ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ

ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΣΟΜΔΑ ΓΙΔΘΝΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΓΙΠΛΩΜΑ ΔΙΓΙΚΔΤΗ ΓΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Η ΟΓΗΓΙΑ 93/13/ΔΟΚ ΓΙΑ ΣΙ ΚΑΣΑΥΡΗΣΙΚΔ ΡΗΣΡΔ ΣΙ ΤΜΒΑΔΙ ΜΔ ΣΟΤ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΔ ΑΝΝΑ Β. ΠΟΛΤΜΔΡΟΤ ΓΝΩΣΙΚΟ ΑΝΣΙΚΔΙΜΔΝΟ Γίθαην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΔΠΙΒΛΔΠΟΤΑ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ Δπγελία αρπεθίδνπ ΓΙΓΑΚΟΝΣΔ Β ΔΣΟΤ (2008-2009) Δπγελία αρπεθίδνπ :Γίθαην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ Υξηζηίλα Γειεγηάλλε-Γεκεηξάθνπ :πγθξηηηθφ Γίθαην Ισάλλεο ηεθαλίδεο :Γηπισκαηηθή Ιζηνξία ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ 2010 1

ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΩΝ ει. Δηζαγσγή 5 Ι. Σα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νδεγίαο 7 1. Ννκηθή βάζε ηεο νδεγίαο 7 2. θνπφο θαη πεδίν εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο 8 3. Δμαηξέζεηο απφ ην πεδίν εθαξκνγήο 10 ΙΙ. Η έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 93/13/ΔOΚ 11 1.Ο θαηαλαισηήο ζηα πιαίζηα πξνζηαζίαο απφ ηηο ζπκβαηηθέο 11 θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο Α. Απφθαζε Cape Snc, OMAI Srl/ Idealservice 13 ΙΙΙ. Οη θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 93/13/ΔΟΚ 16 1. Γεληθά 16 2. Μνξθέο ζπκβαηηθψλ φξσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην άξζξν 3 16 3. Οξηνζεηηθά γλσξίζκαηα ηνπ άξζξνπ 3 γηα ηνλ 17 θαζνξηζκφ ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ ειέγρνπ ησλ φξσλ κηαο ζχκβαζεο Α. Μαδηθφηεηα ησλ φξσλ 17 Β. Πξνδηαηχπσζε ησλ φξσλ 18 Γ. Έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ φξσλ 18 Γ. Έιιεηςε επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ 19 ΙV. Ο έιεγρνο πεξηερνκέλνπ θαη ηα κέζα αμηνιφγεζεο ηνπ 20 θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα κηαο ξήηξαο 1. Η θαηαλνκή ηνπ βάξνπο ηεο απφδεημεο σο πξνο ηελ έιιεηςε 20 νπζηαζηηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ξήηξαο ζχκβαζεο 2. Σν θξηηήξην ηεο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο θαη ηεο έιιεηςεο 21 θαιήο πίζηεο ζηε ζρέζε δηθαησκάησλ-ππνρξεψζεσλ ησλ κεξψλ 3. Ο θαηάινγνο θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ ηνπ παξαξηήκαηνο 26 ηεο νδεγίαο, σο κέζν αμηνιφγεζεο ηνπ θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα κηαο ζπκβαηηθήο ξήηξαο. Α. Η ιεηηνπξγία ηνπ θαηαιφγνπ ηνπ παξαξηήκαηνο 28 ζηα πιαίζηα ηεο λνκνινγίαο ηνπ ΓΔΚ Β. Οη ξήηξεο ηνπ θαηαιφγνπ πνπ είλαη δπλαηφλ λα θεξπρζνχλ 31 θαηαρξεζηηθέο 4. Σα ζπλεθηηκεηέα θξηηήξηα γηα ην ραξαθηεξηζκφ κηαο ζπκβαηηθήο 32 ξήηξαο σο θαηαρξεζηηθήο Α. Γεληθά 32 Β. Η θχζε ησλ αγαζψλ ή ππεξεζηψλ πνπ αθνξά ε ζχκβαζε 33 Γ. Σν ζχλνιν ησλ εηδηθψλ ζπλζεθψλ θαηά ηε ζχλαςε ηεο ζχκβαζεο 34 Γ. Οη ππφινηπεο ξήηξεο ηεο ζχκβαζεο ή άιιεο ζχκβαζεο 34 απφ ηελ νπνία απηή εμαξηάηαη 2

5. Σν δήηεκα ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ φξσλ πνπ θαζνξίδνπλ 35 ηελ παξνρή θαη ην ηίκεκα Α. Οξηνζέηεζε ησλ απαιιαζζφκελσλ ηνπ ειέγρνπ ξεηξψλ 37 πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ηίκεκα θαη ηελ παξνρή Β. Οη ξήηξεο γηα ηελ παξνρή θαη ην ηίκεκα σο ζπλεθηηκεηέεο 39 ζηνλ έιεγρν θαηαρξεζηηθφηεηαο 6. Η αξρή ηεο δηαθάλεηαο ησλ φξσλ ζηα πιαίζηα 40 ηνπ ειέγρνπ θαηαρξεζηηθφηεηαο ησλ ζπκβαηηθψλ ξεηξψλ Α. Η ππνρξέσζε ζαθνχο θαη θαηαλνεηήο ζχληαμεο 40 ησλ φξσλ ηεο ζχκβαζεο Β. Η ππνρξέσζε χπαξμεο λνκνζεηηθήο πξφβιεςεο 43 γηα ηε δπλαηφηεηα ειέγρνπ ησλ αδηαθαλψλ φξσλ σο πξνυπφζεζε απνηειεζκαηηθήο πξαγκάησζεο ηεο αξρήο ηεο δηαθάλεηαο Γ. Ο θαλφλαο ηεο επλντθήο γηα ηνλ θαηαλαισηή 45 εξκελείαο ησλ αζαθψλ ξεηξψλ Γ. Με εθαξκνγή ηνπ θαλφλαο ηεο επλντθήο γηα ηνλ θαηαλαισηή 46 εξκελείαο ησλ αζαθψλ ξεηξψλ ζηε δίθε ηεο ζπιινγηθήο αγσγήο V. Η αηνκηθή πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ θαηαρξεζηηθνχο 48 ζπκβαηηθνχο φξνπο 1. Γεληθά 48 2. Η απηεπάγγειηε δηθαζηηθή δηάγλσζε ηνπ θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα 50 κηαο ζπκβαηηθήο ξήηξαο σο κέζν πξνζηαζίαο ησλ θαηαλαισηψλ Α. Απφθαζε Oceano/Murciano Quintero 50 Β. Απφθαζε Cofidis SA/Jean-Louis Fredout 52 Γ. Απφθαζε Pannon GSM Zrt θαηά Erzsebet Sustikne Gyorfi 55 Γ. Απφθαζε Αsturcom Telecomunicaciones SL θαηά 57 Cristina Rodriguez Nogueira πκπέξαζκα 59 3. Η πεξίπησζε επηινγήο σο εθαξκνζηένπ ηνπ δηθαίνπ ηξίηεο ρψξαο 61 VI. Η ζπιινγηθή πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ θαηαρξεζηηθνχο 63 ζπκβαηηθνχο φξνπο 1.Γεληθά 63 2.Ιδηαηηεξφηεηεο ηνπ ειέγρνπ ησλ θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ ζηε 64 ζπιινγηθή δίθε Α. Ο πξνιεπηηθφο θαη απνηξεπηηθφο ραξαθηήξαο ησλ ζπιινγηθψλ 65 αγσγψλ ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία ηνπ ΓΔΚ Η πξφηαζε νδεγίαο ηνπ 2008 γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ θαηαλαισηψλ 68 Δπίινγνο 69 Βηβιηνγξαθία Ννκνινγία Παξάξηεκα: Σν θείκελν ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ 3

ΚΤΡΙΟΣΔΡΔ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΔ Αξκ : Αξκελφπνπινο Βι. : βιέπε ΓΔ : Γεληθφο Δηζαγγειέαο ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΓΟ : γεληθνί φξνη ζπλαιιαγήο ΓΔΔ : Γίθαην Δπηρεηξήζεσλ θαη Δηαηξεηψλ ΓΔΚ : Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ Γ.Πξ.Καη : Γίθαην Πξνζηαζίαο Καηαλαισηή ΔΔ : Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΔΔΔπξΓ : Διιεληθή Δπηζεψξεζε Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ εδ. : εδάθην ΔΟΚ : Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα επ. : επφκελα Ν. : λφκνο ΝνΒ : Ννκηθφ Βήκα παξ : παξάγξαθνο ΔΚ : πλζήθε γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο ζει. : ζειίδα ζεκ : ζεκείν ζθ. : ζθέςε πιι. : πιινγή ηεο Ννκνινγίαο ηνπ Γηθαζηεξίνπ θαη ηνπ Πξσηνδηθείνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ππνζεκ. : ππνζεκείσζε ΥξΙΓ : Υξνληθά Ιδησηηθνχ Γηθαίνπ p. : page RTDciv. : Revue trimestrielle de droit civil RTDcom. : Revue trimestrielle de droit commercial et de droit économique 4

Δηζαγσγή Η πνιηηηθή πξνζηαζίαο ησλ θαηαλαισηψλ είλαη παξαθνινχζεκα ηεο θνηλσλίαο ηεο βηνκεραλίαο θαη ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ. Η εκθάληζε θαη ε επηθξάηεζε κεγάισλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ ζην παγθφζκην εκπφξην ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζθνξά πιεζψξαο πξντφλησλ απφ πεξηζζφηεξνπο παξαγσγνχο έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ ελίζρπζε ηνπ απξφζσπνπ ραξαθηήξα θαη ηεο έιιεηςεο δηαπξαγκάηεπζεο ζηηο ζπλαιιαγέο. Οη θνξείο επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ γηα λα απνθχγνπλ ηηο ρξνλνβφξεο θαη πνιπέμνδεο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηνλ εθάζηνηε αληηζπκβαιιφκελν, εθθξάδνπλ ηηο ζπκβαηηθέο ηνπο επηζπκίεο κέζσ πξνδηαηππσκέλσλ φξσλ ζπλαιιαγψλ πνπ αθνξνχλ πιήζνο κειινληηθψλ ζπκβάζεσλ, εθκεδελίδνληαο κ απηφ ηνλ ηξφπν ηε ιεηηνπξγία ηεο αξρήο πεξί ειεπζεξίαο ησλ ζπκβάζεσλ, θαζψο πεξηνξίδνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπ θαηαλαισηή απιψο ζην λα επηιέμεη λα κε ζπλάςεη ηε ζχκβαζε εάλ νη φξνη ηνπ ηζρπξνχ αληηζπκβαιινκέλνπ ηνπ δελ ηνλ ηθαλνπνηνχλ 1. Σν επξχ πεδίν εθαξκνγήο ησλ πξνδηαηππσκέλσλ φξσλ ζπλαιιαγήο θαηαδεηθλχεη ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο κεγάιεο θνηλσληθήο κάδαο ηδίσο απφ ηνπο θαηαρξεζηηθνχο φξνπο ησλ ζπκβάζεσλ πνπ ζπλάπηνληαη κεηαμχ ησλ πξνκεζεπηψλ αγαζψλ ή ππεξεζηψλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ. ε θνηλνηηθφ επίπεδν ε πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ γεληθφηεξα δηαγξάθεηαη ζηνλ ηίηιν XV θαη ζην άξζξν 169 ΛΔΔ (πλζήθε γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο), πνπ αληηθαηέζηεζε ηνλ ηίηιν XIV θαη ην άξζξν 153 ΔΚ κε ηελ εθαξκνγή ηεο πλζήθεο ηεο Ληζζαβψλαο απφ ηελ 1 ε Γεθεκβξίνπ 2009 2. Η παξάγξαθνο 1 ηνπ άξζξνπ απηνχ νξίδεη πσο ε Έλσζε πξνθεηκέλνπ λα πξνσζήζεη ηα ζπκθέξνληα ησλ θαηαλαισηψλ θαη λα δηαζθαιίζεη πςειφ επίπεδν πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή ζπκβάιιεη ζηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο, ηεο αζθάιεηαο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ ζπκθεξφλησλ ησλ θαηαλαισηψλ, θαζψο θαη ζηελ πξνψζεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπο γηα ελεκέξσζε, εθπαίδεπζε θαη νξγάλσζή ηνπο γηα ππεξάζπηζε ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο 3. χκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 2 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ ε Έλσζε ζπκβάιιεη ζηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ α) κε κέηξα πνπ ζεζπίδεη ζηα πιαίζηα ηεο πινπνίεζεο 1 Βαζίιεηνο Α. Γνχβιεο, Άγγεινο Π. Μπψινο, Γίθαην Πξνζηαζίαο Καηαλαισηψλ, Δπξσπατθφ Γίθαην 2 Με ηελ εθαξκνγή ηεο πλζήθεο ηεο Ληζζαβψλαο απφ ηελ 1 ε Γεθεκβξίνπ 2009, ε πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ δηαγξάθεηαη πιένλ ζηνλ ηίηιν XV θαη ζην άξζξν 169 ΛΔΔ (πλζήθε γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο). Η παξάγξαθνο 2 ηνπ άξζξνπ 153 ΔΚ γίλεηαη ζηε ΛΔΔ ην άξζξν 12, θαη νη παξάγξαθνη 3, 4, 5 απαξηζκνχληαη ζε 2, 3 θαη 4 αληίζηνηρα. 3 Αλαιπηηθφηεξα,. Παππάο εηο ηελ Δξκελεία θαη άξζξν ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηεο πλζήθεο γηα ηελ Ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο ΙΙΙ, άξζξα 81-188, Γθφξηζνο-Κξεκιήο- Κσλζηαληηλίδεο-Παπαγηαλλίδεο-Παππάο-ακψλε/Μπφζθνβηηο-πλνδηλφο-Σξηδήκαο/Μεηζνιίδνπ- Φξαγθάθεο-Υξηζηνγηαλλφπνπινο, εθδφζεηο άθθνπια Αζήλα Κνκνηελή 2006, ζει.491-501 5

ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο θαη εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 114 ΛΔΔ 4 (πξψελ άξζξν 95 ΔΚ) θαη β) κε κέηξα πνπ εληζρχνπλ, ζπκπιεξψλνπλ θαη παξαθνινπζνχλ ηελ πνιηηηθή ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ θαηαλαισηψλ. Δπίζεο κε ηελ παξάγξαθν 4 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ εηζάγεηαη θαη ε αξρή ηεο ειάρηζηεο πξνζηαζίαο ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα κέηξα πνπ ζεζπίδνληαη απφ ην πκβνχιην δελ εκπνδίδνπλ ηα θξάηε κέιε λα δηαηεξνχλ ή λα εηζάγνπλ ζηελ εζληθή ηνπο λνκνζεζία απζηεξφηεξεο δηαηάμεηο ππέξ ηεο πξνζηαζίαο ησλ θαηαλαισηψλ, εθφζνλ απηέο ζπκβηβάδνληαη κε ηηο πλζήθεο θαη θνηλνπνηνχληαη ζηελ Δπηηξνπή 5. Δηδηθφηεξα σο πξνο ην δήηεκα ησλ θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ, ε πξνζηαζία απηή παξέρεηαη κέζσ ηνπ δεπηεξνγελνχο θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα κέζσ ηεο νδεγίαο 93/13 ηνπ πκβνπιίνπ ηεο ΔΟΚ ηεο 5εο Απξηιίνπ 1993 ζρεηηθά κε ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ησλ ζπκβάζεσλ πνπ ζπλάπηνληαη κε θαηαλαισηέο, ε νπνία θαη απνηειεί αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε αλάιπζε ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ κε αλαθνξά ζηα δεηήκαηα πνπ έρνπλ απαζρνιήζεη ηε λνκνινγία ηνπ ΓΔΚ σο πξνο ηελ εξκελεία ηεο νδεγίαο. ην πξψην κέξνο γίλνληαη αλαθνξέο ζηε λνκηθή βάζε, ζηνλ ζθνπφ, ζην πεδίν εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο θαη ηηο εμαηξέζεηο απφ απηφ (Ι). Δλ ζπλερεία αλαιχνληαη βαζηθέο έλλνηεο ηεο νδεγίαο φπσο ε έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή θαη ησλ θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ (ΙΙ θαη ΙΙΙ), ελψ ην θεθάιαην πνπ αθνινπζεί αθνξά ζηνλ έιεγρν πεξηερνκέλνπ θαη ζηα κέζα αμηνιφγεζεο ηνπ θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα κηαο ξήηξαο (ΙV). Σέινο ζεκαληηθή θνκκάηη ηεο εξγαζίαο αθηεξψλεηαη ζηε δπλαηφηεηα αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο (V θαη VI). Μέζσ ηεο δηεξεχλεζεο απηψλ ησλ δεηεκάησλ δηαπηζηψλεηαη ηειηθά ν ζεκαληηθφο ξφινο ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ σο πξνο ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νη πξνδηαηππσκέλνη φξνη ζπλαιιαγήο βξίζθνπλ πξφζθνξν έδαθνο ζηνλ ηνκέα ηεο πψιεζεο πάγησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ 4 Βάζεη ηνπ άξζξνπ 114 ηεο πλζήθεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (πξψελ άξζξν 95 ΔΚ), ην πκβνχιην απνθαζίδνληαο καδί κε ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαηά ηε ζπλήζε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία θαη κεηά απφ δηαβνχιεπζε κε ηελ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή, εθδίδνπλ κέηξα ζρεηηθά κε ηελ πξνζέγγηζε ησλ λνκνζεηηθψλ, θαλνληζηηθψλ θαη δηνηθεηηθψλ δηαηάμεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν ηελ εγθαζίδξπζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο. Η ζπλήζεο λνκνζεηηθή δηαδηθαζία πεξηγξάθεηαη ζην άξζξν 294 ηεο πλζήθεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ αληηθαηέζηεζε ην άξζξν 251ΔΚ (δηαδηθαζία ζπλαπφθαζεο). 5 Βι. αλαιπηηθφηεξα Διίδα Αιεμαλδξίδνπ, Γίθαην πξνζηαζίαο θαηαλαισηή, Διιεληθφ-Κνηλνηηθφ, Καη άξζξν εξκελεία ηνπ Ν.2251/1994 φπσο ηζρχεη κεηά ην Ν.3587/2007, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, έθδνζε 2008, ζει.5-10 6

θαη ηεο παξνρήο ππεξεζηψλ φπσο ε ελέξγεηα (ειεθηξηζκφο, θπζηθφ αέξην), ην λεξφ, νη ηειεθσληθέο ζπλδηαιέμεηο, ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, ηεο αζθάιηζεο απφ θηλδχλνπο θαη ησλ ηξαπεδηθψλ ζπλαιιαγψλ. Ιδηαίηεξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηξαπεδηθψλ ζπλαιιαγψλ ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο ηππνπνηεκέλνη φξνη ζπλαιιαγήο πνπ θαηαξγνχλ ηε δηαπξαγκάηεπζε, επηθπιάζζνπλ επρέξεηεο κνλνκεξνχο κεηαβνιήο ησλ επηηνθίσλ, επηβάιινπλ ζηνπο πειάηεο πξφζζεηεο νηθνλνκηθέο επηβαξχλζεηο θαη κεηαζέηνπλ ζε απηνχο ηα απνδεηθηηθά βάξε γηα ην χςνο ηεο νθεηιήο 6. Οκνίσο θαη ζηνλ ηνκέα ησλ αζθαιίζεσλ ππάξρεη γεληθεπκέλε ρξήζε ηππνπνηεκέλσλ φξσλ ζπλαιιαγήο ζηηο αζθαιηζηηθέο ζπκβάζεηο ηδηαίηεξα σο πξνο ηηο ξήηξεο εμαίξεζεο απφ ηελ αζθαιηζηηθή θάιπςε θαη ηηο ξήηξεο κνλνκεξνχο κεηαβνιήο ησλ αζθαιίζηξσλ πνπ είλαη εθ ησλ πξνηέξσλ δηαηππσκέλεο απφ ηνπο αζθαιηζηέο θαη ζηηο νπνίεο θαινχληαη λα ππνηαρζνχλ νη ελδηαθεξφκελνη θαηαλαισηέο 7. Σα δεηήκαηα απηά αλαθέξνπκε ελ ζπληνκία ζην ζεκείν απηφ ηεο εξγαζίαο, δηφηη ιφγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο έθηαζεο απηήο δελ ζα ππάξρεη δπλαηφηεηα εθηελέζηεξεο αλάιπζήο ηνπο κε αλαθνξέο ζε λνκνινγηαθά παξαδείγκαηα. Ι. Σα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νδεγίαο 1. Ννκηθή βάζε ηεο νδεγίαο Η αλάγθε ιήςεο κηαο πξσηνβνπιίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ζε ζπκβάζεηο επηβεβαηψζεθε αξρηθά απφ ηα δχν πξνγξάκκαηα δξάζεο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο γηα κηα πνιηηηθή ππέξ ησλ θαηαλαισηψλ 8 βάζεη ησλ νπνίσλ «νη αγνξαζηέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη έλαληη ησλ θαηαρξήζεσλ εμνπζίαο εθ κέξνπο ηνπ πσιεηή, ηδίσο απφ ηηο κνλνκεξψο ζπληαζζφκελεο ηππνπνηεκέλεο ζπκβάζεηο θαη απφ ηελ θαηαρξεζηηθή εμαίξεζε βαζηθψλ δηθαησκάησλ κέζα ζηηο ζπκβάζεηο». Η ζρεηηθή νδεγία 9 εθδφζεθε κφιηο ην 1993 κεηά απφ εηθνζαεηείο πεξίπνπ δηαβνπιεχζεηο θαη λνκηθέο ελέξγεηεο θαη αθνχ είραλ πξνεγεζεί ε πξφηαζε ηεο νδεγίαο ηνπ 1990 10 θαη ε απφ 4.3.1992 6 Γ. Γέιιηνο, Αηνκηθή θαη ζπιινγηθή πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηελ έιιεηςε νπζηαζηηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ φξσλ ηεο ζχκβαζεο, Δξκελεία ησλ άξζξσλ 2 θαη 10 ηνπ Ν.2251/1994 κεηά ην Ν.3587/2007 Με αλάιπζε λνκνινγίαο, εθδφζεηο άθθνπια Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2008, ζει.272 θαη Ισάλλεο Καξάθσζηαο, Γίθαην Πξνζηαζίαο Καηαλαισηή (Ν.2251/94) φπσο ηζρχεη κεηά ην Ν.3587/2007 Δξκελεία, Ννκνινγία, Πξαθηηθή Δθαξκνγή, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, 2008, ζει.116-132 7 Ισάλλεο Καξάθσζηαο, Γίθαην Πξνζηαζίαο Καηαλαισηή (Ν.2251/94), ρφιηα, Ννκνινγία, Πξαθηηθή Δθαξκνγή, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, 2004, ζει. 128-130 8 Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, C92 ηεο 25-4-1975 θαη C133 ηεο 3-6-1981 9 Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, L95 ηεο 21.4.1993 ζει.29 10 Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, C 167 ηεο 5.7.1986 ζει.1 7

