Περιβάλλον και Ανάπτυξη υπό το πρίσµα της Οικονοµίας Ιστορική αναδροµή Το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της οικονοµικής ανάπτυξης στο περιβάλλον δεν είναι καινούργιο: Το 19 ο αι. οι Malthus και Ricardo κάνουν αναφορά στις επιπτώσεις της στενότητας των φυσικών πόρων Οι οικονοµολόγοι της βιοµηχανικής επανάστασης έστρεψαν την πλάτη τους στο φυσικό περιβάλλον Ο Μαρξ είδε το περιβάλλον ως υπηρέτη της ανθρωπότητας Οι αντι-μαρξιστές επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη µικροοικονοµία, αγνοώντας επίσης το περιβάλλον Στις αρχές του 20 ου αι., οι οικονοµολόγοι, ειδικά ο Keynes, έστρεψαν το ενδιαφέρον κυρίως στη µακροοικονοµία, αγνοώντας και πάλι το περιβάλλον 1
Το βασικό Κενσυανό µοντέλο Αγαθά και υπηρεσίες Παραγωγή Κατανάλωση Εργασία Το περιβάλλον απουσιάζει από το µοντέλο. Αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς τα περισσότερα οικονοµικά µοντέλα το αγνοούν! Περιβαλλοντική κρίση Το ενδιαφέρον για το περιβάλλον δεν λαµβάνει πάντα την ίδια όψη: Το 1970, η βασική ανησυχία αφορούσε στην υπερκατανάλωση των φυσικών πόρων και στα «όρια της ανάπτυξης» Το 1980 και 1990, η προσοχή στρέφεται στην ικανότητα του περιβάλλοντος ρβ να υποδέχεται απόβλητα βη (κυρίως στην αέρια ρύπανση αρχικά σε τοπικό επίπεδο και αργότερα σε παγκόσµιο, π.χ. φαινόµενο του θερµοκηπίου) 2
Το Περιβάλλον ως παράµετρος της οικονοµίας Το περιβάλλον προσφέρει τρεις «οικονοµικές» λειτουργίες: Παρέχει πρώτες ύλες Υποδέχεται τα απόβλητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Παρέχει υπηρεσίες αναψυχής Το Περιβάλλον ως παράµετρος της οικονοµίας Ανακύκλωση Αγαθά και υπηρεσίες Παραγωγή Κατανάλωση Ανακύκλωση Υποδοχή αποβλήτων Παροχή πόρων Παροχή υπηρεσιών αναψυχής 3
Περιβάλλον και Οικονοµία Μπορεί να συνυπάρξουν η οικονοµική ανάπτυξη και η ποιότητα ζωής; Σύµφωνα µε ορισµένους, κάθε περαιτέρω οικονοµική ανάπτυξη έχει ως αποτέλεσµα την επιδείνωση του περιβάλλοντος Κατά κάποιους άλλους, η οικονοµική ανάπτυξη οδηγεί και στη βελτίωση του περιβάλλοντος Περιβάλλον και Οικονοµία Η σηµερινή εικόνα της κοινωνίας, µάλλον επαληθεύει την πρώτη αντίληψη: Αν η οικονοµία εξακολουθήσει να στηρίζεται σε ρυπαίνουσες δραστηριότητες, τότε η αύξηση της παραγωγής θα συνεπάγεται και αύξηση της ρύπανσης Εποµένως, η λύση είναι να σταµατήσουµε την ανάπτυξη; 4
Βιώσιµη ανάπτυξη Είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της σηµερινής γενιάς, χωρίς να διακυβεύει τη δυνατότητα των µελλοντικών γενιών να ικανοποιήσουν και τις δικές τους ανάγκες World Commission on Environment and Development Our Common Future (1987) Βιώσιµη ανάπτυξη Η βιώσιµη ανάπτυξη είναι σαν την Παγκόσµια Ειρήνη: Σχεδόν όλοι συµφωνούν µε αυτή Οι περισσότεροι θεωρούν ότι οι επιθυµίες και οι επιδιώξεις τους είναι απολύτως συµβατές µε τις απαιτήσεις της βιώσιµης ανάπτυξης Η εφαρµογή της βιώσιµης ανάπτυξης στην πράξη είναι εξαιρετικά δύσκολη 5
