Σο Μζλλον τθσ Βιομθχανίασ ςτθ Θεςςαλονίκθ 6.000 5.407 5.344 5.022 5.016 5.000 4.000 3.918 3.823 3.753 3.449 3.376 3.000 2.000 1.828 1.788 1.661 1.628 1.744 1.687 1.639 1.531 1.474 1.000 1.239 1.226 1.111 1.112 884 845 840 727 733 0 922 912 825 819 656 631 622 515 528 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ΤΝΟΛΟ ΥΩΡΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΣΣΙΚΗ Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Νίκοσ Κομνθνόσ Ερευνθτικι Μονάδα URENIO, Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ ΟΡΘΕ, Θεςςαλονίκθ 21 Οκτωβρίου 2009 1
τθν ζρευνα αυτι δεν αντιμετωπίςαμε το μζλλον τθσ βιομθχανίασ (μεταποίθςθσ) ωσ πρόβλθμα εκτίμθςθσ τάςεων (foresight / forecasting), αλλά ωσ διαδρομι που προςδιορίηεται: από κεςμοφσ ςτιριξθσ τθσ τεχνολογικισ αλλαγισ, από δθμόςιεσ πολιτικζσ που κα αςκθκοφν ςτον τομζα τθσ μεταποίθςθσ, τθσ ζρευνασ και καινοτομίασ, από ςτρατθγικζσ που κα ακολουκιςουν οι επιχειριςεισ. 2
Πεπιεσόμενα 1. Μεταβολή τησ μεταποίηςησ ςτη Θεςςαλονίκη 1996-2009 2. Το νζο πλαίςιο ανάπτυξησ τησ βιομηχανίασ 3. Πολιτικζσ -Tο μζλλον τησ βιομηχανίασ ςτη Θεςςαλονίκη 3.1. Clusters και ςυνεργαςίεσ «τριπλήσ ζλικασ» 3.2. Ανταγωνιςτικότητα βαςιςμζνη ςτη γνϊςη 3.3. Περιβάλλον και υποδομζσ για τη μεταποίηςη 3
1. Μεταβολή τησ μεταποίηςησ ςτη Θεςςαλονίκη 1996-2009 4
Μεταβολι τθσ μεταποίθςθσ ςτθ Θεςςαλονίκθ 1996-2009 6.000 250.000 5.000 5.407 5.344 5.022 5.016 200.000 235.261 235.740 228.118 233.608 233.340 230.357 224.400 214.617 206.793 4.000 Καηαζηήμαηα 3.918 3.823 3.753 3.449 3.376 150.000 Απαζσολούμενοι 3.000 100.000 101.933 100.216 97.498 93.057 90.046 2.000 1.000 0 15.000 13.000 11.000 9.000 7.000 5.000 3.000 1.000-1.000 1.828 1.239 10.445 10.728 2.829 1.449 1.452 1.788 1.226 922 912 11.193 2.810 2.849 1.405 1.661 1.111 825 11.986 2.835 1.986 2.007 1.911 2.171 1.628 1.112 819 12.651 5.638 2.208 12.285 5.487 12.029 5.052 2.138 2.150 11.986 4.975 2.130 11.474 4.822 1.945 1.599 1.614 1.581 1.602 1.551 1.405 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ΤΝΟΛΟ ΥΩΡΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΣΣΙΚΗ Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 1.744 656 1.687 631 1.639 884 845 840 622 1.531 515 1.474 727 733 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ΤΝΟΛΟ ΥΩΡΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΣΣΙΚΗ Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Πποζηιθέμενη αξία 528 50.000 0 73.322 33.686 73.396 33.561 72.119 49.147 49.007 45.506 70.133 47.480 48.078 46.643 31.371 32.576 33.172 32.398 45.621 42.796 41.164 31.673 28.886 27.695 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ΤΝΟΛΟ ΥΩΡΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΣΣΙΚΗ Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 1996-2006 Αφξθςθ αξίασ παραγωγισ κατά 17,9% πωλιςεων κατά 18,4% Μείωςθ 42,7% των καταςτθμάτων, 17,8% τθσ απαςχόλθςθσ 3,1% τθσ προςτικζμενθσ αξίασ. + ΚΡΙΘ 2008-2009 5
Βιομθχανία ςτθ Θεςςαλονίκθ: Αναδιάρκρωςθ Οι βιομθχανικζσ μονάδεσ αναδιαρκρϊνουν τθν παραγωγι τουσ για να βελτιϊςουν τθν ανταγωνιςτικότθτα και παραγωγικότθτά τουσ. Η ζρευνα πεδίου ζδειξε ότι θ βιομθχανία τθσ Θεςςαλονίκθσ αντιμετϊπιςε τον εντεινόμενο ανταγωνιςμό με δφο ςτρατθγικζσ: με περιοριςμό του κόςτουσ εργαςίασ, αυξάνοντασ τθν προςτικζμενθ αξία ανά εργαηόμενο και μειϊνοντασ το μερίδιο των αμοιβϊν εργαςίασ από το 13,7% τθσ ακακάριςτθσ αξίασ παραγωγισ ςτο 11,5%. με τθν αναδιάρκρωςθ τθσ παραγωγισ και τον τεχνολογικό εκςυγχρονιςμό των μονάδων παραγωγισ, τθν αναβάκμιςθ και βελτίωςθ των διαδικαςιϊν παραγωγισ, με αυτοματοποίθςθ και τεχνολογίεσ διαδικαςίασ. 6
