ΚΑΚΡΙ Η-ΦΕΡΡΑΡΙ Μάρω 2005: Γλώσσα και κοινωνικό περιβάλλον: Ζητήµατα κοινωνιογλωσσολογίας (Α µέρος). Εκδόσεις περιοδικού Παρουσία, Παράρτηµα αρ. 64. Αθήνα. Αποσπάσµατα από την ενότητα «Γλώσσα και ηλικία» Η ηλικία αποτελεί άλλο ένα στοιχείο της ταυτότητας των οµιλητών που δηµιουργεί διαφοροποιήσεις στη γλώσσα της κοινότητας... Και εδώ, όπως και στο φύλο, διαφορετικές εποχές, πολιτισµοί, εθνότητες, θρησκείες κλπ. αντιµετωπίζουν διαφορετικά τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα των διαφόρων ηλικιακών σταδίων. 4.3.4.1. Ηλικιακή διαβάθµιση και γλωσσική µεταβολή Οι διαφοροποιήσεις στη γλώσσα των ατόµων ανάλογα µε την ηλικία που διανύουν συνιστούν το φαινόµενο της λεγόµενης ηλικιακής διαβάθµισης, όπου συγκεκριµένα γλωσσικά στοιχεία ή εκφραστικοί τρόποι συνδέονται µε συγκεκριµένες ηλικιακές οµάδες είτε λόγω εξελικτικών παραγόντων (π.χ. το ονοµαζόµενο στάδιο των δύο λέξεων στα παιδιά των 18 περίπου µηνών) είτε λόγω (ψυχο)κοινωνικών παραγόντων (π.χ. η πρόσφατη ανάπτυξη και εξάπλωση των εφηβικών ιδιωµάτων της νεολαίας). Τα στοιχεία αυτά εγκαταλείπονται όταν το άτοµο µεγαλώνει. Αν, αντίθετα, τα στοιχεία αυτά παραµείνουν και στα επόµενα ηλικιακά στάδια, τότε δεν σηµατοδοτούν πια ηλικιακή διαβάθµιση, αλλά γλωσσική µεταβολή. Πράγµατι, η σύνδεση της γλωσσικής µεταβολής µε διαφορετικές γενιές, δηλαδή διαφορετικές ηλικιακές οµάδες, είναι καθοριστική για το ξεκίνηµα και την εξάπλωσή της. Η γλωσσική µεταβολή σε ένα στοιχείο του συστήµατος αρχίζει συνήθως από µια συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα και από αυτήν διαδίδεται στις άλλες οµάδες της κοινότητας, µέχρι να γενικευτεί παντού και να περάσει και στις επόµενες γενιές. Αν, λοιπόν, µια ηλικιακή οµάδα υιοθετήσει κάποια διαφοροποίηση στη γλώσσα της και τη διατηρήσει και στα επόµενα ηλικιακά της στάδια, σηµαίνει ότι συνολικά η κοινότητα µετακινείται προς µια γλωσσική µεταβολή, εφόσον η διαφοροποίηση δεν εγκαταλείπεται από την οµάδα σε επόµενη ηλικία και, συνεπώς, η χρήση της επεκτείνεται. 4.3.4.2. Σχέση της ηλικίας µε άλλους κοινωνικούς παράγοντες Η αντιµετώπιση του ηλικιακού παράγοντα ως ανεξάρτητης κοινωνικής µεταβλητής που δηµιουργεί διαφοροποιήσεις ούτε εύκολη είναι ούτε οδηγεί πάντα σε ασφαλή συµπεράσµατα. Από τη µια µεριά, διαφορές στην κοινωνική διαστρωµάτωση, το φύλο, την εθνότητα ή τη θρησκεία µπορεί να συνδέονται µε διαφορές στο ηλικιακό στάδιο που σηµατοδοτεί αλλαγές στη ζωή των ατόµων. Για παράδειγµα, φαίνεται ότι στις βιοµηχανικές κοινωνίες η ενηλικίωση γίνεται νωρίτερα για τη νεολαία της εργατικής τάξης απ ό,τι γι αυτήν της µεσοαστικής (Eckert 1997: 157). Σε παραδοσιακότερες κοινότητες πάλι, οι γυναίκες φαίνεται να περιορίζονται σε ρόλους τρίτης ηλικίας νωρίτερα απ ό,τι αυτές των µοντέρνων δυτικών κοινωνιών. Συνεπώς, είναι πολύ δύσκολο να αποφασίσει κανείς ότι µια ηλικιακή γλωσσική διαφοροποίηση δεν σχετίζεται παράλληλα και µε τους άλλους καθοριστικούς παράγοντες διαφοροποίησης στο κοινωνικό µακροεπίπεδο.