ηξνπνπνηεκέλε πξφηαζε νδεγίαο 11 πνπ είραλ αλάγθε βειηηψζεσλ. χκθσλα κε ην άξζξν 10 παξ 1 ηεο νδεγίαο, ηα θξάηε κέιε ππνρξενχληαλ λα πξνβνχλ ζηε κεηαθνξά ηεο ην αξγφηεξν κέρξη ηηο 31.12.1994, ε δηαδηθαζία απηή φκσο νινθιεξψζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ 1998 κε ηε κεηαθνξά ηνπ θνηλνηηθνχ θεηκέλνπ απφ ην Βαζίιεην ηεο Ιζπαλίαο. 12 Ννκηθφ έξεηζκα ηεο νδεγίαο απηήο, απεηέιεζε ην ηφηε άξζξν 100 Α ηεο πλζήθεο γηα ηελ ίδξπζε ηεο ΔΟΚ θαζψο θαη νη πξνηάζεηο (αξρηθή θαη ηξνπνπνηεκέλε) ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηηο γλσκνδνηήζεηο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Δπηηξνπήο 13. χκθσλα κε ηελ παξ.1 ηνπ άξζξνπ 95 (πξψελ 100 Α), ην πκβνχιην απνθαζίδνληαο κε ηε δηαδηθαζία ηνπ άξζξνπ 251(δηαδηθαζία ζπλαπφθαζεο) θαη κεηά απφ δηαβνχιεπζε κε ηελ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή εθδίδεη κέηξα ζρεηηθά κε ηελ πξνζέγγηζε ησλ λνκνζεηηθψλ, θαλνληζηηθψλ θαη δηνηθεηηθψλ δηαηάμεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν ηελ εγθαζίδξπζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο. χκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 3 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ, ε Δπηηξνπή, ην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ζηνρεχνπλ ζε έλα πςειφ επίπεδν πξνζηαζίαο ησλ θαηαλαισηψλ ιακβάλνληαο ππφςε λέεο εμειίμεηο πνπ ζηεξίδνληαη ζε επηζηεκνληθά δεδνκέλα 14. Έηζη ε νδεγία 93/13/ΔΟΚ γηα ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ζηηο ζπκβάζεηο κε ηνπο θαηαλαισηέο είλαη γεληθήο εθαξκνγήο θαη εθδφζεθε κε ζηφρν ηελ ελαξκφληζε ηνπ δηθαίνπ ησλ ζπκβάζεσλ ζην ζχλνιφ ηνπο ζηα πιαίζηα ηεο ππεξάζπηζεο ησλ νηθνλνκηθψλ ζπκθεξφλησλ ησλ θαηαλαισηψλ. 2. θνπφο θαη πεδίν εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο Η εμεηαδφκελε νδεγία εμππεξεηεί ηνλ δηπιφ ζθνπφ ηεο πξνζέγγηζεο ησλ λνκνζεζηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ ζρεηηθά κε ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο θαη ηεο βειηίσζεο ηεο ελεκέξσζεο ησλ θαηαλαισηψλ σο πξνο ηνπο εθαξκνζηένπο θαλφλεο. Ο άκεζνο βέβαηα ζθνπφο ηεο νδεγίαο ζπλίζηαηαη ζηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο. Η ζεκαζία ηεο πξνζηαζίαο θαη ελεκέξσζεο ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηελ χπαξμε θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ ζηηο ζπκβάζεηο ζχκθσλα θαη κε ην πξννίκην ηεο νδεγίαο πξέπεη λα εμαζθαιίδεηαη κέζσ λνκνζεηηθψλ θαη 11 Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, C 73 ηεο 24.3.1992 ζει.7 12 Παξαζθεπή Η. Αιεμνπνχινπ, ΔΔΔπξΓ 4:2000, ζει.868-869 13 Γλσκνδφηεζε ηεο 20.11.91 (P.V.42, PE 157,273) θαη Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ κε αξηζ. C 159 ηεο 17.6.91 ζει.34 14 Βιέπε ππνζεκείσζε 4 γηα ηελ ηζρχ πιένλ ηνπ άξζξνπ 114 ηεο πλζήθεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 8

θαλνληζηηθψλ δηαηάμεσλ, είηε ελαξκνληζκέλσλ ζην θνηλνηηθφ επίπεδν είηε ζεζπηδνκέλσλ απεπζείαο ζην επίπεδν απηφ 15. Η πξνζηαζία αθνξά φινπο εθείλνπο πνπ απνθηνχλ αγαζά ή ππεξεζίεο κε βάζε ζπκβάζεηο θαη ηδίσο απφ ζπκβάζεηο πξνζρψξεζεο, πνπ ζπλάπηνληαη κε πξνκεζεπηέο πνπ πσινχλ αγαζά ή παξέρνπλ ππεξεζίεο ζηνπο θαηαλαισηέο 16 θαη πξέπεη λα είλαη ε ίδηα ηφζν ζηα πιαίζηα ηεο πξνθνξηθήο φζν θαη ηεο γξαπηήο ζχκβαζεο αλεμάξηεηα ζηελ πεξίπησζε απηή αλ νη φξνη ηεο ζχκβαζεο πεξηέρνληαη ζε έλα ή πεξηζζφηεξα έγγξαθα 17. Παξάιιεια ζθνπφο ηεο νδεγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο δελ είλαη κφλν λα δηαζθαιίζεη ηνπο θαηαλαισηέο, αιιά θαη λα βειηηψζεη ηε ιεηηνπξγία ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο θαη λα ηνλψζεη ηνλ αληαγσληζκφ δηεπθνιχλνληαο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πσιεηψλ αγαζψλ ηφζν ζηε δηθή ηνπο ρψξα φζν θαη ζηελ εζσηεξηθή αγνξά θαη απμάλνληαο ηηο δπλαηφηεηεο επηινγήο γηα ηνπο πνιίηεο ηεο Κνηλφηεηαο σο θαηαλαισηέο 18. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηεο νδεγίαο, ην άξζξν 2 δίλεη ηνλ νξηζκφ ηξηψλ βαζηθψλ ελλνηψλ: α) ησλ θαηαρξεζηηθψλ ξεηξψλ (γηα ηελ έλλνηα απηή ην άξζξν 2 εδ. α παξαπέκπεη ζην επφκελν άξζξν 3) 19, β) ηνπ θαηαλαισηή(θάζε θπζηθφ πξφζσπν πνπ ελεξγεί γηα ζθνπνχο άζρεηνπο κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα) 20, γ) ηνπ επαγγεικαηία. Ωο πξνο ηελ έλλνηα ηνπ επαγγεικαηία, ην άξζξν 2 εδ.γ νξίδεη φηη λνείηαη σο επαγγεικαηίαο «θάζε θπζηθφ ή λνκηθφ πξφζσπν πνπ θαηά ηηο ζπκβάζεηο πνπ θαιχπηεη ε παξνχζα νδεγία, ελεξγεί ζηα πιαίζηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ δξαζηεξηφηεηαο, είηε δεκφζηαο είηε ηδησηηθήο». ηελ έλλνηα ηνπ επαγγεικαηία πεξηιακβάλεηαη θάζε δξαζηεξηφηεηα απηνχ, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πξνκεζεπηψλ θαζψο θαη ζ εθείλεο ηεο πψιεζεο θαη ηεο κίζζσζεο. Γελ ελδηαθέξεη ε λνκηθή κνξθή ή θχζε ηεο επηρείξεζεο πνπ εθκεηαιιεχεηαη ν επαγγεικαηίαο θαη ε δξαζηεξηφηεηά ηνπ κπνξεί λα πξνέξρεηαη είηε απφ θνξέα ηδησηηθνχ είηε δεκνζίνπ δηθαίνπ. Δπίζεο ν επαγγεικαηίαο κπνξεί λα είλαη είηε θπζηθφ είηε λνκηθφ πξφζσπν αξθεί λα ζπλάπηεη ζπκβάζεηο κε θαηαλαισηέο ζηα πιαίζηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ δξαζηεξηφηεηαο. 21 15 Πξννίκην νδεγίαο 8 ε αηηηνινγηθή ζθέςε 16 Πξννίκην νδεγίαο 9 ε αηηηνινγηθή ζθέςε 17 Πξννίκην νδεγίαο 11 ε αηηηνινγηθή ζθέςε 18 Πξννίκην νδεγίαο 7 ε αηηηνινγηθή ζθέςε 19 Βι. αλαιπηηθφηεξα θαησηέξσ ζει. 12 επ. 20 Βι. αλαιπηηθφηεξα θαησηέξσ ζει. 7-12 21 Κσλζηαληίλνο Γαδέηαο, Γεληθνί φξνη ζπλαιιαγψλ δηθαζηηθή πξνζηαζία, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Έθδνζε 2001, ζει.10-12 9

3. Δμαηξέζεηο απφ ην πεδίν εθαξκνγήο ηελ νδεγία δελ γίλεηαη ξεηά ιφγνο γηα ην πνηέο ζπκβάζεηο εκπίπηνπλ ζην πεδίν εθαξκνγήο ηεο. ην πξννίκην απηήο φκσο αλαθέξεηαη πσο «νη εληαίνη θαλφλεο ζρεηηθά κε ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο πξέπεη λα εθαξκφδνληαη ζε θάζε ζχκβαζε πνπ ζπλάπηεηαη κεηαμχ ελφο επαγγεικαηία θαη ελφο θαηαλαισηή» θαη «φηη ζπλεπψο, εμαηξνχληαη απφ ηελ παξνχζα νδεγία νη ζπκβάζεηο εξγαζίαο, νη ζπκβάζεηο πνπ αθνξνχλ θιεξνλνκηθά δηθαηψκαηα, νη ζπκβάζεηο νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ, θαζψο θαη νη ζπκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ηε ζχζηαζε θαη ην θαηαζηαηηθφ εηαηξεηψλ» 22. Ο ιφγνο είλαη πξνθαλψο φηη ην πεξηερφκελν ησλ ζπκβάζεσλ απηψλ είλαη αζπκβίβαζην κε απηφ πνπ εκπίπηεη ζηελ έλλνηα ησλ ζπκβάζεσλ πνπ ρξήδνπλ πξνζηαζίαο απφ ηελ νδεγία θαη νη νπνίεο πξνζηδηάδνπλ πξνο ηηο απνηεινχζεο πξάμεηο ηδησηηθήο δηαρείξηζεο ζπκβάζεηο πψιεζεο ή πξνκήζεηαο αγαζψλ θαζψο θαη παξνρήο ππεξεζηψλ. Πέξαλ απηψλ, απφ ην πεδίν εθαξκνγήο ησλ δηαηάμεσλ ηεο νδεγίαο, εμαηξνχληαη ζχκθσλα κε ην α εδάθην ηεο παξαγξάθνπ 2 ηνπ άξζξνπ 1 «νη ξήηξεο ηεο ζχκβαζεο πνπ απερνχλ λνκνζεηηθέο ή θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο αλαγθαζηηθνχ δηθαίνπ θαζψο θαη δηαηάμεηο ή αξρέο δηεζλψλ ζπκβάζεσλ, ζηηο νπνίεο έρνπλ πξνζρσξήζεη ηα θξάηε κέιε ή ε Κνηλφηεηα ηδίσο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ». Με ην επφκελν εδάθην ηεο ίδηαο παξαγξάθνπ, ακβιχλεηαη ε απζηεξφηεηα πνπ εθθξάδεη ν φξνο δηαηάμεηο αλαγθαζηηθνχ δηθαίνπ θαζψο ζεκεηψλεηαη φηη απηφο πεξηιακβάλεη θαη «ηνπο θαλφλεο νη νπνίνη εθαξκφδνληαη θαηά λφκν κεηαμχ ησλ ζπκβαιινκέλσλ, εάλ δελ έρεη ζπκθσλεζεί άιισο». Η αηηηνινγία γη απηήλ ηελ εμαίξεζε, δίλεηαη ζηελ 13 ε ζθέςε ηνπ πξννηκίνπ πνπ νξίδεη φηη νη λνκνζεηηθέο ή θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ θαζνξίδνπλ άκεζα ή έκκεζα ηνπο φξνπο ησλ ζπκβάζεσλ κε ηνπο θαηαλαισηέο ζεσξείηαη φηη δελ πεξηέρνπλ θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο γη απηφ νη ξήηξεο ησλ παξαπάλσ ζπκβάζεσλ δελ ρξεηάδεηαη λα ππάγνληαη ζηηο δηαηάμεηο ηεο θνηλνηηθήο νδεγίαο. ηε ζπλέρεηα ζηε 14 ε αηηηνινγηθή ζθέςε αλαθέξεηαη φηη ηα θξάηε κέιε πξέπεη λα κεξηκλνχλ ψζηε λα κελ πεξηειακβάλνληαη ζηε λνκνζεζία ηνπο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο θπξίσο ελφςεη ηνπ γεγνλφηνο φηη ε νδεγία ηζρχεη θαη γηα ηηο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο δεκνζίνπ δηθαίνπ. Γηαθνξεηηθά ζα εμνπδεηεξσλφηαλ ε πξαθηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα εθαξκνγήο ησλ δηαηάμεσλ ηεο θνηλνηηθήο νδεγίαο. 22 Πξννίκην νδεγίαο 10 ε αηηηνινγηθή ζθέςε 10

