ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Ν Δ Δ Μ Ο Ρ Φ Δ Α Π Α Υ Ο Λ Η Η Κ Α Ι Π Ο Ι Ο Σ Η Σ Α Σ Η Δ Ρ Γ Α Ι Α Δπηβιέπνπζα: Γξ. Μαηίλα Γηαλλαθνύξνπ, Γηθεγόξνο Δπηζηεκνληθή πλεξγάηηο Ο.Κ.Δ. πνπδαζηήο: Ισάλλεο Γελδξηλόο ΑΘΗΝΑ 2003 1

Πεξηερόκελα ΠΔΡΙΛΗΦΗ ει....3 ΔΙΑΓΧΓΗ...6 1. ΟΙ ΝΔΔ ΜΟΡΦΔ ΑΠΑΥΟΛΗΗ.. 11 1.1 Οξηζκνί θαη ελλνηνινγηθέο δηεπθξηλήζεηο. 11 1.2 Οη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο σο έθθξαζε επειημίαο..12 1.3 Σππνινγία ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο..14 1.4 Γηάρπζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζηελ Δ.Δ. θαη ηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ.......18 1.4.1 ηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη κεηξήζεηο απνδνρήο...18 1.4.2 Θεζκηθέο δηαζηάζεηο. 21 1.5 Οη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα...25 1.5.1 ηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηάρπζεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο.25 1.5.2 Ννκνζεηηθέο Παξεκβάζεηο γηα ηε ξχζκηζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα 29 1.5.3 Οη ζέζεηο ησλ Κνηλσληθψλ Δηαίξσλ γηα ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο.32 2. Η ΠΟΙΟΣΗΣΑ ΣΗ ΔΡΓΑΙΑ.....35 2.1 Σν πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο....35 2.2 χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο.38 2.2.1 Έλλνηα, ραξαθηεξηζηηθά θαη κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο...38 2.2.2 πζηαηηθά ζηνηρεία ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο....43 2.3 Ο δπλακηθφο ραξαθηήξαο ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη νη ζπλέξγεηεο κε ηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο...47 2

2.4 Ζ επειημία σο ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο...51 2.4.1 Γεληθά..51 2.4.2 Ζ πεξίπησζε ησλ εξγαδνκέλσλ κεηέξσλ.....52 2.4.3 πκπεξάζκαηα... 58 2.5 Ζ αληίιεςε θαη ελζσκάησζε ηεο έλλνηαο πνηφηεηα ηεο απαζρφιεζεο ζηελ ειιεληθή πεξίπησζε...59 3. Η ΓΙΑΤΝΓΔΗ ΣΧΝ ΝΔΧΝ ΜΟΡΦΧΝ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ΜΔ ΣΗΝ ΠΟΙΟΣΗΣΑ ΣΗ ΔΡΓΑΙΑ...63 3.1 Μηα πξψηε (ζεσξεηηθή) πξνζέγγηζε...63 3.2 Παξνπζίαζε εξεπλψλ κειεηψλ γηα ην ζέκα ηεο ζρέζεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο κε ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο...65 3.3 πκπεξάζκαηα θαη πξνβιεκαηηζκνί γηα ηελ πνηφηεηα ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο... 74 3.4 Δηδηθή πεξίπησζε: Ζ πξνζσξηλή εξγαζία κέζσ εηαηξεηψλ δαλεηζκνχ πξνζσπηθνχ. 79 3.5 Σν πξφβιεκα ησλ θησρψλ εξγαδνκέλσλ θαη ε πξνζαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο....83 4. ΑΞΟΛΟΓΙΚΔ ΚΡΙΔΙ & ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ.91 4.1 Νέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, πνιηηηθέο απαζρφιεζεο θαη θνηλσληθφ θξάηνο 91 4.2 Σν πιαίζην εθαξκνγήο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ν ξφινο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ... 98 4.3 Γεληθά ζπκπεξάζκαηα..101 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 105 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...109 3

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ ζπλερήο επέθηαζε, θαηά ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, σο απνηέιεζκα θαη έθθξαζε πηεζηηθψλ αλαγθψλ πξνζαξκνζηηθφηεηαο θαη επειημίαο, είλαη κηα δπλακηθή πξαγκαηηθφηεηα, κε ζπγθεθξηκέλεο αξηζκεηηθέο θαη ζεζκηθέο αλαθνξέο. Ζ αλάπηπμε θαη επέθηαζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο φκσο, ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ αληίζηνηρν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηηο επηπηψζεηο πνπ απηέο έρνπλ, ζηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο, θαζψο θαη γηα ηελ δπλαηφηεηα ηνπο λα ιεηηνπξγήζνπλ σο ελδηάκεζνο δπλακηθφο θαη ζηαζεξφο κεραληζκφο εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο (σο αμηνινγηθφ θξηηήξην ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο) ελψ παξαπέκπεη ζε πξνθαλή θαη θαηαλνεηά ζρήκαηα, έρεη απνθηήζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ππφ ην πξίζκα ησλ πξφζθαησλ ηερλνινγηθψλ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ εμειίμεσλ, λέεο, επίθαηξεο θαη δπλακηθέο δηαζηάζεηο. Κάπνηεο δε εμ απηψλ, φπσο π.ρ. ε επηηπρήο ζχδεπμε ηεο πξνζσπηθήο κε ηελ επαγγεικαηηθή δσή, ε πξφζβαζε θαη παξακνλή ζηελ αγνξά εξγαζίαο κεηά απφ πεξίνδν απνπζίαο, θαζψο θαη νη εθνχζηεο επηινγέο αζπλέρεηαο ζηνλ εξγάζηκν βίν, πξνυπνζέηνπλ ή ηνπιάρηζηνλ ελζαξξχλνπλ ηελ ρξήζε αθξηβψο απηψλ ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε ησλ ζεσξεηηθψλ απφςεσλ θαη ησλ εκπεηξηθψλ επξεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε θαη δηαζχλδεζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο κε ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Κεληξηθή ππφζεζε εξγαζίαο είλαη ε άπνςε φηη ε παξαπάλσ ζρέζε δελ έρεη θαη αλάγθε αξλεηηθφ ραξαθηήξα ή ηνπιάρηζηνλ απηφο ν αξλεηηθφο ραξαθηήξαο δελ παξνπζηάδεη κηα εγγελή ζπζηεκαηηθφηεηα, θαη σο εθ ηνχηνπ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηεο ζρέζεο, ν ξφινο ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, ησλ ζεζκηθψλ ξπζκίζεσλ, ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ, ηεο επηρεηξεκαηηθήο θαη εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο θαη άιισλ παξαγφλησλ. Σνχην εμάιινπ ππνδειψλνπλ νη ππνδεηγκαηηθέο εθδνρέο πιαηζίσλ ιεηηνπξγίαο ησλ επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζε θάπνηεο ρψξεο κε πξνεγκέλα ζπζηήκαηα απαζρφιεζεο θαη θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. 4

Λέξειρ Κλειδιά: αγνξά εξγαζίαο, απαζρφιεζε, δαλεηζκφο εξγαδνκέλσλ, εξγαζηαθέο ζρέζεηο, εξγαηηθφ δπλακηθφ, επειημία, θαηάξηηζε εξγαδνκέλσλ, κεξηθή απαζρφιεζε, πνηφηεηα εξγαζίαο, πξνζσξηλή απαζρφιεζε, ζχδεπμε νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο, ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, πγηεηλή θαη αζθάιεηα εξγαζίαο, θησρνί εξγαδφκελνη. 5

ABSTRACT The continuous expanding of new forms of employment is both an outcome and an expression of the urgent necessity for adaptability and flexibility. This reality has concrete quantitative and institutional references. At the same time, a questioning has emerged about the consequences on the quality of work and employment, while it is argued if these forms are possible supporting the entrance of inactive and unemployed people in the labor market. Although, the quality of employment is taken as a simple concept, the recent technical and organizational developments offer new, up to date and dynamic dimensions. Some of these dimensions, the reconciliation between working and family life for example and the easy access to labor market, presuppose or, at least, encourage the use of such forms of employment. This paper examines the theoretical approaches in this issue, namely the connection between the new forms of employment and quality of work and employment, and presents also investigations and empirical evidences. The paper supposes, that the correlation between the new forms of employment and job quality is not intrinsically negative. Thus, the role of social dialogue and institutional regulations is important as such the effect of business and labor culture and other factors. Moreover, the above is affirmed by the successful examples from countries with advanced employment and social protection systems. Key words: Atypical employment, contingent work, fixed-term contracts, flexibility, health and safety at work, industrial relations, job quality, labor force, labor market, new forms of employment, non standard employment, part-time employment, poor workers, precarious employment, reconciliation of family and working life, temporary employment, temporary agency employment, working conditions, unemployment. 6

ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ ζπλερήο επέθηαζε θαηά ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο (κεξηθή απαζρφιεζε, ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, πξνζσξηλή απαζρφιεζε κέζσ γξαθείσλ «δαλεηζκνχ» εξγαδνκέλσλ, θιπ), είλαη απνηέιεζκα θαη έθθξαζε ησλ πηεζηηθψλ αλαγθψλ πξνζαξκνζηηθφηεηαο, πνπ ζπζηεκαηηθά παξάγνπλ νη απαηηήζεηο αληαγσληζηηθφηεηαο, ζε έλα ηερλνινγηθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ δηεπξπκέλεο αβεβαηφηεηαο. Δλεξγέο θξαηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ απαζρφιεζε, ηελ αλαδηαλνκή ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, επηρεηξεκαηηθέο πξαθηηθέο γηα ηελ ζπκπίεζε ηνπ εξγαζηαθνχ θφζηνπο, ηελ επίηεπμε επειημίαο θαη ηελ επηηπρή πξνζαξκνγή ζηηο λέεο αληαγσληζηηθέο ζπλζήθεο, αιιά θαη (αηνκηθέο ή ζπιινγηθέο) επηινγέο εξγαδνκέλσλ, απνηέιεζαλ θαη απνηεινχλ ηηο θχξηεο πξνσζεηηθέο δπλάκεηο γηα ηελ κεγάιε εμάπισζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. H εμάπισζε απηή ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη γίλεη αληηθείκελν ζπδήηεζεο, επηζηεκνληθνχ πξνβιεκαηηζκνχ, θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαη αληηπαξάζεζεο. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηαρξνληθήο θαη δηαηνπηθήο ηνπο εκθάληζεο είλαη ε αλππαξμία γξακκηθφηεηαο θαη ηππνπνίεζεο ζηελ εθαξκνγή ηνπο, κε ηελ έλλνηα φηη ηφζν ν ελλνηνινγηθφο θαζνξηζκφο φζν θαη ε ζεζκηθή δηαρείξηζε θαη ε θηινζνθία εθαξκνγήο ηνπο δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα, αιιά θαη κέζα ζηελ ίδηα ηε ρψξα, ππάξρεη δηαθνξεηηθή θιαδηθή θαη επηρεηξεκαηηθή αληηκεηψπηζε. Ζ ζηάζε δε ησλ αληηπξνζσπεπηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ, πνηθίιιεη αλάινγα κε ηελ δπλακηθή ησλ νξγαλψζεσλ, ην ζπλαηλεηηθφ ή ζπγθξνπζηαθφ θιίκα κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ θαη θαη επέθηαζε ηνλ ηξφπν δηακφξθσζεο θαη εμέιημεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. Ζ αλάπηπμε θαη επέθηαζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ αληίζηνηρν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηηο επηπηψζεηο πνπ έρνπλ απηέο ζηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Δξσηήκαηα εγείξνληαη γηα ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο, νη εξγαδφκελνη κε ην θαζεζηψο ησλ παξαπάλσ ζπκβάζεσλ, εξγάδνληαη, ακείβνληαη αιιά θαη εθπαηδεχνληαη, ελψ ζπλαθήο είλαη θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ δπλαηφηεηα ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο λα ιεηηνπξγήζνπλ σο ελδηάκεζνο δπλακηθφο θαη ζηαζεξφο 7

