ΓΡΗΓ. ΠΕΛΩΡΙΑ ΗΣ Π.Μ. Μ.Μ.Μ. Υπουργείο Απασχόλησης & Κοιν. Προστασίας Σώµα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) /νση Προγραµµατισµού & Συντονισµού Τεχνικής & Υγειονοµικής Επιθεώρησης Εργασίας ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΕ ΕΡΓΟΤΑΞΙΑ ΚΑΤΕ ΑΦΙΣΗΣ, ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ Ή ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΑΜΙΑΝΤΟΥΧΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ. Ο ΗΓΟΣ ΜΕ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την ευρωπαϊκή και την εθνική νοµοθεσία έχει απαγορευθεί η εµπορία και η χρήση αµιαντούχων προϊόντων ή υλικών από την 1 η Ιανουαρίου 2005. Εξ άλλου, από 15 Απριλίου 2006 απαγορεύονται εντελώς οι δραστηριότητες εξόρυξης αµιάντου και παραγωγής και επεξεργασίας προϊόντων που περιέχουν αµίαντο, µε εξαίρεση την επεξεργασία και υγειονοµική ταφή αποβλήτων που προέρχονται από κατεδάφιση ή από αφαίρεση αµιάντου ή προϊόντων που περιέχουν αµίαντο. Επίσης, από την ίδια ηµεροµηνία ισχύουν αυστηρότερα µέτρα για την προστασία των εργαζοµένων από τους κινδύνους της έκθεσης σε ίνες αµιάντου (Οδηγία 2003/18/EΚ της 27 ης /3/2003 µε την οποία τροποποιήθηκε η προηγούµενη οδηγία 83/477/ΕΟΚ. Εναρµόνιση µε υπό δηµοσίευση σε ΦΕΚ Προεδρικό ιάταγµα του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας). Παρά τις νοµικές αυτές εξελίξεις, το πρακτικό πρόβληµα της πρόληψης της έκθεσης στον αµίαντο κατά τις εργασίες κατεδάφισης, αφαίρεσης ή συντήρησης αµιαντούχων προϊόντων και υλικών εξακολουθεί να υφίσταται. Η συγκέντρωση των ινών αµιάντου σε ένα αµιαντούχο προϊόν ή υλικό µπορεί να ποικίλει σηµαντικά. Πάντως, η ευκολία της απελευθέρωσης των ινών από ένα προϊόν ή υλικό είναι η σηµαντικότερη παράµετρος που θα καθορίσει την επικινδυνότητα, δηλαδή τον κίνδυνο έκθεσης των εργαζοµένων σε ίνες αµιάντου που θα διαχυθούν στον αέρα. Λαµβάνεται βέβαια υπόψη η συγκέντρωση ινών αµιάντου στο προϊόν και το υπόστρωµα στο οποίο είναι συνδεδεµένες οι ίνες. Η σταθερότητα της σύνδεσης είναι αποφασιστικός παράγοντας. Εάν ο αµίαντος είναι ασθενώς συνδεδεµένος και το προϊόν εύθρυπτο ο κίνδυνος έκθεσης είναι υψηλός, εάν είναι σταθερά συνδεδεµένος ο κίνδυνος έκθεσης είναι σχετικά χαµηλός. 1
Η πιθανότητα να απελευθερωθούν ίνες αµιάντου από ένα αµιαντούχο προϊόν αυξάνεται µε το χρόνο (π.χ. λόγω φυσικού εκφυλισµού και υποβάθµισης των υλικών) ή εάν το προϊόν είναι κατεστραµµένο ή διαταραγµένο. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΛΕΓΧΩΝ Το δεύτερο εξάµηνο του 2006 ξεκίνησε µια πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενηµέρωσης και ελέγχων, από την Επιθεώρηση Εργασίας κάθε ευρωπαϊκής χώρας, κυρίως σε εργοτάξια όπου πραγµατοποιούνται εργασίες κατεδάφισης εγκαταστάσεων που περιέχουν αµιαντούχα προϊόντα ή αφαίρεσης ή συντήρησης αµιαντούχων προίόντων. Κύριος στόχος είναι η διαπίστωση του βαθµού εφαρµογής της νοµοθεσίας που αφορά την προστασία της υγείας των εργαζοµένων που εκτελούν τις σχετικές εργασίες, αλλά και την προστασία εκείνων που εργάζονται σε γειτονικούς χώρους κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών. Επίσης εκείνων που θα απασχοληθούν στη συνέχεια µέσα στους χώρους από τους οποίους αφαιρέθηκαν τα αµιαντούχα προϊόντα. Η εκστρατεία αποφασίσθηκε και προετοιµάσθηκε