Πολιτική των Ανταγωνιστριών Χωρών για Προσέλκυση Τουριστών Ατόµων Τρίτης Ηλικίας και Συγκρίσεις µε την Ελλάδα

Κ EΦΑΛΑΙΟ Α 4 Πολιτική των Ανταγωνιστριών Χωρών για Προσέλκυση Τουριστών Ατόµων Τρίτης Ηλικίας και Συγκρίσεις µε την Ελλάδα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Πολιτική των Ανταγωνιστριών Χωρών για Προσέλκυση Τουριστών Ατόµων Τρίτης Ηλικίας και Συγκρίσεις µε την Ελλάδα 4.1. Εισαγωγή Είναι γεγονός ότι καµία από τις ανταγωνίστριες χώρες, που θα εξετάσουµε στα επόµενα, δεν αναφέρει στην τουριστική της πολιτική, τους ηλικιωµένους ως ιδιαίτερη αγορά-στόχο στην οποία θα απευθυνθεί για να προωθήσει τον τουρισµό της. Ο λόγος είναι προφανής. Τα ηλικιωµένα άτοµα δεν θέλουν, όπως είδαµε στο προηγούµενο Κεφάλαιο, να ξεχωρίζουν από τα νεότερα. Για να καταστεί δυνατή η σύγκριση της πολιτικής των διαφόρων ανταγωνιστριών χωρών µε την αντίστοιχη ελληνική, πρέπει να δούµε αν οι χώρες αυτές προωθούν στοιχεία που ενδιαφέρουν πρωτίστως τα άτοµα της τρίτης ηλικίας, όπως είναι για παράδειγµα το γενικότερο ποιοτικό στοιχείο, ο πολιτισµικός τουρισµός, τα θέµατα υγείας και ασφάλειας, η καταπολέµηση του συνωστισµού στους δρόµους, στα µέσα αστικής µεταφοράς και στις παραλίες των τουριστικών περιοχών, η κάθε µορφής προστασία του περιβάλλοντος, η δηµιουργία γηπέδων γκολφ 92, η δηµιουργία κέντρων αγορών (shopping centers) και, τέλος, η προώθηση του λεγόµενου τουρισµού πόλεων µε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τα πολιτισµικά στοιχεία, κ.τ.λ. 4.2. Πολιτική των διαφόρων χωρών 4.2.1. Πολιτική Ισπανίας Η τουριστική πολιτική της Ισπανίας επικεντρώνεται στα παρακάτω βασικά θέµατα: α) Παρέχει επενδυτικά κίνητρα στις τουριστικές της επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα αποτελεσµατικά. Το ποσοστό της κρατικής συµµετοχής στη χρηµατοδότηση των τουριστικών επενδύσεων ανέρχεται κατά µέσον όρο στο 30%. Όλες οι επενδύσεις χρηµατοδοτούνται µε ποσοστό που κυµαίνεται από 10% έως 50% ανάλογα µε την περιοχή. Ελάχιστες είναι οι περιοχές στις οποίες δεν επιδοτούνται οι τουριστικές επενδύσεις. β) H χώρα αυτή προσπαθεί επίσης να αναβαθµίσει ποιοτικά τον τουρισµό της εναρµονιζόµενη µε τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα (ISO και EMAS). Σκοπός είναι να δηµιουργήσει περιβαλλοντικά αναβαθµισµένες επιχειρήσεις και περιοχές ώστε να προτιµάται το ισπανικό τουριστικό προϊόν από τους Tour operators. γ) Προωθεί τη δηµιουργία νέων µορφών τουρισµού αλλά και την αναβάθµιση του ήδη υπάρχοντος προϊόντος µέσα από προγράµµατα καινοτοµιών και εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναµικού. 92 Οι ευρωπαϊκής προέλευσης τουρίστες στον τόπο που θα κάνουν τουρισµό δεν φαίνεται να δίνουν µεγάλη σηµασία στο γκολφ. Όµως, η ύπαρξη και µόνο γηπέδου γκολφ πλησίον του τόπου που κάνουν τουρισµό προσδίδει ιδιαίτερο κύρος στην τουριστική τους εµπειρία ακόµη και αν δεν παίξουν αυτό το παιχνίδι. 87