κεραληζκφο εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Σέηνηνπ είδνπο εξσηήκαηα, ζέηνπλ επί ηάπεηνο έλα άιιν ζεκαληηθφ αληηθείκελν ζπδήηεζεο, ηελ πνηφηεηα ηεο απαζρφιεζεο, θαζψο ε εκθάληζε θαη επέθηαζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα φπνηα πξνβιήκαηα δεκηνχξγεζε, έδσζε ην έλαπζκα γηα ηελ ζπζηεκαηηθφηεξε θαη πην δπλακηθή ζεψξεζε ηεο έλλνηαο ηεο πνηφηεηαο, αιιά θαη ηελ επαλεμέηαζε ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο ζηνηρείσλ ππφ ην θσο ησλ ηαρχηαησλ εμειίμεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Μία πξψηε πξνζέγγηζε ζηελ νξγαληθή δηαζχλδεζε ησλ παξαπάλσ ελλνηψλ δει, ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο (κέζσ ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο) θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο, είλαη πξνθαλψο απηή πνπ εθθξάδεη έλαλ ινγηθφ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ δηαθαηλφκελε επηδείλσζε ησλ ζπλζεθψλ απαζρφιεζεο θαη ηελ ζπληεηαγκέλε κεηαθχιηζε ηεο αβεβαηφηεηαο, πνπ ραξαθηεξίδεη ην ζχγρξνλν νηθνλνκηθφ γίγλεζζαη, ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο. Όκσο, ην παξαπάλσ ζρήκα, ρσξίο λα ζηεξείηαη ινγηθήο βάζεο, εκπεξηέρεη πνιιά ζηνηρεία απινχζηεπζεο, θαη ηνχην δηφηη: Οη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο ηφζν σο πξνο ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, φζν θαη σο πξνο ηηο αλάγθεο πνπ ηθαλνπνηνχλ θαη σο εθ ηνχηνπ ε ζπλνιηθή θξηηηθή θαη αμηνιφγεζε πνπ ηνπο αζθείηαη είλαη, κεζνδνινγηθά ηνπιάρηζηνλ, άζηνρε θαη κε επνηθνδνκεηηθή. Ζ εκπεηξία εθαξκνγήο ησλ δηαθφξσλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζηηο δηάθνξεο ρψξεο (αιιά θαη κέζα ζηελ ίδηα ηε ρψξα, απφ δηαθνξεηηθνχο παξαγσγηθνχο θιάδνπο θαη επηρεηξήζεηο) αληηθαηνπηξίδεη δηαθξηηέο θηινζνθίεο δηαρείξηζεο ηνπ εξγαιεηαθνχ & ζεζκηθνχ ηνπο ραξαθηήξα θαη απνηππψλνπλ δηαθνξεηηθέο πνηνηηθέο θαη πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο. Ζ εζεινληηθή πξνζθπγή ζε απηέο ηηο κνξθέο θαη ν ζπλαηλεηηθφο ραξαθηήξαο ηεο ζεζκηθήο ηνπο ξχζκηζεο, φπνπ θπζηθά απηφο επηηπγράλεηαη, είλαη πξνθαλέο φηη απνθαζηζηά ηελ ζπκβαηφηεηά ηνπο κε θάπνηεο ηνπιάρηζηνλ δηαζηάζεηο ηεο ζχγρξνλεο πξνζέγγηζεο ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Δμάιινπ, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη θάπνηεο δηαζηάζεηο ηεο πνηφηεηαο ηεο απαζρφιεζεο, π.ρ. ε επηηπρήο ζχδεπμε ηεο νηθνγελεηαθήο κε 8

ηελ επαγγεικαηηθή δσή, πξνυπνζέηνπλ ή ηνπιάρηζηνλ ελζαξξχλνπλ ηελ ρξήζε αθξηβψο απηψλ ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ελψ ε δπλαηφηεηα επέιηθησλ (θαη αζθαιψλ) κεηαβάζεσλ κεηαμχ δηαθφξσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, εμαηνκηθεπκέλσλ επηινγψλ κείσζεο ρξφλνπ εξγαζίαο, εθπαίδεπζεο ή επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, νηθνγελεηαθήο δσήο θιπ. ππνβνεζείηαη θαη ππνζηεξίδεηαη απφ κηα (ζπλαηλεηηθή) αλάπηπμε ηέηνησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. Έηζη, κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ζην ζέκα ηεο δηαζχλδεζεο ησλ παξαπάλσ ελλνηψλ, ζα πξέπεη αλαγθαζηηθά λα ιακβάλεη ππ φςε ηηο παξαπάλσ παξαηεξήζεηο. Δπίζεο, κε δεδνκέλν φηη πθίζηαηαη κία βαζηθή αδπλακία ζηελ ζπγθέληξσζε, νκνγελνπνίεζε θαη αληηθεηκεληθή αμηνιφγεζε ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, ζα πξέπεη λα απνδίδεη έκθαζε πεξηζζφηεξν ζηηο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο πνπ αθνξνχλ ηελ ξχζκηζε θαη επνπηεία ησλ λέσλ εξγαζηαθψλ κνξθψλ θαη θπζηθά ζηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, παξά ζηελ πηνζέηεζε απαηζηφδνμσλ θαη ηειεζίδηθσλ εθδνρψλ κηαο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ είλαη αθφκα ππφ δηακφξθσζε. Σθνπόο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε ησλ ζεσξεηηθψλ απφςεσλ θαη ησλ εκπεηξηθψλ επξεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε θαη δηαζχλδεζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο κε ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Κεληξηθή ππφζεζε εξγαζίαο είλαη ε ζέζε φηη ε παξαπάλσ ζρέζε δελ έρεη θαη αλάγθε αξλεηηθφ ραξαθηήξα ή ηνπιάρηζηνλ απηφο ν αξλεηηθφο ραξαθηήξαο δελ παξνπζηάδεη κηα εγγελή ζπζηεκηθφηεηα, θαη σο εθ ηνχηνπ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηεο ζρέζεο, ν ξφινο ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, ησλ ζεζκηθψλ ξπζκίζεσλ, ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ, ηεο επηρεηξεκαηηθήο θαη εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο θαη άιισλ παξαγφλησλ νη νπνίνη ζα δηακνξθψζνπλ θαη ην πξφζεκν ηνπ ηειηθνχ αζξνίζκαηνο. Ζ γεσγξαθηθή νξηνζέηεζε ηεο εξγαζίαο, ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ, είλαη αλαπφθεπθηε γηα ιφγνπο δηαρείξηζεο ηνπ βηβιηνγξαθηθνχ πιηθνχ, αιιά θαη ιεηηνπξγηθή, αθνχ ε παξαπάλσ επηινγή ζπκπεξηιακβάλεη ηηο δχν θχξηεο (ππάξρνπζεο) πξνζεγγίζεηο ζην ππφ ζπδήηεζε ζέκα, δει. απηήλ πνπ νλνκάδεηαη «επξσπατθφ θνηλσληθφ κνληέιν» θαη ηελ αληίζηνηρε ηεο αγγινζαμνληθήο 9

παξάδνζεο. Ζ πξψηε πξνζέγγηζε, παξά ηελ θξαζηηθή νκνηνκνξθία πνπ ηελ δηαθξίλεη ζηα επίζεκα θείκελα ηεο Δ.Δ., δελ είλαη δπλαηφ λα ζπγθαιχςεη ηηο δηαθνξεηηθέο εζληθέο πξνζεγγίζεηο θαη πξνηεξαηφηεηεο, ηφζν ζηελ ζεζκηθή δηαρείξηζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, φζν θαη ζηελ γεληθφηεξε θηινζνθία πνπ δηέπεη ηηο επηκέξνπο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, ελψ είλαη πξνθαλέο φηη ζηαδηαθά εγθνιπψλεηαη ζηνηρεία θαη αληηιήςεηο ηεο δεχηεξεο. Έηζη, αλαπφθεπθηα ε παξνχζα κειέηε ζα δψζεη πεξηζζφηεξν βάξνο ζηελ επεμεξγαζία θαη δηεξεχλεζε ηεο επξσπατθήο πξαγκαηηθφηεηαο (θαη ηεο ειιεληθήο ζπκπεξηιακβαλνκέλεο), ελψ ζα γίλνπλ επηκέξνπο αλαθνξέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πνηφηεηαο εξγαζίαο ζηηο αγγινζαμνληθέο ρψξεο (θαη εηδηθά ζηηο ΖΠΑ). Απφ κεζνδνινγηθή πιεπξά, ε εξγαζία αλαπηχζζεηαη ζε ηέζζεξα επηκέξνπο θεθάιαηα, πιελ ηεο εηζαγσγήο. Σν πξψην κε ηίηιν Οη λέεο κνξθέο απαζρόιεζεο, έρεη ζθνπφ λα δηεπθξηλίζεη ελλνηνινγηθά ηε ζρεηηθή έλλνηα θαη λα απνδψζεη ζπλνπηηθά ηηο πνζνηηθέο θαη ζεζκηθέο εμειίμεηο πνπ αθνξνχλ ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο. Σν δεχηεξν, Ζ πνηόηεηα ηεο εξγαζίαο απνπεηξάηαη λα δψζεη κία νινθιεξσκέλε εηθφλα ηεο έλλνηαο ηεο πνηφηεηαο, θαζψο θαη ηηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ ππάξρνπλ φζνλ αθνξά ηελ δηαρείξηζή ηνπο. Σν ηξίην θεθάιαην, Ζ δηαζύλδεζε ησλ λέσλ κνξθώλ απαζρόιεζεο κε ηελ πνηόηεηα ηεο εξγαζίαο, απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο εξγαζίαο θαη δηεξεπλψληαο ηφζν ηηο ζεσξεηηθέο απφςεηο γηα ηε ζρέζε ησλ παξαπάλσ ελλνηψλ φζν θαη ηα εκπεηξηθά επξήκαηα δηαθφξσλ κειεηψλ εξεπλψλ, πξνζπαζεί λα απνδψζεη κηα πεξηζζφηεξν ξεαιηζηηθή απνηχπσζε ηεο ζρέζεο απηήο. ην ηέηαξην θεθάιαην, Αμηνινγηθέο θξίζεηο Σπκπεξάζκαηα, αθνχ δηεπξχλεηαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ δπλακηθή ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζην πεδίν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο θαη ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο, παξνπζηάδνληαη ηα ζεκαληηθφηεξα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ δηαπξαγκαηεπφκελνπ ζέκαηνο γηα ηε δεκφζηα δηνίθεζε, θαηαδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, απνθηνχλ ζπλερψο δηεπξπλφκελν ξφιν ηφζν ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φζν θαη ζηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν ζηφρνο ηεο πνηφηεηαο ηεο 10