Από την άλλη πλευρά πάλι, στο µικροεπίπεδο της ατοµικής ζωής των υποκειµένων έχουµε επίσης κοινωνικές αλλαγές που συνοδεύουν την ηλικιακή τους πορεία και την επηρεάζουν ή επηρεάζονται από αυτήν. Γεγονότα όπως η αλλαγή της οικογενειακής κατάστασης, της κατοικίας, η εργασιακή ένταξη και δραστηριότητα, τα κοινωνικά δίκτυα όπου εντάσσεται κανείς κλπ. αλληλεπιδρούν µε την ηλικία στην οποία βρίσκονται τα άτοµα κάθε συγκεκριµένη στιγµή που συµβαίνουν τέτοια γεγονότα και, κατά συνέπεια, µε τις γλωσσικές διαφοροποιήσεις που ενδεχοµένως συσχετίζονται µε αυτά (ό.π.: 152). Τέλος το ηλικιακό στάδιο µιας συγκεκριµένης γενιάς µπορεί να συµπίπτει µε ευρύτερες ιστορικές ανακατατάξεις, όπως συνέβη π.χ. στη µεταπολεµική περίοδο, η οποία σηµατοδότησε σηµαντικές αλλαγές σε όλα τα ηλικιακά στάδια που συνέπεσαν µε αυτήν και φαίνεται να συνδέθηκε, όπως ήταν φυσικό, και µε διαφοροποίηση της γλωσσικής συµπεριφοράς σε καθένα από αυτά, σε σχέση µε τα ίδια στάδια προπολεµικά 4.3.4.3. Κοινωνιογλωσσολογία και ηλικιακά στάδια...το ηλικιακό στάδιο που έχει απασχολήσει εκτενώς την κοινωνιογλωσσολογική βιβλιογραφία κατά την τελευταία εικοσαετία είναι αυτό της εφηβικής ηλικίας. Έτσι, στη συνέχεια θα αναφερθούµε στα πολυσυζητηµένα ιδιώµατα των εφήβων ή, αλλιώς, τη γλώσσα των νέων, εστιάζοντας το ενδιαφέρον µας κυρίως στην ελληνική εκδοχή αυτής της γλώσσας. 4.3.4.4. Η γλώσσα των νέων Με τον γενικό αυτόν όρο ονοµάζουµε συνήθως «τη γλωσσική ποικιλία που χρησιµοποιείται από µια µεγάλη µερίδα νέων υπό συνθήκες κοινωνικής εγγύτητας και ιδιωτικής επικοινωνίας» (Ανδρουτσόπουλος 1997: 563). Πρόκειται ουσιαστικά για τους ξεχωριστούς τρόπους επικοινωνίας και τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την οµιλία των εφήβων, δεν πρόκειται όµως για µια ενιαία γλώσσα. Οι νέοι δεν είναι µια οµοιογενής οµάδα, αλλά διαφοροποιούνται τόσο ανάλογα µε το φύλο, την κοινωνική τάξη κλπ. 1 όσο και ανάλογα µε την παρέα και τα ενδιαφέροντά της, τη γειτονιά, το σχολείο, τα µέρη και τους τρόπους ψυχαγωγίας της - και έτσι διαφοροποιούνται και οι εκφάνσεις της γλώσσας των νέων. Πάντως, οι ξεχωριστοί τρόποι επικοινωνίας των εφήβων παρουσιάζουν ορισµένα κοινά και αναγνωρίσιµα χαρακτηριστικά, που τους διαφοροποιούν συνολικά από τη γλώσσα που µιλούν οι ενήλικες ή που µιλούν οι ίδιοι οι νέοι σε άλλες, επίσηµες ή ασύµµετρες περιστάσεις (βλ. βιβλιογραφία στον Ανδρουτσόπουλο 2001, επίσης στους Ιορδανίδου & Ανδρουτσόπουλο 1999 και Androutsopoulos & Georgakopoulou 2003). 