δ) Προωθεί τη «διεθνοποίηση» των επιχειρήσεών της τόσο µε ενθάρρυνση των συνεργασιών (ντόπιων µε ξένες επιχειρήσεις) όσο και µε στρατηγικές Marketing µε ιδιαίτερη βαρύτητα στη διαφοροποιηµένη ιαφήµιση. ε) Ανάθεσε στην ιδιωτική πρωτοβουλία τη διαχείριση του τουρισµού σε ένα νησιωτικό σύµπλεγµα (Κανάριοι Νήσοι) και στη συνέχεια διαφηµίζει αυτό το προϊόν µέσα από ιδιαίτερο σταθµό που έγινε ειδικά γι αυτό το σκοπό. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η Ισπανία προωθεί το ποιοτικό στοιχείο στον τουρισµό. Πρόκειται για στοιχείο όπου, όπως έχουµε αναφέρει, τα ηλικιωµένα άτοµα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα. Προωθεί τη δηµιουργία ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων τα οποία προτιµώνται από τα ηλικιωµένα άτοµα. Οι κατηγορίες αυτές αποτελούν το 30,7% 93 της συνολικής προσφοράς κλινών. Το ποσοστό αυτό συνεχώς αυξάνεται καθώς η χώρα αυτή µαζί µε την εξωξενοδοχειακή υποδοµή την οποία προωθεί µε γρήγορους ρυθµούς, προσπαθεί να αναβαθµίσει και τις ξενοδοχειακές της µονάδες. Επίσης η χώρα αυτή, όπως είδαµε, προωθεί διάφορες µορφές τουρισµού όπου οι ηλικιωµένοι έχουν ιδιαίτερη προτίµηση, όπως είναι τα «Θεµατικά Πάρκα», τα Γήπεδα Golf, οι Τόποι και τα Πάρκα ιστορικού και πολιτισµικού γενικώς ενδιαφέροντος, τα ειδικά Μουσεία (Μουσείο Παιχνιδιών, κ.τ.λ.), και γενικώς οι χώροι τουριστικού ενδιαφέροντος (π.χ. ιαδροµή Μοντέρνας Τέχνης, κ.τ.λ.), όπου τα ηλικιωµένα άτοµα ενός υψηλού επιπέδου παιδείας ενδιαφέρονται περισσότερο από τους λοιπούς τουρίστες. Η χώρα αυτή, καθώς έχει υιοθετήσει ενιαίο πρόγραµµα ποιότητας και πρόγραµµα εκπαίδευσης του προσωπικού, προσπαθεί να βελτιώσει την προσφορά υπηρεσιών και στα ηλικιωµένα άτοµα. Τέλος, δηµιουργώντας τον εξειδικευµένο τηλεοπτικό σταθµό προβολής του τουρισµού των Καναρίων Νησιών, όπου µεταξύ άλλων προβάλλει και τις «τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις», στοχεύει στην προσέλκυση υψηλής εισοδηµατικής ελαστικότητας ηλικιωµένων τουριστών που έχουν ενδιαφέρον για αυτού του είδους τις δραστηριότητες. 4.2.2. Πολιτική Τουρκίας Η τουριστική πολιτική της Τουρκίας συνοπτικά χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω βασικά στοιχεία: 1. Προωθεί µε γοργό ρυθµό την αποκρατικοποίηση και στον τουρισµό, έχοντας αναγνωρίσει η χώρα αυτή ότι ο ιδιωτικός τοµέας είναι πιο αποτελεσµατικός από το δηµόσιο,. 2. Επιδίδεται στην καταπολέµηση της τροµοκρατίας µε κάθε πρόσφορο τρόπο. 3. Προσπαθεί να αξιοποιήσει τα ιστορικά µνηµεία και τοπία και να προωθήσει τον ορεινό και ιαµατικό τουρισµό. 93 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ισπανίας (ΙΝΕ). Στοιχεία έτους 2003. 88

4. ίνει ιδιαίτερη έµφαση στις πολιτικές προώθησης και διαφήµισης του τουριστικού τοµέα. Επίσης, προωθεί την αναβάθµιση της τουριστικής υποδοµής. Προβαίνει σε οργάνωση Εκδηλώσεων τις οποίες στη συνέχεια διαφηµίζει αποτελεσµατικά. Τέλος, προωθεί τις ειδικές µορφές τουρισµού (θρησκευτικό τουρισµό, τουρισµό υγείας, κ.τ.λ.) µε σκοπό τόσο την αύξηση του τουριστικού ρεύµατος όσο και την επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου. Εκτιµώντας την τουρκική τουριστική πολιτική για προσέλκυση ηλικιωµένων τουριστών πρέπει να παρατηρηθεί ότι: α) Η Τουρκία βασίζεται στις συγκριτικά χαµηλές τιµές του τουριστικού της προϊόντος ως γενικού παράγοντα προώθησης του τουρισµού. Πράγµατι, έχει καταφέρει να είναι χώρα κατ εξοχήν προτιµητέα κυρίως από τους Ευρωπαίους τουρίστες. Οι Τούρκοι µάλιστα διαφηµίζουν το «φθηνό» και το «φιλόξενο» της χώρας τους. β) Στον τουρισµό ατόµων τρίτης ηλικίας έχει δώσει µέχρι τώρα ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς στα τουριστικά της προγράµµατα κυριαρχεί το αρχαιολογικό και το πολιτισµικό στοιχείο. Προωθεί τη δηµιουργία γηπέδων γκολφ και Εκδηλώσεις όπως το «Ιστορικό της Μουσικής της Καππαδοκίας» και άλλα. γ) Στις διαφηµίσεις της παρουσιάζει τις ιδιαιτερότητες του πολιτισµικού, του θρησκευτικού και του χειµερινού τουρκικού τουρισµού και έτσι επιτυγχάνει να διαφοροποιείται αποτελεσµατικά από τις άλλες µεσογειακές χώρες που προσφέρουν, επίσης, το βασικό προϊόν «ήλιο θάλασσα αµµουδιές». Ως και τις ελληνικές αρχαιότητες «πωλεί» η Τουρκία ως τουρκικά τουριστικά προϊόντα µε τη σφραγίδα του «αρχαίου ρωµαϊκού» στοιχείου. 