εξγαζίαο, αλαδείρζεθε σο γεληθφο θαη νξηδφληηνο ζηφρνο ησλ λέσλ (2003) θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε. Πξνεμάξρνλ ζηνηρείν ηεο επηβεβαίσζεο απηνχ ηνπ ζηφρνπ, είλαη ν εμειηζζφκελνο θνηλσληθφο δηάινγνο γηα ηα ζέκαηα ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Μία κηθξή ζπκβνιή ζηελ θαηαλφεζε θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ ζέκαηνο κε πξνβιεκαηηζκνχο θαη ηδέεο, θηινδνμεί λα απνηειέζεη ε παξνχζα εξγαζία. 11

1. ΟΙ ΝΔΔ ΜΟΡΦΔ ΑΠΑΥΟΛΗΗ 1.1 Οξηζκνί θαη ελλνηνινγηθέο δηεπθξηλήζεηο Ο φξνο «λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο» είλαη κάιινλ παξαπιαλεηηθφο, θαζφηη νη κνξθέο απαζρφιεζεο ζηηο νπνίεο αλαθέξεηαη (ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, πξνζσξηλή απαζρφιεζε, κεξηθή απαζρφιεζε θιπ) δελ είλαη απαξαίηεηα «λέεο» (π.ρ. κεξηθή απαζρφιεζε). Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρηεί, φκσο, φηη ην «λέν» ζηνηρείν έρεη λα θάλεη είηε κε ηελ δηεπξπλφκελε παξνπζία ηνπο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο είηε κε ηελ (ηζηνξηθά πξφζθαηε) πξνζπάζεηα λα «ξπζκηζζνχλ» ζεζκηθά, ππφ ην πξίζκα ησλ λέσλ ηερλνινγηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ πνπ επηβάιινπλ κηα λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. Γεληθά, νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο νξίδνληαη θαη ζεκαηνδνηνχληαη ζε αληηδηαζηνιή κε ηνλ νξηζκφ θαη ηελ έλλνηα ηεο ηππηθήο κηζζσηήο απαζρφιεζεο ανξίζηνπ ρξφλνπ. ηελ επηζηεκνληθή ζπδήηεζε θαη ηελ ζρεηηθή βηβιηνγξαθία γηα ην ζέκα απηφ ρξεζηκνπνηνχληαη κηα ζεηξά απφ ελαιιαθηηθέο νλνκαζίεο φπσο άηππεο (non standard), εηδηθέο, επέιηθηεο, πεξηζσξηαθέο, απξφνπηεο (contingent) ή θαη επηζθαιείο (precarious) κνξθέο απαζρφιεζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ ππάξρεη έλαο θαζνιηθφο νξηζκφο ηνπ θαηλνκέλνπ, αιιά επηκέξνπο νξηζκνί πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ηδηαίηεξε νπηηθή ηεο θάζε πξνζέγγηζεο, δείγκα ησλ δηαθνξεηηθψλ κεζνδνινγηθψλ θαη ζεσξεηηθψλ επηινγψλ 1. ε θάζε πεξίπησζε κηιάκε γηα κνξθέο κηζζσηήο απαζρφιεζεο (ή ζηα φξηα απηήο 2 ), νη νπνίεο σο πξνο κία ηνπιάρηζηνλ παξάκεηξν ηεο κηζζσηήο ζρέζεο (σξάξην εξγαζίαο, ζπλνιηθφο ρξφλνο ζχκβαζεο, κνλαδηθφηεηα εξγνδφηε, ηφπνο παξνρήο ππεξεζίαο θιπ) παξεθθιίλνπλ απφ ην ηππηθφ κνληέιν ηεο ηππηθήο - εμαξηεκέλεο κηζζσηήο εξγαζίαο. 1 Γαβξφγινπ η., Κηθίιηαο Ζι. (επηκ.):οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε, άθθνπιαο, 2001. 2 ηελ ίδηα θαηεγνξία ζα κπνξνχζακε λα ζπκπεξηιάβνπκε θαη ηελ αλεμάξηεηε παξνρή ππεξεζηψλ (π.ρ. ζπκβάζεηο έξγνπ, θαζφλ, ηειεεξγαζία) ζην κέηξν πνπ ππνθξχπηεη κφληκε θαη ζηαζεξή ζρέζε εξγαζίαο, βι. παξαθάησ γθξίδα δψλε κεηαμχ εμαξηεκέλεο θαη αλεμάξηεηεο εξγαζίαο. 12

Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηππηθήο εμαξηεκέλεο κηζζσηήο εξγαζίαο κνξθνπνηνχληαη ζηαδηαθά κέρξη θαη ηα πξψηα ρξφληα κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν (κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο Πξφλνηαο), αθνινπζψληαο ηελ εμειηθηηθή δηαδξνκή ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο, ελψ ζπγρξφλσο ππνθηλνχλ ηελ αλάπηπμε ηεο ζπιινγηθήο δξάζεο θαη ελφο πξνζηαηεπηηθνχ δηθηχνπ θαλφλσλ, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ ζπκπεξηειήθζε ζε δηαηάμεηο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο. Σν πξφηππν ηεο «ηππηθήο» ή θαλνληθήο εξγαζηαθήο ζρέζεο, πεξηιακβάλεη ηα αθφινπζα ζηνηρεία: α. Δμαξηεκέλε κηζζσηή εξγαζία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε κηζζσηή ζρέζε πξναπαηηεί ηελ χπαξμε εμάξηεζεο ηνπ εξγαδνκέλνπ απφ ηνλ εξγνδφηε. Σν θξηηήξην ηεο εμαξηεκέλεο κηζζσηήο εξγαζίαο είλαη ε νηθνλνκηθή εμάξηεζε, δειαδή ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ ηφπνπ, ρξφλνπ θαη ηξφπνπ παξνρήο ηεο εξγαζίαο απφ ηνλ εξγνδφηε θαη ε άζθεζε επνπηείαο θαη ειέγρνπ ζηα πιαίζηα ηνπ δηεπζπληηθνχ δηθαηψκαηνο. β. ηαζεξή θαη πιήξεο απαζρφιεζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε δηάξθεηα ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο είλαη αφξηζηε, θαη ν εξγάζηκνο ρξφλνο αληαπνθξίλεηαη ζηα ηζρχνληα ζπκβαηηθά ή λφκηκα πιαίζηα σο πξνο ην πιήξεο σξάξην απαζρφιεζεο. γ. ηαζεξφηεηα σξαξίνπ απαζρφιεζεο σο πξνο ηελ εκεξήζηα θαη εβδνκαδηαία δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο. Ζ «θαλνληθή» ζρέζε κηζζσηήο εξγαζίαο απνηειεί αληηθείκελν ξπζκίζεσλ ησλ θαλφλσλ ηνπ Δξγαηηθνχ Γηθαίνπ θαη ηνπ Γηθαίνπ Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ. 1.2 Οη λέεο κνξθέο απαζρόιεζεο σο έθθξαζε επειημίαο Καη αξρήλ νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο εκθαλίδνληαη θπξίσο σο κέζν αλάπηπμεο ηεο αξηζκεηηθήο επειημίαο ησλ επηρεηξήζεσλ, δειαδή ηεο ηθαλφηεηάο ηνπο λα ξπζκίδνπλ ηελ απαζρφιεζε (εξγαηηθφ θφζηνο) αλάινγα κε 13

ηηο απμνκεηψζεηο ηεο δήηεζεο. Ο εμνξζνινγηζκφο ηεο παξαγσγήο, ε κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο, ε άκεζε αληαπφθξηζε θαη πξνζαξκνγή ζηηο επκεηάβιεηεο δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο, ε παξάθακςε ηεο πξνζηαηεπηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηνπο «θαλνληθνχο» εξγαδφκελνπο (θπξίσο ησλ πςεινχ θφζηνπο δηαδηθαζηψλ πξφζιεςεο θαη απφιπζεο), ε επηδίσμε κεγαιχηεξεο «απφζπαζεο» εξγαζίαο θαη αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο, θαζψο θαη ε αλάγθε πξφζιεςεο εηδηθψλ θαηεγνξηψλ (π.ρ. κεγάιεο εμεηδίθεπζεο 3 ) εξγαδνκέλσλ απνηεινχλ ηνπο θχξηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο δηεπξπλφκελεο «δήηεζεο» λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο απφ ηηο επηρεηξήζεηο. Έλαο αθφκε ζεκαληηθφο ιφγνο είλαη ε επηηαθηηθή αλάγθε δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ θαη ε πηνζέηεζε λέσλ απνδνηηθψλ κνληέισλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, κε έκθαζε ηφζν ζηελ θαηλνηνκία θαη ηελ πνηφηεηα φζν θαη ζηελ επέιηθηε δηαρείξηζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ 4 θαη (αλαπφθεπθηα) ζηνλ εμνξζνινγηζκφ ηνπ εξγαζηαθνχ θφζηνπο. Γηα ηνλ εξγαδφκελν (ή ηνλ ελ δπλάκεη εξγαδφκελν) νη δπλαηφηεηεο επειημίαο πνπ πξνζθέξνπλ νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, ζπλδένληαη κε ηελ επηδησθφκελε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ηελ βειηίσζε ησλ πξνυπνζέζεσλ θηλεηηθφηεηαο (κεηαμχ δηαθφξσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο θαη θαζεζηψησλ ρξφλνπ εξγαζίαο, κεηαμχ θαηάξηηζεο ή επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη απαζρφιεζεο θιπ) θαη ηελ πξνζθνξά απμεκέλσλ δπλαηνηήησλ επηινγήο κέζσ ηνπ ζεζκηθνχ πινπξαιηζκνχ ηεο εξγαζηαθψλ ζπκβάζεσλ. Δπηηξέπνληαο παξάιιεια ζηαδηαθή είζνδν ή απνρψξεζε απφ ηελ ελεξγφ αγνξά εξγαζίαο ζπγθεθξηκέλσλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, ιεηηνπξγνχλ θαη ζαλ κνριφο πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο, ζπκβάιινληαο ζηελ ηφλσζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο 5. 3 Πξάγκαηη, ε αλάγθε πξνζέιθπζεο πςειήο εμεηδίθεπζεο (θαη απνδνρψλ) εξγαδνκέλσλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο, απαηηεί ζπρλά ηελ ρξήζε εηδηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο π.ρ. κεξηθή απαζρφιεζε, ηειεεξγαζία θιπ. βι. European Industrial Relations Observatory (EIRO): New forms of employment and work: survey findings from the West Midland, 2000 http://www.eiro.eurofound.ie/2000/06/feature/uk0006178f.html 4 Ζ αδηαηξεηφηεηα θαη ε αθακςία πξνζαξκνγήο ησλ παγίσλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ησλ άιισλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, νδεγεί πξνθαλψο ζε απηή ηελ θαηεχζπλζε. 5 Bosch G., New forms of work and social security, παξνπζίαζε ζην Γηεζλέο πλέδξην «Σν Μέιινλ ηεο Δξγαζίαο» ζηα πιαίζηα ηεο Διιεληθήο Πξνεδξίαο, Αζήλα, 2003 14