από την Επιτροπή Ανώτερων Επιθεωρητών Εργασίας (Senior Labor Inspectors Committee SLIC) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε την ευκαιρία της έναρξης εφαρµογής σ όλες τις χώρες των διατάξεων της Οδηγίας 2003/18/EΚ, µε την οποία τροποποιήθηκε η προηγούµενη οδηγία 83/477/ΕΟΚ «για την προστασία των εργαζοµένων από τους κινδύνους που οφείλονται στην έκθεσή τους στον αµίαντο κατά τη διάρκεια της εργασίας». Η SLIC αποτελεί θεσµοθετηµένο κοινοτικό όργανο που λειτουργεί στα πλαίσια της Επιτροπής της Ε.Ε. Στην ευρωπαϊκή εκστρατεία συµµετέχει από την Ελλάδα το Σώµα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, µε τις αρµόδιες για τον έλεγχο των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας περιφερειακές υπηρεσίες του σ όλη την Ελλάδα, δηλαδή τα Κέντρα Πρόληψης Επαγγελµατικού Κινδύνου (ΚΕ.Π.Ε.Κ.) και τα Τµήµατα Τεχνικής & Υγειονοµικής Επιθεώρησης Εργασίας, και µε τους Τεχνικούς και Υγειονοµικούς Επιθεωρητές που υπηρετούν σ αυτές. Για την κατά ενιαίο τρόπο υλοποίηση της ευρωπαϊκής εκστρατείας και τη συλλογή, κατά τη διάρκειά της, συγκρίσιµων στατιστικών στοιχείων από τα κράτη-µέλη, ετοιµάσθηκαν από τη SLIC τρείς (3) λίστες ελέγχου (ερωτηµατολόγια) που πρέπει να συµπληρώνονται από τους Επιθεωρητές µετά τον έλεγχο των χώρων όπου πραγµατοποιούνται οι σχετικές εργασίες: «Κατεδάφιση, αποξήλωση-αφαίρεση, συντήρηση προϊόντων αµιαντοτσιµέντου» «Αφαίρεση των εύθρυπτων προϊόντων αµιάντου» «ιάθεση αποβλήτων υλικών που περιέχουν αµίαντο» Τα ερωτήµατα στις λίστες ελέγχου επικεντρώνονται στη διαπίστωση και καταγραφή από τους Επιθεωρητές του βαθµού τήρησης των διατάξεων της σχετικής νοµοθεσίας και ειδικότερα των διατάξεων που προβλέπουν τις παρακάτω υποχρεώσεις, για τις επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν τα συγκεκριµένα έργα και για τους εργοδότες : 2
Γραπτή εκτίµηση κινδύνου για τον προσδιορισµό της φύσης και του βαθµού της έκθεσης των εργαζοµένων στη σκόνη που προέρχεται από τον αµίαντο ή από υλικά που περιέχουν αµίαντο Εντοπισµός των υλικών που ενδέχεται να περιέχουν αµίαντο πριν από την έναρξη εργασιών κατεδάφισης ή συντήρησης ιαβουλεύσεις µε τους εργαζόµενους και /ή µε τους εκπροσώπους τους για την εκτίµηση του κινδύνου Απόδειξη της ικανότητας της επιχείρησης που έχει αναλάβει το έργο, πριν την εκτέλεση εργασιών κατεδάφισης ή αφαίρεσης αµιάντου Κατάρτιση, πριν την έναρξη εργασιών κατεδάφισης ή αφαίρεσης αµιάντου, σχεδίου εργασίας βασισµένου στα πορίσµατα της εκτίµησης κινδύνου για τις εργασίες που πρόκειται να εκτελεσθούν Γνωστοποίηση των εργασιών στην αρµόδια υπηρεσία του Σ.ΕΠ.Ε. Κατάλληλη εκπαίδευση σε όλους τους εργαζόµενους που εκτίθενται, ή ενδέχεται να εκτεθούν, σε σκόνη αµιάντου Μητρώο στο οποίο θα καταγράφεται η φύση και η διάρκεια των δραστηριοτήτων και η έκθεση σε αµίαντο, την οποία έχουν υποστεί οι εργαζόµενοι που απασχολούνται σ αυτές τις εργασίες Τακτικές µετρήσεις της συγκέντρωσης ινών αµιάντου στον αέρα του χώρου εργασίας Ειδική ιατρική επίβλεψη των εργαζοµένων που εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν σε σκόνη αµιάντου Εφαρµογή κατάλληλων µεθόδων εργασίας και τεχνικών και οργανωτικών µέτρων για την αποφυγή της απελευθέρωσης σκόνης αµιάντου στον αέρα και την εξασφάλιση ότι οι εργαζόµενοι, και οι τρίτοι που µπορεί να επηρεασθούν, δεν θα εκτεθούν σε ίνες αµιάντου. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό η έκθεση σε ίνες αµιάντου θα πρέπει να µειωθεί στο ελάχιστο µε άλλα µέσα εκτός της χρήσης αναπνευστικού προστατευτικού εξοπλισµού. Εάν, µετά και παρά την εφαρµογή των ανωτέρω µεθόδων και µέτρων, εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος έκθεσης σε ίνες αµιάντου πρέπει να χορηγηθεί ο κατάλληλος αναπνευστικός προστατευτικός εξοπλισµός. Χρήση πινακίδων προειδοποίησης για τη σαφή οριοθέτηση των χώρων όπου διεξάγονται οι εργασίες αυτές ιαδικασία συλλογής και αποµάκρυνσης των αποβλήτων από το χώρο εργασίας το ταχύτερο δυνατό, σε κατάλληλη κλειστή συσκευασία µε επισήµανση ότι περιέχεται αµίαντος Όταν η εργασία κατεδάφισης ή αφαίρεσης αµιάντου ολοκληρωθεί, θα πρέπει να επιβεβαιωθεί ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι οφειλόµενοι στον αµίαντο στον εργασιακό χώρο. Η πανευρωπαϊκή εκστρατεία θα συνεχισθεί µέχρι το τέλος του χρόνου και οι διαπιστώσεις και τα στοιχεία που θα προκύψουν από κάθε χώρα θα αποτελέσουν αντικείµενο µελέτης και αξιολόγησης, για την χάραξη µιας αποτελεσµατικότερης πολιτικής και στρατηγικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιµετώπιση του κινδύνου από τον αµίαντο. 3
Ο ΗΓΟΣ ΜΕ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ Ή ΤΗΝ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΑΠΟ ΑΜΙΑΝΤΟ Η SLIC σε συνεργασία µε εκπροσώπους των εργοδοτών και των εργαζοµένων που συµµετέχουν στη Συµβουλευτική Επιτροπή για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, που λειτουργεί στα πλαίσια της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πήρε την πρωτοβουλία της έκδοσης ενός «Οδηγού καλών πρακτικών, µη δεσµευτικού χαρακτήρα, για την αποφυγή ή την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από αµίαντο σε εργασίες που συνεπάγονται (ή µπορεί να συνεπάγονται) έκθεση σε αµίαντο» Ο Οδηγός προορίζεται να αποτελέσει µια ενιαία και κοινή πηγή πληροφοριών που θα χρησιµοποιείται από εργοδότες, εργαζόµενους, Επιθεωρητές εργασίας, Τεχνικούς Ασφάλειας, µηχανικούς κατασκευαστές, µελετητές, επιβλέποντες κ.α. Θα υποστηρίξει την πανευρωπαϊκή εκστρατεία κατά το δεύτερο εξάµηνο του 2006 και, µε την πρόθεση να εξακολουθήσει να αποτελεί ένα χρήσιµο µέσο πληροφόρησης, θα αναθεωρείται όποτε χρειάζεται για να συµπεριλαµβάνει τις τεχνολογικές και άλλες εξελίξεις στις «καλές πρακτικές». Ο Οδηγός αποσκοπεί κυρίως στην πρόληψη στην πράξη και καλύπτει ευρύ φάσµα εργασιών που συνεπάγονται ή µπορεί να συνεπάγονται έκθεση σε αµίαντο. Με τις πληροφορίες, τα στοιχεία και τις οδηγίες που περιλαµβάνει αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο που θα βοηθήσει: στον εντοπισµό του αµιάντου και των προϊόντων του κατά τη χρήση, συντήρηση και επισκευή εγκαταστάσεων, κτιρίων και εξοπλισµού και στην αύξηση της ευαισθητοποίησης γύρω από την παρουσία τους καθώς και στην εφαρµογή αποτελεσµατικών και ασφαλών πρακτικών κατά τις εργασίες κατεδάφισης, αφαίρεσης ή συντήρησης αµιαντούχων προϊόντων. Περιέχει πληροφορίες και οδηγίες για τρεις περιπτώσεις εργασιών που συναντώνται στην πράξη: Εργασία κατά την οποία η έκθεση σε αιωρούµενες στον αέρα ίνες αµιάντου αναµένεται να είναι χαµηλή Εργασία που συνεπάγεται µεγαλύτερο κίνδυνο έκθεσης σε αιωρούµενο αµίαντο και πρέπει να αναλαµβάνεται από ειδικευµένους εργολάβους Άλλες εργασίες που µπορεί να συνεπάγονται έκθεση σε αµίαντο (π.