4.3.4.4.1. Ιστορικοκοινωνικοί λόγοι για την εµφάνιση της γλώσσας των νέων Μια σχετική διαφοροποίηση στη γλώσσα ανάµεσα στις διάφορες ηλικίες είναι αναµενόµενη σε κάθε εποχή Γενικότερα όµως,. η εφηβεία στις µοντέρνες βιοµηχανικές κοινωνίες χαρακτηρίζεται από την ανάγκη αντιµετώπισης µιας ασυνέχειας ως προς την κοινωνική της υπόσταση, όπου οι νέοι 1 Ωστόσο, ο Ανδρουτσόπουλος (1998: 43, 45) συζητά στοιχεία που δείχνουν ότι, σε ορισµένες περιστάσεις τουλάχιστον, η νεανική κουλτούρα και γλώσσα ξεπερνούν την κοινωνική κατηγορία της τάξης προς όφελος της γενικότερης κατηγορίας «ηλικία»: οι αποκλίσεις τους από τις νόρµες των ενηλίκων δεν είναι πάντα ταξικά καθορισµένες, όπως επίσης και οι ίδιοι δεν ταυτίζονται απαραιτήτως µε τις νόρµες της κοινωνικής τάξης από την οποία προέρχονται.
βιώνουν τις δυσχέρειες µιας δύσκολα καθορίσιµης φάσης της ζωής τους: ενώ έχουν χάσει την προηγούµενη παιδική υπόστασή τους, χωρίς να έχουν ακόµη αποκτήσει αυτήν του ενήλικα, αντιµετωπίζουν νέες νόρµες και σαφώς καθορισµένες προσδοκίες ρόλων, οι οποίες και καθοδηγούν τη συµπεριφορά τους (Taylor 2001: 298). Φαίνεται µάλιστα ότι µεταπολεµικά οι συνθήκες ευνόησαν τη µετατροπή των νέων σε οµάδα µε ακόµη σαφέστερα ιστορικοκοινωνικά χαρακτηριστικά και σ αυτό συνετέλεσαν ορισµένοι πολύ συγκεκριµένοι παράγοντες (βλ. Hudson 1983: 2-3). Πρώτα απ όλα, µε την καταπολέµηση της παιδικής θνησιµότητας και των ασθενειών, ο εφηβικός πληθυσµός που φτάνει 18 ετών διπλασιάζεται στον δυτικό κόσµο µετά τον Β παγκόσµιο πόλεµο. Συγχρόνως, ο αναπτυσσόµενος τεχνολογικός πολιτισµός, ο οποίος καταργεί παλαιά επαγγέλµατα ή καθιστά παλαιότερες δεξιότητες άχρηστες για την εξέλιξη ορισµένων από αυτά, έχει ως αποτέλεσµα να αδυνατίζουν οι δεσµοί µεταξύ των γενεών. Επιπλέον Η µεταπολεµική επέκταση της εκπαίδευσης συντελεί στο να µορφώνονται οι νέοι πολύ περισσότερο απ ό,τι µορφώνονταν οι γονείς τους, ποσοτικά και ποιοτικά. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο µε συνοµηλίκους τους στα σχολεία και τη γειτονιά. Τα σχολεία γίνονται, λοιπόν, ο κύριος τόπος επαφής των εφηβικών πληθυσµών και εκεί σχηµατίζονται οι εφηβικές κοινότητες µε τις χαρακτηριστικές αξίες, τις νόρµες και την (αυστηρή) ιεραρχική δοµή τους (Coleman 1961στον Taylor 2001: 298). Ο διπλασιασµός του εφηβικού πληθυσµού, οι δεσµοί ανάµεσα σε ενηλίκους και εφήβους που αδυνατίζουν και ο µεγαλύτερος συγχρωτισµός των εφήβων µεταξύ τους ευνοούν έτσι την εµφάνιση µιας σαφέστερης κοινωνικής αυτοσυνειδησίας των µεταπολεµικών εφηβικών οµάδων από ό,τι στις προηγούµενες περιόδους, καθώς και τη δηµιουργία µιας νεανικής κουλτούρας µε τις δικές της δραστηριότητες, στάσεις και πολιτισµικά περιεχόµενα. Οι ατοµικές και κοινωνικές ταυτότητες των εφήβων διαµορφώνονται έτσι µέσω της συµµετοχής τους σε πυκνά δίκτυα συνοµηλίκων και στις διάφορες εκφάνσεις της νεανικής αυτής κουλτούρας (π.