Βιομθχανία ςτθ Θεςςαλονίκθ: Ζνταςθ ανταγωνιςμοφ Η μεταβολζσ ςτθ μεταποίθςθ ςυνδζονται με τισ βαςικζσ αδυναμίεσ και απειλζσ ςε κάκε κλάδο μεταποίθςθσ: τα τρόφιμα, οι αδυναμίεσ και απειλζσ εντοπίηονται ςτθ δυςκολία διείςδυςθσ ςε νζεσ αγορζσ, ςτθν ιςχυρι παρουςία «κακιερωμζνων» brand names, ςτθν ανεπαρκι πλθροφόρθςθ για τισ ξζνεσ αγορζσ. τθν κλωςτοχφαντουργία, εντοπίηονται ςτθν ανεξζλεγκτθ ειςαγωγι κλωςτοχφαντουργικϊν προϊόντων αμφίβολθσ ποιότθτασ, ςτθ ςταςιμότθτα τθσ κατανάλωςθσ ενδυμάτων ςτισ ςθμαντικότερεσ αγορζσ του δυτικοφ κόςμου, ςτθ διαρκϊσ αυξανόμενθ επιρροι των μεγάλων και οργανωμζνων δικτφων διανομισ προϊόντων. τα μθ μεταλλικά ορυκτά (οικοδομικά υλικά), ςτον πολφ μεγάλο ανταγωνιςμό ςτθν εςωτερικι αγορά που επιδρά κυρίωσ ςτισ μικροφ μεγζκουσ μονάδεσ, ςτθν πτϊςθ βαςικϊν αγορϊν όπωσ θ οικοδομικι δραςτθριότθτα, ςτο μικρό βακμό πρόςβαςθσ ςε εξωτερικζσ αγορζσ. τον κλάδο των θλεκτρικϊν μθχανϊν και ςυςκευϊν, ςχετίηονται με τθν ιςχυρι παρουςία επϊνυμων προϊόντων πολυεκνικϊν εταιρειϊν, ςε κορεςμό / μείωςθ τθσ κατανάλωςθσ, και ςτον ιςχυρό ανταγωνιςμό από προϊόντα τθσ Κίνασ. 7
Βιομθχανία ςτθ Θεςςαλονίκθ: Αδυναμίεσ ςτο οικοςφςτθμα Σο οικοςφςτθμα και θ ςυμπλθρωματικότθτα βιομθχανίασ Θεςςαλονίκθσ ζχαςε το δυναμιςμό του. τθρίχκθκε ςε ςυνικεισ εξωτερικζσ οικονομίεσ, όπωσ Σροφοδοςία τθσ βιομθχανίασ από τθν τοπικι αγορά εργαςίασ Δθμιουργία τοπικισ ςχετικά «προςτατευμζνθσ» αγοράσ βιομθχανικϊν προϊόντων Παραδοςιακζσ υποδομζσ: μεταφορζσ, δίκτυα ενζργειασ Δεν ζχει δθμιουργθκεί ζνα νζο οικοςφςτθμα «βιομθχανίασ Θεςςαλονίκθσ» που να λειτουργεί ωσ εκκολαπτιριο βιομθχανίασ γνϊςεων, προςφζροντασ: Σεχνολογία Ειδικζσ μορφζσ / κεςμοφσ χρθματοδότθςθσ κινδφνου Καινοτομίεσ προϊόντων Διεκνείσ ςυνεργαςίεσ και δικτυϊςεισ για προϊκθςθ προϊόντων ςτθ διεκνι αγορά 8
2. Το νζο πλαίςιο ανάπτυξησ τησ βιομηχανίασ Α-Γενικζσ τάςεισ Β-Τάςεισ ςτην Ευρωπαϊκή Ένωςη 9
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Α-Θεωρία νζασ ανάπτυξθσ (Paul Romer) Οικονομία φυςικών πόρων Αυξανόμενο οριακό κόςτοσ λόγω ςπανιότθτασ Φκίνουςεσ αποδόςεισ vs. Οικονομία τησ γνώςησ Μθδενικό οριακό κόςτοσ Αυξανόμενεσ αποδόςεισ Οικονομία γνώςησ τησ γνώςησ / αυξανόμενων αποδόςεων χεδόν μονοπωλιακόσ ανταγωνιςμόσ Σεχνολογικόσ εγκλειςμόσ Path dependence υγκεντρϊςεισ καινοτομίασ Νζα πολιτική ανάπτυξησ «Neither adjustments to monetary and fiscal policy, nor increases in the rate of savings and capital accumulation can by themselves generate persistent increases in standards of living. This recent work suggests that the most important job for economic policy is to create an institutional environment that supports technological change». (Romer, P. Beyond Classical and Keynesian Macroeconomic Policy ) 10
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Α-Θ νζα βιομθχανία είναι υβριδικι Βιομηχανία φυςικών πόρων Βιομηχανία γνώςησ Τλικι παραγωγι Αυξανόμενο οριακό κόςτοσ Φκίνουςεσ αποδόςεισ Ζνταςθ κεφαλαίου Ανταγωνιςμόσ κόςτουσ εργαςίασ Χωροκζτθςθ ςε περιφερειακζσ περιοχζσ Οικονομία ςυςςϊρευςθσ Επιδίωξθ μεγζκουσ και οικονομιϊν κλίμακασ + Άυλθ παραγωγι Μθδενικό οριακό κόςτοσ Αυξανόμενεσ αποδόςεισ Ζνταςθ γνϊςθσ Ανταγωνιςμόσ ποιότθτασ εργαςίασ Χωροκζτθςθ ςε κεντρικζσ περιοχζσ Δθμιουργικι οικονομία Επιδίωξθ ςυνεργαςίασ και καινοτομίασ 11