Ωο πξνο ηηο πνιηηηθέο γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο, νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ηείλνπλ λα ηελ θαζηζηνχλ πην επέιηθηε 6 ( ζε ζρέζε κε ηελ πιήξε, παξαδνζηαθή απαζρφιεζε θαη ηνπο ζπλνδεπηηθνχο ηεο φξνπο), κεηψλνπλ ηα θάζε είδνπο θφζηε ζπλαιιαγψλ ελψ εμππεξεηνχλ 7 θαη ππνζηεξίδνπλ ηηο ελεξγέο θξαηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο γηα ηελ αχμεζε (ή θαη αλαδηαλνκή) ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ αδξαλνχο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. ε ηειηθή αλάιπζε, νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, απνηεινχλ έθθξαζε επειημίαο ησλ επηρεηξήζεσλ, ησλ εξγαδνκέλσλ (ζην βαζκφ βέβαηα, πνπ ε πξνζθπγή ζε απηέο ηηο κνξθέο είλαη εζεινληηθή), ηεο ζπλνιηθήο αγνξάο εξγαζίαο θαη ησλ θξαηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, ελψ ζπληζηνχλ ηαπηφρξνλα έλα (ζπκπιεξσκαηηθφ) εξγαιείν πξνζαξκνγήο ζηε λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο (θαηά ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή) θαη έλα ζεκαληηθφ βήκα πξνο ηελ επέιηθηε αγνξά εξγαζίαο (θαηά ηνλ ΟΟΑ). 1.3 Σππνινγία ησλ λέσλ κνξθώλ απαζρόιεζεο Ζ ηππνινγία ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ζχκθσλα κε ηελ δηεζλή & επξσπατθή εκπεηξία είλαη ε εμήο 8 : - Σπκβάζεηο Οξηζκέλνπ Φξόλνπ (fixed-term employment) Ζ κνξθή απηή απαζρφιεζεο δηαθνξνπνηείηαη ηεο «ηππηθήο» εξγαζηαθήο ζρέζεο σο πξνο ην γεγνλφο φηη ε δηάξθεηά ηεο είλαη πξνζσξηλή θαη πεξηνξηζκέλε. Ζ αηηηνινγηθή ηεο βάζε έγθεηηαη ζηελ χπαξμε έθηαθησλ θαη πξνζσξηλψλ αλαγθψλ ηεο επηρείξεζεο ελψ ζπλεπάγεηαη κεησκέλν θφζηνο, 6 κε ηελ έλλνηα φηη δηεπθνιχλνπλ ηελ είζνδν ζε απηήλ (π.ρ. απηψλ πνπ ζα πξνηηκνχζαλ ηελ κεξηθή απαζρφιεζε απφ ηελ πιήξε (ή ηελ κεξηθή απαζρφιεζε απφ ηελ αλεξγία), αιιά θαη ηελ έμνδν απφ απηήλ 7 π.ρ. ε κεξηθή απαζρφιεζε επηηξέπεη ηελ ζρεηηθά κεγάιε πηψζε ηνπ (θαηαγεγξακκέλνπ) πνζνζηνχ απαζρφιεζεο, ρσξίο απαξαίηεηα ηελ δεκηνπξγία πξαγκαηηθά λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ηνπιάρηζηνλ ζε βξαρππξφζεζκε βάζε, βι. ILO, Part-time work: Solution or trap? Perspectives, International Labour Review, Vol. 136, Nr. 4, 1997 8 Κνπδήο Γ.: Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Μειέηεο ΗΝΔ ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, 2001 15

εθ φζνλ δελ δεκηνπξγεί πξνυπφζεζε γηα ρνξήγεζε επηδφκαηνο πξνυπεξεζίαο θαη, παξάιιεια, ε ιήμε ηεο ζχκβαζεο δελ ππνρξεψλεη ηνλ εξγνδφηε ζηελ θαηαβνιή απνδεκίσζεο. Ο πξνβιεκαηηζκφο πνπ αλαπηχζζεηαη γχξσ απφ απηήλ ηελ κνξθή απαζρφιεζεο έγθεηηαη ζηηο πξαθηηθέο θαηάρξεζεο ηεο αλαλέσζεο ησλ πκβάζεσλ Οξηζκέλνπ Υξφλνπ πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ πάγηεο θαη δηαξθείο αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ απφ κε κφληκν εξγαηηθφ δπλακηθφ. Δπηκέξνπο έθθξαζε ηεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο πνπ εθδειψλεηαη ζπλήζσο κε ηνλ ηχπν ησλ ζπκβάζεσλ νξηζκέλνπ ρξφλνπ ζεσξείηαη θαη ε επνρηαθή απαζρόιεζε. - Μεξηθή Απαζρόιεζε (part time employment) Ζ κνξθή απηή εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, είηε αφξηζηεο είηε νξηζκέλεο δηάξθεηαο, παξνπζηάδεη ηελ ηδηνκνξθία ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν εξγάζηκνο ρξφλνο ππνιείπεηαη ηνπ αληηζηνίρνπ ζπκβαηηθνχ ή λφκηκνπ πνπ ηζρχεη γηα ηνπο πιήξσο απαζρνινχκελνπο. Ο ππνινγηζκφο ηνπ ρξφλνπ ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο πξνζδηνξίδεηαη ζε πνιιαπιέο βάζεηο (π.ρ. εκέξα, εβδνκάδα, 15ήκεξν, κήλαο, έηνο ) ψζηε κεξηθψο απαζρνινχκελνο λα ζεσξείηαη εθείλνο πνπ απαζρνιείηαη κε κεησκέλν σξάξην έλαληη ηνπ πιήξσο απαζρνινχκελνπ ζηε βάζε ηνπ ρξνληθνχ ππνινγηζκνχ ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Ζ δηεχξπλζε ηνπ ρξφλνπ ππνινγηζκνχ ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο ζε επξχηεξα ηεο εβδνκάδαο ρξνληθά δηαζηήκαηα έρεη σο απνηέιεζκα λα εληάζζνληαη ζ απηήλ θαη άιιεο επέιηθηεο κνξθέο πνπ παξνπζηάδνπλ ην γλψξηζκα ηνπ ζπλνιηθά κεησκέλνπ σξαξίνπ απαζρφιεζεο. Πξφθεηηαη θπξίσο γηα ηελ εθ πεξηηξνπήο θαη ηελ δηαιείπνπζα εξγαζία. Με ηελ εθ πεξηηξνπήο εξγαζία (job rotation) επηηπγράλεηαη ε ελαιιαγή εξγαδνκέλσλ, είηε αηνκηθψο είηε νκαδηθψο, ζηελ παξνρή εξγαζίαο πιήξνπο σξαξίνπ γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθέο πεξηφδνπο απαζρφιεζεο ζε αληίζεζε κε άιιεο λεθξέο πεξηφδνπο. 16

Με ηελ δηαιείπνπζα εξγαζία εθδειψλεηαη ην θαηλφκελν ηεο πεξηνδηθήο απαζρφιεζεο ρσξίο εθ ησλ πξνηέξσλ θαζνξηζκφ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηφδσλ εξγαζίαο. - Γαλεηζκόο Δξγαδνκέλσλ Απηή ε κνξθή απαζρφιεζεο παξνπζηάδεη πνιιέο επηκέξνπο εθθξάζεηο κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηελ δεκηνπξγία ζπκβαηηθήο ζρέζεο κεηαμχ ηξηψλ ζπκβαιιφκελσλ κεξψλ θαη ηελ παξνπζία πεξηζζνηέξσλ ηνπ ελφο εξγνδνηψλ. Πξφθεηηαη γηα ηηο πεξηπηψζεηο θαηάηκεζεο ηεο εξγνδνηηθήο ηδηφηεηαο. Γλήζηνο δαλεηζκόο ππάξρεη φηαλ ν εξγαδφκελνο, ελψ πξνζθέξεη ηελ εξγαζία ηνπ θαλνληθά ζηνλ αξρηθφ εξγνδφηε, παξαρσξείηαη γηα θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα ζε ηξίηε επηρείξεζε. ην γλήζην δαλεηζκφ ε παξαρψξεζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ κηζζσηνχ ζε ηξίην πξφζσπν είλαη επθαηξηαθή θαη κεηαγελέζηεξε ηνπ ρξφλνπ θαηάξηηζεο ηεο ζχκβαζεο εξγαζίαο. Πξφθεηηαη γηα ζπλήζε πξαθηηθή, ηδίσο ζην εζσηεξηθφ νκίισλ επηρεηξήζεσλ. Σν δηεπζπληηθφ δηθαίσκα (δει. ην δηθαίσκα ηνπ εξγνδφηε λα θαζνξίζεη ηνλ ηφπν, ρξφλν θαη ηξφπν παξνρήο ηεο εξγαζίαο απφ ηνλ εξγαδφκελν) θαηά ηε ζχκβαζε δαλεηζκνχ κεηαβηβάδεηαη ζηνλ ηξίην εξγνδόηε ζηνλ νπνίν ν εξγαδφκελνο παξέρεη ηελ εξγαζία ηνπ. Ηδηαίηεξε κνξθή επειημίαο απνηειεί ν θαη επηρείξεζε δαλεηζκόο πξνζσπηθνχ (temporary agency work), κέζσ γξαθείσλ πξνζσξηλήο απαζρόιεζεο πνπ αζθνχλ θεξδνζθνπηθή δξαζηεξηφηεηα. Οη επηρεηξήζεηο πξνζσξηλήο εξγαζίαο πξνζιακβάλνπλ γηα ινγαξηαζκφ ηνπο πξνζσπηθφ θαη ην παξαρσξνχλ έλαληη ακνηβήο γηα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ζε άιιεο επηρεηξήζεηο γηα ηελ θάιπςε πξνζσξηλψλ αλαγθψλ ηνπο. Ο θαη επηρείξεζε δαλεηζκφο δηαθέξεη απφ ηε κεζηηεία εξγαζίαο ζην φηη απηή θαηεπζχλεηαη ζην λα θέξεη ζε επαθή ηνπο αλαδεηνχληεο εξγαζία κε ηνπο εξγνδφηεο, κε ζθνπφ ηε ζχλαςε κεηαμχ απηψλ εξγαζηαθήο ζπκβάζεσο θαη ηελ έληαμε ηνπ αλαδεηνχληνο εξγαζία ζηελ επηρείξεζε ηνπ εξγνδφηε. 17

