«ΚΛΕΙΣΤΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΖΩΗ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2009-2010 ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΚΛΕΙΣΤΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Σουλιώτης Γεώργιος Α.Μ.: 1340200400416 ΕΤΟΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ: Επί πτυχίω Αθήνα, Ιανουάριος 2010

Περιεχόµενα Πίνακας συντοµογραφιών..3 Εισαγωγή.4 1 ο Κεφάλαιο Α)Το νοµικό πλαίσιο των κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους 5 Β)Η τροποποίηση του νόµου 2472/1997 από τον νόµο 3725/2007.8 2 ο Κεφάλαιο Ειδικότερα Ζητήµατα Τα κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης σε αντιπαραβολή µε τα θεµελιώδη δικαιώµατα Α) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους και το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή..12 Β) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης και ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας 17 Γ) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους και το δικαίωµα του συνέρχεσθαι.19 Επίλογος..23 Περίληψη 23 Βασικά λήµµατα 24-2 -

Βιβλιογραφία..25 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ άρθρ. άρθρο βλ. βλέπε εδ. εδάφιο Ε...Α. Ευρωπαϊκό ικαστήριο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων Ε.Σ..Α. Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου Ν. νόµος ο.π. όπου παραπάνω παρ. παράγραφος Σ. Σύνταγµα σελ σελίδα Α.Π..Π.Χ. Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα CCTV Closed Circuit Television (Κλειστό Κύκλωµα Τηλεόρασης) περ. περίπτωση Π.Κ. Ποινικός Κώδικας Ε.Κ. Ευρωπαϊκή Κοινότητα.Ε.Κ. ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΤοΣ: Το Σύνταγµα (νοµικό περιοδικό) - 3 -

EIΣΑΓΩΓΗ Μετά τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεµβρίου 2001 πολλοί ήταν εκείνοι που µίλησαν για επαναπροσδιορισµό των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η ένταση των εν λόγω τροµοκρατικών χτυπηµάτων ήταν τόσο πρωτοφανής και ο φόβος επανάληψης τους τόσο ορατός, που έκτοτε η ασφάλεια ήρθε αντιµέτωπη µε την ελευθερία και η καταστολή έδωσε τη θέση της στην πρόληψη της εγκληµατικότητας. Στο όνοµα της ηµόσιας Ασφάλειας, παγκοσµίως, εισήχθησαν νέες πρακτικές, οι οποίες είτε αντιµετωπίστηκαν και αντιµετωπίζονται είτε ως πανάκεια για την αντιµετώπιση του εγκλήµατος είτε ως κατάφωρες προσβολές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Μια σειρά πολιτικών πρωτοβουλιών και µέτρων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, οδήγησαν σε αλλαγή του «χάρτη» των θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου. Στα νέα µέτρα αυτά, εντάσσονται, ασφαλώς, και τα κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης (Closed Circuit Television, CCTV), τα οποία επιτρέπουν την παρακολούθηση χώρων και την ταυτόχρονη καταγραφή και αποθήκευση δεδοµένων ήχου και εικόνας. Το κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης έχει δύο πλευρές, την κάµερα παρακολούθησης και την βάση δεδοµένων. Η κάµερα παρακολούθησης είναι η ορατή πλευρά, ενώ η βάση δεδοµένων, στην οποία και αποθηκεύονται τα όσα καταγράφει η κάµερα, αποτελεί την αθέατη πλευρά του κυκλώµατος. Στη συγκεκριµένη εργασία, θα επιχειρηθεί (µε αφορµή την τροποποίηση του Ν.2472/1997 που επήλθε µε τον Ν.3725/2007) η διερεύνηση, αφενός, του νοµικού πλαισίου των κλειστών κυκλωµάτων τηλεοράσεως και, αφετέρου, του κατά πόσον η γενικευµένη λειτουργία των - 4 -