Με ηηο δηαηάμεηο απηέο ε νδεγία επηδεηθλχεη επειημία φρη κφλν έλαληη ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ αιιά θαη έλαληη ησλ ίδησλ ησλ ζπκβάζεσλ πνπ ζπλάπηνληαη κε ηνπο θαηαλαισηέο. 23 ΙΙ. Η έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 93/13/ΔOΚ 1.Ο θαηαλαισηήο ζηα πιαίζηα πξνζηαζίαο απφ ηηο ζπκβαηηθέο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο Η νξηνζέηεζε ηεο έλλνηαο ηνπ θαηαλαισηή είλαη έλα δήηεκα πνιχ ζεκαληηθφ αθνχ βάζεη απηήο νπζηαζηηθά ξπζκίδεηαη θαη ε πξνζηαζία πνπ κπνξεί λα παξαζρεζεί ζηνλ θαηαλαισηή είηε απφ ηα εζσηεξηθά δίθαηα ησλ θξαηψλ κειψλ είηε απφ ην θνηλνηηθφ δίθαην. Η έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή είλαη βέβαηα δχζθνιν λα νξηνζεηεζεί ζην εζσηεξηθφ δίθαην, αιιά αθφκε πην δχζθνιν είλαη λα νξηνζεηεζεί ζην θνηλνηηθφ δίθαην θαζψο δελ ππάξρεη εληαία εηθφλα επξσπαίνπ θαηαλαισηή. Η εηθφλα ηνπ Γάιινπ, ηνπ νπεδνχ, ηνπ Πνξηνγάινπ ή ηνπ Έιιελα θαηαλαισηή δελ είλαη ε ίδηα. Καζέλαο έρεη δηαθνξεηηθή αλάγθε πξνζηαζίαο. Δμάιινπ ν θαηαλαισηήο ηνπ νπνίνπ ηελ πγεία ζέιεη λα πξνζηαηέςεη ν θνηλνηηθφο λνκνζέηεο κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθφο απφ εθείλνλ ηνπ νπνίνπ ζέιεη λα πξνζηαηεχζεη απιψο ηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα. ε θάζε πεξίπησζε φκσο ν θνηλνηηθφο λνκνζέηεο πξέπεη γηα ηηο αλάγθεο ηεο λνκνζεζίαο πνπ ζεζπίδεη λα δψζεη έλαλ νξηζκφ. Έηζη ζε θάζε νδεγία πνπ έρεη εθδνζεί κέρξη ζήκεξα, δίλεηαη έλαο νξηζκφο ηνπ θαηαλαισηή κέζσ ηνπ νπνίνπ νπζηαζηηθά εμνπζηνδνηείηαη ν εζληθφο δηθαζηήο λα ηνλ ζπγθεθξηκελνπνηήζεη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο πεξηζηάζεηο θάζε ππφζεζεο πνπ έρεη λα θξίλεη 24. Ο θνηλνηηθφο λνκνζέηεο απφ ηα πξψηα ρξφληα πνπ αλέιαβε ελεξγφ δξάζε ζηνλ ηνκέα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή, πεξηφξηδε ζεκαληηθά ησλ θχθιν ησλ πξνζψπσλ πνπ κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ θαηαλαισηέο. χκθσλα κε ηελ πάγηα ζέζε ηνπ, θαηαλαισηήο είλαη θάζε θπζηθφ πξφζσπν ην νπνίν ελεξγεί γηα ζθνπνχο άζρεηνπο κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο 25. Η ζέζε απηή ηεξείηαη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ γηα ηελ πξνζηαζία απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ζε ζπκβάζεηο πνπ ζπλάπηνληαη κε 23 Μηραήι Π. Ππξνβέηζεο, Πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηή γεληθνί φξνη-γεληθνί θαηαρξεζηηθνί φξνη ησλ ζπλαιιαγψλ κε ηνπο θαηαλαισηέο (θαηά ην λφκν 2251/1994 κε αλαθνξά ζηελ νδεγία 93-13 ηνπ πκβνπιίνπ ΔΟΚ ηεο 5.4.1993 ηεο Δ.Δ.), Αξκελφπνπινο 1996, 3 ζει 306 24 Βαζίιεηνο Α. Υξηζηηαλφο, Κνηλνηηθφ δίθαην πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή, εθδφζεηο Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1997, ζει.42-43 25 Υ. Ληβαδάο, Η έλλνηα ηνπ πξνζηαηεπηένπ θαηαλαισηή ζχκθσλα κε ην θνηλνηηθφ δίθαην, ΓΔΔ 2005, ζει.1137 επ. 11

θαηαλαισηέο, φπνπ ζην άξζξν 2 πεξ.β νξίδεηαη σο θαηαλαισηήο «θάζε θπζηθφ πξφζσπν ην νπνίν θαηά ηηο ζπκβάζεηο πνπ θαιχπηεη ε παξνχζα νδεγία, ελεξγεί γηα ζθνπνχο νη νπνίνη είλαη άζρεηνη κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο». Η ratio ηεο ξχζκηζεο απηήο είλαη ε πξνζηαζία ηνπ αζζελνχο κέξνπο ζηε ζχκβαζε ηφζν ζε επίπεδν δηαπξαγκαηεχζεσο φζν θαη ζε επίπεδν πιεξνθφξεζεο θαη ην ζχζηεκα πξνζηαζίαο πνπ εγθαζηδξχεη ε νδεγία ζηεξίδεηαη ζηελ ηδέα πσο ν θαηαλαισηήο βξίζθεηαη ζε αζζελέζηεξε ζέζε ζε ζρέζε κε ηνλ επαγγεικαηία, ε νπνία ζέζε ηνλ ππνρξεψλεη λα πξνζρσξήζεη ζηνπο φξνπο πνπ έρεη εθ ησλ πξνηέξσλ θαηαξηίζεη ν επαγγεικαηίαο ρσξίο λα αζθήζεη επηξξνή επί ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. ην παξάγσγν απηφ λνκνζεηηθφ θείκελν αθνινπζείηαη ινηπφλ ε γεληθφηεξε ηάζε ηνπ θνηλνηηθνχ λνκνζέηε πνπ απνδίδεη ζηνλ θαηαλαισηή ζηελή εξκελεία πεξηνξηδφκελε ζε «θπζηθά πξφζσπα» ιεηηνπξγηθά ζπλδεφκελα κε «άζρεηεο πξνο ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο» 26. Δθθξάζεηο φπσο «ε επηδίσμε ζθνπνχ μέλνπ», «κε ζπλδεφκελνπ», «άζρεηνπ» κε ηελ επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ απνδέθηε θαηαδεηθλχνπλ ηελ αληίιεςε ε νπνία ζήκεξα ραξαθηεξίδεηαη σο ν «θεληξηθφο ππξήλαο ηεο έλλνηαο ηνπ θαηαλαισηή». 27 Απηή ε ζηελή ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο εξκελείαο ηνπ θαηαλαισηή σο κε επαγγεικαηία-ηδηψηε, εμππεξεηεί ην ζηφρν ηεο πξνζηαζίαο ηνπ αζζελέζηεξνπ ησλ ζπκβαιινκέλσλ 28, θαη έρεη πηνζεηεζεί θαη απφ ηελ ακέζσο θαησηέξσ παξαηηζέκελε ζρεηηθή λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ. 26 Απφ πιεπξάο ζπγθξηηηθνχ δηθαίνπ, νη πεξηζζφηεξεο εζληθέο λνκνζεζίεο (π.ρ. βειγηθή, πνξηνγαιηθή, γεξκαληθή), πξνζδηνξίδνπλ ηνλ θαηαλαισηή σο επί ην πιείζηνλ κε ηε ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ, βι. αλαιπηηθφηεξα Διίδα Αιεμαλδξίδνπ, 25 ρξφληα εθαξκνγήο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ: ην δίθαην ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή, Κέληξν Γηεζλνχο θαη Δπξσπατθνχ Οηθνλνκηθνχ Γηθαίνπ, Διιεληθή Έλσζε Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ, Δπηκέιεηα: Π. Νάζθνπ-Πεξξάθε, Κ.Π.Ηιηφπνπινο, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια Αζήλα-Κνκνηελή 2006, ζει.179 27 Όιγα Αιεμίνπ, Η έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή ζηα πιαίζηα ηεο πξνζηαζίαο απφ θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο- Δζληθή θαη θνηλνηηθή λνκνζεζία, πλήγνξνο 55/2006, ζει.77 28 Κνξλειία Γεινχθα-Ιγγιέζε, Διιεληθφ θαη θνηλνηηθφ δίθαην ηνπ θαηαλαισηή, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια 1998, ζει.58 12

Α. Απφθαζε Cape Snc, OMAI Srl/ Idealservice Σν ελδηαθέξνλ απηήο ηεο απφθαζεο ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ 29, ζπλίζηαηαη ζην φηη είλαη ε πξψηε θνξά πνπ ην δηθαζηήξην πξαγκαηεχεηαη ηελ έλλνηα ηνπ φξνπ θαηαλαισηήο φζνλ αθνξά ηελ εκθάληζε ηνπ ζηελ νδεγία 93/13/ΔΟΚ ζρεηηθά κε ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ησλ ζπκβάζεσλ 30. Σα πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά ηεο παξνχζαο ππφζεζεο παξνπζηάδνληαη σο εμήο: Οη δχν επηρεηξήζεηο Cape Snc θαη OMAI SRL εγθαηέζηεζαλ κεραλήκαηα απηφκαηεο πψιεζεο αλαςπθηηθψλ ηα νπνία ηνπο πξνκήζεπζε ε Idealservice Srl, κε ζθνπφ ηελ απνθιεηζηηθή ρξήζε απφ ην πξνζσπηθφ ηνπο. ην πιαίζην ηεο εθηέιεζεο ησλ ελ ιφγσ ζπκβάζεσλ, ε Cape θαη ε OMAI άζθεζαλ αλαθνπή θαηά δηαηαγήο πιεξσκήο ππνζηεξίδνληαο φηη ε ξήηξα απνλνκήο αξκνδηφηεηαο ζηνλ Giudice di Pace di Viadana ηελ νπνία πεξηείραλ νη ζπκβάζεηο είλαη θαηαρξεζηηθή βάζεη ηνπ άξζξνπ 1469 bis ηνπ ηηαιηθνχ αζηηθνχ θψδηθα πνπ ζπληζηά κεηαθνξά ηνπ άξζξνπ 3παξ.3 ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ ζην εζσηεξηθφ δίθαην ηεο Ιηαιίαο. Σν αηηνχλ δηθαζηήξην θξίλνληαο φηη ε επίιπζε ησλ ελψπηφλ ηνπ εθθξεκψλ δηαθνξψλ εμαξηάηαη απφ ηελ εξκελεία ηεο νδεγίαο αλέζηεηιε ηε δηαδηθαζία θαη ππέβαιε ζην ΓΔΚ πξνδηθαζηηθφ εξψηεκα σο πξνο ηελ εξκελεία ηεο έλλνηαο ηνπ θαηαλαισηή. Οη δχν επηρεηξήζεηο ππνζηήξημαλ φηη κπνξνχλ λα θάλνπλ ρξήζε ηεο επεξγεηηθήο δηάηαμεο ηνπ άξζξνπ 3παξ.3 ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ επεηδή ζπγθεληξψλνπλ ηηο πξνυπνζέζεηο ψζηε λα ζεσξεζνχλ θαηαλαισηέο, θαζψο ε ζχκβαζε πνπ ππέγξαςαλ κε ηελ Idealservice είλαη άζρεηε κε ηε ζπγθεθξηκέλε επηρεηξεκαηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε Idealservice ηζρπξίζηεθε φηη δελ είλαη δπλαηφλ λα εθαξκνζηνχλ νη δηαηάμεηο ηεο νδεγίαο θαζψο νη δχν επηρεηξήζεηο είλαη λνκηθά θαη φρη θπζηθά πξφζσπα φπσο απαηηεί ην άξζξν 2 πεξ.β ηεο νδεγίαο θαη επίζεο ππέγξαςαλ ηηο ζπκβάζεηο ζηα πιαίζηα άζθεζεο ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηνπο δξαζηεξηφηεηαο. Η Ιζπαληθή θπβέξλεζε ηζρπξίζηεθε φηη λαη κελ ην θνηλνηηθφ δίθαην ζεσξεί θαηαξρήλ φηη ηα λνκηθά πξφζσπα δελ είλαη θαηαλαισηέο θαηά ηελ έλλνηα ηεο νδεγίαο 29 ΓΔΚ, 22.11.2001 Cape Snc θαηά Idealservice Srl θαη Idealservice MN RE Sas θαηά OMAI Srl, C- 541/99 θαη C-542/99, πιι. 2001. Ι-09049 30 Γηα ην ζρνιηαζκφ ηεο απφθαζεο εηδηθά σο πξνο ηελ έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή ζε ζρέζε κε ηελ αληίζηνηρε επξχηεξε έλλνηα ηνπ ζην ειιεληθφ αιιά θαη ζην γαιιηθφ δίθαην βι. αληίζηνηρα, Αζαλαζία Κνπηζνπθιηαληψηε, παξαηεξήζεηο επί ηεο απνθάζεσο ηεο 22.11.2001 (cape snc, omai srl/ idealservice srl C-541/99 θαη 542/99), ΔΔΔπξΓ 4:2001, ζει.904-908 θαη Jacques Mestre, Bertrand Fages, Obligations en général, effets du contrat, Revue trimestrielle de droit civil 2002, p.291-293. 13