4.2.3. Πολιτική Κύπρου H κυπριακή τουριστική πολιτική σχεδιάζεται και υλοποιείται µέσα από τον Κυπριακό Οργανισµό Τουρισµού (ΚΟΤ). Η σχετική πολιτική περιλαµβάνει ένα µεγάλο αριθµό δράσεων (προβολή µέσω συµµετοχών σε Εκθέσεις και ισχυρών διαφηµιστικών εκστρατειών), δηµιουργία και προώθηση νέων µορφών τουρισµού, δηµιουργία σύγχρονων µαρινών, αναβάθµιση ποιότητας µέσα από προγράµµατα κατάρτισης των εργαζοµένων, κ.τ.λ. Η Κύπρος έχει αναγνωρίσει τη σηµασία της εκπαίδευσης στον τουρισµό περισσότερο από κάθε άλλη χώρα. Η τουριστική εκπαίδευση σχεδιάζεται και υλοποιείται τόσο από το Υπουργείο Παιδείας όσο και από το Ξενοδοχειακό Ινστιτούτο Κύπρου µε πολύ αποτελεσµατικό τρόπο, καθώς υπάρχει αγαστή συνεργασία µεταξύ των δύο αυτών φορέων. Το κράτος ενισχύει τουριστικές επενδύσεις εφόσον το ύψος της επένδυσης υπερβαίνει το $1εκ. Σκοπός είναι η δηµιουργία νέων, σύγχρονων επενδύσεων µε κατεύθυνση την ποιότητα. Το σχετικό κίνητρο αναφέρεται σε απαλλαγή 89

από τη φορολογία εισοδήµατος για ένα σηµαντικό χρονικό διάστηµα (10 χρόνια) και θεωρείται ως ιδιαίτερα σηµαντικό. Επίσης το κράτος επιδοτεί και τις σχετικές µελέτες (Feasibility Studies). Μεγάλη σηµασία δίνει η Κύπρος στην Προώθηση και ιαφήµιση του τουρισµού. Επίσης, τελευταία προωθείται έντονα ο χειµερινός τουρισµός αλλά και ο συνεδριακός. Ο ΚΟΤ έχει στενή συνεργασία µε τουριστικές µονάδες της Κύπρου αλλά και µε Tour Operators του Η. Βασιλείου µε σκοπό τόσο την αναβάθµιση του προϊόντος όσο και τη διεύρυνση της αγοράς. Στην προκείµενη περίπτωση εφαρµόζεται πιλοτικό πρόγραµµα τα αποτελέσµατα του οποίου θα χρησιµοποιηθούν για την πιθανή διεύρυνση των συνεργασιών και µε φορείς άλλων χωρών πέραν του Μεγάλου Βασιλείου. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η Κύπρος τονίζει στην τουριστική της πολιτική το στοιχείο της ποιότητας, της εκπαίδευσης, της ασφάλειας και της προώθησης του τουρισµού της. Πρόκειται για παράγοντες που τονώνουν τον τουρισµό των ηλικιωµένων ατόµων. Τα ξενοδοχεία της έχουν κατά πολύ αναβαθµιστεί αφού το 51,2% 94 των κλινών σε ξενοδοχεία από ενός έως πέντε αστεριών ευρίσκονται σε µονάδες των δύο πρώτων (4 και 5 αστεριών) κατηγοριών 95. Επίσης, η χώρα αυτή προωθεί, όπως αναφέραµε, τη δηµιουργία γηπέδων γκολφ, θεµατικών πάρκων, θαλάσσιων πάρκων, µουσείων, κέντρων υγείας, πάρκων αναψυχής και τα Φεστιβάλ. Επίσης, υλοποιεί το πρόγραµµα «Γαλάζια Σηµαία» που αφορά τη βράβευση παραλίων που ικανοποιούν κάποια υψηλά ποιοτικά περιβαλλοντικά κριτήρια (standards). Τέλος, κάνει προσπάθειες προσέγγισης των τουριστών κατά ηλικιακό κλιµάκιο, αλλά και κατά επίπεδο εισοδήµατος και µορφωτικής στάθµης. Από τα παραπάνω εξάγεται το συµπέρασµα ότι και η Κύπρος έχει πολιτική όπου αρκετά στοιχεία της στοχεύουν στην προσέλκυση ατόµων τρίτης ηλικίας και αποτελεί παράδειγµα για µίµηση από την Ελλάδα. 4.2.4. Πολιτική Πορτογαλίας Η τουριστική πολιτική της Πορτογαλίας χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω βασικά στοιχεία: 1. Η τουριστική πολιτική υλοποιείται βασικά µέσα από το Σύνδεσµο Εµπορικών και Τουριστικών Επιχειρήσεων (ICEP), το Ινστιτούτο Τουριστικής Χρηµατοδότησης (IFT), τον ENATOUR και το Εθνικό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης για τον Τουρισµό. Έχει δηµιουργηθεί Οργανισµός που υποδέχεται τις ξένες επενδύσεις στον Τουρισµό και υποβοηθάει την εγκατάσταση και λειτουργία τους στη χώρα. 94 Στοιχεία ΚΟΤ. 95 Τα σχετικά στοιχεία ελήφθησαν από τη µελέτη της Andersen (2002), µε αρχική πηγή τον ΚΟΤ. 90

