Πολιτική Φιλοσοφία: Ο ρόλος της Διοίκησης στο σύγχρονο Κράτος Στέλιος Αλεξανδρόπουλος (1996), Το πρόβληµα της αντιφατικότητας των κριτηρίων πράττειν σε δηµόσιο/ ιδιωτικό χώρο και η κρίση των πολιτικών θεωρίων, στο Όρια και σχέσεις δηµοσίου και ιδιωτικού, Αθήνα: Ίδρυµα Σάκη Καράγιωργα
Η αντιφατικότητα των κριτηρίων πράττειν σε δηµόσιο/ιδιωτικό χώρο Μετά τις πρόσφατες αναπροσαρµογές και τις απορυθµιστικές τάσεις που κυριάρχησαν τα τελευταία χρόνια µετά από µια µακρά περίοδο κατά την οποία το ποσοστό του ιδιωτικού-οικονοµικού χώρου µειώθηκε, ως αποτέλεσµα, αφενός της κρατικής επιχειρηατικής δραστηριότητας και αφετέρου, της αποεµπορευµατοποίησης περιοχών στις οποίες αναπτύχθηκε το κράτος πρόνοια (όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η κατοικία), αυτή η τάση φαίνεται να έχει αναστραφεί. Τα γεγονότα και οι µακρο-οικονοµικές εξελίξεις που συνδέονται µε τις αναπροσαρµογές αυτές είναι µεταξύ άλλων: τα ελλείµµατα, η διόγκωση του δηµοσίου χρέους, ο στασιµοπληθωρισµός, η αποβιοµηχάνιση, η ανεργία. Το πρόβληµα εµφανίζεται ως κυρίως οικονοµικό και η αναζήτηση λύσεων περιορίζεται αυστηρά στο επίπεδο των µακροοικονοµικών µεγεθών. δεν πρέπει όµως να ξεχνάµε ότι ο προσδιορισµός ενός προβλήµατος ως οικονοµικού προϋποθέτει ήδη λυµένα τα πολιτικά προβλήµατα και προαπαιτούµενα.
Η αντιφατικότητα των κριτηρίων πράττειν σε δηµόσιο/ιδιωτικό χώρο Δεν πρέπει όµως να ξεχνάµε ότι ο προσδιορισµός ενός προβλήµατος ως οικονοµικού προϋποθέτει ήδη λυµένα τα πολιτικά προβλήµατα και προαπαιτούµενα. Ειδικότερα στις σχέσεις δηµοσίου/ιδιωτικού πίσω από τις βεβαιότητες που παράγουν οι οικονοµικές αναλύσεις µπορούµε να διακρίνουµε ορισµένες κρίσιµες όψεις των πολιτικών-αξιακών προβληµάτων που εµπεριέχονται σε αυτές. Η αντίφαση µεταξύ διαφορετικών κριτηρίων ορθού πράττειν στην απλούστερη µορφή της απορρέει από τη διαφορετική οργάνωση των ορθοπρακτικών κριτηρίων ανάµεσα στη σφαίρα του ιδιωτικού, όπου επικρατούν εγωϊστικά, επιµεριστικά, υπολογιστικά κριτήρια πράττειν και του δηµοσίου όπου επικρατούν καθολικευτικά, αλληλέγγυα, µη ωφελιµιστικά κριτήρια
Σοσιαλδηµοκρατικές Αντιφάσεις και Κεϋνσιανισµός Ι Η σοσιαλδηµοκρατική στρατηγική συνίσταται στη χρησιµοποίηση του δηµόσιου τοµέα στο πλαίσιο του κράτους πρόνοιας για την προώθηση περισσότερο συνεργατικών, δηµοκρατικών και εξισωτικών µορφών ζωής. Ωστόσο, η βασική αντίφαση αυτής της στρατηγικής πηγάζει από την εσωτερική σύγκρουση αξιολογικών περιεχοµένων στην ίδια την οικονοµική φιλοσοφία του Κεϋνσιανισµού η οποία στηρίζεται από τη µια σε ένα ρεπερτόριο µεθόδων κρατικού σχεδιασµού και χρήσης µακροοικονοµικής πολιτικής πχ για τη µείωση της ανεργίας αλλά από την άλλη η βασική φιλοσοφία ως προς τους στόχους της ανάπτυξης, της παραγωγής και της οικονοµικής δραστηριότητας συµπίπτουν απολύτως µε τα κλασικά οικονοµικά όπου «η κατανάλωση είναι ο µοναδικός στόχος και το αντικείµενο κάθε οικονοµικής δραστηριότητας»