93/13/ΔΟΚ, δελ απνθιείεη φκσο λα απνδνζεί εξκελεπηηθά ζ απηά ε ηδηφηεηα ηνπ θαηαλαισηή 31. Δπηπιένλ, ε Γαιιηθή θπβέξλεζε έζεζε ην επηρείξεκα φηη ν παξερφκελνο απφ ηελ νδεγία νξηζκφο ηνπ θαηαλαισηή δελ απνθιείεη ζηα εζληθά δίθαηα ησλ θξαηψλ κειψλ ηε δπλαηφηεηα, θαηά ηε κεηαθνξά ηεο νδεγίαο, λα ζεσξήζνπλ κηα εηαηξία σο θαηαλαισηή 32. Σν Γηθαζηήξην φκσο απέθξνπζε ηνπο ηζρπξηζκνχο απηνχο. Πξψηα δηέζηεηιε ηνλ «θαηαλαισηή» σο «θάζε θπζηθφ πξφζσπν» απφ ηνλ «επαγγεικαηία» σο έλλνηα πνπ παξαπέκπεη ηφζν ζε θπζηθά φζν θαη ζηα λνκηθά πξφζσπα, θαη ζηε ζπλέρεηα δέρηεθε, θαηά ηξφπν νξηζηηθφ θαη ακεηάθιεην φηη «απφ ην γξάκκα ηνπ άξζξνπ 2 ηεο νδεγίαο πξνθχπηεη ζαθψο φηη πξφζσπν άιιν πέξαλ ηνπ θπζηθνχ πξνζψπνπ πνπ ζπλάπηεη ζχκβαζε κε επαγγεικαηία, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο θαηαλαισηήο θαηά ηελ έλλνηα ηεο ελ ιφγσ δηαηάμεσο». Σν ζπιινγηζκφ ηνπ Γηθαζηεξίνπ βνήζεζε ν Γεληθφο Δηζαγγειέαο Mischo ν νπνίνο αθνινπζψληαο ηε ζέζε ηνπ ΓΔΚ ζηελ ππφζεζε Di Pinto 33 απέθιεηζε ηελ επέθηαζε ηεο ξπζκηζηηθήο εκβέιεηαο ηεο νδεγίαο ζηα λνκηθά πξφζσπα επηρεηξψληαο κηα ηεινινγηθή ζηάζκηζε: «Σν ζχζηεκα πξνζηαζίαο πνπ εγθαζηδξχεη ε νδεγία ζηεξίδεηαη ζηελ ηδέα φηη ν θαηαλαισηήο βξίζθεηαη ζε αζζελέζηεξε ζέζε ζε ζρέζε πξνο ηνλ επαγγεικαηία, φζνλ αθνξά ηε δπλαηφηεηα δηαπξαγκαηεχζεσο θαη ην επίπεδν ηεο πιεξνθνξήζεσο, ζέζε ε νπνία ηνλ ππνρξεψλεη λα πξνζρσξήζεη ζηνπο φξνπο πνπ έρεη εθ ησλ πξνηέξσλ θαηαξηίζεη ν επαγγεικαηίαο, ρσξίο λα κπνξεί λα αζθήζεη επηξξνή επί ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Αληηζέησο ηα λνκηθά πξφζσπα θαη νη εηαηξίεο ζπλήζσο δελ βξίζθνληαη ζηελ ίδηα αζζελέζηεξε ζέζε θαη δελ ζπληξέρεη, επνκέλσο, ιφγνο, λα ηνπο παξαζρεζεί πξνζηαζία, ε νπνία, άιισζηε- εθφζνλ ζπληζηά παξέθθιηζε απφ ηε δηθαηνπξαθηηθή ειεπζεξία- πξέπεη λα εξκελεχεηαη ζηελά Δμάιινπ φπσο θαη ζηελ ππφζεζε Di Pinto, δελ πξέπεη λα ζεσξεζνχλ σο θαηαλαισηέο (ηα πξφζσπα πνπ ελεξγνχλ) γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ αλάγθεο δηαθνξεηηθέο απφ ηηο νηθνγελεηαθέο ή πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο». 34 Καηφπηλ απηψλ, ην δηθαζηήξην απνθάλζεθε φηη ε έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή φπσο νξίδεηαη ζην άξζξν 2 ζηνηρείν β ηεο νδεγίαο 93/13/ ΔΟΚ ζρεηηθά κε ηηο θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ησλ ζπκβάζεσλ πνπ ζπλάπηνληαη κε 31 ζθ.14 πξψην εδάθην ηεο αλσηέξσ απφθαζεο 32 ζθ.14 δεχηεξν εδάθην ηεο αλσηέξσ απφθαζεο 33 ΓΔΚ, 14.03.1991 Πνηληθή δίθε θαηά Patrice di Pinto, C-361/89, πιινγή 1991. Ι-01189 34 Πξνηάζεηο Γεληθνχ Δηζαγγειέα Jean Mischo ηεο 14.6.2001, ζηελ ππφζεζε C-541/99 θαη 542/99, cape snc, omai srl/ idealservice srl, ζεκ.12-28 14

θαηαλαισηέο, πξέπεη λα εξκελεπζεί σο αλαθεξφκελε απνθιεηζηηθά ζε θπζηθά πξφζσπα 35. Καηαιήγνληαο, ζπκπεξαίλεηαη βάζεη ηεο απφθαζεο απηήο ηνπ ΓΔΚ πσο ε έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή πξέπεη λα εξκελεχεηαη ζπζηαιηηθά, αλαθεξφκελε απνθιεηζηηθά ζε θπζηθά πξφζσπα θαη απηά σο ζπκβαιιφκελα γηα ζθνπνχο άζρεηνπο πξνο ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζπλεπψο φρη ζε εκπφξνπο ή λνκηθά πξφζσπα ή θπζηθά πξφζσπα πνπ ζπκβάιινληαη κε πξνκεζεπηή ζε ζρέζε κε επαγγεικαηηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο. Ωζηφζν, εμεηάδνληαο πξνζεθηηθά ηελ νδεγία 93/13/ΔΟΚ, δηαθαίλεηαη ν ζθνπφο ηνπ θνηλνηηθνχ λνκνζέηε, φπσο αλαγξάθεηαη θαη ζην πξννίκην απηήο (12 ε αηηηνινγηθή ζθέςε), λα δνζεί ζηα θξάηε ε δπλαηφηεηα ηεξνπκέλεο ηεο ζπλζήθεο, λα παξέρνπλ πςειφηεξν επίπεδν πξνζηαζίαο ζηνλ θαηαλαισηή κέζσ εζληθψλ δηαηάμεσλ απζηεξφηεξσλ απφ ηηο δηαηάμεηο ηεο παξνχζαο νδεγίαο. ην ίδην πλεχκα ην άξζξν 8 νξίδεη φηη «ηα θξάηε κέιε κπνξνχλ λα ζεζπίδνπλ ή λα δηαηεξνχλ ζηνλ ηνκέα πνπ δηέπεηαη απφ ηελ παξνχζα νδεγία, απζηεξφηεξεο δηαηάμεηο ζχκθσλεο κε ηελ ζπλζήθε, γηα λα εμαζθαιίδεηαη κεγαιχηεξε πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηή». Δίλαη βέβαηα αιεζέο πσο ε νδεγία 93/13/ΔΟΚ απνηειεί ειάρηζηε ελαξκφληζε, ππάξρεη φκσο ε άπνςε πσο ε κεγαιχηεξε πξνζηαζία πνπ κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ ηα θξάηε κέιε βάζεη ηνπ άξζξνπ 8 απηήο, ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή, πξέπεη λα γίλεηαη είηε κέζσ ηεο επέθηαζεο ηεο πξνζηαζίαο ζε ζπκβάζεηο δηπινχ ζθνπνχ (νηθνγελεηαθήο θαη επαγγεικαηηθήο θχζεσο), είηε κέζσ ηεο επέθηαζεο απηήο ζε θπζηθά πξφζσπα πνπ έρνπλ αλάγθε αληίζηνηρεο πξνζηαζίαο φπσο βηνηέρλεο, κηθξέκπνξνη πνπ εθθεχγνπλ ιφγσ ηνπ κηθξνχ κεγέζνπο, ηεο εκπνξηθήο επηρείξεζεο θαη ηδηφηεηαο. ε θάζε πεξίπησζε δειαδή, ε επέθηαζε ηεο πξνζηαζίαο απφ ηα θξάηε κέιε ζα πξέπεη λα αθνξά απνθιεηζηηθά ηνλ θαηαλαισηή σο θπζηθφ πξφζσπν 36. Γεληθφηεξα, ε επαλεμέηαζε ηεο έλλνηαο ηνπ θαηαλαισηή απφ ηνπο εζληθνχο λνκνζέηεο ππφ ην πλεχκα ηζρπξνπνίεζεο ηνπ θξίλεηαη απαξαίηεηε. Η Έλσζε αληηκεησπίδεη ην ελδερφκελν ελνπνίεζεο ηνπ νξηζκνχ ηνπ θαηαλαισηή, κε ζρεηηθή πξφηαζε ζην Πξάζηλν Βηβιίν ζρεηηθά κε ηελ επαλεμέηαζε ηνπ θνηλνηηθνχ θεθηεκέλνπ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ (COM/2006/0744), ηειηθφ, 8.2.2007). ηελ θαηεχζπλζε απηή θηλείηαη θαη ε Δπξσπατθή ηξαηεγηθή 35 Βι. αλαιπηηθφηεξα Λάκπξνο Δ. Κνηζίξεο, Η έλλνηα ηνπ θαηαλαισηή (γλσκ.), ΓΔΔ 11/2005 ζει.1130 36 Céline Rondey, Le consommateur est une personne physique, Actualité jurisprudentielle, Recueil le Dalloz, 2002, p.91 15

