Η Τυποποίηση σε θέµατα Υγείας & Ασφάλειας

Η Τυποποίηση σε θέµατα Υγείας & Ασφάλειας Στο κείµενο που ακολουθεί θα γίνει προσπάθεια να αποτυπωθεί η εµπειρία από τη συµβολή της τυποποίησης στη διαχείριση της Υγείας και Ασφάλειας σε µεγάλους οργανισµούς και εταιρίες, µε χαρακτηριστική περίπτωση τη ΕΗ Α.Ε. Η τυποποίηση που αφορά στην Υγεία & Ασφάλεια περιλαµβάνει τα παρακάτω πεδία: 1. Τυποποίηση συστηµάτων. 2. Τυποποίηση υλικών. Παράλληλα θέµατα τυποποίησης σε Εργονοµικές αρχές και σε µετρήσεις βλαπτικών παραγόντων εντάσσονται σε αυτή την ενότητα, αλλά δεν αποτελούν αντικείµενο της συγκεκριµένης εισήγησης. Τυποποίηση υλικών Σχεδόν όλα τα υλικά που σχετίζονται, άµεσα ή έµµεσα, µε τη διαχείριση της υγείας και ασφάλειας εντάσσονται στον υποχρεωτικό τοµέα µε βάση τη νοµοθεσία. Με τον όρο άµεσα εννοούνται τα υλικά που προορίζονται για την προστασία των ανθρώπων και των εγκαταστάσεων όπως τα Μέσα Ατοµικής Προστασίας (ΜΑΠ) και ο πυροσβεστικός εξοπλισµός, ενώ µε τον όρο έµµεσα τα υλικά στα οποία η ασφάλεια έχει ενσωµατωθεί στη λειτουργία τους όπως τα δοχεία πίεσης, ο ηλεκτρολογικός εξοπλισµός, οι µηχανές. Σταδιακά µε Προεδρικά ιατάγµατα, µε τα οποία εναρµονίζονταν η Εθνική νοµοθεσία µε τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντάχθηκαν στον υποχρεωτικό τοµέα όλα τα προαναφερόµενα υλικά. Θα γίνει αναφορά στην κατάσταση πριν από την υποχρεωτική εφαρµογή, στο µεταβατικό στάδιο, στην σηµερινή κατάσταση και στην προσπάθεια για συνεχή βελτίωση. Η κατάσταση πριν από την υποχρεωτική εφαρµογή των προτύπων. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής στην Ελλάδα ήταν η έλλειψη Εθνικών Προτύπων. Εξαίρεση αποτελούν οι φορητοί πυροσβεστήρες, για τους οποίους ήταν υποχρεωτική η εφαρµογή των NHS (National Hellenic Standard). Η εφαρµογή των NHS ήταν επιβεβληµένη από τη νοµοθεσία, η οποία καταργήθηκε επίσηµα το 2006. Τα πρότυπα αυτά, τα οποία είχαν εκπονηθεί τη δεκαετία του 70 ήταν πληρέστατα και ιδιαίτερα αυστηρά. Για τα µέσα ατοµικής προστασίας δεν υπήρχαν εθνικά πρότυπα. Μεγάλοι οργανισµοί, όπως η ΕΗ, είχαν τη δυνατότητα, να διαθέσουν εξειδικευµένο προσωπικό, για την τυποποίηση των υλικών που προµηθεύονταν µε βάση εθνικά πρότυπα άλλων χωρών (ANSI, DIN, BS, NF). Η λύση αυτή είχε ως αποτέλεσµα την προµήθεια ποιοτικών υλικών αλλά υπήρχε µεγάλο πρόβληµα συµβατότητας. Τα πρότυπα ήταν ασύµβατα µεταξύ τους, για παράδειγµα διαφορετικά όριζαν τα όρια της ηλεκτρικής τάσης τα DIN και διαφορετικά τα BS. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα να περιορίζεται η αγορά. Παράλληλα ήταν εµφανής η αδυναµία να ποσοτικοποιηθούν ιδιότητες Παραδείγµατα η απαίτηση για γυαλιά µε αντιθαµβωτικούς οπτικούς δίσκους, αν δεν παραπέµψει σε συγκεκριµένη 1