Σοσιαλδηµοκρατικές Αντιφάσεις και Κεϋνσιανισµός ΙΙ Αυτή η αντίληψη µιας παράλληλης ύπαρξης αντιτιθέµενων, αντιφατικών κινήτρων, ενός δηµόσιου κοινωνικού ή αλτρουιστικού χώρου εν µέσω µιας ατοµικιστικής, υπερκαταναλωτικής κοινωνίας είναι η µεγάλη αντίφαση του Κεϋνσιανισµού και σε προέκταση της σοσιαλδηµοκρατίας Η στήριξη σε µια ποσοτικοποιηµένη αντίληψη των αναγκών, προσανατολισµένη στην αύξηση ιδιωτικής και δηµόσιας κατανάλωσης εξηγεί γιατί από τη στιγµή που η Κεϋνσιανή στρατηγική εξάντλησε τη δυναµική της άφησε πίσω της ένα τεράστιο κενό στον τοµέα των αξιών. Η υποχώρηση το Κεϋνσιανισµού συνδυάστηκε µε µια παρακµή των αρχών κοινωνικής αλληλεγγυής, έναν έντονο σκεπτικισµό σχετικά µε το ρόλο της γραφειοκρατίας, τον επαγγελµατισµό και τους ειδικούς της πολιτικής και µια σηµαντική µείωση της νοµιµοποίησης της ιδέας του σοσιαλισµού Η µεγάλη µεταπολεµική επέκταση του κρατικού τοµέα αντί να αµβλύνει τις διαφορές µεταξύ δηµοσίου/ιδιωτικού οδήγησε στην όξυνσή τους
Ιδιωτικού Η διαπιστούµενη αντιφατικότητα των κινήτρων σε επίπεδο αγοράς και σε επίπεδο δηµόσιας οικονοµίας, σε επίπεδο διαχείρισης και ατοµικής ιδιοποίησης, σε επίπεδο καπιταλιστικού δηµόσιου χώρου (παρεµβατικού τύπου) και σε επίπεδο ιδιωτικό θεµατοποιήθηκε σε µια σειρά από αντιθετικά µεταξύ τους πολιτικά προγράµµατα που ώστόσο συνέκλιναν σε έναν κοινό τόπο, αυτόν της λεγόµενης «κοινωνίας πολιτών» Η νεοσυντηριτική κριτική στράφηκε ενάντια στην υπερβολική διόγκωση του κράτους και στηρίχθηκε σε µια ερµηνεία της κοινωνίας πολιτών που προέτασσε ορισµένα αδιαµφισβήτητα θεµέλιά της την ιδιοκτησία, την αγορά, την ηθική της εργασίας, την οικογένεια
Ιδιωτικού Σύµφωνα µε τη νεοσυντηριτική κριτική η υπερφόρτωση του κρατικού µηχανισµού, άρα και των θεµάτων που αποτελούν αντικείµενο πολιτικών αποφάσεων, οδηγεί σε «κρίση ακυβερνησίας» Η λύση συνίσταται στην αποκατάσταση του ιδιωτικού σε περιοχές όπως η αγορά, η οικογένεια, η επίστηµη µέσα από την αποπολιτικοποίηση και την επανιδιωτικοποίησή τους Οι «οικονοµικές θεωρίες της πολιτικής» ή θεωρίες δηµόσια επιλογής ανέπτυξαν το επιχείρηµα ότι και στο χώρο της κρατικής πολιτικής και των δηµοσίων αποφάσεων, ισχύουν ή πρέπει να ισχύουν οι ίδιες αρχές και κριτήρια που ισχύουν στην αγορά.
Ιδιωτικού Οι δηµόσιες όσο και οι ιδιωτικές συµπεριφορές ακολουθούν µια λογική που µπορεί αν αναλυθεί και εξηγηθεί µε βάση κριτήρια καθαρώς εγωϊστικά-ωφελιµιστικά, ενώ απορρίπτεται ως ανορθολογικό κάθε αλτρουιστικό ή ηθικό πράττειν. Η προσέγγιση του δηµοσίου συµφέροντος µετατοπίζεται από ένα πλαίσιο απόλυτων αξιών σε ένα πλαίσιο ηθικού σχετικισµού. Πρόκειται για µια µετα-ηθική στροφή (που συνιστά βέβαια σοβαρή ασυνέχεια µε τον κλασικό φιλελευθερισµό) αποτέλεσµα της οποίας είναι η εξάλειψη ηθικών αρχών και αξιών ως πηγών δέσµευσης δηµοσίων συµπεριφορών στη θέση των οποίων τίθενται απλώς συµβόλαια και εγωϊστικοί υπολογισµοί από λογικά άτοµα
Πολιτικού Η κριτική του κρατισµού και της αντίφαση δηµοσίου/ιδιωτικού από τη νέα Αριστερά και τα νέα κοινωνικά κινήµατα µετά τη δεκαετία του 1960 δεν περιστρέφεται γύρω από την επανιδιωτικοποίηση της αγοράς της οικογένειας κλπ αλλά επικεντρώνεται στην πολιτικοποίηση των θεσµών της κοινωνίας πολιτών σε ανεξαρτησία όµως από τους αντιπροσωπευτικούς-γραφειοκρατικούς θεσµούς του κράτους. Το πρόταγµα είναι η επανασύσταση της κοινωνίας πολιτών κατά αυτόνοµο τρόπο από τη ρύθµιση και τον έλεγχο µιας άνωθες κρατικής δύναµης Επανέρχεται δηλαδή µε σύγχρονους όρους το κλασικό ιδεώδες του πολίτη από το οποίο η αντιπροσωπευτική-γραφεικρατική δηµοκρατία µε τους ιδιώτες-εκλογείς, έχει αποµακρυνθεί. Εκφράζει το αίτηµα µιας πολιτικοποίησης της οποίας το βάρος δεν βρίσκεται στο κράτος αλλά στον πολίτη.