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Α-Θ καινοτομία απορρζει από ςυςτιματα Οι επιχειριςεισ ακολουκοφν «οργανωςιακζσ ρουτίνεσ» οι οποίεσ μεταβάλλονται από καινοτομίεσ ςτο προϊόν, ςτισ διαδικαςίεσ, και ςτθν οργάνωςθ. Οι καινοτομίεσ επιλζγονται από ζνα εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο διαμορφϊνουν οι οργανιςμοί που κακοδθγοφν το μεταςχθματιςμό τθσ γνϊςθσ ςε προϊόντα: χρθματοδότεσ, ςφμβουλοι επιχειριςεων και μάρκετινγκ, κζντρα ζρευνασ και ςχεδιαςμοφ προϊόντων, προμθκευτζσ. Δθμιουργοφνται ςυςτιματα καινοτομίασ τα οποία ωσ ηωντανοί οργανιςμοί αναπτφςςουν ικανότθτεσ μάκθςθσ, διαχείριςθσ, ανάπτυξθσ γνϊςεων και τεχνολογίασ. τα ςυςτιματα, θ καινοτομία απορρζει (1) από τθ ςυνεργαςία μεταξφ οργανιςμϊν ζρευνασ, μεταφοράσ τεχνολογίασ, χρθματοδότθςθσ και προϊκθςθσ προϊόντων ςτθν αγορά, και (2) από τθ ςφνκεςθ διαφορετικϊν τεχνολογιϊν. Θεςμικοί μθχανιςμοί και κανόνεσ λειτουργίασ των κεςμϊν λειτουργοφν ωσ διακόπτεσ που επιλζγουν / απορρίπτουν καινοτομίεσ. 12
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Α-υςτιματα καινοτομίασ - Μία απεικόνιςθ RESEARCH AND TECHNOLOGICAL DEVELOPMENT Research institutes University research R&D in large companies Innovative SMEs INNOVATION FINANCE Venture capital funds Technology incentives Regional incentives Spin-offs / start-ups R&D Strategic company planning Innovatio n funding Market research TECHNOLOGY TRANSFER Co-operation between universities -companies Technology brokers Licensing New product developm ent COMPANY INNOVATION Producti on retooling Produc tion runs NEW PRODUCT DEVELOPMENT Provision of management, product, marketing services Specialised centres Business consultants PROCESS INNOVATION Clusters / networks Technology cooperation Supply chains Alliances Distribution & Promotion 13
Πλαίςιο ανάπτυξθσ τθσ βιομθχανίασ Β-Βιομθχανία ςτθν ΕΕ 14
Πλαίςιο ανάπτυξθσ τθσ βιομθχανίασ Β-Βιομθχανία ςτθν ΕΕ: Σομείσ υψθλισ ανάπτυξθσ ιμερα, θ μεταποίθςθ δεν αποτελεί πλζον το κζντρο των τομζων υψθλισ ανάπτυξθσ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ. Οι τομείσ υψθλισ ανάπτυξθσ ςτθν ΕΕ περιλαμβάνουν: Δφο τομείσ υπθρεςιϊν με υψθλά επίπεδα παραγωγικότθτασ: (1) Επιχειρθματικζσ υπθρεςίεσ, και (2) Χρθματοοικονομικζσ υπθρεςίεσ. Σρεισ τομείσ υπθρεςιϊν με υψθλι αφξθςθ απαςχόλθςθσ ι προςτικζμενθσ αξίασ και μζςθ παραγωγικότθτα: (1) Εμπόριο, (2) Ξενοδοχεία και εςτιατόρια, και (3) Μεταφορζσ και επικοινωνίεσ. Σον τομζα των καταςκευϊν, που χαρακτθρίηεται από μεγάλθ μεταβολι τθσ απαςχόλθςθσ ςε ςυνδυαςμό με αρκετά ςθμαντικι αφξθςθ τθσ προςτικζμενθσ αξίασ. Σρεισ κλάδουσ τθσ μεταποίθςθσ με υψθλι αφξθςθ τθσ προςτικζμενθσ αξίασ, αλλά μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ, που αποτελοφν κλάδουσ υψθλισ και μζςθσ τεχνολογίασ: (1) Χθμικά και τεχνθτζσ ίνεσ, (2) Ηλεκτρικζσ μθχανζσ, οπτικά και εξοπλιςμόσ, και (3) Εξοπλιςμόσ μεταφορικϊν μζςων. 15
Πλαίςιο ανάπτυξθσ τθσ βιομθχανίασ Β-Βιομθχανία ςτθν ΕΕ-Παραγωγικότθτα 16