Καηά θαλφλα ην πξνζσξηλψο δαλεηδφκελν πξνζσπηθφ δελ ζπκβάιιεηαη κε ηελ δαλεηδφκελε επηρείξεζε αλ θαη ε ηειεπηαία αζθεί νπζηαζηηθά ην δηεπζπληηθφ δηθαίσκα απέλαληί ηνπ, εθ φζνλ γηα ην δηάζηεκα πνπ απαζρνιείηαη ζε απηήλ απνηειεί αλαπφζπαζην κέξνο ηεο. Ωο πξνο ηνλ ηχπν, εξγνδφηεο ζεσξείηαη πάληνηε ε δαλείδνπζα επηρείξεζε. - Παξνρή έξγνπ εθηόο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ηνπ εξγνδόηε Ζ επέιηθηε απηή κνξθή απαζρφιεζεο παξνπζηάδεη ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο παξνρήο ηεο εξγαζίαο ζε ηφπν δηάθνξν εθείλνπ ηεο εγθαηάζηαζεο ηεο εξγνδφηξηαο επηρείξεζεο. Σν ζηνηρείν απηφ δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε κε απφδνζε ζηνλ απαζρνινχκελν ηεο ηδηφηεηαο ηνπ κηζζσηνχ, κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπίδεηαη σο απηναπαζρνινχκελνο θαη λα κελ εληάζζεηαη ζηελ εξγαηηθή λνκνζεζία. Οη επηκέξνπο εθθξάζεηο απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ εληάζζνληαη ζηε γθξίδα δψλε κεηαμχ κηζζσηήο θαη αλεμάξηεηεο εξγαζίαο. Έηζη αλαπηχζζεηαη ηειεπηαία ε πξνβιεκαηηθή γηα κηα επξχηεξε αληηκεηψπηζε ηεο έλλνηαο ηεο εμάξηεζεο, φρη κφλν κε λνκηθά αιιά θαη νηθνλνκηθά θξηηήξηα, κε επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ νξίσλ αλάκεζα ζηελ εμαξηεκέλε θαη ζηελ αλεμάξηεηε εξγαζία. (π.ρ. ήδε αξρίδνπλ λα αλαπηχζζνληαη ζεσξεηηθνί πξνβιεκαηηζκνί γηα ηε ππφ φξνπο απεμάξηεζε ηνπ ηφπνπ παξνρήο ηεο εξγαζίαο σο ζεκειηψδνπο ζηνηρείνπ ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζηαθήο ζρέζεο,) παξάιιεια κε ηελ δεκηνπξγία πιαηζίνπ πξνζηαζίαο γηα ηηο επάισηεο θαηεγνξίεο εξγαδνκέλσλ («νηθνλνκηθά εμαξηεκέλνη» εξγαδφκελνη) πνπ νκνηάδνπλ κε ηνπο κηζζσηνχο 9. Δηδηθφηεξεο εθθξάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο επέιηθηεο απηήο κνξθήο απαζρφιεζεο είλαη: α. Ζ απαζρφιεζε κε ζύζηεκα θαζόλ πνπ ζπληζηά παξαδνζηαθφ θαηλφκελν ζπλδεδεκέλν θχξηα κε ηελ δξαζηεξηφηεηα επηρεηξήζεσλ ζπγθεθξηκέλσλ βηνκεραληθψλ θιάδσλ. Με ην ζχζηεκα απηφ παξάγεηαη κέξνο ή ην ζχλνιν ηνπ πξντφληνο εθηφο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ηεο εξγνδφηξηαο επηρείξεζεο κε ηε κνξθή ηεο εξγνιαβίαο, ζην ρψξν ηνπ εξγνιάβνπ απηναπαζρνινχκελνπ. Σν ζχζηεκα θαζφλ εμειηζζφκελν ιακβάλεη θαη άιιεο 9 Κνπδήο Γ(2001): ν.π 18

δηαζηάζεηο φπσο ε αλάζεζε εξγνιαβίαο ζε επηρείξεζε λα εθπιεξψζεη ηκήκα ή ην ζχλνιν ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο αθφκε θαη ζε δηαθνξεηηθέο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο. Πξφθεηηαη γηα κνξθή επειημίαο ηεο επηρείξεζεο πνπ αλαδεηεί ηε κείσζε ησλ δαπαλψλ επέλδπζεο θαη εξγαζηαθνχ θφζηνπο κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο ππεξγνιαβίαο (subcontracting) δει. γηα κνξθή εμσηεξηθήο αξηζκεηηθήο επειημίαο. β. Ζ ηειεεξγαζία (teleworking) είλαη ε κνξθή εξγαζίαο πνπ εθηειείηαη κε ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλσλίαο, ζηνηρείν πνπ απνηειεί νπζηαζηηθφ θαη θεληξηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο, ζε ηφπν εθηφο ηνπ παξαδνζηαθνχ εξγαζηαθνχ ρψξνπ. Πξφθεηηαη, δειαδή, γηα έλα ζπλδπαζκφ ηεο ρξήζεο ηεο λέαο ηερλνινγίαο κε ηελ απνδέζκεπζε ηνπ εξγαδνκέλνπ απφ ηνλ ζπκβαηηθφ ρψξν εξγαζίαο. Σέινο, σο ηδηαίηεξεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζα κπνξνχζαλ θαηά κηα έλλνηα λα αλαθεξζνχλ αθφκε ε απαζρόιεζε πξνζσπηθνύ εξγνιαβηθήο επηρείξεζεο, ε «επηδνηνύκελε» απαζρόιεζε (δει. ε δεκηνπξγία πξνζσξηλψλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζηα πιαίζηα ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο) αιιά θαη ε παξάλνκε επειημία δει. κνξθέο εξγαζίαο πνπ δελ ιεηηνπξγνχλ ζηα πιαίζηα ησλ ξπζκίζεσλ πνπ πξνβιέπεη ν λφκνο (σο πξνο ηηο ακνηβέο, ηνπο φξνπο εξγαζίαο, ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θιπ.). 1.4 Γηάρπζε ησλ λέσλ κνξθώλ απαζρόιεζεο ζηελ Δ.Δ. θαη ηηο ρώξεο ηνπ ΟΟΑ. 1.4.1 ηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη κεηξήζεηο απνδνρήο Βαζηθφ κεζνδνινγηθφ πξφβιεκα ζηελ ζηαηηζηηθή (θαη ζπγθξηηηθή) κειέηε ηεο δηάρπζεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, είλαη νη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί πνπ θάζε ρψξα πηνζεηεί γηα λα πξνζδηνξίζεη ηα αληίζηνηρα κεγέζε. 19

Έηζη, νη νπνηεζδήπνηε πιεξνθνξίεο αθνξνχλ ηελ επέθηαζε θαη δπλακηθή ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, πξέπεη λα κειεηψληαη ζε ζπλάξηεζε κε ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο νξηζκνχο πνπ ελππάξρνπλ ζε θάζε έξεπλα. Έρνληαο ππφςε απηνχο ηνπο πεξηνξηζκνχο, παξνπζηάδνπκε δχν δηαγξάκκαηα ηα νπνία απεηθνλίδνπλ ηελ δηάρπζε ηεο κεξηθήο θαη πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο ζηηο ρψξεο κέιε ηεο ΔΔ θαη ηηο ΖΠΑ. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ φπσο θαη νη ηηζέκελνη πξνβιεκαηηζκνί παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ. Πξάγκαηη, ρψξεο ησλ νπνίσλ νη πνιηηηθέο απαζρφιεζεο δηαθξίλνληαη απφ ήπηεο παξεκβάζεηο απειεπζέξσζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζπλαηλεηηθφ θιίκα ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, φπσο ε νπεδία θαη ε Γεξκαλία, έρνπλ πςειά πνζνζηά κεξηθήο απαζρφιεζεο (24,1% θαη 20,3% αληίζηνηρα). Σν πνζνζηφ κεξηθήο απαζρφιεζεο είλαη πςειφ ζηελ απνξπζκηζκέλε Βξεηαλία, φκσο είλαη πςειφηεξν ζηελ Οιιαλδία (42%). Σέινο, ζηελ πεξηζζφηεξν απειεπζεξσκέλε αγνξά εξγαζίαο, ζηηο ΖΠΑ, ην πνζνζηφ ηεο 20

κεξηθήο απαζρφιεζεο δελ είλαη πςειφηεξν αιιά ρακειφηεξν ηνπ Κνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ (13,0% έλαληη 17,9%) 10. Έλα πξψην ζπκπέξαζκα, είλαη φηη ε κεξηθή απαζρφιεζε δελ θαίλεηαη λα είλαη θαζ εαπηή έθθξαζε ππνβάζκηζεο ηεο εξγαζίαο θαη βαζηθφο κνριφο δηαδηθαζίαο απνξχζκηζεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Απνθαζηζηηθή ζεκαζία έρεη κάιινλ ην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην εθαξκνγήο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο, ηα δηθαηψκαηα θαη νη ππνρξεψζεηο πνπ ηελ ζπλνδεχνπλ, θαζψο θαη ε θνηλσληθή ζέζε (status) πνπ ηεο απνδίδεηαη ζε θάζε ρψξα 11. Όπσο βιέπνπκε ζην παξαπάλσ γξάθεκα, ε Ηζπαλία μερσξίδεη σο πξνο ηελ δηάρπζε ηεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο. Όκσο πνζνζηά πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο πςειφηεξα ηνπ Κνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ παξνπζηάδνπλ ρψξεο κε ξπζκηζηηθή παξάδνζε σο πξνο ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο φπσο ε Φηλιαλδία, ε νπεδία, θαη ε Γαιιία ελψ ε «απνξπζκηζκέλε» Βξεηαλία έρεη απφ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο 10 Σα πνζνζηά γηα ηηο ΖΠΑ αλαθέξνληαη ζηα έηε 2000 θαη 1995. Σα πνζνζηά γηα ηηο ρψξεο ηεο Κνηλφηεηαο αλαθέξνληαη ζηα έηε 2001 θαη 1991, εθηφο απφ ηνλ κέζν φξν θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην φπνπ ηα πνζνζηά αλαθέξνληαη ζηα έηε 2001 θαη 1996. 11 Γαβξφγινπ η., Δπειημία θαη Οξγάλσζε ηεο Δξγαζίαο: Δκπεηξηθά ζηνηρεία από ηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Κείκελν Δξγαζίαο Νν. 9, Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο Δξεπλεηηθή Πιεξνθνξηθή ΑΔ, Αζήλα, Μάξηηνο 2003 21