δοκιµή δεν έχει πρακτική αξία, το ίδιο και η απαίτηση για µηχανικές αντοχές, αν δεν προσδιοριστεί επακριβώς η δοκιµή. Η ασυµβατότητα των προτύπων, που προαναφέρθηκε, επέτεινε το πρόβληµα. Για τους µικρούς οργανισµούς, που δεν υπήρχε η δυνατότητα διάθεσης εξειδικευµένου προσωπικού, η επιλογή των ΜΑΠ γίνονταν στην τύχη και είχε αφεθεί αποκλειστικά στον προµηθευτή, που ούτε και αυτός, κατά τεκµήριο, διέθετε την τεχνική επάρκεια και εκπαίδευση. Αποτέλεσµα όλων αυτών ήταν η, πολύ περιορισµένη ελληνική αγορά, να µην έχει κανόνες. Το µεταβατικό στάδιο Η υποχρεωτική ένταξη υλικών ασφάλειας στην εργασία στον υποχρεωτικό τοµέα µε συγκεκριµένη προθεσµία δηµιούργησε στην αρχή σύγχυση. Ήταν η περίοδος που το CE θα µπορούσε να ερµηνευθεί ως Complete Enigma. Η εµπειρία για την περίοδο αυτή είναι θετική. Ήταν µια δηµιουργική περίοδος, κατά την οποία εξετάσθηκαν υπό το πρίσµα των Ευρωπαϊκών Προτύπων (ΕΝ) όλες οι υπάρχουσες προδιαγραφές. Προέκυψε ένας µεγάλος όγκος εργασίας µε τα πολύ θετικά αποτελέσµατα, που θα αναφέρονται στα επόµενα. Η σηµερινή κατάσταση. Η τυποποίηση έχει επιλύσει πολλά από τα προβλήµατα που προαναφέρθηκαν. Όλα τα προϊόντα που αφορούν στην Υγεία και την Ασφάλεια των εργαζοµένων έχουν πλέον τυποποιηθεί και ο χρήστης αφενός είναι σίγουρος ότι θα προστατεύσουν, εφόσον έχουν επιλεγεί σωστά. Παράλληλα του παρέχονται µε τη σήµανση και τις οδηγίες χρήσης όλες οι πληροφορίες προκειµένου να προσδιορίσει την καταλληλότητά τους. Στα επόµενα θα αναφερθεί η συµβολή της τυποποίησης για την Υγεία & Ασφάλεια στην εργασία. Η βοήθεια στην επιλογή του κατάλληλου µέσου. Τα ΕΝ είναι προσανατολισµένα στην αρχή της διαβάθµισης της προστασίας, που αναφέρουν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες, η οποία εξασφαλίζει το βέλτιστο συνδυασµό προστασίας και εργονοµικών απαιτήσεων. Πρακτικές που προϋπήρχαν χαρακτηρίζονταν από υπερπροστασία ή απλούστευση. Με την πρώτη για να είναι σίγουρος ο εργοδότης χορηγούσε στον εργαζόµενο ένα βαρύ µέσο προστασίας, το οποίο προορίζονταν για αντιµετώπιση πλέον σηµαντικού κινδύνου από τον υπαρκτό και, ως εκ τούτου ήταν δύσκολο στην χρήση µε αποτέλεσµα ο εργαζόµενος να αποφεύγει να το χρησιµοποιεί. Η αντίθετη πρακτική ήταν να χορηγείται ελαφρύ µέσον για να το χρησιµοποιεί ο εργαζόµενος, χωρίς να εξετασθεί η αποτελεσµατικότητα του στην αντιµετώπιση του συγκεκριµένου κίνδυνου. Και στις δύο περιπτώσεις ο εργαζόµενος ήταν απροστάτευτος. Η διαβούλευση µε τον εργαζόµενο. Η διαβούλευση για θέµατα Υγείας και Ασφάλειας είναι καθοριστική, γι αυτό και την αναφέρει όλη η σχετική νοµοθεσία. Η επιλογή του κατάλληλου µέσου συντελεί στη διαβούλευση. Ο τεχνικός ασφάλειας πρέπει να ακούσει τις παρατηρήσεις των εργαζοµένων σε ό,τι αφορά τη χρήση ΜΑΠ να εξετάσει ποιες είναι εύλογες και ταυτόχρονα να εξηγήσει στους εργαζόµενους ποιες είναι απαραίτητες. Η τυποποίηση είναι ένα σηµαντικό εργαλείο για την εξεύρεση της πλέον αποδεκτής λύσης. Η πιστοποίηση των προϊόντων. Οι Έλληνες κατασκευαστές αναγκάσθηκαν να πιστοποιήσουν τα προϊόντα τους, γεγονός που τους 2