2. Όσον αφορά τα επενδυτικά κίνητρα επιδοτεί επενδύσεις άνω των 50 εκ. ΕΥΡΩ που έχουν σηµαντική συµβολή στην αναβάθµιση του τουριστικού προϊόντος. 3. Επιδίδεται στην προώθηση και «δηµιουργία τουριστικής εικόνας» είτε οργανώνοντας επισκέψεις στην Πορτογαλία ξένων επιχειρηµατιών (ξενοδόχων και Tour Operators) είτε διαφηµίζοντας έντονα το προϊόν της στο εξωτερικό. 4. Προσπαθεί να προσελκύσει τους οµογενείς του εξωτερικού και προωθεί τον τουρισµό πόλεων δηµιουργώντας πολιτιστικά δρώµενα (attractions), πράσινες πόλεις-green Cities, πολιτιστικές πόλεις-cultural Cities, δηµιουργία Golf. Τέλος, ενθαρρύνει τη δηµιουργία σχέσεων των εγχώριων επιχειρήσεων µε Golf Tour Operators του εξωτερικού. Από τα παραπάνω παρατηρούµε ότι η Πορτογαλία διαθέτει σχετικά υψηλής ποιοτικής στάθµης ξενοδοχειακή υποδοµή. Εφαρµόζει το σύστηµα των αστεριών και το 21,7% 96 των κλινών ανήκουν σε ξενοδοχεία 4 και 5 αστεριών. Έχουν επίσης διαµορφωθεί στη χώρα αυτή, δέκα ιστορικά χωριά και βρίσκονται σε εξέλιξη (υλοποίηση) προγράµµατα που προωθούν τον πολιτισµικό τουρισµό σε σηµαντικό βαθµό. Όπως έχουµε επανειληµµένα τονίσει αυτές οι ενέργειες στοχεύουν σε σηµαντικό βαθµό στον τουρισµό ηλικιωµένων ατόµων διότι αυτά τα άτοµα έχουν εντονότερα τα σχετικά ενδιαφέροντα. Έµφαση έχει επίσης δώσει η χώρα αυτή και στη δηµιουργία ποιοτικά αναβαθµισµένων ΣΠΑ και Μουσείων. Τέλος, στη χώρα αυτή προωθούνται δραστηριότητες που καλύπτουν και τις απαιτήσεις ηλικιωµένων τουριστών, όπως είναι τα πολιτισµικά Φεστιβάλ, τα γαστρονοµικά προγράµµατα, και διάφορες άλλες δραστηριότητες που ενδιαφέρουν τα άτοµα της τρίτης ηλικίας. 4.2.5. Πολιτική Αιγύπτου Η τουριστική πολιτική της Αιγύπτου χαρακτηρίζεται συνοπτικά από τα παρακάτω 4 βασικά στοιχεία: 1. Μείωση του κρατισµού και προστασία του περιβάλλοντος και των Μνηµείων. 2. Η χώρα αυτή, καθώς έχει καταταγεί στις χώρες υψηλού κινδύνου στον τοµέα της τροµοκρατίας, πήρε µέτρα πάταξης της τροµοκρατίας αλλά και αποζηµίωσης των επιχειρήσεων που βλάπτονται από αυτόν τον παράγοντα. 3. Προωθεί τον θρησκευτικό τουρισµό µε ενέργειες όπως η δηµιουργία της ειδικής τουριστικής διαδροµής: Αναβίωση του Οδοιπορικού της Ιερής Οικογένειας της Αιγύπτου και άλλες παρόµοιου τύπου εκδηλώσεις. 4. Παρέχει επενδυτικά κίνητρα που αναφέρονται σε µη φορολόγηση των νέων τουριστικών µονάδων για ένα σηµαντικό χρονικό διάστηµα (περί τα 10 έτη) ώστε οι επιχειρήσεις να ανακτήσουν εύκολα τα κεφάλαια που έχουν επενδύσει. 96 Με αρχική πηγή αναφοράς τη Γενική ιεύθυνση Τουρισµού (DGT) της Πορτογαλίας. 91

