα. Το διαβάζω κι είναι σα να σκύβω στην πηγή και πίνω απ το γάργαρο νερό της.θερµά τα συγχαρητήριά µου για τούτο το «τραγούδι του κάµπου». ( Μαριάνθη Αυγερινού, εκπαιδευτικός- ποιήτρια )