(6,8%). Αθφκα πην εληππσζηαθφ, ζηηο ΖΠΑ ε πξνζσξηλή απαζρφιεζε βξίζθεηαη ζε επίπεδα ρακειφηεξα φρη κφλνλ απφ ηνλ Κνηλνηηθφ κέζν φξν αιιά θαη απφ θάζε άιιε ρψξα ηεο ΔΔ. ηελ Διιάδα ε πξνζσξηλή απαζρφιεζε είλαη ιίγν ρακειφηεξε απφ ηνλ κέζν φξν (12,6%), κε κηθξέο αιιά ζηαζεξέο αλνδηθέο ηάζεηο απφ ην 1995 (9,4%) αιιά κεησκέλε ζε ζρέζε κε ην 1990 (15%) 12. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηηο δπλαηφηεηεο επέθηαζεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, αιιά θαη γηα ηελ παξαγσγηθή ζπλεηζθνξά ηνπο ζην εγρείξεκα ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο ζηελ Δπξψπε, θξίλεηαη ε ζπλαίλεζε θαη ε απνδνρή εθ κέξνπο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ εξγαδνκέλσλ (αηνκηθά θαη ζπιινγηθά). Μία πξφζθαηε κέηξεζε ηνπ Δπξσβαξνκέηξνπ "FLASH EUROBAROMETER 120 -Flexible Employment" (March 2002) έδσζε ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηελ πξναλαθεξφκελε παξάκεηξν: Τν πξνθίι ελόο απαζρνινύκελνπ κε άηππε ζρέζε εξγαζίαο πεξηιακβάλεη θαηά θύξην ιόγν γπλαίθεο θαη λένπο θαη κάιηζηα ηδηαίηεξα εληνπηζκέλν ζε ζπγθεθξηκέλνπο θιάδνπο, ελώ ν ηύπνο ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο (ηππηθή κηζζσηή ζρέζε ή επέιηθηε απαζρόιεζε) θαίλεηαη λα κελ έρεη ηδηαίηεξε επίδξαζε ζηνπο δείθηεο ηθαλνπνίεζεο από ηελ εξγαζία γηα ηνπο Δπξσπαίνπο εξγαδνκέλνπο (νη νπνίνη είλαη πάλησο πςεινί). Ζ πιεηνςεθία ησλ δπλακηθώλ εξγνδνηώλ ηάζζεηαη ζηαζεξά ππέξ ησλ ζπκβάζεσλ νξηζκέλνπ ρξόλνπ θαη ηεο κεξηθήο απαζρόιεζεο δεδνκέλνπ όηη κε απηόλ ηνλ ηξόπν απνθεύγνπλ ηηο καθξνρξόληεο δεζκεύζεηο, κε κνλαδηθό θόζηνο ίζσο ηελ απώιεηα αθνζίσζεο θαη ζηαζεξόηεηαο από ηνπο εξγαδνκέλνπο. 1.4.2 Θεζκηθέο δηαζηάζεηο - Σε Κνηλνηηθό επίπεδν Ζ πξνψζεζε επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο σο έθθξαζε ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηελ εηδηθή θαηεπζπληήξηα 12 Γαβξφγινπ η. (2003): ν.π. 22

γξακκή 3 Αληηκεηψπηζε ησλ αιιαγψλ θαη πξνψζεζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο θαη θηλεηηθφηεηαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηεο λέαο, αλαζεσξεκέλεο δέζκεο θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ γηα ην 2003 13. πγθεθξηκέλα ε Δπηηξνπή θαιεί ηα θξάηε κέιε, αιιά θαη ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, λα δηαπξαγκαηεπηνχλ θαη λα εθαξκφζνπλ ζπκθσλίεο θαη ξπζκίζεηο, πνπ άπηνληαη ηεο πξνβιεκαηηθήο ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ επέιηθησλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο), θηλνχκελνη θαηά βάζε ζην ηξίπηπρν επειημία, αζθάιεηα θαη πνηφηεηα εξγαζίαο. Πξάγκαηη ν θνηλσληθφο δηάινγνο ζε επξσπατθφ επίπεδν γηα ηηο άηππεο κνξθέο απαζρφιεζεο έρεη θαηαιήμεη ζηε ζχλαςε ηεζζάξσλ ζπκθσληψλ ηα ηειεπηαία ρξφληα, κεηαμχ ETUC (εξγαδφκελνη), UNICE (εξγνδφηεο), θαη CEEP (δεκφζηνη νξγαληζκνί). Οη ηξεηο πξψηεο εμ απηψλ, απέθηεζαλ λνκνζεηηθή ηζρχ κεηά απφ ηελ πηνζέηεζε ησλ αξρψλ ηνπο απφ αληίζηνηρεο Κνηλνηηθέο Οδεγίεο 14. Σν 1995 ππνγξάθεθε ε ζπκθσλία γηα ηελ γνληθή άδεηα. (96/34/ΔΚ). Ζ αλάπηπμε ηνπ ζεζκνχ ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο απνηέιεζε αληηθείκελν ζπκθσλίαο ησλ επξσπατθψλ νξγαλψζεσλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ην 1995, ηεο νπνίαο ην πεξηερφκελν έιαβε ην ραξαθηήξα θνηλνηηθήο Οδεγίαο (97/81/ΔΚ). Σν πεξηερφκελν ηεο ζπκθσλίαο, απνβιέπνληαο ζηελ αλάπηπμε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο σο κέζνπ θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο θαη ζηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηάο ηεο, ζπλίζηαηαη ζηελ δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ απνθπγή ησλ δηαθξίζεσλ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ ζε έλα πιαίζην θαηνρπξσκέλεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. ην θείκελν θαηαγξάθεηαη έλαο γεληθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο (κηθξφηεξε δηάξθεηα εξγάζηκνπ ρξφλνπ απφ ηνλ αληίζηνηρν ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο), ε δε αλάπηπμή ηεο ζηεξίδεηαη ζηελ εζεινληηθή βάζε κε ζηφρν ηελ επίηεπμε κηαο πεξηζζφηεξν επέιηθηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. ε απηά ηα πιαίζηα πξνσζείηαη ε άξζε ησλ εκπνδίσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο θαη ε δεκηνπξγία 13 European Commission, Proposal for a Council decision on Guidelines for the employment policies of the member states, COM (2003) 176 final 14 Γαβξφγινπ η., Κηθίιηαο Ζι. (2001):ν.π 23

πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ κεηαηξνπή ζέζεσλ πιήξνπο απαζρφιεζεο ζε ζέζεηο κεξηθήο θαη αληηζηξφθσο. ηηο 14 Ηαλνπαξίνπ 1999 ππνγξάθεθε ε ζπκθσλία γηα ηηο ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, θαη επηθπξψζεθε κε ηελ Οδεγία 99/70/ΔΚ ζηηο 28 Ηνπλίνπ 1999. Πξφθεηηαη γηα κηα ζπκθσλία-πιαίζην πνπ πξνβιέπεη ίζε κεηαρείξηζε εξγαδνκέλσλ κε ζχκβαζε ανξίζηνπ θαη εξγαδνκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη πεξηνξηζκνχο ζηελ αλαλέσζε ησλ ζπκβάζεσλ (πνπ ππνθξχπηνπλ ζρέζε ανξίζηνπ ρξφλνπ). ηηο 16 Ηνπιίνπ 2002 ππνγξάθεθε ε ζπκθσλία - πιαίζην γηα ηελ ηειεεξγαζία 15. Οη εξγαδφκελνη κε απηή ηελ επέιηθηε κνξθή απαζρφιεζεο αληηκεησπίδνληαη απφ ην λφκν ζηηο δηάθνξεο εζληθέο λνκνζεζίεο σο ππαγφκελνη είηε ζε ζρέζεηο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο νπφηε θαη εθαξκφδεηαη ην αληίζηνηρν εξγαηηθφ δίθαην είηε ζε ζπκβάζεηο έξγνπ θαη αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ κε ηελ παξεπφκελε εθαξκνγή ησλ εηδηθφηεξσλ δηαηάμεσλ ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ. Σέινο εθθξεκεί ε έθδνζε Οδεγίαο γηα ηελ πξνζσξηλή εξγαζία (temporary agency work)- ε νπνία εμαηξείηαη απφ ηελ πξναλαθεξφκελε Οδεγία 99/70/ΔΚ γηα ηηο πκβάζεηο Οξηζκέλνπ Υξφλνπ. - Σε επίπεδν εζληθήο λνκνζεζίαο Όζνλ αθνξά ην εζληθφ ζεζκηθφ πιαίζην ησλ θξαηψλ κειψλ αλαθνξηθά κε ην πεξηερφκελν ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο θαη εηδηθά κε ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, πξέπεη λα ηνληζηεί θαη αξρήλ ε χπαξμε δηαθνξεηηθψλ αληηκεησπίζεσλ, σο απφξξνηα επηκέξνπο εζληθψλ ηδηαηηεξνηήησλ, επηινγψλ, επηδφζεσλ θαη θνηλσληθψλ ηζνξξνπηψλ, θαζψο θαη φηη ε επίδξαζε ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο θαη ησλ πξσηνβνπιηψλ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, είλαη δηαθνξεηηθή ζε θάζε ρψξα. Καη απηφ δηφηη ε ηειηθή εθαξκνγή γίλεηαη ζε εζληθφ επίπεδν, σο απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο ψζκσζεο ηεο θνηλνηηθήο πξσηνβνπιίαο απφ ηε κηα κεξηά θαη, ηνπ ηδηαίηεξνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ησλ πνιηηηθψλ ζπκκαρηψλ θαη ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ θάζε ρψξαο, απφ ηελ 15 ε αληίζεζε, κε ηηο πξνεγνχκελεο ζπκθσλίεο, ηα ζπκβαιιφκελα κέξε επέιεμαλ ηελ νηθεηνζειή εθαξκνγή ηεο πκθσλίαο Πιαίζην, κε βάζε ηηο πξσηνβνπιίεο πνπ ζα αλαιάβνπλ ηα αλά ρψξα κέιε απηψλ, ε δε εθαξκνγή ηεο έρεη πξναηξεηηθφ ραξαθηήξα. 24