χ. τα διάφορα νεανικά µουσικά ρεύµατα). Επιπλέον, η συνολική άνοδος του βιοτικού επιπέδου µεταπολεµικά συντελεί στο να δηµιουργηθεί και να ανθήσει µε τα χρόνια µια ισχυρή αγορά, που απευθύνεται στους νέους και συντηρείται από αυτούς, αξιοποιώντας και ενισχύοντας τα πολιτισµικά πεδία της νεανικής κουλτούρας µε στόχο το κέρδος: δηµιουργεί νεανικά ρούχα, νεανικά περιοδικά, χρηµατοδοτεί µια ολόκληρη µουσική, κινηµατογραφική και επικοινωνιακή βιοµηχανία, µια ξεχωριστή βιοµηχανία νεανικών τροφίµων κ.ά. Όλα αυτά επανατροφοδοτούν και ενδυναµώνουν την ξεχωριστή αίσθηση ταυτότητας της εφηβικής ηλικίας, η οποία διαφοροποιείται και γλωσσικά µε σαφέστερο τρόπο απ ό,τι παλαιότερα. Έχουµε πολύ πιο εκτεταµένη χρήση νεανικών εκφράσεων και σχετικά γρήγορη διάδοσή τους από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας, τα οποία, επιπλέον, παίζουν σηµαντικό ρόλο στη διασύνδεση νεανικών οµάδων από διαφορετικούς τόπους (Taylor 2001: 298). Το γεγονός αυτό συντελεί στη διαµόρφωση κοινών στοιχείων µεταξύ µορφών της γλώσσας των νέων σε διαφορετικές ευρωπαϊκές πραγµατικότητες, σε λεξιλογικό, συνοµιλιακό και εν µέρει δοµικό επίπεδο (Ανδρουτσόπουλος 1998: 41).
4.3.4.4.2. Γλωσσικά χαρακτηριστικά των εφηβικών ιδιωµάτων Τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των εφηβικών ιδιωµάτων που τα διαφοροποιούν από την καθιερωµένη γλώσσα αφορούν κυρίως τους τρόπους ανανέωσης του λεξιλογικού και σηµασιολογικού δυναµικού που χρησιµοποιείται από τους νέους για τη δηµιουργία νέων εκφράσεων Για τον στόχο αυτόν, οι νέοι αξιοποιούν όλες τις γλωσσικές πηγές που διαθέτει η κοινότητα: την κοινή καθηµερινή γλώσσα, τις τοπικές ποικιλίες, την καθαρεύουσα (µε σκωπτική συνήθως χροιά, βλ. Georgakopoulou 1999), περιθωριακά συστήµατα που υπήρχαν και πριν τα εφηβικά ιδιώµατα (αργκό, γλώσσα της πιάτσας, ποδανά), 2 ειδικά λεξιλόγια που αναφέρονται σε πολιτιστικούς και κοινωνικούς χώρους που αφορούν τη νεολαία (κινηµατογράφος, µουσική, βιντεοκλίπ, ηλεκτρονικά παιχνίδια, µηχανές, ναρκωτικά, αθλητισµός, Μ.Μ.Ε.), δάνεια από ξένες γλώσσες ή από µειονοτικές γλώσσες που συνυπάρχουν στην περιοχή. Τρία βασικά επίπεδα µπορούν να διαχωριστούν ως προς τη διαφοροποίηση των νέων από την κοινή γλωσσική χρήση (Ανδρουτσόπουλος 1998: 44-45): 1) Το πρώτο επίπεδο αφορά διαφοροποιήσεις που φαίνεται να χαρακτηρίζουν γενικότερα αυτό το ηλικιακό στάδιο και που οφείλονται στην τάση των νεότερων ηλικιών να χρησιµοποιούν στη γλώσσα τους στοιχεία κοινωνικά στιγµατισµένα (βλ. π.χ. την εκτεταµένη και πολυλειτουργική χρήση του µαλάκας) ή καινοτοµικά στοιχεία (βλ. π.χ. ταπηροκρανίαση) περισσότερο από ό,τι οι άλλες ηλικίες. 