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Β-Πολιτικζσ ΕΕ προσ τθ βιομθχανία τθσ γνϊςθσ Η Ευρωπαϊκι Επιτροπι ειςιγαγε επίςθμα τισ Ευρωπαϊκζσ Σεχνολογικζσ Πλατφόρμεσ (European Technology Platforms ETPs) το 2004: (1) ολοκλιρωςθ τθσ ευρωπαϊκισ ερευνθτικισ και βιομθχανικισ πολιτικισ, (2) προςανατολιςμόσ τθσ ζρευνασ ςε επιςτθμονικζσ περιοχζσ που ζχουν άμεςθ ςχζςθ με τθ βιομθχανία και τισ ανάγκεσ τθσ, (3) θ βιομθχανία εμπλζκεται ςτον κακοριςμό των τεχνολογικϊν προτεραιοτιτων ζρευνασ / χρθματοδότθςθσ. 17
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Β-Πολιτικζσ ΕΕ προσ τθ βιομθχανία τθσ γνϊςθσ Η Ευρωπαϊκι Επιτροπι ειςιγαγε τθν Πρωτοβουλία Πρωτοπόρων Αγορϊν (Lead Market Initiative LMI) το 2007. Προωκεί τθν υποςτιριξθ πρωτοπόρων αγορϊν υψθλισ οικονομικισ αξίασ και κοινωνικισ ςθμαςίασ. Kκινείται ςε δφο κατευκφνςεισ: (1) τον ζγκαιρο εντοπιςμό αναδυόμενων αγορϊν νζων προϊόντων και υπθρεςιϊν, και (2) τθν ενίςχυςθ τθσ ηιτθςθσ καινοτόμων προϊόντων και υπθρεςιϊν εκ του δθμόςιου τομζα. χζδια δράςθσ για 6 τομείσ, με παρεμβάςεισ ςτθ Νομοκεςία, Δθμόςιεσ προμικειεσ, Συποποίθςθ και ςιμανςθ προϊόντων. 18
Πλαίςιο ανάπτυξθσ βιομθχανίασ Β-Πολιτικζσ ΕΕ προσ τθ βιομθχανία τθσ γνϊςθσ Η πρωτοβουλία των Clusters προωκεί από κοινοφ δράςεισ των κρατϊν μελϊν και τθσ Επιτροπισ για τθν ενίςχυςθ των clusters και τθσ ςυνεργαςίασ τουσ ϊςτε να δθμιουργθκεί ζνα ιςχυρόσ ευρωπαϊκόσ χϊροσ γνϊςθσ και ανταγωνιςτικά και παγκόςμιου επιπζδου clusters που κα ενιςχφςουν τθν ανταγωνιςτικότθτα τθσ Ευρωπαϊκισ βιομθχανίασ και των υπθρεςιϊν. Creative industries clusters 19
3. Πολιτικζσ - Tο μζλλον τησ βιομηχανίασ ςτη Θεςςαλονίκη 20
Πολιτικζσ: Σο μζλλον τθσ βιομθχανίασ ςτθ Θεςςαλονίκθ Αίτια τθσ αποβιομθχάνιςθσ ςτθ Θεςςαλονίκθ: αδυναμίεσ οικοςυςτιματοσ πόλθσ βιομθχανίασ Θεωρία νζασ ανάπτυξθσ: από τθ βιομθχανία των φυςικϊν πόρων ςτθ βιομθχανία τθσ γνϊςθσ Κατευκφνςεισ τθσ Ευρωπαϊκισ βιομθχανικισ πολιτικισ Οριοκετοφν τθν πολιτικι για τθν ανάπτυξθ τθσ βιομθχανίασ ςτθ Θεςςαλονίκθ. Μια πολιτικι: Clusters ζνταςθσ γνϊςεων Σρεισ ςυνιςτϊςεσ: Clusters και ςυνεργαςίεσ «τριπλισ ζλικασ» Ανταγωνιςτικότθτα βαςιςμζνθ ςτθ γνϊςθ Περιβάλλον και υποδομζσ για τθ μεταποίθςθ 21
3.1. Clusters και ςυνεργαςίεσ «τριπλήσ ζλικασ» 22
Πολιτικι επικεντρωμζνθ ςε clusters μεταποίθςθσ: 1-Οριοκζτθςθ 6 clusters: Επιχειριςεισ + Ζρευνα +Διαμεςολάβθςθ+ Consulting Cluster διατροφήσ: Επιχειριςεισ τροφίμων και ποτϊν (ΝΑCE 15), 90 περίπου επιχειριςεισ άνω των 10 απαςχολοφμενων 120 ςυνολικά οργανιςμοί Cluster ζνδυςησ και μόδασ: Επιχειριςεισ κλωςτοχφαντουργίασ και ζνδυςθσ (ΝΑCE 17+18+19),130 περίπου επιχειριςεισ - 150 ςυνολικά οργανιςμοί Cluster χημικών και ενζργειασ: Επιχειριςεισ πετροχθμικϊν, χθμικϊν, πλαςτικϊν (ΝΑCE 23+24+25), 65 περίπου επιχειριςεισ 80 ςυνολικά οργανιςμοί Cluster οικοδομικών υλικών και οικιακοφ εξοπλιςμοφ: Επιχειριςεισ μθ μεταλλικϊν ορυκτϊν, ξφλου, και επίπλου (ΝΑCE 20+36), 90 περίπου επιχειριςεισ 130 ςυνολικά οργανιςμοί Cluster μετάλλου: Επιχειριςεισ μεταλλουργίασ, προϊόντων από μζταλλο, μθχανϊν και εξοπλιςμοφ (ΝΑCE 27+28+29), 80 περίπου επιχειριςεισ 100 ςυνολικά οργανιςμοί Cluster ηλεκτρονικών, ηλεκτρικών ςυςκευών και τεχνολογιών πληροφορικήσ και επικοινωνών: Επιχειριςεισ θλεκτρικϊν μθχανϊν και ςυςκευϊν, θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν, επικοινωνιϊν και πλθροφορικισ (ΝΑCE 30+31+72), 50 περίπου επιχειριςεισ 80 ςυνολικά οργανιςμοί. 23