άιιε. Έηζη, π.ρ. ε εμέιημε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Οιιαλδία, ζπλάδεη (θαη πνιιέο θνξέο πξνεγείηαη) ησλ θαλνληζηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, ελψ ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ έρεη ην ραξαθηήξα δηαρείξηζεο θαη εμηζνξξφπεζεο ησλ ζπλεπεηψλ ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο, αλ φρη, αληηπαξάζεζεο κε απηή 16. Δκθαλήο είλαη, φκσο, ε γεληθή ηάζε πξνψζεζεο ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ε νπνία πινπνηείηαη κε ηελ κνξθή λνκνζεηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ηελ θαηά πεξίπησζε πηνζέηεζε ζπκθσληψλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. Μάιηζηα, κεηά απφ κία πεξίνδν απζηεξήο (πεξηνξηζηηθήο) θαη άθακπηεο ξχζκηζεο ηεο «άηππεο» εξγαζίαο, ε ζεζκηθή ηνπο δηαρείξηζε (ηδηαίηεξα κεηά ηα κέζα ζηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990) πεξλά ζε κία λέα θάζε, ζηελ νπνία γίλεηαη απνδεθηή θαη θαηαλνεηή ε ζεκαληηθφηεηα ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο ζην λέν νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ πεξηβάιινλ. Ζ πθηζηάκελε ηάζε ζηε ζεζκηθή αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, ηείλεη ζηελ (επαλα)ξχζκηζε απηψλ, θαηά ηέηνην ηξφπν, νχησο ψζηε λα ελαξκνλίδνληαη νη αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα κεγαιχηεξε επειημία κε ηελ επηινγή ησλ εξγαδνκέλσλ γηα πεξηζζφηεξν επέιηθηε δηαρείξηζε ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή 17. Δπίζεο, λέεο αληηιήςεηο ζπλδηακνξθψλνληαη γηα ηνλ αληίζηνηρν ξφιν ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ν νπνίνο ζα πξέπεη λα είλαη ζπκβαηφο κε ηελ δηάρπζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. πγθεθξηκέλα: Οη ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξόλνπ σο βαζηθφηεξε έθθξαζε ηεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο παξνπζηάδνπλ έλα πιαίζην ιεηηνπξγίαο λνκνζεηηθά θαηνρπξσκέλν ζηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο (έρνληαο σο θχξην ζηφρν ηε δηαζθάιηζε ζηνηρεησδψλ δηθαησκάησλ ζηνπο πξνζσξηλά απαζρνινχκελνπο). ηελ πιεηνςεθία ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ νη ζπκβάζεηο 16 Fagan C., Ward K. Regulatory Convergence? Non-Standard Work in the UK and The Netherlands, paper prepared for international Conference on Nonstandard Work Arrangements in Japan, Europe and the United States, Upjohn Institute for Employment Research, Kalamazoo MI, August 2000 17 Schoemann Is., Schoemann Cl., In search of a new framework for flexibility (Re) regulation of non standard employment and relationships in the EU, paper prepared for the International Conference on Nonstandard Work Arrangements in Japan, Europe and the United States, Upjohn Institute for Employment Research, Kalamazoo MI, August 2000 25

νξηζκέλνπ ρξφλνπ ξπζκίδνληαη κε λφκν, κε ηελ εμαίξεζε ησλ θαλδηλαβηθψλ ρσξψλ φπνπ νη ζπιινγηθέο ζπκθσλίεο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ έρνπλ πξσηεχνπζα ζεκαζία. Γεληθφηεξα, νη πξνβιέςεηο ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ, ζπκπιεξψλνληαη απφ ζπιινγηθέο ζπκθσλίεο ζε εζληθφ, θιαδηθφ θαη επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. Ζ κεξηθή απαζρόιεζε απνηειεί αληηθείκελν ηδηαίηεξσλ ξπζκίζεσλ κέζα απφ λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο θαη ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο. Σν πεξηερφκελν ησλ ξπζκίζεσλ απηψλ απνβιέπεη ζηελ ελζάξξπλζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζεζκνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλαδήηεζε δηαζθάιηζεο ηεο αλαινγίαο εξγαζηαθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ζε ζρέζε κε ηα δηθαηψκαηα πνπ απνιακβάλνπλ νη εξγαδφκελνη κε θαζεζηψο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Οη ξπζκίζεηο απηέο παξνπζηάδνπλ κεγάιε πνηθηιία ηφζν σο πξνο ην γεληθφ ή εμεηδηθεπκέλν ραξαθηήξα ηνπο φζν θαη σο πξνο ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ησλ ζρεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ. Π.ρ. ζηελ Απζηξία θαη ζην Βέιγην ν ππνινγηζκφο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο έρεη βάζε ππνινγηζκνχ ηελ εβδνκάδα ελψ αλαπηχζζεηαη ε ηάζε δηεχξπλζεο ηεο ρξνληθήο κνλάδαο ππνινγηζκνχ είηε ζην επίπεδν ηνπ κήλα (Διιάδα), είηε ζε εηήζηα βάζε (Γαιιία, Ηηαιία, Ηζπαλία), ελψ απνπζία αθξηβνχο πξνζδηνξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο παξνπζηάδεη ην ζεζκηθφ πιαίζην άιισλ ρσξψλ (π.ρ. Γαλία, Μ. Βξεηαλία, Φηλιαλδία, νπεδία, Οιιαλδία). Ο δαλεηζκόο πξνζσπηθνύ κέζσ ησλ γξαθείσλ πξνζσξηλήο απαζρόιεζεο παξνπζηάδεη ηδηαίηεξε αλάπηπμε, παξάιιεια κε ηελ δεκηνπξγία αλάινγνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ζε εζληθφ επίπεδν. ηελ πιεηνςεθία ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. έρεη δηακνξθσζεί εηδηθφ ξπζκηζηηθφ πιαίζην γηα ηνπο φξνπο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζεζκνχ κέζα απφ λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο (ζηελ Διιάδα κε ηνλ λ. 2956/01) θαη ζπιινγηθέο ζπκθσλίεο, κε εμαίξεζε νξηζκέλεο ρψξεο (π.ρ. Γαλία, Φηλιαλδία, Ηξιαλδία, Μ. Βξεηαλία) φπνπ ηζρχεη έλα γεληθφ θαη φρη εμεηδηθεπκέλν πιαίζην ξχζκηζεο ησλ πεξηπηψζεσλ δαλεηζκνχ. 26

1.5 Οη λέεο κνξθέο απαζρόιεζεο ζηελ Διιάδα 1.5.1 ηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη θύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηάρπζεο ησλ λέσλ κνξθώλ απαζρόιεζεο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο Σν πνζνζηφ κεξηθήο απαζρφιεζεο παξακέλεη πνιχ ρακειφ, αλ θαη απμήζεθε νξηαθά ζε 4,5% ην 2002, απφ 4,1% ην 2001, θζάλνληαο ηα 178,0 ρηιηάδεο άηνκα 18. Απφ ηνπο κεξηθψο απαζρνινχκελνπο, ην 31% πξνέβε ζηελ επηινγή απηή επεηδή δελ ήζειε πιήξε απαζρφιεζε (ην αληίζηνηρν πνζνζηφ εζεινληηθήο πξνζθπγήο ζηε κεξηθή εξγαζία ζηελ Δ.Δ. είλαη 60%), ελψ ην 44,2% επεηδή δε κπφξεζε λα βξεη πιήξε απαζρφιεζε, ελψ πάλσ απφ ην 65% ησλ κεξηθψο απαζρνινχκελσλ είλαη γπλαίθεο (121,5 ρηιηάδεο γπλαίθεο). 19 Μία πξψηε (ινγηθνθαλήο) εξκελεία γηα ηελ ρακειή δηάρπζε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο, αλαθέξεηαη ζην ρακειφ εηζφδεκα πνπ απηή ζπλεπάγεηαη (ήδε νη απνδνρέο ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο είλαη ηδηαίηεξα ρακειέο), θαη ζην γεγνλφο φηη νη εξγνδφηεο πξνηηκνχλ ηηο ππεξσξίεο ησλ πιήξσο απαζρνινχκελσλ αληί γηα ηε κεξηθή απαζρφιεζε, γηα λα επηηπγράλνπλ ηελ επειημία ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. 20 Όκσο ην επίπεδν ησλ απνδνρψλ σο εμήγεζε γηα ηνλ βαζκφ δηάρπζεο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο απνδεηθλχεηαη αλεπαξθήο αθνχ δελ πξνθχπηεη θάπνηνο ζαθήο ζπζρεηηζκφο κεηαμχ ησλ δχν κεγεζψλ. ηελ Πνξηνγαιία, φπνπ νη κηζζνί βξίζθνληαη ζε παξφκνην επίπεδν κε ηελ Διιάδα, ην πνζνζηφ ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο είλαη ππεξδηπιάζην ηεο Διιάδαο (10,8%). Αληίζεηα, ζηε Γαιιία, φπνπ ην επίπεδν κηζζψλ είλαη πάλσ απφ ηνλ Κνηλνηηθφ κέζν φξν, ε κεξηθή απαζρφιεζε βξίζθεηαη θάησ ηνπ Κνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ 21. 18 Ο θχξηνο φγθνο ησλ απαζρνινχκελσλ κε κεξηθή απαζρφιεζε είλαη ζπγθεληξσκέλνο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ ελψ ζεκαληηθφ κεξίδην θαηέρεη θαη ν αγξνηηθφο ηνκέαο. Σν ήκηζπ ησλ απαζρνινπκέλσλ κε κεξηθή απαζρφιεζε ζην ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, έρνπλ αζξνηζηηθά νη θιάδνη ηεο Δθπαίδεπζεο, ησλ Ξελνδνρείσλ - Δζηηαηνξίσλ θαη ησλ Ηδησηηθψλ λνηθνθπξηψλ, ελψ νη ίδηνη θιάδνη έρνπλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά κεξηθήο απαζρφιεζεο (8,9%, 6,1% θαη 26,4%). 19 Κξεηηθίδεο Γ.: Ζ Απαζρφιεζε θαη ε Αλεξγία ην 2002. Δλεκέξσζε ΗΝΔ-ΓΣΔΔ, ηεχρνο 90, Γεθέκβξηνο 2002 20 νπκέιε Δπαγ.: Μεξηθή Απαζρφιεζε θαη Φχιν, Δλεκέξσζε ΗΝΔ ΓΣΔΔ, ηεχρνο 87, επηέκβξηνο 2002 21 Γαβξφγινπ η. (2003): ν.π. 27