2) Το δεύτερο επίπεδο περιλαµβάνει, ειδικότερα, τα ιδιαίτερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα σηµερινά εφηβικά ιδιώµατα Αναφέρουµε εδώ επιλεκτικά ορισµένα παραδείγµατα των µηχανισµών µέσω των οποίων οι νέοι ανανεώνουν το εκφραστικό τους δυναµικό.: 3 (α) σηµασιολογικούς νεολογισµούς, δηλαδή αλλαγή σηµασίας σε γνωστές λέξεις ή εκφράσεις: τζάµι = υπέροχο, δε λέει = δεν αξίζει, Τατιάνα = κουτσοµπόλα, παρέδωσα πινακίδες = κουράστηκα κλπ. (β) επέκταση της χρήσης υπαρχουσών παραγωγικών καταλήξεων, κυρίως του πολύ οικείου, ανεπίσηµου ύφους της καθοµιλουµένης, και µάλιστα πολλές φορές σε µη αναµενόµενες ρίζες, µε στόχο είτε τη δηµιουργία νέων λεξηµάτων είτε νέων σηµαινόντων: χαριτωµενιά, ανετιά, κλαµπάκιας, φοιτητόνι, τα πουλητάρια (= οι φίλοι που σε πουλούν) κλπ. (γ).δανεισµό διαφόρων στοιχείων, κυρίως από τα αγγλικά (αλλά όχι µόνο), τα οποία µπορεί να παραµένουν αυτούσια, τις περισσότερες φορές όµως είτε προσαρµόζονται στα ελληνικά είτε συντίθενται µε ελληνικά στοιχεία, µε ιδιαίτερα δηµιουργικό και παιγνιώδη 2 3 Πρόκειται για έναν συνθηµατικό κώδικα του περιθωρίου, ο οποίος αναποδογυρίζει τη θέση των συλλαβών στα λεξήµατα (ποδανά < ανάποδα), έτσι ώστε να µην είναι εύκολα αναγνωρίσιµα από τους µη µυηµένους (µεναγκό, λακαµάς κλπ.). Αυτός ο κρυπτικός µηχανισµός είναι γνωστός από παλαιότερα και από άλλες γλώσσες, πρβλ. την αντίστοιχη γαλλική ποικιλία verlan (< à l envers). Για τη λεπτοµερή καταγραφή των γλωσσικών µηχανισµών, βλ. κυρίως Ιordanidou & Androutsopoulos (1997) και Ανδρουτσόπουλος (1997, 2001). Πρβλ. και Μοσχονάς (2002β: 911-915) σχετικά µε τα κυπριακά εφηβικά ιδιώµατα. Τα δικά µου παραδείγµατα εδώ προέρχονται στο µεγαλύτερο µέρος τους από τους φοιτητές και τις φοιτήτριές µου.
τρόπο: χαϊχλίδογλου, µούλιγκαν, σινταουνιάσου, πουρέϊντζερ, κρεββατάµπλ (από τα γαλλικά) κλπ. 4 (δ).δηµιουργία νέων ιδιωµατικών εκφράσεων είτε µε αξιοποίηση υπαρχόντων συντακτικών µηχανισµών (πάµε πλατεία, τρώω ήττα) είτε µε δηµιουργία νέων, π.χ. µε ανακατανοµή των συντακτικών κατηγοριών: η κατάσταση είναι όπα (επιφώνηµα ως κατηγορούµενο). 3) Στο τρίτο επίπεδο κατατάσσονται στοιχεία που σχετίζονται µε τη συνοµιλιακή διεπίδραση.: την πραγµάτωση συµβατικοποιηµένων γλωσσικών πράξεων (κατάφαση, άρνηση, συγγνώµη, ευχαριστία κλπ.) µε νέους γλωσσικούς τρόπους και τη χρήση γλωσσικού υλικού από διαφηµίσεις, τραγούδια, ταινίες, τηλεοπτικές σειρές κλπ., το οποίο ενσωµατώνεται δηµιουργικά στον διάλογο και τους εκφραστικούς του τρόπους, µε αποτέλεσµα ένα «πολυφωνικό» γλωσσικό παζλ. Γενικά, η γλωσσική δηµιουργικότητα των εφηβικών ιδιωµάτων, µε τον εξωσυµβατικό και εικονοκλαστικό πολλές φορές χαρακτήρα της, αναπτύσσεται σε συνθήκες απόλυτης ελευθερίας της έκφρασης, γι αυτό και χαρακτηρίζει τη συνοµιλία των νέων µεταξύ τους σε περιβάλλοντα και δραστηριότητες που τους αφορούν άµεσα και όχι π.