Παρατηρείται ότι οι κλίνες στα ξενοδοχεία 4 και 5 αστεριών που είναι κατασκευασµένα από µεγάλες διεθνείς τουριστικές επιχειρήσεις, καλύπτουν, ένα σχετικά µεγάλο ποσοστό των συνολικών ξενοδοχειακών κλινών και αυτό αποτελεί πολύ θετικό στοιχείο για τον τουρισµό ηλικιωµένων αλλά και γενικότερα. Έτσι, οι Ευρωπαίοι τουρίστες, ιδιαίτερα οι ηλικιωµένοι, που θέλουν να επισκεφθούν τα ιστορικά Μνηµεία (και τοποθεσίες) της χώρας, ενθαρρύνονται στο εγχείρηµά τους αυτό και από το γεγονός ότι µπορούν να εύρουν υψηλής (ποιοτικά) στάθµης ξενοδοχεία για να καταλύσουν. Πρωτοτυπία (ιδιαιτερότητα) αποτελούν τα λεγόµενα «Πλωτά Ξενοδοχεία». ιαθέτει επίσης πλέον από 10 γήπεδα γκολφ υψηλών προδιαγραφών. Ιδιαιτερότητα για την Αίγυπτο αποτελεί το γεγονός ότι το 25% των τουριστών επισκέπτεται τη χώρα µε σκοπό τη γνωριµία του τουρίστα µε τον αρχαίο πολιτισµό (Μνηµεία) της χώρας αυτής και τη συµµετοχή σε σχετικές Εκδηλώσεις (π.χ. Φεστιβάλ) Μια σηµαντική ενέργεια πολιτισµικού τουρισµού στην Αίγυπτο αποτελεί, όπως είδαµε, η δηµιουργία του «Οδοιπορικού της Ιερής Οικογένειας της Αιγύπτου». Σηµειώνουµε ότι το Οδοιπορικό αυτό αποτελεί σηµαντικό πόλο έλξης ηλικιωµένων Ευρωπαίων και Αµερικανών χριστιανών τουριστών, ενώ σε σύντοµο χρονικό διάστηµα θα αποτελέσει και πόλο έλξης χριστιανών τουριστών από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. 4.2.6. Πολιτική Τυνησίας Η τουριστική πολιτική της χώρας αυτής επικεντρώνεται συνοπτικά στα παρακάτω τρία βασικά στοιχεία: 1. Έχει δηµιουργήσει ένα συλλογικό όργανο, εκπρόσωπο των ευρωπαίων Tour Operators, που διασυνδέει τις εγχώριες τουριστικές µονάδες µε τους Τour Operators της Ευρώπης. 2. Έχει δηµιουργήσει Παρατηρητήριο Τουρισµού (Tourism Observatory) για παρακολούθηση και µελέτη του τοµέα και υποβοήθηση της διαµόρφωσης πολιτικής για τον τουρισµό. 3. Έχει προωθήσει τη δηµιουργία µαρινών και δραστηριότητες σχετικές µε το θαλάσσιο τουρισµό, όπως είναι η θαλασσοθεραπεία, η βαρκάδα, οι καταδύσεις, η οργάνωση ναυτικών αγώνων (Yachting Races) και η Trans- Mediterranean Ragata. Προωθείται επίσης και ο πολιτιστικός τουρισµός. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η χώρα αυτή έχει κάνει κάποιες προσπάθειες στην προώθηση του τουρισµού ηλικιωµένων ατόµων αλλά και γενικότερα για την προώθηση του τουρισµού αδιακρίτως ηλικίας των ατόµων που την επισκέπτονται. Όµως, µε σοβαρές και περιεσκεµµένες ενέργειες θέτει τις βάσεις για µια αποτελεσµατικότερη ανάπτυξη του τουρισµού της στο µέλλον. Οι κλίνες στα ξενοδοχεία 4 και 5 αστεριών αντιπροσώπευαν, το έτος 2000, το 42,9% της συνολικής προσφοράς κλινών (Institut National de la Statistique-INS 2002) και αυτό το γεγονός δηµιουργεί µια θετική προοπτική για τον τουρισµό ηλικιωµένων ατόµων. 92

4.2.7. Πολιτική Ελλάδας και Σύγκριση με τις Άλλες Ανταγωνίστριες Χώρες. Στο παρόν θα αξιολογήσουµε την πολιτική που η χώρα µας εφάρµοσε για την τουριστική της ανάπτυξη ex post και όχι την εκ των προτέρων σχεδιασθείσα. Η Ελλάδα µετά το 1953 έθεσε ως κύριο στόχο (αλλά και µοχλό) της αναπτυξιακής της δυναµικής, τη βιοµηχανική ανάπτυξη. Εκείνη την εποχή, ας µην ξεχνούµε, η βιοµηχανική ανάπτυξη ήταν επιδίωξη όλων σχεδόν των χωρών του κόσµου. Έτσι, πέραν από την ενδυνάµωση του ΕΟΤ ο οποίος επιµελείται βασικών τουριστικών θεµάτων (χορηγήσεις αδειών λειτουργίας τουριστικών καταλυµάτων, κ.τ.λ.) και τις επιδοτήσεις που χορηγούσε ο αναπτυξιακός νόµος για δηµιουργία ξενοδοχειακών µονάδων, δεν φαίνεται να σχεδιάστηκε και να εφαρµόστηκε κάποια ιδιαίτερη και σηµαντική πολιτική τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα αµέσως µεταπολεµικά. Οι τουριστικές ιδιωτικές επενδύσεις άρχισαν να υποβοηθούνται περισσότερο από το κράτος πολύ αργότερα, στις αρχές της 10-ετίας του 1980, µέσα από τον αναπτυξιακό νόµο 1262/82. Όµως και τότε ο Τουρισµός δεν θεωρήθηκε ως στρατηγικό στοιχείο της ανάπτυξης, αλλά µόνο