Ζ πεξηνξηζκέλε δηάρπζε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο, ίζσο ζα έπξεπε λα εξκελεπζεί σο ζπλδπαζηηθφ απνηέιεζκα δπζκελψλ παξαγφλησλ φπσο, ην ζεζκηθφ πιαίζην ην νπνίν παξαδφμσο ιεηηνπξγεί δηηηά κε αξλεηηθφ ηξφπν (δεκηνπξγψληαο νηθνλνκηθά αληηθίλεηξα γηα ηνπο εξγνδφηεο θαη ηελ αίζζεζε κε πξνζηαζίαο ζηνπο εξγαδφκελνπο), ε θαιιηεξγεκέλε θνπιηνχξα επειημίαο ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ (κε έκθαζε ζηηο ππεξσξίεο), νη πεξηξξένπζεο θνηλσληθέο πεπνηζήζεηο γηα ην θνηλσληθφ status ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο θαη, θπζηθά, ην ρακειφ επίπεδν απνδνρψλ. Δπίζεο, νη δηαξζξσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο (πνιχ κηθξέο επηρεηξήζεηο, κεγάινο αξηζκφο ζπκβνεζνχλησλ κειψλ, κεγάιν πνζνζηφ αδήισηεο εξγαζίαο) ζπκβάιινπλ ζηελ πεξηνξηζκέλε δεκηνπξγία ζέζεσλ κεξηθήο απαζρφιεζεο. Όζνλ αθνξά ηελ πξνζσξηλή απαζρφιεζε 22 (ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηελ επνρηθή) ην πνζνζηφ ηεο ην β εμάκελν ηνπ 2002 αλεξρφηαλ ζην 11,3%, ελψ ην 1993 ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ήηαλ 10,4%,θαη ν αξηζκφο ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ απμήζεθε θαηά 60.700 άηνκα πεξίπνπ (29,3%), θζάλνληαο ζήκεξα ηα 267,6 ρηιηάδεο άηνκα. Γεληθά, ε ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα φζνλ αθνξά ηηο λέεο ή άηππεο κνξθέο απαζρφιεζεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε εθηεηακέλε παξνπζία ησλ ζπκβάζεσλ νξηζκέλνπ ρξφλνπ, ησλ ζπκβάζεσλ έξγνπ (ή «αλεμάξηεηεο» εξγαζίαο) 23, ηε ρξήζε εξγνιαβηθψλ / ππεξγνιαβηθψλ ππεξεζηψλ ε νπνία αθνξά ζην 1/4 πεξίπνπ ησλ επηρεηξήζεσλ κε ηάζεηο πεξαηηέξσ αχμεζεο 24 θαη ησλ πνηθίισλ κνξθψλ παξανηθνλνκίαο (παξάλνκε επειημία). Υαξαθηεξηζηηθή ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο είλαη επίζεο ε αληίθαζε κεηαμχ άθακπηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ζρεηηθά επέιηθηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Δλψ ην λνκνζεηηθφ-ξπζκηζηηθφ πιαίζην ζηελ Διιάδα είλαη ηδηαίηεξα πξνζηαηεπηηθφ γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαη ελ πνιινίο άθακπην, ε 22 Τςειά πνζνζηά πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο παξνπζηάδνπλ νη θιάδνη ηεο γεσξγίαο, ησλ θαηαζθεπψλ, ηα μελνδνρεία εζηηαηφξηα, ε εθπαίδεπζε θαη ησλ ηδησηηθψλ λνηθνθπξηψλ, νη νπνίνη απνξξνθνχλ πάλσ απφ ην ήκηζπ ησλ πξνζσξηλά απαζρνινχκελσλ, ελψ θαηά 7,0% ζπκκεηέρεη θαη ν θιάδνο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. 23 Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ζηελ Διιάδα, ε εθηεηακέλε ρξήζε ησλ ζπκβάζεσλ έξγνπ ή αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ πνπ ζπρλά ππνθξχπηνπλ εμαξηεκέλε εξγαζία, δεκηνπξγνχλ πιαζκαηηθή εηθφλα γηα ην κέγεζνο ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ. 24 Κνπδήο Γ.: Απαζρφιεζε θαη Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Διιάδα, Πξαγκαηηθφηεηα -Σάζεηο Πξννπηηθέο, Απνηειέζκαηα Παλειιαδηθήο Έξεπλαο, Τεηξάδηα ΗΝΔ ΓΣΔΔ, Οθηψβξηνο 2002, ζει. 16 28

πξαγκαηηθφηεηα είλαη πεξηζζφηεξν επέιηθηε, ρσξίο φκσο ηνχην λα κεηαθξάδεηαη ζε αληαγσληζηηθή δπλακηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Σνχην ζπλαξηάηαη κε ηελ εθηεηακέλε ρξήζε άιισλ (πιελ ηεο κεξηθήο) άηππσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, δει. ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, επνρηθή απαζρφιεζε θαη ζπκβάζεηο έξγνπ θαη αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ (νη νπνίεο ζηελ πιεηνλφηεηα ησλ πεξηπηψζεσλ ππνθξχπηνπλ εμαξηεκέλε ζρέζε εξγαζίαο) θαη θπξίσο ην κεγάιν κέγεζνο ηεο παξανηθνλνκίαο θαη ηεο αδήισηεο εξγαζίαο. Αιιά αθφκε θαη ζε επίπεδν αξρηθψλ αλαδεηήζεσλ, είλαη γεγνλφο φηη ζηελ Διιάδα, ε ζπδήηεζε γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο (κέξνο ηεο νπνίαο είλαη, νπζηαζηηθά, ε επέθηαζε ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο) δελ είλαη ηφζν αλαπηπγκέλε φζν ζηελ ππφινηπε ΔΔ. Έλαο «δνκηθφο» ιφγνο γηα ηελ πζηέξεζε απηή είλαη φηη ε έλλνηα ηεο επειημίαο ζηελ Διιάδα πξνζθξνχεη ζηηο δηαξζξσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο: κεγάιν κέξνο ησλ απαζρνινπκέλσλ είλαη απηναπαζρνινχκελνη ή αγξφηεο, ην πνιχ κηθξφ κέγεζνο ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ, θαη ην κεγάιν κέγεζνο ηεο «καχξεο» νηθνλνκίαο θαη «άηππσλ» πξαθηηθψλ πνπ έρνπλ επεθηαζεί ζαλ απνηέιεζκα ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο. Δηδηθά ν ηειεπηαίνο παξάγνληαο επηηξέπεη ηελ επηθξάηεζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, κηα ήδε κεγάιεο de facto αξηζκεηηθήο επειημίαο 25, παξά ηηο φπνηεο λνκηθέο ή de jure δπζθακςίεο. Ίζσο ηνχην λα νθείιεηαη ζην φηη ε θξίζε πνπ αληηκεησπίδνπκε ζήκεξα ζηελ Διιάδα δελ είλαη απφιπηα κηα θξίζε ησλ αθακςηψλ θαη ηεο σξίκαλζεο ηνπ «θνξληηθνχ» κνληέινπ καδηθήο παξαγσγήο θαη ηεο ζρεηηδφκελεο κε απηφ κηζζσηήο ζρέζεο φπσο ηζρχεη γηα ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Δίλαη πεξηζζφηεξν κηα πνιχκνξθε θαη ζχλζεηε θξίζε ηεο απνζπαζκαηηθήο θαη πξνβιεκαηηθήο εθαξκνγήο ηεο εληαηηθήο ζπζζψξεπζεο ζηελ Διιάδα θαζψο θαη ησλ έληνλσλ θαη πξνβιεκαηηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο (κηθξή ηδηνθηεζία, απιή εκπνξεπκαηηθή παξαγσγή, κεηαπξαηηθφο ραξαθηήξαο θιπ.). Τπφ απηή ηελ έλλνηα νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο αληί λα απνηεινχλ πνιχηηκν εξγαιείν ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο ζπλνιηθήο νηθνλνκίαο γηα ηελ πξνζαξκνγή ζην λέν κνληέιν ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο (φπσο ηνπιάρηζηνλ 29

ζε κηθξφ ή κεγάιν βαζκφ ζπκβαίλεη ζηηο αλεπηπγκέλεο βηνκεραληθά ρψξεο), ρξεζηκνπνηνχληαη επθαηξηαθά γηα ηελ ζπκπίεζε ηνπ (ήδε πςεινχ, ηνπιάρηζηνλ φζνλ αθνξά ην κε κηζζνινγηθφ ηνπ κέξνο) εξγαηηθνχ θφζηνπο θαη ηελ αλαηκηθή επηβίσζε επηρεηξήζεσλ ρσξίο ηερλνινγηθφ δπλακηζκφ θαη θαηλνηφκεο επηδφζεηο. 1.5.2 Ννκνζεηηθέο Παξεκβάζεηο γηα ηε ξύζκηζε ησλ λέσλ κνξθώλ απαζρόιεζεο. Ζ λνκνζεηηθή αλαθνξά ζηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο (ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ, κεξηθή απαζρφιεζε, δαλεηζκφο εξγαδνκέλσλ) είλαη ελ γέλεη απνζπαζκαηηθή θαη απνζθνπεί θπξίσο ζηελ ηφλσζε ηεο πξνζθνξάο ηνπο κέζσ ζεηηθψλ θηλήηξσλ. Απηφ αληαλαθιάηαη π.ρ. ζηηο πξνηάζεηο γηα ηελ εηζνδεκαηηθή ελίζρπζε ησλ καθξνρξνλίσο αλέξγσλ πνπ πξνζιακβάλνληαη κε κεξηθή απαζρφιεζε, ηελ αχμεζε ηεο ακνηβήο ησλ απαζρνινπκέλσλ γηα ιηγφηεξεο απφ ηέζζεξηο ψξεο, ηελ εηζαγσγή θαλφλσλ ξχζκηζεο ηεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο θιπ. Όζνλ αθνξά δε ηηο κνξθέο απαζρφιεζεο πνπ βξίζθνληαη ζηα φξηα ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο 26 (ηειεεξγαζία, θαζφλ θιπ.) ε λνκνζεηηθή ηνπο αληηκεηψπηζε απνζθνπεί ζηελ επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο θαηαρξεζηηθήο ππαγσγήο ηνπο ζηελ έλλνηα ηεο αλεμάξηεηεο απαζρφιεζεο. Γελ αληηκεησπίδνληαη φκσο ζθαηξηθά νη ηδηαηηεξφηεηεο απηψλ ησλ κνξθψλ ζε ζπλάξηεζε κε ηα αζθαιηζηηθά, ζπλδηθαιηζηηθά θαη επξχηεξα εξγαζηαθά δηθαηψκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ. - Μεξηθή Απαζρόιεζε Θεσξεηηθά ε εθαξκνγή ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο ήηαλ αλέθαζελ δπλαηή κε βάζε ηελ αξρή ηεο ειεπζεξίαο ησλ ζπκβάζεσλ (άξζξν 361 ηνπ 25 ρσξίο φκσο, ηηο επεξγεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ ζα αλέκελε θαλείο απφ κηα επέιηθηε αγνξά εξγαζίαο, θαη ηνχην δηφηη πεξηνξίδεηαη ζην ρψξν ηεο αδήισηεο νηθνλνκίαο θπξίσο. 26 Ο πξνβιεκαηηζκφο εγείξεηαη γηα ηνπο επνλνκαδφκελνπο θαη «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλνπο» εξγαδφκελνπο, δει. απηνχο πνπ νηθνλνκηθά εμαξηψληαη απφ έλαλ κφλν εξγνδφηε, παξφηη ηππηθά πξνζθέξνπλ αλεμάξηεηε εξγαζία. 30