Πολιτικού Η πρώτη σύγχρονη καταγραφή του προβλήµατος που συνεπάγεται ο διαχωρισµός των κριτηρίων δηµοσίου/ιδιωτικού και της διαίρεσης κράτους/κοινωνίας εντοπίζεται στο έργο του Adam Ferguson, σε µια περίοδο όπως αυτή του 18 ου αιώνα την οποία ο ίδιος ονοµάζει αιώνα των διαχωρισµών. Έκτοτε το πρόβληµα εύρεσης αρχών καθολίκευσης και ενοποίησης των κριτηρίων δηµοσίου και ιδιωτικού χώρους καταλαµβάνει κεντρική θέση στην πολιτική φιλοσοφία. Αυτή η ενοποίση στον Hegel επιτυγχάνεται στο πεδίο του κράτους ενώ αντιθέτως στον Marx και αργότερα στον Gramsci το κέντρο βάρους βρίσκεται στην κοινωνία πολιτών που αποτελεί το «εστιακό σηµείο και το θέατρο όλης της ιστορίας».
Πολιτικού Ωστόσο µεταξύ Marx Gramsci υπάρχουν σηµαντικές διαφορές Στον Marx η κοινωνία πολιτών είναι κυρίως η αστική κοινωνία κτισµένη γύρω από την αγορά και τα αστικά δικαιώµατα, και ουσιαστικά προσεγγίζει την έννοια της υλικής βάσης Ο άνθρωπος της κοινωνίας αυτής είναι ο αστός και όχι ο πολίτης. Γιαυτό και το αίτηµα της ενοποίησης του αστού και του πολίτη προϋποθέτει την ανατροπή των υλικών σχέσεων και προϋποθέσων που γεννούν αυτό το διαχωρισµό, την αλλαγή δηλαδή του αστικού χαρακτήρα των σχέσεων (αγορά κλπ) που ορίζουν τη συγκεκριµένη µορφή της αστικής κοινωνίας/κοινωνίας πολιτών
Πολιτικού Αντιθέτως στον Gramsci η κοινωνία πολιτών αποτελεί στοιχείο του εποικοδοµήµατος και περιλαµβάνει ποικίλους θεσµούς από την οικογένεια, τους ιδεολογικούς µηχανισµούς, µέχρι τα συνδικάτα, τα κόµµατα, οµίλους κλπ. ως τέτοια αποτελεί το πεδίο πάνω στο οποίο ασκείται η ηγεµονική λειτουργία των τάξεων µε την ιδιαίτερη µορφή του περίφηµου πολέµου θέσεων Είναι φανερό ότι η συγκεκριµένη προβληµατική της κοινωνίας πολιτών µε την οποία αυτό το θέµα περνάει στη νέα Αριστερά και τα νέα κοινωνικά κινήµατα έλκει την καταγωγή στον Gramsci και όχι στον Marx. Ωστόσο από τη στιγµή που η επικράτηση του προσανατολισµένου στην ανταλλακτική αξία πράττεν στη σύγχρονη κοινωνία, έχει ως αποτέλεσµα το υποκειµενικό-κανονιστικό-ηθικό στοιχείο τότε πώς µπορεί µια αξίωση καθολίκευσης ηθικού, αλτρουιστικού, δηµοκρατικού τύπου να ηγεµονεύσει στη κοινωνία πολιτών;
Συµπερασµατικά Η παρούσα φάση της καπιταλιστικής συσσώρευσης (διεθνοποίηση/ παγκοσµιοποίηση) ευνόησε τη νεο-συντηρητική νεο-φιλελεύθερη κριτική και πολιτική. Ωστόσο η επανάκαµψη του ιδιωτικού, η µονοµερής επιβολή των κριτηρίων του όχι µόνο δεν επιλύει το πρόβληµα, αλλά αντιθέτως συσσωρεύει καινούργιες κοινωνικές, οικονοµικές, πολιτικές αντιφάσεις, καθώς ένα όλο και µεγαλύτερο τµήµα πολιτών µένει έξω από τα αγαθά της ανάπτυξης και του καταναλωτισµού Στο µέτρο που ένα όλο και µεγαλύτερο τµήµα της κοινωνίας κινδυνεύει να µείνει έξω από το σύστηµα προστασίας και απασχόλησης, καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις καθιστούν βέβαιο ότι περισσότερος ενεργός πληθυσµός δν είναι δυνατός στο µέλλον να απασχολείται «παραγωγικά», δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις αλλά και η αναγκαιότητα µιας µεταβολής στο περιεχόµενο και στο εύρος της έννοιας της εργασίας ως συστήµατος δράσης