ως µέσον ανακούφισης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το οποίο γινόταν συνεχώς και ελλειµµατικότερο µε την πάροδο του χρόνου. Οι πολιτικές υποτίµησης ή διολίσθησης της ραχµής που κατά καιρούς εφάρµοσε η χώρα µας από το 1953 και µετά, φαίνεται ότι συνέβαλαν πιο πολύ από οποιαδήποτε άλλη κρατική ενέργεια στην αύξηση του τουριστικού συναλλάγµατος στο οποίο η Ελλάδα στηριζόταν για να µπορεί να εισάγει από το εξωτερικό τον αναγκαίο για την γενικότερη οικονοµική της ανάπτυξη κεφαλαιουχικό εξοπλισµό. Ο τουρισµός για την Ελλάδα πάντα ήταν (και αντιµετωπιζόταν ως) ένα «δώρο εξ ουρανού». Επίσης, η σχετική απουσία πολιτικής εξηγείται και από το γεγονός ότι η Ελλάδα για πολλά χρόνια επαναπαυόταν στις αρχαιότητες, στην ηλιοφάνεια, στο κλίµα και στο µεγάλο µήκος παραθαλάσσιων ακτών µε αµµουδιές, ως στοιχεία που έλκουν και θα έλκουν σηµαντικά τουριστικά ρεύµατα. Στηριζόταν δηλαδή στο φυσικό συγκριτικό της πλεονέκτηµα. Πράγµατι, η περίπτωση του ελληνικού αλλοδαπού τουρισµού έµοιαζε στην αρχή λίγο µε το Grand Tour, όπου οι πλούσιοι Άγγλοι, ιδιαίτερα οι νέοι, ταξίδευαν στην ηπειρωτική Ευρώπη µε σκοπό κυρίως τη µόρφωση. Αν ερευνήσουµε οδοιπορικά σηµαντικών προσωπικοτήτων του παρελθόντος που επεσκέπτοντο την Ελλάδα, θα διακρίνουµε έντονο το στοιχείο της αρχαιολατρίας, ή τουλάχιστον της περιέργειας και της επιθυµίας για έρευνα των αρχαιοτήτων ή και της αρχαιοκαπηλίας ακόµη. Με την πάροδο του χρόνου όµως, και καθώς οι συγκοινωνίες εξελίσσοντο µικραίνοντας τις χρονικές αποστάσεις και κάνοντας πολύ πιο άνετο το ταξίδι αλλά και λιγότερο δαπανηρό, ο ελληνικός αλλοδαπός τουρισµός πήρε τη σύγχρονη µορφή του τουρισµού διακοπών και ιδίως των θερινών διακοπών. Έτσι, σήµερα και τα δύο παραπάνω αναφερόµενα στοιχεία δρουν από κοινού και αν κάποιος έρχεται στην Ελλάδα για διακοπές µε σκοπό την ηλιοθεραπεία, τα µπάνια και την αναψυχή, ταυτόχρονα επισκέπτεται και τις αρχαιότητες µάλλον µε την έννοια του «must see» και όχι από κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την έρευνα και µελέτη των αρχαίων µνηµείων (χωρίς βέβαια να αποκλείεται και αυτή η περίπτωση). 93

Η τάση αυτή δεν έχει αλλάξει. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι οι Tour Operators του εξωτερικού προωθούν (συνιστούν) την Ελλάδα ως τόπο για θερινές διακοπές και µόνο. Έτσι, ο ελληνικός τουρισµός δεν θα γνωρίσει καλύτερες ηµέρες αν δεν συνδυάσει όλα τα πολιτισµικά στοιχεία της χώρας, παλαιά και σύγχρονα, για να οδηγηθεί προς ένα υψηλότερο επίπεδο επιτεύξεων. Ο Richards ήδη το επεσήµανε αυτό λέγοντας ότι «Στην περίπτωση του πολιτισµικού τουρισµού, υπάρχει σαφής ένδειξη ότι το πολιτισµικό κεφάλαιο και η κατανάλωσή του, συγκεντρώνονται στη βορειοδυτική Ευρώπη. Χώρες όπως η Γαλλία, Γερµανία και Ολλανδία, έχουν διπλασιάσει την κατανάλωση πολιτισµικών στοιχείων από το 1970 µέχρι σήµερα- 1997. Στη νότια Ευρώπη, η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν επίσης επιδείξει πρόοδο, όµως µε ρυθµό κατά 50% µικρότερο από εκείνον των βορειότερων χωρών» 97, Στη συνέχεια συνιστάται η «παραγωγή πολιτισµικών εκδηλώσεωνevents, ειδικά σχεδιασµένων που να συµπληρώνουν και να δίνουν ζωή στα στατικά πολιτισµικά στοιχεία (µνηµεία, κ.τ.