χ. στον σχολικό λόγο ή στις συναλλαγές τους µε τις δηµόσιες υπηρεσίες. Οι περιστάσεις που ευνοούν την εµφάνιση των χαρακτηριστικών που περιγράψαµε διακρίνονται δηλαδή από οικείες και συµµετρικές σχέσεις µεταξύ των συνοµιλούντων, ανεπίσηµο επικοινωνιακό πλαίσιο και ατµόσφαιρα που ευνοεί την έκφραση συναισθηµάτων (Androutsopoulos 1998). 4.3.4.4.3. Η κοινωνική λειτουργία της γλώσσας των νέων Όπως και οι άλλες περιπτώσεις κοινωνικής διαφοροποίησης, έτσι και τα νεανικά ιδιώµατα εκφράζουν και τονίζουν τη συµµετοχή του οµιλητή στην οµάδα, ενώ συγχρόνως τον διαφοροποιούν από την υπόλοιπη κοινότητα, των ενηλίκων ή άλλων νεανικών οµάδων. Η συµβολική λειτουργία των ιδιωµάτων αυτών, είναι, µε άλλα λόγια, η έκφραση της ταυτότητας της οµάδας, της θέσης της στην κοινωνία, των αντιλήψεών της, των στάσεων, των αξιών, των ενδιαφερόντων της, µε δυο λόγια της κοσµοθεωρίας της (Taylor 2001: 297). Η διαφοροποίηση τονίζει την αλληλεγγύη και τη συσπείρωση της παρέας, δηµιουργεί σύσφιξη των συναισθηµατικών δεσµών, ενώ, αντίθετα, εκφράζει και τη συµβολική αντίσταση σε κυρίαρχες οµάδες και ιδεολογίες (πρβλ. Φραγκουδάκη 1987: 72-74, Μπαµπινιώτης 1994: 262-264). Γι αυτόν τον σκοπό, η γλώσσα των νέων αναπτύσσει και χρησιµοποιεί κρυπτικά στοιχεία και µηχανισµούς, ώστε να µην την καταλαβαίνουν οι «απ έξω»: οι γλωσσικοί µηχανισµοί που αναφέραµε παραπάνω ή η πολυσηµία ορισµένων εκφράσεων, που µπορεί να σηµαίνουν εντελώς αντίθετα πράγµατα ανάλογα µε το περιβάλλον, εξυπηρετούν µια τέτοια λειτουργία, όπως επίσης και η χρήση στοιχείων από ειδικές συνθηµατικές ποικιλίες, π.χ. τα ποδανά ή τη λαϊκή αργκό του περιθωρίου. Συγχρόνως όµως, µέσω της χρήσης της γλώσσας τους, οι ίδιοι οι νέοι αποφασίζουν ποιοι θέλουν να ανήκουν στην κουλτούρα τους και ποιοι όχι, χρησιµοποιούν δηλαδή τη νεανική αργκό και ως 4 Για περισσότερα στοιχεία σχετικά µε τον δανεισµό από τα αγγλικά, βλ. Ανδρουτσόπουλος (1998: 51), όπου σηµειώνεται η υψηλή αξία των αγγλικών στη νεανική κουλτούρα και κάποιες ιδιαιτερότητες του δανεισµού τους: αφορούν αφενός στοιχεία µη νοµιµοποιηµένων τοµέων της γλώσσας-πηγής, αφετέρου δοµές και χρήσεις οι οποίες στην κοινή νεοελληνική συνήθως δεν επηρεάζονται (συνοµιλιακά στοιχεία, στοιχεία εναλλαγής κωδίκων κ.ά.).
τρόπο κοινωνικού ελέγχου της συµµετοχής στην οµάδα. Όποιος δεν ξέρει να τη µιλά ή δεν τη µιλά αρκετά καλά, σύµφωνα µε τους κανόνες της παρέας, στιγµατίζεται ή και εξοβελίζεται από αυτήν (πρβλ. την έρευνα του Labov (1972β) στα νεανικά γκέτο του Χάρλεµ, όπου πρώτος αυτός επιση- µαίνει και διερευνά αυτό το φαινόµενο). 4.3.4.4.4. Στάσεις απέναντι στη γλώσσα των νέων Το γεγονός ότι τα εφηβικά ιδιώµατα γίνονται αντιληπτά από την υπόλοιπη κοινότητα ως ξεχωριστές ποικιλίες µε συγκεκριµένο συµβολισµό, την οδηγεί στο να υιοθετεί µια ολόκληρη κλίµακα στάσεων απέναντί τους. Οι στάσεις αυτές στον δηµόσιο λόγο διερευνώνται κυρίως στον τύπο, όπου έχουµε είτε επιφυλλίδες «ειδικών» (επιστηµόνων, εκπαιδευτικών, λογοτεχνών, δηµοσιογράφων), είτε συνεντεύξεις µε ειδικούς, είτε ρεπορτάζ και γλωσσάρια που αναφέρονται στη γλώσσα των νέων και τα χαρακτηριστικά της (Ιορδανίδου & Ανδρουτσόπουλος 1999: 587). 