Καηαλαισηή, ε νπνία γηα ηελ πεξίνδν 2007-2013 πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ ελδπλάκσζε ησλ θαηαλαισηψλ κέζσ πιεξνθφξεζεο θαη ζπληνληζκέλεο εθπαίδεπζεο «βνεζψληαο ηνπο θαηαλαισηέο» φπσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζηελ πξφηαζή ηεο «λα βνεζήζνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο». 37 ΙΙΙ. Οη θαηαρξεζηηθέο ξήηξεο ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 93/13/ΔΟΚ 1. Γεληθά Ο θνηλνηηθφο λνκνζέηεο ζην άξζξν 3 ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ θάλεη κία πξνζπάζεηα νξηνζέηεζεο ηνπ ειέγρνπ ησλ φξσλ ησλ θαηαλαισηηθψλ ζπκβάζεσλ. Με ηελ παξάγξαθν 1 ηνπ άξζξνπ 3 ππνβάιιεη ζε έιεγρν πεξηερνκέλνπ θάζε φξν ζχκβαζεο πνπ δελ απνηέιεζε αληηθείκελν αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο. Με ηελ παξάγξαθν 2 εδάθην α εγθαζηδξχεη έλα ηεθκήξην πξνο δηεπθφιπλζε ηεο απφδεημεο ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο απφ ηνλ θαηαλαισηή. Με ηελ παξάγξαθν 2 εδάθην β δηεπθξηλίδεη φηη ε χπαξμε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο κεκνλσκέλσλ φξσλ δελ θσιχεη ηνλ έιεγρν πεξηερνκέλνπ ησλ ππνινίπσλ φξσλ κηαο ζχκβαζεο πξνζρψξεζεο θαη κε ηελ παξάγξαθν 2 εδάθην γ παξέρεη ζηνλ θαηαλαισηή κηα αθφκε απνδεηθηηθή δηεπθφιπλζε, επηξξίπηνληαο ζηνλ πξνκεζεπηή ην βάξνο απφδεημεο ηεο χπαξμεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ ηππνπνηεκέλσλ ξεηξψλ. Σέινο κε ηελ παξάγξαθν 3 ν λνκνζέηεο θάλεη αλαθνξά ζην παξάξηεκα ηεο νδεγίαο πνπ πεξηέρεη ελδεηθηηθφ θαη κε εμαληιεηηθφ θαηάινγν ξεηξψλ πνπ είλαη δπλαηφλ λα θεξπρζνχλ θαηαρξεζηηθέο. 2. Μνξθέο ζπκβαηηθψλ φξσλ πνπ πεξηειακβάλνληαη ζην άξζξν 3 Σν άξζξν 3 ηεο νδεγίαο έρεη λα αληηκεησπίζεη ηξείο κνξθέο φξσλ: α) ηνπο πξνδηαηππσκέλνπο φξνπο ΓΟ. Πξφθεηηαη γηα πξνδηαηππσκέλνπο φξνπο πνιιαπιήο ρξήζεο, ε αλάγθε δηθαζηηθνχ ειέγρνπ ησλ νπνίσλ δελ ακθηζβεηείηαη θαζψο ζπλδένληαη κε ηελ έιιεηςε δηθαηνπξαθηηθήο απηνδηάζεζεο ησλ θαηαλαισηψλ. Ο φξνο «ηππνπνηεκέλε ξήηξα» πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζην άξζξν 3 παξ.2 εδ. γ ηεο νδεγίαο, ζεσξείηαη θαηά ηελ θξαηνχζα γλψκε ηζνδχλακνο κε ηνλ νξηζκφ ησλ ΓΟ σο πξνδηαηππσκέλσλ φξσλ πνιιαπιήο ρξήζεο, φπσο επίζεο θαη ν φξνο «ζχκβαζε πξνζρσξήζεσο» ηνπ άξζξνπ 3 παξ.2 εδ. α ζεσξείηαη ηζνδχλακνο κε ηελ ζχκβαζε πνπ θαηαξηίδεηαη κε ΓΟ. 37 http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/general_framework_and_priorities/l32054_el.htm 16

β) ηνπο πξνδηαηππσκέλνπο αηνκηθνχο φξνπο, δειαδή ηνπο φξνπο πνπ έρνπλ κελ δηαηππσζεί εθ ησλ πξνηέξσλ φρη φκσο γηα πνιιαπιή ρξήζε αιιά γηα ζπγθεθξηκέλε ζπλαιιαγή. γ) ηνπο απινχο φξνπο αηνκηθήο ζχκβαζεο πνπ δελ απνηέιεζαλ αληηθείκελν αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο. απηήλ ηελ θαηεγνξία ε αλάγθε πξνζηαζίαο είλαη επιφγσο πεξηζζφηεξν πεξηζηαζηαθή γη απηφ θαη ε νδεγία παξέρεη πξνζηαζία ζ απηέο ηηο πεξηπηψζεηο κε ην άξζξν 3 παξ.1 (πξνζηαζία γηα θάζε ξήηξα πνπ δελ απνηέιεζε αληηθείκελν αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο), ρσξίο λα ηηο πεξηβάιιεη κε ην ηεθκήξην ηνπ άξζξνπ 3 παξ.2 εδ. α ην νπνίν θαιχπηεη ηηο πξνδηαηππσκέλεο ξήηξεο 38. 3. Οξηνζεηηθά γλσξίζκαηα ηνπ άξζξνπ 3 γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ ειέγρνπ ησλ φξσλ κηαο ζχκβαζεο Α. Μαδηθφηεηα ησλ φξσλ Σν ζηνηρείν ηεο καδηθφηεηαο ζηελ νδεγία 93/13/ΔΟΚ πξνθχπηεη κφλν έκκεζα απφ ηνπο φξνπο «ηππνπνηεκέλε ξήηξα» ηνπ άξζξνπ 3 παξ.2 εδ.γ θαη «ζχκβαζε πξνζρψξεζεο» ηνπ άξζξνπ 3 παξ.2 εδ.α θαη β. Η καδηθφηεηα ησλ φξσλ αθνξά ζηνλ πξννξηζκφ ησλ φξσλ γηα πνιιαπιή νκνηφκνξθε ρξήζε θαη φρη γηα ρξήζε απφ ζπγθεθξηκέλνπο θαηαλαισηέο. Γεκηνπξγεί πιενλέθηεκα γηα ηνλ πξνκεζεπηή θαζψο απνπλέεη κηα αίζζεζε ηνπ γεληθψο ηζρχνληνο θαη ζπλήζνπο πνπ πείζεη ηνλ θαηαλαισηή αιιά θαη δηεπθνιχλεη ηνλ πξνκεζεπηή ζε δεηήκαηα δηθνλνκηθά δίλνληαο δπλαηφηεηα επηκεξηζκνχ ησλ δαπαλψλ δηθαζηηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ αμηψζεσλ κεκνλσκέλσλ θαηαλαισηψλ. Βέβαηα ην ζηνηρείν ηεο καδηθφηεηαο δελ κπνξεί λα απνηειεί ακάρεην ηεθκήξην έιιεηςεο δηθαηνπξαθηηθήο απηνδηάζεζεο θαζψο είλαη δπλαηφλ πξννξηζκέλνη γηα πνιιαπιή νκνηφκνξθε ρξήζε φξνη λα θαηαζηνχλ θαη εμαίξεζε αληηθείκελν δηαπξαγκάηεπζεο ζε ζπγθεθξηκέλε ζπλαιιαγή. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ν εμαηξεηηθφο ραξαθηήξαο ηεο δηαπξαγκάηεπζεο επιφγσο κεηαζέηεη ην βάξνο ηεο απφδεημήο ηεο ζε απηφλ πνπ ηελ επηθαιείηαη δειαδή ζπλήζσο ζηνλ πξνκεζεπηή πνπ ζέιεη λα απνθχγεη ηελ ππαγσγή ησλ φξσλ ηνπ ζε έιεγρν πεξηερνκέλνπ (άξζξν 3 παξ.2 εδ.γ νδεγίαο). 38 Τπάξρεη θαη ε αληίζεηε άπνςε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε νδεγία θαηαιακβάλεη κελ θαη αηνκηθέο ζπκβάζεηο κφλν φκσο εθφζνλ νη φξνη ηνπο είλαη πξνδηαηππσκέλνη. Άξα εμαηξείηαη απ ηελ πξνζηαζία ηεο νδεγίαο ε θαηεγνξία ησλ απιψλ κε πξνδηαηππσκέλσλ φξσλ ηεο αηνκηθήο ζχκβαζεο. Βι. Διίδα Αιεμαλδξίδνπ, Γ.Πξ.Καη 1996, ζει. 106 17

Β. Πξνδηαηχπσζε ησλ φξσλ Σν ελλνηνινγηθφ ζηνηρείν ηεο πξνδηαηχπσζεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ αληηθεηκεληθνχ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ ειέγρνπ ησλ φξσλ ζην άξζξν 3 παξ.2 εδ.α ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ. Η πξνδηαηχπσζε αθνξά ζηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ ζε ρξφλν πξνγελέζηεξν ηεο ζχλαςεο ηεο ζχκβαζεο θαζψο θαη ζηνλ νξηζηηθφ θαη αδηαπξαγκάηεπην ραξαθηήξα ησλ φξσλ 39. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ηίζεηαη ζε πιενλεθηηθή ζέζε ν πξνκεζεπηήο θαζψο κπνξεί λα δηακνξθψζεη επλντθφ πεξηερφκελν ησλ φξσλ γηα ηνλ ίδην, δίλνληαο κηα εληχπσζε λνκηκφηεηαο θαη ζνβαξφηεηαο ζηνλ θαηαλαισηή ν νπνίνο θαιείηαη λα θξίλεη ηελ θαηαιιειφηεηα ησλ φξσλ κφιηο πξηλ ηελ ζχλαςε ηεο ζχκβαζεο. 40 Βέβαηα ε πξνδηαηχπσζε ησλ φξσλ γηα λα ιεηηνπξγήζεη σο θξηηήξην γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ αληηθεηκεληθνχ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ ειέγρνπ ησλ φξσλ ζην άξζξν 3 παξ.2 εδ.α ηεο νδεγίαο πξέπεη λα ζπλδέεηαη αηηησδψο κε ηελ έιιεηςε δπλαηφηεηαο επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ. Απηφ ην ηεθκήξην πηνζεηείηαη ξεηά απφ ην άξζξν 3 παξ.2 εδ.α: «ν θαηαλαισηήο εθ ησλ πξαγκάησλ δελ κπφξεζε λα επεξεάζεη ην πεξηερφκελν ηεο ξήηξαο». Γ. Έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ φξσλ Η έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο απνηειεί ηε βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ ειέγρνπ πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ. Καηαξρήλ ε έλλνηα ηεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο καο παξαπέκπεη ζηε δηεμαγσγή ζπδεηήζεσλ κεηαμχ ησλ κεξψλ σο πξνο ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ. Έηζη επιφγσο ζα δεκηνπξγνχληαλ ε ζθέςε πσο απηή ε δηελέξγεηα δηαπξαγκαηεχζεσλ ζα ήηαλ αζχκθνξε γηα ηνλ θαηαλαισηή δηφηη ζα ηνλ απέθιεηε νπζηαζηηθά απφ ηελ πξνζηαζία ηνπ άξζξνπ 3 παξ.1 ηεο νδεγίαο 93/13/ΔΟΚ θαη ζα ηνλ σζνχζε ζηελ απνθπγή θάζε είδνπο δηαπξαγκάηεπζεο. Γη απηφ ην ιφγν θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα πσο αηνκηθή δηαπξαγκάηεπζε δελ πξέπεη λα ζεσξείηαη απιψο ε δηεμαγσγή κηαο ζπδήηεζεο κεηαμχ ησλ κεξψλ αιιά ε πξαγκαηηθή δπλαηφηεηα ηνπ θαηαλαισηή λα κεηέρεη ζηνλ δηαπξαγκαηεπηηθφ δηάινγν ηφζν αληηθεηκεληθά (ηφπνο, δηάξθεηα δηαπξαγκάηεπζεο, θαηαλφεζε φξσλ), φζν θαη ππνθεηκεληθά (εκπεηξία, κφξθσζε, ειηθία, εηδηθέο γλψζεηο) 41. 39 Ισάλλεο Καξάθσζηαο, φπ.π., ζει.83-84 40 Γεψξγηνο Γέιιηνο, Δξκελεπηηθά δεηήκαηα ηνπ άξζξνπ 3 ηεο θνηλνηηθήο νδεγίαο 93/13, ΔΔΔπξΓ, 2001/4 ζει. 809-810 41 Γεψξγηνο Γέιιηνο φπ.π., ζει. 818 18