χ. σε κτίρια στα οποία υπάρχει κίνδυνος να βρεθεί αµίαντος απροσδόκητα, είτε επειδή τα σχετικά αρχεία κατασκευής του κτιρίου είναι ελλιπή, είτε επειδή δεν έχουν αφαιρεθεί εντελώς στο παρελθόν αµιαντούχα προϊόντα που είχαν χρησιµοποιηθεί στην κατασκευή του και µετέπειτα). Ο Οδηγός περιλαµβάνει αρκετά κεφάλαια και για τις τρεις παραπάνω περιπτώσεις εργασιών και µερικά που αφορούν την καθεµία ειδικά. Tα κεφάλαια 1 έως 4 του Οδηγού δίνουν βασικές πληροφορίες, εξηγώντας τι είναι ο αµίαντος, ποιες είναι οι επιπτώσεις του στην υγεία, ποια υλικά περιέχουν αµίαντο και πού µπορούν να βρεθούν. Τα κεφάλαια 5 έως 7 περιγράφουν το σχεδιασµό και τις προετοιµασίες πριν από την έναρξη των εργασιών, δηλαδή την εκτίµηση κινδύνου, τη σύνταξη γραπτών οδηγιών (ή σχεδίου εργασίας), τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά µε τις εργασίες που θα εκτελεσθούν, πότε θα πρέπει να γνωστοποιηθούν στην αρµόδια 4
Επιθεώρηση Εργασίας, πότε απαιτείται ιατρική παρακολούθηση και πώς πρέπει να εκπαιδευθεί το προσωπικό. Τα κεφάλαια 8 έως 12 περιγράφουν τις πρακτικές διευθετήσεις για την εκτέλεση εργασιών που συνεπάγονται (ή µπορεί να συνεπάγονται) έκθεση σε αµίαντο : το κεφάλαιο 8 περιγράφει τον εξοπλισµό που χρειάζεται, το κεφάλαιο 9 περιγράφει τη γενική προσέγγιση για τον έλεγχο της έκθεσης, το κεφάλαιο 10 περιγράφει τις διαδικασίες που τηρούνται κατά τις εργασίες συντήρησης στις οποίες υπάρχει κίνδυνος να βρεθεί αµίαντος, το κεφάλαιο 11 περιγράφει τις διαδικασίες που τηρούνται για εργασίες οι οποίες έχουν εκτιµηθεί ως χαµηλού κινδύνου και το κεφάλαιο 12 περιγράφει τις διαδικασίες που τηρούνται για τις εργασίας που περιλαµβάνονται στην υποχρέωση γνωστοποίησης Στα κεφάλαια 13 έως 17 αναπτύσσονται συγκεκριµένα θέµατα: κατεδάφιση (κεφάλαιο 13), ο εργαζόµενος και το περιβάλλον εργασίας (κεφάλαιο 14), διάθεση αποβλήτων (κεφάλαιο 15), παρακολούθηση και µετρήσεις (κεφάλαιο 16), άλλα άτοµα που ασκούν κάποιον ειδικό ρόλο, π.χ. οι πελάτες, οι µηχανικοί και οι υπεύθυνοι των κτιριακών εγκαταστάσεων (κεφάλαιο 17) και ο αµίαντος σε άλλα σηµεία, π.χ. σε οχήµατα και µηχανήµατα (κεφάλαιο 18). Το κεφάλαιο 19 περιγράφει την ιατρική επίβλεψη. Το πλήρες κείµενο του παραπάνω Οδηγού και ξεχωριστοί οδηγοί για εργοδότες, εργαζόµενους και Επιθεωρητές εργασίας υπάρχουν, σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, στoν ακόλουθο δικτυακό τόπο : http://ec.europa.eu/employment_social/health_safety/asbestos_en.htm Επίσης, περισσότερες πληροφορίες και ειδικούς συνδέσµους προς εθνικούς δικτυακούς τόπους, πάνω στα θέµατα υγιεινής και ασφάλειας που σχετίζονται µε τον αµίαντο, µπορεί να αναζητήσει κάποιος στον δικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (European Agency for Occupational Safety and Health at Work) : http://osha.eu.int/osha. Στην Ελλάδα περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία µπορούν να αναζητηθούν στον δικτυακό τόπο του Υπουργείου Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας : http://www.ypakp.gr και του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) http://www.elinyae.gr Γρηγόριος Πελωριάδης 5