Περιβάλλον και Οικονοµία Μπορεί η οικονοµία να λύσει τα περιβαλλοντικά προβλήµατα; Η οικονοµική ανάπτυξη είναι η αιτία των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Εποµένως, δεν µπορεί να βοηθήσει στην επίλυσή τους Από πολλούς υποστηρίζεται ότι: «Αν µπει τιµή στο περιβάλλον σε λίγο θα µας χρεώνουν και τον αέρα που αναπνέουµε» Περιβάλλον και Οικονοµία Βασικές επιδιώξεις: Ποσοτικοποίηση των οικονοµικών συνεπειών της ρύπανσης ηµιουργία µηχανισµών για τον καταµερισµό του κόστους στους αντίστοιχους φορείς 6
Τα περιβαλλοντικά αγαθά µετατρέπονται σε οικονοµικά αγαθά Αξία αγαθού Ένα αγαθό αποκτά αξία όταν χαρακτηρίζεται από: Χρησιµότητα Σπανιότητα (στενότητα) «Ως κοινωνικό πλούτο θεωρώ όλα τα πράγµατα, υλικά ή άυλα, (...), που είναι σπάνια, που σηµαίνει, από τη µία µεριά, χρήσιµα σε εµάς και από την άλλη, διαθέσιµα σε εµάς µόνο σε περιορισµένη ποσότητα...» L. Warlas 7
ιαµόρφωση τιµής Το περιβάλλον υπό το πρίσµα της Οικονοµίας Ανεπάρκεια / απουσία µηχανισµών αγοράς ως προς το περιβάλλον: Εξωτερικές οικονοµίες Αδιαιρετότητα στην κατανάλωση (δηµόσια αγαθά) σε συνδυασµό µε την ύπαρξη πολλαπλών ανταγωνιστικών χρήσεων του περιβάλλοντος Ταύτιση αξίας τιµής (µηδενική ή πολύ χαµηλή τιµή) 8
Εξωτερική οικονοµία Οι ενέργειες ενός οικονοµικού υποκειµένου Α προκαλούν µεταβολή της ευηµερίας ενός οικονοµικού υποκειµένου Β (θετικές ή αρνητικές). Ο Β δεν πληρώνει ή δεν αποζηµιώνεται για τη µεταβολή της ευηµερίας του και δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγξει µε άλλο τρόπο τις ενέργειες του Α. Η ρύπανση είναι µια εξωτερική οικονοµία, καθώς δεν εντάσσεται στη λειτουργία της αγοράς. Ο δηµόσιος χαρακτήρας των περιβαλλοντικών αγαθών Το δίληµµα των φυλακισµένων Α Β Οµολογία Άρνηση Οµολογία 5,5 0.5,8 Άρνηση 8,0.5 3,3 9
Ο δηµόσιος χαρακτήρας των περιβαλλοντικών αγαθών Θεωρία παιγνίων: Το πρόβληµα της δωρεάν κατανάλωσης (free-rider) rider) για δύο ξενοδοχειακές µονάδες Α Β Αποχή Συµµετοχή Αποχή -5, 5,-5 6,-2 Συµµετοχή -2,6 4,4 ιαφορά αξίας και τιµής Τιµή και πλεόνασµα καταναλωτή (Marshall) 10
ιαφορά αξίας και τιµής Το παράδειγµα διαµαντιών και νερού Ολική οικονοµική αξία Αξία χρήσης + Αξία µη χρήσης Άµεση χρήση Άµεση κατανάλωση αγαθών, π.χ. ξυλεία, αλιεία, κ.λπ. Έµµεση χρήση ιάφορες υπηρεσίες του περιβάλλοντος, π.χ. αναψυχή, έλεγχος της ρύπανσης, κ.λπ. Μελλοντική χρήση Εξασφάλιση των αγαθών για µελλοντική έµµεση ή άµεση χρήση Αξία ύπαρξης Εγγενής αξία του περιβάλλοντος, αξία κληροδοτήµατος, κ.λπ. 11
Περιβαλλοντική Οικονοµία Επιστηµονικός κλάδος, µε τη βοήθεια του οποίου µετατρέπουµε τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις µιας δραστηριότητας σε µια κοινή, µονεταριστική, βάση (κόστη και οφέλη, δηλ. αρνητικές και θετικές εξωτερικές οικονοµίες). Προσοχή: δεν αποτιµάται η αξία του περιβάλλοντος ρβ αλλά οι προτιµήσεις των καταναλωτών σε σχέση µε αυτό (ανθρωποκεντρική ανάλυση). 12
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.