Πολιτικι επικεντρωμζνθ ςε clusters μεταποίθςθσ 2- Αφετθρία: Θεςμικι ςυγκρότθςθ των clusters Επιτρζπει: Σθ ςφνδεςθ τθσ δθμόςιασ πολιτικισ με τθν πολιτικι των φορζων τθσ βιομθχανίασ και τισ ςτρατθγικζσ των επιχειριςεων: ςφνκεςθ κεντρικϊν και τοπικϊν πολιτικϊν Σθ ςφνδεςθ των πολιτικϊν για τθν πόλθ με πολιτικζσ για τθ βιομθχανία: τα clusters είναι γεωγραφικζσ ενότθτεσ τθσ πόλθσ και ςυγκεντρϊςεισ βιομθχανίασ Σθ ςφνδεςθ τθσ υλικισ οικονομίασ τθσ βιομθχανίασ (υποδομζσ, εξοπλιςμόσ) με τθν άυλθ οικονομία των ςχζςεων ςυνεργαςίασ μεταξφ επιχειριςεων και άλλων οργανιςμϊν Σθ ςφνδεςθ τθσ παραγωγισ προϊόντων και υπθρεςιϊν μζςα ςε τοπικά ςυςτιματα καινοτομίασ των clusters. 24
Πολιτικι επικεντρωμζνθ ςε clusters μεταποίθςθσ: 3- Από οριηόντια ςε cluster τριπλισ ζλικασ Σα clusters τθσ μεταποίθςθσ ςτθ Θεςςαλονίκθ είναι οριηόντια: Δεν υπάρχουν κάκετεσ ςχζςεισ προμθκευτι-παραγωγοφ ανάμεςα ςτισ επιχειριςεισ κάκε cluster ι αυτζσ είναι πολφ περιοριςμζνεσ Σο clustering κακοδθγείται από οικονομίεσ κλίμακασ και χωρικισ ςυγκζντρωςθσ για μείωςθ κόςτουσ των υποδομϊν / εξωτερικζσ οικονομίεσ Οι ςχζςεισ ςυνάφειασ των clusters είναι ςχζςεισ με το πολεοδομικό ςυγκρότθμα τθσ Θεςςαλονίκθσ: το ανκρϊπινο δυναμικό, τθν τοπικι αγορά, τισ υπθρεςίεσ, τισ προςβάςεισ και επικοινωνίεσ που προςφζρει το πολεοδομικό ςυγκρότθμα. Σα clusters ςτθρίηονται ςτθν ζλξθ που αςκεί θ πόλθ τθσ Θεςςαλονίκθσ ςτισ επιχειριςεισ, ςτθν εργαςία και τουσ πόρουσ που προςφζρει, ςτισ εξωτερικζσ οικονομίεσ κοινϊν υποδομϊν παρά ςτα κάκετα δίκτυα προμθκευτι παραγωγοφ μεταξφ επιχειριςεων μεταποίθςθσ. 25
Πολιτικι επικεντρωμζνθ ςε clusters μεταποίθςθσ: Από οριηόντια ςε cluster τριπλισ ζλικασ Η άςκθςθ πολιτικισ μεταποίθςθσ μζςω των 6 clusters (επιχειριςεων-ανκρϊπινου δυναμικοφ-υπθρεςιϊν-υποδομϊν πόλθσ) που αναφζρκθκαν αποτελεί τον κεντρικό άξονα άςκθςθσ πολιτικισ για το μζλλον τθσ μεταποίθςθσ που προτείνουμε. Εξαιτίασ των οριηοντίων clusters, καταλλθλότερθ πολιτικι ςε κάκε cluster είναι αυτι τθσ «τριπλισ ζλικασ»: Ζνα μοντζλο πολιτικισ που κεςπίηει ςχζςεισ ςυνεργαςίασ μεταξφ (1) δθμόςιων φορζων, (2) φορζων ζρευνασ και τεχνολογίασ, και (3) επιχειριςεων και οργανιςμϊν παραγωγισ. το μοντζλο τθσ «τριπλισ ζλικασ» οι τρεισ παράγοντεσ (δθμόςια διοίκθςθ - εκπαιδευτικά ιδρφματα - επιχειριςεισ) αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ, δθμιουργϊντασ τοπικά ςυςτιματα καινοτομίασ. Η ςυμβολι τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ καλφπτει ανάγκεσ χρθματοδότθςθσ κινδφνου. Η ςυμβολι των ΑΕΙ καλφπτει ανάγκεσ τεχνολογίασ. Ο ρόλοσ των επιχειριςεων είναι να ςυνδυάςουν χρθματοδότθςθ - τεχνολογία ικανότθτα παραγωγισ προϊόντων δίκτυα προϊκθςθσ προϊόντων ςτθν αγορά. Θγεςία vs. υνεργαςία. Δεν μποροφν να αςκθκοφν πολιτικζσ θγεςίασ κακϊσ το βιομθχανικό ςφςτθμα τθσ Θεςςαλονίκθσ δεν ζχει ιεραρχικι δομι. 26
3.2. Στα clusters: Ανταγωνιςτικότητα βαςιςμζνη ςτη γνϊςη 27
τρατθγικζσ για ανταγωνιςτικότθτα: 1- τρατθγικι πλθροφόρθςθ - ευφυΐα τεχνολογιϊν-αγορϊν Η παρακολοφκθςθ αγορϊν (market readers) είναι ςτρατθγικι χαμθλοφ κόςτουσ καινοτομίασ. Επικεντρϊνεται ςτθ ςυςτθματικι παρακολοφθηςη τησ αγοράσ και ςτθ δθμιουργία αξίασ μζςω ςταδιακϊν αλλαγϊν καινοτομίασ (incremental innovation). Επιχειρηματική ευφυΐα Είναι θ δραςτθριότθτα που εξετάηει το εςωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον μιασ επιχείρθςθσ, με πρόκεςθ να εντοπιςτοφν πλθροφορίεσ που μποροφν να ενςωματωκοφν ςτισ διαδικαςίεσ τθσ παραγωγισ. Οι επιχειριςεισ αναλφουν ςτοιχεία από τα ςθμεία πωλιςεων ϊςτε να εκτιμθκοφν τάςεισ κατά προϊόν και περιοχι. Εμπορικζσ εφαρμογζσ επιχειρθματικισ ευφυΐασ: IBM Cognos, MicroStrategy, SAP Business Objects SAP, SAS Institute, κ.