λ.) και να προωθούν την επιθυµία για επανάληψη της εµπειρίας από τον ίδιο τουρίστα». Καθώς όµως η χώρα µας δεν εφαρµόζει ακόµη στην κατηγοριοποίηση των ξενοδοχείων της το σύστηµα των αστεριών 98, δεν είναι εύκολη η σύγκριση, από τον τουρίστα, της χώρας µας µε άλλες ανταγωνίστριες χώρες. Ένας τρόπος σύγκρισης θα ήταν να θεωρηθεί το ποσοστό των µονάδων που ανήκουν σε διεθνείς ξενοδοχειακές αλυσίδες και δραστηριοποιούνται µέσα στη χώρα. Η χώρα µας, όπως είναι γνωστό, διαθέτει το µικρότερο αριθµό τέτοιων µονάδων µέσα στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βέβαια τούτο δεν σηµαίνει ότι δεν διαθέτουµε ξενοδοχειακά καταλύµατα κατάλληλα για υψηλής εισοδηµατικής στάθµης άτοµα τρίτης ηλικίας. Πολλά από τα ξενοδοχεία µας πολυτελείας και Α Τάξεως, θα µπορούσαν να θεωρηθούν εφάµιλλα, ή και καλύτερα των ξενοδοχείων που ανήκουν στις κατηγορίες 4 και 5 αστεριών, τα οποία λειτουργούν σε άλλες χώρες. Η αναπτυξιακή πολιτική της Ελλάδας είναι αλήθεια ότι προωθεί τη δηµιουργία µονάδων αυτών των κατηγοριών. Παρά ταύτα όµως το ποσοστό των κλινών αυτών των ξενοδοχείων παραµένει µάλλον χαµηλό και ανέρχεται στο 32,1% 99 (Πολυτελείας 6,3%, Α Τάξεως: 25,8%) του συνόλου. 97 Richards, ε.α., 1997, σελ. 324 98 εν έχει γίνει αντιληπτό από τις αρµόδιες Αρχές ότι µόνο ένας φορέας πιστοποίησης τύπου ΕΛΟΤ, θα µπορούσε σωστά και σε σύντοµο χρονικό σχετικά διάστηµα, να διεκπεραιώσει το επίµαχο θέµα της αστεροποίησης. Αν κάθε ξενοδόχος αφεθεί ελεύθερος να ορίσει εκείνος τον αριθµό των αστέρων και δεδοµένου ότι υπάρχουν χιλιάδες ξενοδοχεία, ο έλεγχος (και από ποίον;) θα απαιτήσει χρονικό διάστηµα πλέον της πενταετίας Επιπλέον δε, υπάρχει κίνδυνος να παρουσιαστεί και το πρόβληµα της διαφθοράς. 99 Η ακριβής σύγκριση µεταξύ Ελλάδας-Ισπανίας, ή άλλων χωρών, δεν είναι εύκολη και δεν πρέπει να επιχειρηθεί µέχρις ότου γίνει η αστεροποίηση και των δικών µας ξενοδοχείων. Η Ισπανία, για παράδειγµα, διαθέτει µεγάλο ποσοστό κλινών στα 3 αστέρια (37,7% του συνόλου). 94

Όµως, δεν φθάνει οι µονάδες που δηµιουργούνται να είναι Πολυτελείας ή Α Κατηγορίας, αλλά πρέπει και η εξωξενοδοχειακή υποδοµή να αναβαθµίζεται µε γρήγορο ρυθµό. Εδώ παρατηρείται η µεγάλη υστέρηση της Ελλάδας συγκριτικά µε άλλες χώρες, διότι παρατηρούνται άλυτα προβλήµατα, όπως είναι η καθαριότητα των ακτών, των οδών και των αρχαιολογικών χώρων και η αφισορρύπανση στις πόλεις. Τον κατάλογο έρχονται να συµπληρώσουν: α) Προβλήµατα συγκοινωνιακά (καθυστερήσεις δροµολογίων και ανεπαρκή δροµολόγια σε τουριστικές περιοχές, συνωστισµοί αλλά και συνεχείς θόρυβοι, απαράδεκτη κατάσταση των ταξί και της συµπεριφοράς των οδηγών τους, µετατροπή πεζοδροµίων σε πάρκινγκ αυτοκινήτων ή σε υπαίθριες αγορές, κ.τ.λ.). β) Προβλήµατα τάξεως στα τουριστικά κέντρα διασκέδασης 100. γ) Προβλήµατα προσπελασιµότητας και επισκεψιµότητας 101 των ιστορικού και αρχαιολογικού χαρακτήρα τοποθεσιών και µνηµείων. δ) Προβλήµατα συγκοινωνιακών υποδοµών µε χαρακτηριστικότερο το παράδειγµα Αεροδροµίων πού υστερούν σε στοιχειώδη υποδοµή και παρουσίαση 102. ε) Προβλήµατα επικοινωνιών. Για παράδειγµα, τα ξενοδοχεία των νησιών µας δεν διαθέτουν ιστοσελίδα στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ και κατά την περίοδο της τουριστικής αιχµής κανείς δεν µπορεί να επικοινωνήσει µαζί τους, ούτε ακόµη και η τοπική αστυνοµία. στ) Τα µικρά, ιδίως, νησιά στερούνται όλων σχεδόν των υποδοµών µε αποτέλεσµα να µη γίνονται αντικείµενο επισκεψιµότητας από πολλούς τουρίστες (ιδιαίτερα άτοµα τρίτης ηλικίας) που επιθυµούν να γνωρίσουν τον πραγµατικό, όπως λέγουν οι ίδιοι, ελληνικό τρόπο ζωής. ζ) Βελτίωση της γενικής τουριστικής εικόνας των πόλεων που θα επιλεγούν να προσελκύσουν «τουρισµό πόλεων». Ύστερα από όλα τα παραπάνω αναφερόµενα, για ποία τουριστική πολιτική µπορεί να γίνει λόγος; υστυχώς δεν υπήρξε αποτελεσµατική πολιτική. Σήµερα διαφαίνονται κάποιες τάσεις αναγνώρισης της σηµασίας του τουρισµού ως τοµέα που µπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη και άλλους τοµείς. Είναι, όµως, οι σχετικές φωνές λίγες και οι εµπλεκόµενες µε τον τουρισµό Υπηρεσίες δεν 100 Π.