Βέβαηα ε χπαξμε δηαπξαγκάηεπζεο γηα νξηζκέλα ζηνηρεία θάπνηαο ξήηξαο ή γηα κηα κεκνλσκέλε ξήηξα δελ θσιχεη ηνλ έιεγρν ησλ ππνινίπσλ φξσλ κηαο ζχκβαζεο ε ζπλνιηθή απνηίκεζε ησλ πξαγκαηηθψλ δεδνκέλσλ ηεο νπνίαο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη πξφθεηηαη γηα ζχκβαζε πξνζρψξεζεο. Η ζχκβαζε πξνζρψξεζεο φπσο αλαθέξεηαη ζην άξζξν 3 παξ.2 εδ. β ηεο νδεγίαο, ζεσξείηαη ηζνδχλακε κε ηε ζχκβαζε πνπ θαηαξηίδεηαη κε ΓΟ. Οπζηαζηηθά ε έλλνηα ηεο δηάηαμεο επηθεληξψλεηαη ζην ζπιινγηζκφ πσο φηαλ ε ζπλνιηθή ζεψξεζε ησλ θξηηεξίσλ πξνζηαζίαο ππνδειψλεη έιιεηςε αληηθεηκεληθψλ ή ππνθεηκεληθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ θαηαλαισηή λα επεξεάζεη απνηειεζκαηηθά ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ, ηφηε ην γεγνλφο ηεο δηαπξαγκαηεπζηκφηεηαο κεκνλσκέλσλ φξσλ απνηειεί εμαίξεζε θαη δελ αξθεί γηα λα απνθιείζεη ηνπο ππφινηπνπο φξνπο ηεο ζχκβαζεο απηήο απφ ηνλ έιεγρν πεξηερνκέλνπ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα δηαπξαγκάηεπζεο κεκνλσκέλσλ φξσλ κέζα ζε κία ζχκβαζε πξνζρψξεζεο, απνηεινχλ νη αζθαιηζηηθέο ζπκβάζεηο φπνπ ε ζχκβαζε είλαη ήδε δηαηππσκέλε απφ ηελ αζθαιηζηηθή εηαηξεία θαη ν θαηαλαισηήο επηιέγεη νπζηαζηηθά ξήηξεο ζχκθσλα κε θάπνην αζθαιηζηηθφ πξφγξακκα δσήο, αηπρήκαηνο, αζζέλεηαο, ππξφο θηι. Έηζη ελψ ηειηθά ζεσξείηαη πσο ε ζχκβαζε έρεη απνηειέζεη πξντφλ δηαπξαγκάηεπζεο, θαζψο έρεη φλησο ππάξμεη δηαπξαγκάηεπζε γηα νξηζκέλεο ξήηξεο, γηα ηηο ππφινηπεο ζα πξέπεη λα γίλεηαη έιεγρνο εθφζνλ αμηνινγείηαη φηη πξφθεηηαη γηα ζχκβαζε πξνζρψξεζεο. ηελ πεξίπησζε απηή ζα θξηζεί θαηά πφζν ν επαγγεικαηίαο δεκίσζε ηα ζπκθέξνληα ηνπ θαηαλαισηή. 42 ε γεληθέο γξακκέο ε εξκελεπηηθή εθδνρή ηεο έλλνηαο «έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο» δελ είλαη μεθάζαξε, γη απηφ ρξεηάδεηαη ηε ζχκπξαμε θαη άιισλ νξηνζεηηθψλ γλσξηζκάησλ πνπ ελ πξνθεηκέλσ είλαη ηα γλσξίζκαηα ηεο πξνδηαηχπσζεο θαη ηεο καδηθφηεηαο ησλ φξσλ θαζψο θαη ην γλψξηζκα «ηεο αδπλακίαο ηνπ θαηαλαισηή λα επεξεάζεη ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ» ψζηε λα θαηαιήμνπκε ζην νξζφ ζπκπέξαζκα σο πξνο ηελ ελεξγνπνίεζε ή κε ηνπ ειέγρνπ πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ. Γ. Έιιεηςε επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ Η έιιεηςε επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δηαπίζησζε ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο. Όηαλ θάλνπκε ιφγν γηα έιιεηςε επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ πξέπεη λα 42 Κσλζηαληίλνο Γαδέηαο, φπ.π., ζει.17 19

αλαθεξφκαζηε ζηελ έιιεηςε πξαγκαηηθήο αληηθεηκεληθήο θαη ππνθεηκεληθήο δπλαηφηεηαο ηνπ θαηαλαισηή λα επεξεάζεη απνηειεζκαηηθά ην πεξηερφκελν ησλ φξσλ αζρέησο αλ ν θαηαλαισηήο θάλεη ρξήζε απηήο ηεο δπλαηφηεηαο. Η ξχζκηζε απηή ηνπ άξζξνπ 3 επηρεηξεί ηελ νξηνζέηεζε ηνπ πεδίνπ πξνζηαζίαο ζηεξηδφκελε ζηε ζπλεξγαζία ησλ θξηηεξίσλ, ρξεζηκνπνηψληαο δειαδή ην γλψξηζκα ηεο «έιιεηςεο δπλαηφηεηαο επηξξνήο» φρη απνθιεηζηηθά αιιά ζε ζπλδπαζκφ κε ηα γλσξίζκαηα ηεο καδηθφηεηαο θαη ηεο πξνδηαηχπσζεο ησλ φξσλ. Σν ζηνηρείν δειαδή ηεο κε επηξξνήο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο ξήηξαο απφ ηνλ θαηαλαισηή αλαθέξεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο ξεηξψλ πνπ έρνπλ ζπληαρζεί εθ ησλ πξνηέξσλ θαη ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο απηψλ ησλ ζηνηρείσλ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα πσο ε ξήηξα δελ απνηέιεζε αληηθείκελν αηνκθήο δηαπξαγκάηεπζεο (άξζξν 3 παξ.2 εδ.α) ΙV. Ο έιεγρνο πεξηερνκέλνπ θαη ηα κέζα αμηνιφγεζεο ηνπ θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα κηαο ξήηξαο 1. Η θαηαλνκή ηνπ βάξνπο ηεο απφδεημεο σο πξνο ηελ έιιεηςε νπζηαζηηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ξήηξαο ζχκβαζεο Σν βαζηθφ ζηνηρείν πνπ πξέπεη λα εμεηάδεηαη γηα λα νδεγεζνχκε ζε έιεγρν πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ κηαο ζχκβαζεο είλαη ε «έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο» ππφ ηελ έλλνηα ηεο έιιεηςεο αληηθεηκεληθήο θαη ππνθεηκεληθήο δπλαηφηεηαο ηνπ θαηαλαισηή λα δηεμαγάγεη απνηειεζκαηηθά δηαπξαγκαηεχζεηο επί ησλ ζπγθεθξηκέλσλ φξσλ 43. Σν άξζξν 3 παξ.1 ηεο νδεγίαο μεθηλάεη απφ ηελ χπαξμε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο σο θαλφλα θαη επηξξίπηεη ην βάξνο ηεο απφδεημεο ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ζηνλ θαηαλαισηή, ζηελ πεξίπησζε φκσο ηππνπνηεκέλεο ξήηξαο επηξξίπηεη ην βάξνο ηεο απφδεημεο γηα ηελ χπαξμε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ζηνλ επαγγεικαηία πξνκεζεπηή (άξζξν 3 παξ.2 εδ. γ). Με ηνλ ηξφπν απηφ ηίζεηαη ε ηνκή ηεο θαηαλνκήο ηνπ βάξνπο ηεο απφδεημεο ζην γλψξηζκα ηεο καδηθφηεηαο θαη κε ην άξζξν 3 παξ.2 εδ. α γίλεηαη έλα βήκα παξαπάλσ ππέξ ηνπ θαηαλαισηή θαη κεηαθηλείηαη ε ηνκή ηεο θαηαλνκήο ηνπ βάξνπο απφδεημεο ζην γλψξηζκα ηεο πξνδηαηχπσζεο «ζεσξείηαη πάληνηε εθ ησλ πξνηέξσλ». Αλαγθαία βέβαηα πξνυπφζεζε, εθηφο απφ ηελ πξνδηαηχπσζε, γηα λα ιεηηνπξγήζεη ην ηεθκήξην ηνπ 43 Η χπαξμε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο αληίζεηα ηνπνζεηεί ηε ζχκβαζε ζην ζηελφ ππξήλα ηεο αξρήο ηεο ηδησηηθήο απηνλνκίαο θαη εθθεχγεη ηνπ ειέγρνπ ηνπ άξζξνπ 3 παξ.1 ηεο νδεγίαο. 20

άξζξνπ 3 παξ.2 εδ.α είλαη φπσο αλαθέξζεθε θαη αλσηέξσ, ε έιιεηςε δπλαηφηεηαο επηξξνήο ηνπ θαηαλαισηή ζηε δηακφξθσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ θαη ε αηηηψδεο ζπλάθεηα κεηαμχ ησλ δχν απηψλ ζηνηρείσλ. Έηζη θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα πσο γηα ηηο ηππνπνηεκέλεο ξήηξεο θαη ηνπο πξνδηαηππσκέλνπο αηνκηθνχο φξνπο ε έιιεηςε αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ηεθκαίξεηαη ππέξ ηνπ θαηαλαισηή θαη ην βάξνο ηεο απφδεημεο ηεο χπαξμεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο αλήθεη ζηνλ σθεινχκελν απ ηνλ ηζρπξηζκφ απηφ επαγγεικαηία πξνκεζεπηή. Αληίζεηα γηα ηνπο απινχο κε πξνδηαηππσκέλνπο αηνκηθνχο φξνπο ηζρχεη ην άξζξν 3 παξ. 1 θαη φρη ην ηεθκήξην ηνπ άξζξνπ 3 παξ.2 εδ γ θαη ην βάξνο ηεο απφδεημεο ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ζα πξέπεη λα αλήθεη ζηνλ σθεινχκελν θαηαλαισηή. 44 2. Σν θξηηήξην ηεο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο θαη ηεο έιιεηςεο θαιήο πίζηεο ζηε ζρέζε δηθαησκάησλ-ππνρξεψζεσλ ησλ κεξψλ χκθσλα κε ην άξζξν 3 παξ.1 ηεο νδεγίαο κηα ξήηξα ζεσξείηαη θαηαρξεζηηθή φηαλ, παξά ηελ απαίηεζε θαιήο πίζηεο, δεκηνπξγεί εηο βάξνο ηνπ θαηαλαισηή ζεκαληηθή αληζνξξνπία αλάκεζα ζηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ κεξψλ πνπ απνξξένπλ απφ ηε ζχκβαζε. Όπσο γίλεηαη θαλεξφ απφ ηε δηάηαμε απηή, ην θξηηήξην ηεο «χπαξμεο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο» θαη ηεο «έιιεηςεο θαιήο πίζηεο» παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηε δηαπίζησζε ηεο θαηαρξεζηηθφηεηαο κηαο ξήηξαο θαζψο κάιηζηα ιεηηνπξγνχλ σο αφξηζηνη θαλφλεο πνπ παξέρνπλ ζην δηθαζηή ηε δπλαηφηεηα λα ηνπο πξνζδίδεη θάζε θνξά δηαθνξεηηθή έλλνηα αλάινγα κε ηελ θξηλφκελε έλλνκε ζρέζε. Καηαξρήλ, ε πξνυπφζεζε χπαξμεο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ κεξψλ πνπ πξέπεη λα δεκηνπξγεί ε ξήηξα εηο βάξνο ηνπ θαηαλαισηή γηα λα θξηζεί θαηαρξεζηηθή, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα πσο θάζε αληζνξξνπία εηο βάξνο ηνπ θαηαλαισηή δελ αξθεί γηα λα πξνζδψζεη ζε κηα ξήηξα θαηαρξεζηηθφ ραξαθηήξα 45. Με κία γξακκαηηθή πξνζέγγηζε ηνπ φξνπ ζεκαληηθή αληζνξξνπία θαηαιήγνπκε φηη απαηηείηαη ε ππέξβαζε ελφο νξίνπ σο πξνο ηελ πξνθαινχκελε αληζνξξνπία ψζηε λα ζεσξεζεί θαηαρξεζηηθή ε ξήηξα πνπ ηελ 44 Βι. αλαιπηηθφηεξα Γεψξγηνο Γέιιηνο φπ.π. ζει. 826-833 45 Γηα ηελ δηαθνξεηηθή έλλνηα πνπ απνδίδεηαη ζηελ χπαξμε αληζνξξνπίαο δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ κεξψλ ζηηο λνκνζεζίεο ησλ θξαηψλ κειψλ, βι. Γ. Γέιιηνο, Ο θξίζηκνο βαζκφο δηαηάξαμεο ηεο ζπκβαηηθήο ηζνξξνπίαο γηα ηνλ έιεγρν ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ΓΟ, Αξκελφπνπινο 2000, 9 ζει.1184-1186 21