α. Ευφυΐα ςε επίπεδο κλάδου ή ςυςτάδων (clusters) ςυλλογική ευφυΐα υμπλθρωματικι με τθν επιχειρθματικι ευφυΐα είναι θ ευφυΐα ςε επίπεδο βιομθχανικοφ κλάδου ι επιχειρθματικισ ςυςτάδασ. τθν περίπτωςθ αυτι θ ςυγκζντρωςθ, επεξεργαςία και διάδοςθ τθσ πλθροφορίασ παίρνει τθ μορφι δικτφου που ςυνδζει ζνα ςφνολο ςυνεργαηόμενων οργανιςμϊν εντόσ του cluster ι του κλάδου. Εφαρμογζσ Aquity, Chipher, Coemergence, Comintell, Digimind, Novintel, QL2, Strategy, Traction. 28
τρατθγικζσ για ανταγωνιςτικότθτα: 2- Μεταφορά Αφομοίωςθ τεχνολογίασ τρατθγικζσ μεταφοράσ τεχνολογίασ επιτρζπουν τθν αφομοίωςθ τεχνολογίασ αιχμισ απ όπου αυτι είναι διακζςιμθ. Δφο μεγάλεσ πθγζσ τεχνολογίασ: (1) Πολυεκνικζσ επιχειριςεισ και (2) Πανεπιςτιμια / ερευνθτικά κζντρα. τθ Θεςςαλονίκθ νζεσ τεχνολογίεσ προςφζρονται κυρίωσ από ΑΕΙ και ερευνθτικά κζντρα θμαντικζσ τεχνολογίεσ για τθ μεταποίθςθ ςτθ Θεςςαλονίκθ Θεςμικι ςυνεργαςία πανεπιςτθμίων-βιομθχανίασ ΣΡΟΦΙΜΑ Αυτοματιςμοί Σεχνολογίεσ ςυςκευαςίασ ΣΠΕ- Διαχείριςθ παραγωγισ ΚΛΩΣΟ ΤΦΑΝΣΟΤΡΓΙΑ υςτιματα CAD/CAM υςτιματα SCADA ΣΠΕ- Διαχείριςθ παραγωγισ Seveso: υςτιματα Διαχείριςθσ Αςφάλειασ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΤΛΙΚΑ ΣΠΕ- Διαχείριςθ παραγωγισ Σεχνολογίεσ εξοικονόμθςθ σ ενζργειασ Σεχνολογίεσ αντιρρφπανς θσ ΜΕΣΑΛΛΟ Σεχνολογίεσ κοπισ (πλάςμα laser υδροκοπι) Πολυαξονικζσ εργαλειομθχα νζσ CNC Σεχνολογίεσ και υλικά επικαλφψεων ΣΠΕ τεχνολογίεσ βελτιςτοποίθςθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ ΗΛΕΚΣΡΙΚΕ ΜΗΧΑΝΕ Αυτοματιςμοί - CNC ΣΠΕ-Διαχείριςθ διεκνϊν αλυςίδων παραγωγισ LED φωτομετρία εξοικονόμθςθ ενζργειασ Διαχείριςθ αποβλιτων κάδμιο υδράργυροσ - ανακφκλωςθ Διαμεςολάβθςθ, διάδοςθ και αξιοποίθςθ τεχνολογίασ ΑΕΙ Χρθματοδοτοφμενθ ζρευνα / διεπιςτθμονικά ινςτιτοφτα υμβουλευτικι Επιμόρφωςθ, διαβίου μάκθςθ Ανταλλαγι προςωπικοφ υμφωνίεσ χριςθσ υποδομϊν Δθμιουργία κοινϊν spin-off 29
τρατθγικζσ για ανταγωνιςτικότθτα: 3- Καινοτομία Νζα προϊόντα - Εξωςτρζφεια Μια βαςικι αδυναμία που ανζδειξε θ παροφςα ζρευνα είναι θ περιοριςμζνθ ικανότθτα των μονάδων μεταποίθςθσ να ςχεδιάηουν, να αναπτφςςουν και να προωκοφν νζα προϊόντα ςτθν παγκόςμια αγορά. Χρειάηονται μζτρα πολιτικισ ςε δφο κατευκφνςεισ: Α. Ενίςχυςθ τθσ ικανότθτασ των μεταποιθτικϊν επιχειριςεων για ανάπτυξθ νζων προϊόντων Ζχει τρεισ διαςτάςεισ: Εκπαίδευςθ των επιχειριςεων ςε μεκοδολογίεσ και τεχνικζσ ανάπτυξθσ νζων προϊόντων Δθμιουργία τμθμάτων ανάπτυξθσ νζων προϊόντων εντόσ επιχειριςεων Δθμιουργία κοινοπραξιϊν για ανάπτυξθ νζων προϊόντων μεταξφ επιχειριςεων, ΑΕΙ, ινςτιτοφτων ζρευνασ. Β. Νζα προϊόντα ςε παραδοςιακοφσ κλάδουσ Λογικι τθσ Πρωτοβουλίασ των Πρωτοπόρων Αγορϊν: αναδυόμενεσ αγορζσ, διακλαδικζσ ςυνεργαςίεσ, δθμόςιεσ προμικειεσ. υνδυαςμόσ κλάδων και τεχνολογιϊν: τρόφιμα και επιςτιμεσ, κλωςτοχφαντουργία και χθμικι βιομθχανία, μθχανοτρονικι, ΣΠΕ ςε όλουσ τουσ κλάδουσ, οικοδομικά υλικά και νζα υλικά. 30