επέτρεψε να πραγµατοποιούν εξαγωγές. Παράλληλα οι ανάγκες της αγοράς επέβαλαν την δηµιουργία κοινοποιηµένων φορέων στην Ελλάδα (ΕΛΚΕ Ε για γάντια, υποδήµατα, ενδυµασία ΕΒΕΤΑΜ για πυροσβεστήρες). Μεγάλοι οργανισµοί και εταιρίες όπως η ΕΗ ΑΕ, ο ΟΤΕ, ο ΤΙΤΑΝ ΑΕ αλλά και ο Στρατός έχουν αποδώσει µεγάλη σηµασία στην προµήθεια και τη χρήση υλικών ασφάλειας. Στο πλαίσιο αυτό η ΕΗ Α.Ε. έχει εκδώσει εγχειρίδιο για την επιλογή του κατάλληλου µέσου ατοµικής προστασίας και του κατάλληλου πυροσβεστήρα. Ειδικότερα για τη χρήση των ΜΑΠ έχει εκδοθεί ηλεκτρονικό αρχείο στο οποίο ο χρήστης ανάλογα είτε µε τη θέση εργασίας, είτε µε τον εντοπισµό του κινδύνου µπορεί να οδηγηθεί στην επιλογή του κατάλληλου µέσου. Ως αποτέλεσµα των προηγουµένων ενεργειών: Βελτιώθηκε σηµαντικά η ποιότητα των υλικών που σχετίζονται (άµεσα ή έµµεσα) µε την ασφάλεια. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις αυξήθηκαν οι καταναλώσεις σε ΜΑΠ, χωρίς την επιβολή διοικητικών µέτρων. Η κατανάλωση συγκεκριµένων ΜΑΠ, σε πολλές περιπτώσεις, αποτελεί ένα έµµεσο αλλά ουσιαστικό δείκτη για την επιτυχία ενός προγράµµατος ασφάλειας. Η αύξηση των καταναλώσεων είναι αποτέλεσµα της διαβούλευσης κατά την οποία ο εργαζόµενος αφενός πείσθηκε να χρησιµοποιεί τα απαραίτητα ΜΑΠ και αφετέρου είδε ότι όλες οι εύλογες απαιτήσεις του σχετικά µε τη βελτίωση σε θέµατα άνεσης και εργονοµίας λαµβάνονται υπόψη. Για τα προηγούµενα ήταν καθοριστική η ύπαρξη προτύπων. Η προσπάθεια για συνεχή βελτίωση όµως δεν επιτρέπει επανάπαυση και είναι σηµαντική η λήψη µέτρων που θα αναφερθούν στα επόµενα. Συνεχής βελτίωση. Η εξασφάλιση της ποιότητας των τυποποιηµένων υλικών απαιτεί την ταυτόχρονη λειτουργία των συγγενών δραστηριοτήτων. Η τυποποίηση, η πιστοποίηση (επιβεβαίωση της τυποποίησης), η διαπίστευση (έλεγχος της αξιοπιστίας των πιστοποιήσεων) αλλά και ο έλεγχος της αγοράς πρέπει να λειτουργήσουν σωστά, ώστε το CE να µην ερµηνεύεται ως Certifying Everything. Αναλυτικά: Τυποποίηση. Αν και τα υπάρχοντα πρότυπα είναι αξιόπιστα, η φύση της τυποποίησης απαιτεί συνεχείς βελτιώσεις, σε συνάρτηση µε την ανάδραση από τους χρήστες. Η τυποποίηση είναι αρµοδιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης (CEN) οι διαδικασίες της οποίας είναι γραφειοκρατικές και αργές. Οι εµπλεκόµενοι φορείς στην Ελλάδα (κατασκευαστές, χρήστες, επιστηµονικοί φορείς) είναι απαραίτητο να συντονίσουν τη δράση τους για την συµµετοχή στο γίγνεσθαι της ευρωπαϊκής τυποποίησης. Θα µπορούσαν µέσω της Τεχνικής Επιτροπής του ΕΛΟΤ (ΤΕ 59) να επιλεγούν οι οµάδες εργασίας µε ελληνικό ενδιαφέρον και η συµµετοχή να είναι ουσιαστική στις οµάδες εργασίας της CEN. Πιστοποίηση. Στην Ελλάδα υπάρχουν φορείς πιστοποίησης (ΕΒΕΤΑΜ, ΕΛΚΕ Ε) οι οποίοι πιστοποιούν τα προϊόντα των Ελλήνων κατασκευαστών. Είναι σηµαντικό οι χρήστες να ζητούν τα πιστοποιητικά και να ενηµερώνουν τους φορείς για τα όποια προβλήµατα παρουσιάζουν τα προϊόντα. 3