πξνθαιεί θαη ε εθηίκεζε απηνχ ηνπ νξίνπ αλήθεη θαηά βάζεη ζηνλ δηθαζηή πνπ ζα επηιεθζεί ηνπ ειέγρνπ ηεο θαηαλαισηηθήο ζχκβαζεο ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη κηα ηέηνηα ξήηξα 46. Κη απηφ γηαηί γηα λα δηαπηζησζεί φηη κηα ξήηξα πξνθαιεί ζεκαληηθή αληζνξξνπία δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ πξέπεη λα εμεηαζηνχλ φιεο νη πεξηζηάζεηο ππφ ηηο νπνίεο ζπλήθζε ε ζχκβαζε θαζψο θαη ην ζχλνιν ησλ πιενλεθηεκάησλ θαη κεηνλεθηεκάησλ πνπ ζπλεπάγεηαη ε ξήηξα ζην πιαίζην ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο πνπ δηέπεη ηε ζχκβαζε 47. Η έλλνηα ηνπ φξνπ «εηο βάξνο ηνπ θαηαλαισηή», πξέπεη λα εξκελεπζεί σο εκπεξηέρνπζα ην ζηνηρείν ηεο βιάβεο ζηα νηθνλνκηθά θπξίσο ζπκθέξνληα, ρσξίο λα απνθιείεηαη ε βιάβε ζπκθεξφλησλ πνπ αθνξνχλ ζηελ πνηφηεηα δσήο ή ζηελ πξνζηαζία ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Δπνκέλσο, απαηηείηαη κηα ζρέζε αηηηαηνχ κεηαμχ ηεο ρξεζηκνπνίεζεο απφ ηνλ επαγγεικαηία ηεο θαηαρξεζηηθήο ξήηξαο θαη ηεο βιάβεο ησλ ζπκθεξφλησλ θαηαλαισηή. Αμίδεη βέβαηα λα αλαθεξζεί πσο ε αθπξφηεηα κηαο ξήηξαο ιφγσ ππέξκεηξεο δηαηάξαμεο ηεο ηζνξξνπίαο ησλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ ζπκβαιινκέλσλ, ιεηηνπξγεί απνθιεηζηηθά ππέξ ηνπ θαηαλαισηή. Ο λφκνο αδηαθνξεί γηα ηελ ηπρφλ εηο βάξνο ηνπ πξνκεζεπηή επαγγεικαηία ππέξκεηξε δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ πνπ απνξξένπλ απφ ηε ζχκβαζε πνπ ζπλάπηεηαη κεηαμχ απηνχ θαη ηνπ θαηαλαισηή. Όζνλ αθνξά ζηελ «έιιεηςε θαιήο πίζηεο» θαηά ηε ζχλαςε ηεο ζχκβαζεο, είλαη έλα ζέκα πνπ εγείξεη πεξηζζφηεξα δεηήκαηα εξκελεπηηθήο θχζεσο. 48 Καηαξρήλ δεκηνπξγείηαη ην δήηεκα ηεο ζρέζεο ησλ δχν θξηηεξίσλ «ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο» θαη «θαιήο πίζηεο». Έηζη απφ ηε κία πιεπξά ππνζηεξίδεηαη πσο ε απαίηεζε ηεο έιιεηςεο θαιήο πίζηεο νπζηαζηηθά πεξηιακβάλεηαη ζηελ απαίηεζε δεκηνπξγίαο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ εηο βάξνο ηνπ θαηαλαισηή. Απηφ ζεκαίλεη πσο αλ ε ξήηξα δεκηνπξγεί φλησο κηα ηέηνηα αληζνξξνπία, πξνθαλψο παξαβηάδεηαη ηαπηφρξνλα θαη ε αξρή ηεο θαιήο πίζηεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ππνζηεξίδεηαη ε άπνςε πσο ε «έιιεηςε θαιήο πίζηεο» πξέπεη λα ππάξρεη ζσξεπηηθά κε ηελ «ζεκαληηθή αληζνξξνπία» θαη ν δηθαηνινγεηηθφο ιφγνο είλαη φηη ε αξρή ηεο θαιήο πίζηεο έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν πινχζηαο λνκνινγίαο θαη ζεσξίαο ησλ 46 Μηραήι εξκεηδίδεο, παξαηεξήζεηο ζηελ απφθαζε ηεο 14.2.2004 freiburger kommunalbauten gmbh baugesellschaft und co. Kg θαη ludger hofstetter, Ulrike hofstetter, C-237/02, ΔΔΔπξΓ 4:2004 ζει.759 47 John Tillotson, Linda Mulcahy, Contract Law in Perspective, Cavendish Publishing 2004, p.197 48 Οη δπζθνιίεο πνπ δεκηνπξγνχληαη σο πξνο ην δήηεκα απηφ μεθηλάλε απφ ην γεγνλφο φηη ε έλλνηα ηεο θαιήο πίζηεο δελ είλαη εχθνιν λα πξνζδηνξηζηεί, αθνχ άιισζηε δηαθέξεη θαη ε εξκελεία πνπ ηεο απνδίδεηαη κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ. Βι. αλαιπηηθφηεξα Hugh Collins, The forthcoming EE Directive on Unfair Commercial Practices, published by Kluwer Law International, 2004, p.18-20 22

θξαηψλ κειψλ θαη ζπληζηά έλα λνκηθφ θεθηεκέλν πνπ ζε θακία πεξίπησζε δελ πξέπεη λα απεκπνιήζεη ε έλλνκε ηάμε ηεο ΔΔ θαζψο ζα βνεζήζεη ζεκαληηθά ζηνλ έιεγρν ηεο θαηαρξεζηηθφηεηαο ησλ εμεηαδφκελσλ ζπκβαηηθψλ ξεηξψλ 49. χκθσλα κε ην πξννίκην ηεο νδεγίαο (16 ε αηηηνινγηθή ζθέςε), ε απαίηεζε θαιήο πίζηεο απνηειεί έλα κέζν γεληθήο αμηνιφγεζεο ησλ εκπιεθνκέλσλ ζπκθεξφλησλ πνπ κπνξεί λα ηθαλνπνηεζεί απφ ηνλ επαγγεικαηία φηαλ απηφο ζπλαιιάζζεηαη κε έληηκν θαη δίθαην ηξφπν ιακβάλνληαο ππφςε ηνπ ηα λφκηκα ζπκθέξνληα ηνπ αληηζπκβαιινκέλνπ. Καηά ηελ εθηίκεζε ηεο θαιήο πίζηεο, πξέπεη λα δίλεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηε δηαπξαγκαηεπηηθή δχλακε εθαηέξνπ ησλ ζπκβαιινκέλσλ, ζην αλ ν θαηαλαισηήο παξαθηλήζεθε θαηά νπνηνδήπνηε ηξφπν λα απνδερζεί ηε ξήηξα θαη ζην αλ ε παξνρή ησλ αγαζψλ ή ησλ ππεξεζηψλ έγηλε θαηφπηλ εηδηθήο παξαγγειίαο ηνπ θαηαλαισηή. Η αμηνιφγεζε απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ζπληειεί ζηελ δηαπίζησζε ηεο χπαξμεο ή κε «ηεο θαιήο πίζηεο» θαηά ηε ζχλαςε ηεο θαηαλαισηηθήο ζχκβαζεο 50. Ννκνινγηαθά ην Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ έρεη θξίλεη πσο φζνλ αθνξά ηηο έλλνηεο ηεο θαιήο πίζηεο θαη ηεο ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο κεηαμχ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ κεξψλ, ην άξζξν 3 ηεο νδεγίαο θαζνξίδεη ανξίζησο ηα ζηνηρεία πνπ πξνζδίδνπλ θαηαρξεζηηθφ ραξαθηήξα ζε κηα ξήηξα ε νπνία δελ απνηέιεζε αληηθείκελν αηνκηθήο δηαπξαγκάηεπζεο 51. Αλ ε πξφθιεζε ζεκαληηθήο αληζνξξνπίαο κπνξεί λα εμαρζεί απνθιεηζηηθά θαη κφλν απφ ηελ εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζξνπ 3 ηεο νδεγίαο ρσξίο λα απαηηείηαη πξνζθπγή ζηε ρξήζε ησλ ζπλεθηηκεηέσλ ζηνηρείσλ ηνπ άξζξνπ 4 απηήο 52, ηφηε είλαη δπλαηή ε εθηίκεζε απφ ην ΓΔΚ ηνπ θαηαρξεζηηθνχ ραξαθηήξα κηαο ξήηξαο πνπ εκπεξηέρεηαη ζε θαηαλαισηηθή ζχκβαζε. Αλ φκσο ε πξφθιεζε ηεο αληζνξξνπίαο δελ είλαη γεληθή θαη πξνθαλήο θαη απαηηείηαη ζπλεθηίκεζε ζηνηρείσλ θαη ζηάζκηζε ηδηαίηεξσλ ζπλζεθψλ 49 M. Tenreiro, The Community Directive on unfair terms and national legal systems. The principle of good faith and remedies for unfair terms, ERPL 1995, p.279-280 50 Γηα ηε δηαηχπσζε ηνπ θνηλνηηθνχ θεηκέλνπ σο πξνο ην θξηηήξην ηεο «θαιήο πίζηεο», ιήθζεθε ππφςε σο πξφηππν ε παξ. 9 ηνπ γεξκαληθνχ λφκνπ ηεο 9.12.1976 «Πεξί ησλ γεληθψλ φξσλ ησλ ζπλαιιαγψλ», ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ζεσξνχληαη αλίζρπξνη νη γεληθνί φξνη πνπ αληίζεηα απφ ηηο επηηαγέο ηεο θαιήο πίζηεο, θαζηζηνχλ κεηνλεθηηθή ηε ζέζε ελφο απφ ηνπο ζπκβαιινκέλνπο θαηά ηξφπν αληίζεην ζηελ θνηλή ινγηθή. Αληίζεηα, απφ ην ειιεληθφ θείκελν ηνπ λφκνπ 2251/1994 άξζξν 2 παξ.6 φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ 3587/2007, θαη απφ ην γαιιηθφ άξζξν L 132-Ι ηνπ Γαιιηθνχ Κψδηθα πεξί ηεο θαηαλαιψζεσο απνπζηάδεη ην ζηνηρείν ηεο θαιήο πίζηεο. 51 ΓΔΚ, 01.04.2004 Freiburger Kommunalbauten GmbH Baugesellschaft & Co. KG θαηά Ludger Hofstetter θαη Ulrike Hofstetter, C-237/02, πιινγή 2004. Ι-3403, ζθ.19 52 Σα ζπλεθηηκεηέα ζηνηρεία πνπ πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε βάζεη ηνπ άξζξνπ 4 γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ κηαο ξήηξαο σο θαηαρξεζηηθήο, είλαη ε θχζε ησλ αγαζψλ ή ππεξεζηψλ πνπ αθνξά ε ζχκβαζε θαη φιεο νη θαηά ηνλ ρξφλν ζχλαςεο ηεο ζχκβαζεο πεξηζηάζεηο θαζψο θαη φιεο νη ππφινηπεο ξήηξεο ηεο ζχκβαζεο ή άιιεο ζχκβαζεο απφ ηελ νπνία απηή εμαξηάηαη, αλαιπηηθφηεξα βι. θαησηέξσ ζει.28επ. 23