τρατθγικζσ για ανταγωνιςτικότθτα: Ενίςχυςθ Ε&Α και ειδικοτιτων υψθλισ τεχνολογίασ 120 100 80 60 40 20 0 2002 2003 2004 2005 2006 Ανθπώπινοι πόποι επιζηήμηρ και ηεσνολογίαρ (% ηος πληθςζμού) Δια βίος εκπαίδεςζη (% ηος πληθςζμού ηλικίαρ 25 64) Απαζσόληζη ζηη μεηαποίηζη μέζηρ-ςτηλήρ και ςτηλήρ ηεσνολογίαρ (% ηος ζςνολικού επγαηικού δςναμικού) Απαζσόληζη ζε ςπηπεζίερ ςτηλήρ ηεσνολογίαρ (% ηος ζςνολικού επγαηικού δςναμικού) Δημόζιερ δαπάνερ ζε Ε&Α (% ηος ΑΕΠ) Δαπάνερ επισειπήζευν ζε Ε&Α (% ηος ΑΕΠ) Απιθμόρ αιηήζευν διπλυμάηυν εςπεζιηεσνίαρ ζηο Εςπυπαφκό Γπαθείο Διπλυμάηυν Εςπεζιηεσνίαρ (EPO)/ένα εκαηομμύπιο καηοίκοςρ Διάγραμμα 14.5: Διαχρονικι εξζλιξθ δεικτϊν καινοτομίασ Κεντρικισ Μακεδονίασ (μ.ο. ΕΕ=100) (Πθγι: Βάςθ ςτοιχείων Innovation Scoreboard, 2007.) 31
τρατθγικζσ για ανταγωνιςτικότθτα: Ανάγκθ ανάπτυξθσ νζων κλάδων: ΘΤΛΑΚΕ ΑΗΚΘ Ποςοςτό πωλιςεων από προϊόντα τθσ τελευταίασ πενταετίασ (%) Αποτελεςματικι καινοτομία Τψθλι ζνταςθ καινοτομίασ Χαμθλι ζνταςθ καινοτομίασ Χαμθλι απόδοςθ καινοτομίασ Προχπολογιςμόσ Ε&Α επί των πωλιςεων (%) 32
3.3. Περιβάλλον και υποδομζσ για τη μεταποίηςη 33
Περιβάλλον και υποδομζσ: 1-Διάςπαρτθ ςθμειακι χωροκζτθςθ Σο μοντζλο τθσ διάςπαρτθσ χωροκζτθςθσ κυριαρχεί ςτθ Θεςςαλονίκθ. Οι επιμζρουσ βιομθχανικζσ ςυγκεντρϊςεισ ςτο Πολεοδομικό υγκρότθμα Θεςςαλονίκθσ, παρά τθ ςθμαντικι αναδιάρκρωςθ τθσ δεκαετίασ 1995-2006, χαρακτθρίηονται από τθν παγίωςθ τθσ χωρικισ οργάνωςθσ. Η ζρευνα μασ δεν επιβεβαιϊνει τθν εκτίμθςθ του ΕΧΠΑΑΒ «υπάρχει ανάγκθ νζων υποδοχζων για τθν εγκατάςταςθ νζων μονάδων, για τθν εξυγίανςθ υφιςτάμενων άτυπων ςυγκεντρϊςεων, και για μετεγκαταςτάςεισ υφιςταμζνων». Αντίκετα, είναι αναγκαία θ ενεργοποίθςθ άλλων ρυκμίςεων που υποδεικνφει το Ειδικό Χωροταξικό τθσ Βιομθχανίασ, όπωσ ςυνδυαςμοφ υποδοχζων τθσ μεταποίθςθσ με οργανωμζνθ χωροκζτθςθ άλλων δραςτθριοτιτων (εμπόριο, μεταφορζσ, ζρευνα), αποτροπι τθσ παρόδιασ ανάπτυξθσ μονάδων μεταποίθςθσ αποτροπι τθσ χωροκζτθςθσ με βάςθ τισ διατάξεισ τθσ εκτόσ ςχεδίου δόμθςθσ, επιλεκτικι ςτιριξθ του μεταςχθματιςμοφ υπαρχουςϊν μονάδων ςτθ ςθμερινι τουσ κζςθ και επανάχρθςθ των βιομθχανικϊν κελυφϊν και χϊρων που εγκαταλείπονται. Αυτά παραπζμπουν ςε μια λογικι εξυγίανςθσ τθσ βιομθχανίασ ςτθ κζςθ που βρίςκεται και ςε λεπτομερι ςχεδιαςμό των υποδομϊν και του περιβάλλοντοσ των βιομθχανικϊν επιχειριςεων με βάςθ τισ υφιςτάμενεσ κζςεισ των μονάδων. 34
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Σρόφιμα: 3δυτικά-1ανατολικά κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 35
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Ζνδυςθ: Πολλαπλοί κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 36
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Χθμικά: 2δυτ. κφριοι κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 37
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Μθ μεταλλικά ορυκτά: 7δυτ. κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 38
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Μεταλλικά προϊόντα: 4δυτ. κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 39
Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ και χωρικά clusters: Θλεκτρικζσ μθχανζσ: 2δυτ. κφλακεσ Σα ςτοιχεία 1996-2001-2006 προζρχονται από διαφορετικζσ βάςεισ δεδομζνων και δεν είναι ςυγκρίςιμα μεταξφ τουσ. 40