ιαπίστευση. Η λειτουργία του ΕΣΥ ΑΕ, το οποίο µετέχει ισότιµα στην ευρωπαϊκή διαπίστευση, εγγυάται σε µεγάλο βαθµό την επάρκεια των Φορέων της πιστοποίησης. Έλεγχος της αγοράς. Είναι ένα σηµείο στο οποίο η Ελλάδα υστερεί σε σχέση µε τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παγκοσµιοποίηση έχει οδηγήσει στην παραγωγή πολλών υλικών σε χώρες εκτός ΕΕ, όπου τα προϊόντα είναι µεν τυποποιηµένα αλλά υπάρχουν ελλείψεις στον ποιοτικό έλεγχο, οπότε δεν υπάρχει η εναρµόνιση της σειράς παραγωγής µε το πιστοποιηµένο προϊόν. Ένας µεγάλος οργανισµός έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τα προϊόντα που προµηθεύεται και να εντοπίζει τις αποκλίσεις που υπάρχουν από τις προβλέψεις της τυποποίησης. Υποχρέωση της πολιτείας είναι η προστασία των µικρών οργανισµών και των πολιτών από τις αποκλίσεις. Τυποποίηση συστήµατος διαχείρισης Υ&Α Η πιστοποίηση για τη διαχείριση συστήµατος Υ&Α σε οργανισµούς είναι ένα νέο δεδοµένο. Προέκυψε από την επιθυµία οργανισµών οι οποίοι έχουν εντάξει τη διαχείριση της Υ&Α στο συνολικό σύστηµα διαχείρισής τους να πιστοποιηθούν για αυτήν. Σε επίπεδο CEN και ISO δεν έχει υπάρξει συµφωνία για εκπόνηση Ευρωπαϊκού Προτύπου διότι πολλοί εθνικοί Οργανισµοί Τυποποίησης το θεωρούν περιττό. Στην Ελλάδα ο ΕΛΟΤ έκρινε θετική την πιστοποίηση και εκπόνησε το Ελληνικό Πρότυπο ΕΛΟΤ1801/2002 ιαχείριση Συστηµάτων Υγείας & Ασφάλειας στην Εργασία που βασίζεται στο βρετανικό πρότυπο BS/1800. Οι απόψεις του ΤΕΕ, όπως διατυπώθηκαν από την εκπροσώπησή του στην Επιτροπή του ΕΛΟΤ ήταν υπέρ της εκπόνησης του Προτύπου. Ήδη έχει αρχίσει η πιστοποίηση οργανισµών µε βάση το πρότυπο και τις οδηγίες που περιλαµβάνει το πρότυπο ΕΛΟΤ 1800/2003 Οδηγός για τη διαχείριση συστηµάτων Υ&Α στην εργασία.. Στα θετικά της τυποποίησης αυτής είναι: Η συµβατότητα του προτύπου µε τα πρότυπα διαχείρισης ποιότητας και περιβάλλοντος. Οι πολύ χρήσιµες πληροφορίες που παρέχει το πρότυπο ΕΛΟΤ 1800/2003. Το πρότυπο αυτό δεν είναι µεν τυποποιητικό αλλά πολύ πρακτικό, καθόσον αντικατοπτρίζει την εµπειρία µιας χώρας µε µεγάλη βιοµηχανική παράδοση. Η ΕΗ Α.Ε. όπως και άλλες επιχειρήσεις στον Ελλαδικό χώρο είναι σε διαδικασία να πιστοποιήσει Υπηρεσιακές Μονάδες της, κυρίως αυτές της πρώτης γραµµής, µε το ΕΛΟΤ 1801. Αν και µέχρι του παρόντος δεν έχει ολοκληρωθεί καµία πιστοποίηση τα οφέλη παρουσιάσθηκαν ήδη από την προκαταρκτική διαδικασία. Ο διάλογος µεταξύ των εµπλεκοµένων υπηρεσιακών µονάδων, η αρχειοθέτηση και ο επανέλεγχος των διαδικασιών των σχετικών µε την Υγεία και Ασφάλεια στην εργασία, ο εντοπισµός των ελλείψεων και ο καθορισµός νέων διαδικασιών, οδηγιών κ.λ.π. συµβάλλουν στον τελικό σκοπό του Προτύπου, που είναι η συνεχής βελτίωση. 4

Τέλος η τυποποίηση της διαχείρισης της Υ&Α είναι µεν συµβατή µε τη διαχείριση της ποιότητας αλλά απαιτεί και τη συµβολή όχι µόνο των ειδικών στα συστήµατα διαχείρισης, αλλά και των ειδικών στα θέµατα Υ&Α, και τα µέλη του ΤΕΕ µε εµπειρία στα θέµατα αυτά πρέπει να παίξουν καθοριστικό ρόλο σε όλα τα επίπεδα. Μαρία Τολάκη Ηλεκτρολόγος- µηχανολόγος Μηχανικός, ιευθύντρια ΥΑΕ/ ΕΗ Α.Ε. Μενέλαος Πεφάνης Μεταλλειολόγος Μηχανικός Βοηθός ιευθυντής ΥΑΕ/ ΕΗ Α.Ε. 5