χ. αταξίες-διαπληκτισµοί νεαρών τουριστών µε χαρακτηριστικό παράδειγµα τα συµβάντα το θέρος του 2003 στη Ρόδο. 101 Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση αφίξεως οµάδων τουριστών και το µουσείο, ή ο αρχαιολογικός χώρος να είναι κλειστός. 102 Το αεροδρόµιο αποτελεί την πρώτη και τελευταία εντύπωση για έναν επισκέπτη. Ο Dr Brackenbury, πρόεδρος της ιεθνούς Οµοσπονδίας Tour Operators (IFTO) σε συνέντευξή του στο Hellenic Travel Time, παρατηρεί ότι πολλά αεροδρόµιά µας δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση και δηµιουργούν κακή εντύπωση στους τουρίστες (Ζάκυνθος, Κέρκυρα, Ρόδος, Ηράκλειο, κ.α.). 95

έχουν συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα του θέµατος για να εναρµονιστούν µε τις ανάγκες που παρουσιάζονται. Ένα άλλο στοιχείο που σχετίζεται, ως ένα βαθµό, µε τον τουρισµό ηλικιωµένων ατόµων υψηλής εισοδηµατικής στάθµης, είναι η ύπαρξη γηπέδων γκολφ, είτε στο χώρο της ίδιας της ξενοδοχειακής µονάδας είτε σε παραπλήσιο χώρο. Η Ελλάδα διαθέτει µόνο 4 τέτοια γήπεδα έναντι 254 της Ισπανίας, 15 της Τουρκίας και 17 της Πορτογαλίας (Andersen, 2002). Το γκολφ προτιµάται πολύ από Γερµανούς και Βρετανούς τουρίστες. ηλαδή από τουρίστες που προέρχονται από χώρες όπου η Ελλάδα σήµερα αντλεί το µεγαλύτερο ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών της. Βέβαια, καθώς οι Tour Operators προωθούν την Ελλάδα ως τόπο θερινών κυρίως διακοπών, µπορεί να υποστηριχθεί η άποψη ότι η χώρα µας δεν προσφέρεται για γκολφ, όχι µόνο για τον παραπάνω λόγο αλλά και λόγω υψηλών θερµοκρασιών που επικρατούν σε αυτήν κατά το θέρος. Ως προς τα θεµατικά πάρκα και τα πάρκα αναψυχής που είναι πόλοι έλξης ηλικιωµένων τουριστών, η Ελλάδα υστερεί σχεδόν παντελώς έναντι των ανταγωνιστών της. Εδώ τονίζεται ότι ο Αναπτυξιακός Νόµος ΕΝ παρέχει καµία επιδότηση ή άλλου είδους επιχορήγηση στις επενδυτικές δαπάνες κατασκευής ενός Θεµατικού Πάρκου (επιστηµονικού ενδιαφέροντος, ή πολιτισµικού), ή ενός Πάρκου Αναψυχής ατόµων τρίτης ηλικίας που κάποιος ιδιώτης επιχειρηµατίας θα επιθυµούσε να κατασκευάσει µε σκοπό την επίσκεψή τους από (κυρίως) τουρίστες (ηµεδαπούς και αλλοδαπούς). Τέλος, ως προς τα ιστορικά και αρχαιολογικά πολιτισµικά στοιχεία, η Ελλάδα θα µπορούσε να συνδυάσει αυτά τα πολιτισµικά στοιχεία µε: α)στοιχεία τουρισµού διακοπών (ήλιος-θάλασσα, αµµουδιές), β) µε Εκδηλώσεις, τόσο σχετικές µε τα ίδια τα αρχαία πολιτισµικά στοιχεία (Φεστιβάλ) όσο και µε τα νεότερα πολιτισµικά στοιχεία (Μουσεία λαϊκής τέχνης και Εκθέσεις έργων λαϊκής τέχνης, κ.τ.λ.), όπως θα έπρεπε να κάνει για να αυξήσει το τουριστικό ρεύµα απευθυνόµενη σε όλα τα ηλικιακά στρώµατα και ιδιαίτερα στους ηλικιωµένους που δίνουν µεγάλη σηµασία σε αυτό το συνδυασµό. Οι παραπάνω διαπιστώσεις αποτελούν τη βάση για τη διατύπωση προτάσεων πολιτικής για την προώθηση του τουρισµού ηλικιωµένων ατόµων στην Ελλάδα. Τούτο θα είναι το αντικείµενο του εποµένου Κεφαλαίου. 96