Περιβάλλον και υποδομζσ: 2- Οικοςυνοικίεσ: Περιβαλλοντικι ενεργειακι αναβάκμιςθ Η διαχείριςθ τθσ διάςπαρτθσ ςθμειακισ χωροκζτθςθσ τθσ απαιτεί ζνα αποκεντρωμζνο, εκ των κάτω, μοντζλο περιβαλλοντικισ αναβάκμιςθσ. Σο μοντζλο αυτό μπορεί να εφαρμοςκεί με εςτιαςμζνεσ - τοπικζσ πρωτοβουλίεσ από ομάδεσ επιχειριςεων που βρίςκονται ςε γειτονία για τθ ςφςταςθ οικοςυνοικιϊν. Παραδείγματα οικοςυνοικιϊν: Οικοςυνοικίεσ μεταποίθςθσ, για επαναςχεδιαςμό των δικτφων, του δομθμζνου χϊρου, των υποδομϊν, τθν προςταςία του περιβάλλοντοσ. Οικο-clusters για τθν εγκατάςταςθ ΑΠΕ, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννιτριεσ, γεωκερμικζσ εγκαταςτάςεισ, καφςθ βιομάηασ και βιο-ντίηελ. Σο cluster ςυγκεντρϊνει τουσ βιομθχανικοφσ καταναλωτζσ και προμθκεφει ενζργεια που παράγεται από ΑΠΕ. Οικοςυνοικίεσ κζρμανςθσ και ψφξθσ, με κεντρικι παραγωγι και διανομι ενζργειασ κζρμανςθσ και ψφξθσ, που οδθγοφν ςε ςθμαντικι μείωςθ τθσ δαπάνθσ για ενζργεια. Οικοςυνοικίεσ για ευφυι ςυςτιματα διαχείριςθσ ενζργειασ, με τθν εγκατάςταςθ αυτοματιςμϊν εξοικονόμθςθσ ενζργειασ, αιςκθτιρων, ενεργοποιθτϊν, ελεγκτϊν και μετρθτικϊν ςυςτθμάτων, τθν ενςωμάτωςθ παραμζτρων άνεςθσ και ςτρατθγικϊν ελαχιςτοποίθςθσ τθσ ενεργειακισ κατανάλωςθσ. Χρειάηονται πρωτοβουλίεσ από ομάδεσ επιχειριςεων 41
Περιβάλλον και υποδομζσ: 3-Νζεσ υποδομζσ βιομθχανίασ Η ανάλυςθ τθσ γεωγραφικισ κινθτικότθτασ τθσ μεταποίθςθσ ζδειξε μετακινιςεισ προσ εξωτερικζσ περιοχζσ του νομοφ και γειτονικϊν νομϊν. Η πρόςφατθ ολοκλιρωςθ τθσ εξωτερικισ περιφερειακισ κα αυξιςει τθν κινθτικότθτα των επιχειριςεων προσ εξωτερικοφσ δακτυλίουσ τθσ πόλθσ. Εντοφτοισ, τα μεγζκθ των μεταβολϊν αυτϊν δεν δικαιολογοφν τθν ανάγκθ για νζουσ οργανωμζνουσ υποδοχείσ βιομθχανίασ. Αντίκετα, θ εξωςτρζφεια τθσ βιομθχανίασ απαιτεί τθ βελτίωςθ τθσ διεκνοφσ προςπελαςιμότθτασ κάκε μορφισ, αεροπορικισ, ςιδθροδρομικισ, οδικισ, ςε ςυνεργαςία και κοινι προςπάκεια με τισ πρωτεφουςεσ πόλεισ τθσ Βαλκανικισ, νοτίου και κεντρικισ Ευρϊπθσ. Η Θεςςαλονίκθ χρειάηεται να επαναπροςδιορίςει τισ προτεραιότθτζσ τθσ ςτον τομζα των μεταφορικϊν υποδομϊν, δίνοντασ μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτισ διεκνείσ ςυνδζςεισ ζναντι των ενδοαςτικϊν (υποκαλάςςια, μθτροπολιτικοί περιφερειακοί) υποδομϊν. Να ενιςχυκεί θ ψθφιακι ζναντι τθσ φυςικισ κινθτικότθτασ με ευρυηωνικά δίκτυα και ψθφιακζσ υπθρεςίεσ. 42
Σφνοψη προτεινόμενων πολιτικϊν CLUSTERS Οριοκζτθςθ 6 clusters Θεςμικι ςυγκρότθςθ των clusters υνεργαςίεσ «τριπλισ ζλικασ» ΕΝΙΧΤΘ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΩΝ ΓΝΩΕΩΝ Ευφυΐα αγορϊν - τεχνολογιϊν Μεταφορά τεχνολογίασ ΑΕΙ Ανάπτυξθ ικανότθτασ καινοτομίασ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΠΟΔΟΜΕ Διάςπαρτθ χωροκζτθςθ / εξυγίανςθ κζςεων Οικοςυνοικίεσ Διεκνείσ ςυνδζςεισ / ψθφιακζσ υποδομζσ 43
Οι παρουςιάςεισ και το βιβλίο με τα ςτοιχεία και ςυμπεράςματα τθσ ζρευνασ είναι διακζςιμα ςτθ διεφκυνςθ: http://www.urenio.org/e l/?p=581 και http://www.sbbe.gr/ekd/ 211009_future.asp 44
Ομάδα ζρευνασ URENIO - ΒΒΕ Επιςτθμονικόσ Τπεφκυνοσ Νίκοσ Κομνθνόσ, κακθγθτισ Αςτικισ Ανάπτυξθσ και Πολιτικισ Καινοτομίασ, ΑΠΘ Ερευνθτζσ Χριςτοσ Γεωργίου, Μθχανολόγοσ μθχανικόσ, ΑΠΘ Κϊςτασ Σραμαντηάσ, Μθχανολόγοσ μθχανικόσ, ΑΠΘ Ελζνθ εφερτηι, Δρ. Κοινωνιολογίασ EHESS Νάνςυ Μαρτηοποφλου, Μθχανολόγοσ μθχανικόσ, ΑΠΘ Γιϊργοσ Μαρτινίδθσ, Ms Πανεπιςτιμιο Middlesex Επιςτθμονικοί ςυνεργάτεσ Κωνςταντίνοσ τυλιαράσ, Πτυχιοφχοσ Λογιςτικισ και Χρθματοοικονομικισ-ΜΒΑ Ιςίδωροσ Πάςςασ, Μθχανικόσ υςτθμάτων Τπολογιςτϊν, Πανεπιςτιμιο Sussex Λίνα Κυργιαφίνθ, Χθμικόσ μθχανικόσ Περιβαλλοντολόγοσ, ΑΠΘ Μαργαρίτα Αγγελίδου, Αρχιτζκτων Πολεοδόμοσ, ΑΠΘ Παναγιϊτθσ Καραμόςχοσ, Σοπογράφοσ Μθχανικόσ, ΙΝΦΟΔΗΜ Γιϊργοσ Οικονομόπουλοσ, Πτυχιοφχοσ Πλθροφορικισ, ΙΝΦΟΔΗΜ Επιβλζπων από τον ΟΡΘΕ Θεοφάνθσ Ματίκασ, Δρ. Αρχιτζκτων Πολεοδόμοσ 45