5 Το περιεχόµενο των στάσεων εκτείνεται σε ένα φάσµα που ξεκινά από θετική αποδοχή της διαφορετικότητας και της αµφισβήτησης την οποία σηµατοδοτούν τα εφηβικά ιδιώµατα (ενδεικτικά: Φραγκουδάκη 1984, 1987α: 72-74, 1987γ, 2001, Βελούδης 2001, Χάρης 2003: κεφ. 42, 45), εµπεριέχει στάσεις θετικής µεν αποδοχής αλλά µε όρους (π.χ. Μπαµπινιώτης 1994) και καταλήγει σε απολύτως και κατηγορηµατικά αρνητικές στάσεις απέναντι στους νέους και τη γλώσσα τους (ενδεικτικά: Καργάκος 1992). Οι στάσεις αυτές δεν πηγάζουν απαραιτήτως από επιστηµονική έρευνα και περιγραφή των εφηβικών ιδιωµάτων, η οποία υπήρξε αρκετά µεταγενέστερη πολλών από τα σχετικά δηµοσιεύµατα, απηχούν όµως τις πρώτες αντιδράσεις της κοινότητας στην ανανεωµένη θέση της νεολαίας στο µεταπολεµικό (στην Ελλάδα και µεταδικτατορικό) τοπίο, ιδίως από τη δεκαετία του 70 και µετά. Σήµερα µπορούµε να υποστηρίξουµε, εµπειρικά τουλάχιστον σε µια πρώτη φάση, ότι πολλές εκφράσεις των εφηβικών ιδιωµάτων έχουν περάσει στο ανεπίσηµο ύφος της καθηµερινής γλώσσας των ενηλίκων: πρώτα αυτών που έρχονται σε επαφή µε νέους (όπως είναι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί) ή αυτών που εµπλέκονται στους χώρους που αφορούν τους νέους (όπως είναι οι διαφηµιστές, οι αθλητικοί ή µουσικοί παράγοντες κλπ.) και κατόπιν όσων εργάζονται σε επαγγέλµατα όπου θεωρείται σηµαντική µια δηµόσια εικόνα «σύγχρονου» ατόµου, ενταγµένου στα πράγµατα (π.χ. οι τηλεοπτικοί παρουσιαστές). Έτσι, η χρήση εκφράσεων της νεανικής γλώσσας και σε άλλους χώρους, είτε για λόγους εµπορικούς, δηµιουργίας εντυπώσεων είτε απλού συγχρωτισµού, αφενός εκφράζει το αυξανόµενο κύρος της, αφετέρου συντελεί στην επανενίσχυσή του, περιορίζοντας όµως έτσι σε µεγάλο βαθµό την ανατρεπτική κοινωνική λειτουργία των εφηβικών ιδιωµάτων. Σε επιστηµονικό επίπεδο, το ενδιαφέρον για τη γλώσσα των νέων µεταφράζεται τα τελευταία χρόνια σε πολλαπλασιασµό των ερευνών γύρω από αυτήν, αλλά και στη διατύπωση διδακτικών προτάσεων για την ένταξή της στο γλωσσικό µάθηµα (βλ. Ανδρουτσόπουλος 2000). 5 Η σχετική συζήτηση στον ελληνικό χώρο κωδικοποιήθηκε για πρώτη φορά σε ένα µεγάλο συνέδριο µε τίτλο «Νεολαία και γλώσσα», που οργάνωσε τον Μάιο του 1984 το τότε Υφυπουργείο Νέας Γενιάς και Αθλητισµού. Εκεί µίλησαν και αντιπαρατέθηκαν πολλοί ειδικοί και λιγότερο ειδικοί, ενώ πυροδοτήθηκε πολύµηνος δηµόσιος διάλογος στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο (βλ. ενδεικτικά τα δηµοσιεύµατα στις εφηµερίδες και στο περιοδικό Αντί κατά το διάστηµα που ακολούθησε τη διεξαγωγή του συνεδρίου).