συστηµάτων αυτών συνιστά απλές επιδράσεις ή προσβολές των θεµελιωδών δικαιωµάτων. 1 ο Κεφάλαιο Α)Το νοµικό καθεστώς των κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους Από το έτος 1997 σε νοµοθετικό επίπεδο είχε θεσπιστεί ο Ν. 2472/1997 περί προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, οι βασικές ρυθµίσεις του οποίου αντανακλούν τις επιλογές της οδηγίας 95/46ΕΚ. Με τον ως άνω νόµο θεσµοθετήθηκε η ανεξάρτητη διοικητική αρχή µε την ονοµασία Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα (στο εξής «η Αρχή»). Ωστόσο, λόγω της ιδιαίτερης σηµασίας της προστασίας των προσωπικών δεδοµένων, εξαιτίας των συνεχών αυξανόµενων κινδύνων από την αλµατώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, µε τη συνταγµατική αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε η ειδική διάταξη του άρθρου 9 Α, η οποία ορίζει: «Καθένας έχει δικαίωµα προστασίας από την συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως µε ηλεκτρονικά µέσα, των προσωπικών του δεδοµένων, όπως νόµος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδοµένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόµος ορίζει». Με το ανωτέρω άρθρο κατοχυρώθηκε και συνταγµατικά η Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία και ορίστηκε ως θεµατοφύλακας όλων, ανεξαιρέτως, των προσωπικών δεδοµένων¹. Τα κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης, αναµφισήτητα, εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής του Ν.2472/1997 καθώς και της κοινοτικής οδηγίας 94/46 για την προστασία του ατόµου από την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα. Πιο συγκεκριµένα, κατά το άρθρο 2 περ. α του ν.2472/1997 και την κοινοτική Οδηγία 94/46, τα δεδοµένα ήχου και εικόνας, εφόσον αναφέρονται σε πρόσωπα, συνιστούν δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα. - 5 -

Η αποθήκευση και διαβίβαση εικόνας προσώπου, η οποία συλλέγεται µε λήψη από σταθερή βιντεοκάµερα, που λειτουργεί µόνιµα, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήµατα, σε κλειστό ή ανοικτό χώρο συγκέντρωσης ή διέλευσης κοινού, όπως για παράδειγµα οδοί, πλατείες, σταθµοί, λιµάνια, τράπεζες, καταστήµατα, γήπεδα, θέατρα, κινηµατογράφοι, ή σε µέσα µαζικής µεταφοράς, συνιστά επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, κατά την έννοια του άρθρου 2 περ. δ ν.2472/1997. Από κει και πέρα, το κατά πόσον επιτρέπεται να λειτουργεί ένα κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης (CCTV) δεν αναγράφεται ρητά στο νόµο για την προστασία προσωπικών δεδοµένων, παρόλο που είναι ξεκάθαρο ότι η γενικότητα των διατάξεων του τελευταίου καταλαµβάνει κάθε περίπτωση επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, χωρίς εξαιρέσεις, στο βαθµό που αφορά φυσικά πρόσωπα, των οποίων η ταυτότητα είναι γνωστή ή µπορεί να εξακριβωθεί². Την ερµηνεία του κατά πόσο τα CCTV εντάσσονται στην προστασία προσωπικών δεδοµένων έκανε η Αρχή, εκδίδοντας την Οδηγία 1122/2000, στο πλαίσιο της κανονιστικής αρµοδιότητας της, δυνάµει της κανονιστικής εξουσιοδότησης προς αυτή (άρθρο 19 παρ.1 Ν.2472/1997). Η εν λόγω Οδηγία χαράσσει τη γενική απαγορευτική αρχή, τον κανόνα, στο άρθρο 1: «Η λήψη και επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα µε κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης που λειτουργεί µονίµως, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήµατα δεν επιτρέπεται, διότι προσβάλλει την προσωπικότητα και την ιδιωτική ζωή του ατόµου.». Μόνο κατ εξαίρεση, επιτρέπεται η λειτουργία τέτοιου κυκλώµατος, κατόπιν άδειας της αρχής, εφόσον ο σκοπός της επεξεργασίας είναι α) η προστασία προσώπων ή αγαθών ή β) η ρύθµιση της κυκλοφορίας. 1. βλ. Ν. Αλιβιζάτο, «Απειλούν τις προσωπικές ελευθερίες», Τα Νέα 15-16/12/2007. 2. βλ. σχόλιο Λίλιαν Μήτρου, Το Σ, 1/2006, απόφαση 2765/2005 Μονοµελές Πρωτοδικείο Πατρών, Ασφαλιστικά Μέτρα, σελ. 250. - 6 -

Ο κανόνας αυτός σηµαίνει, εκτός των άλλων, ότι δεδοµένα που τυχόν συλλέχθηκαν στο πλαίσιο λειτουργίας ενός κλειστού κυκλώµατος τηλεόρασης για σκοπούς π.χ. ρύθµισης της κυκλοφορίας, δεν επιτρέπεται να χρησιµοποιηθούν για κανένα άλλο λόγο αν γίνει τέτοια χρήση τους, είναι παράνοµη και το υποκείµενο των δεδοµένων έχει ένα σύνολο δραστικών δικαιωµάτων εναντίον του χρήστη. Εξάλλου, σύµφωνα µε τις παραπάνω αρχές, τα σηµεία στα οποία εγκαθίστανται οι σταθερές βιντεοκάµερες αλλά και ο τρόπος λήψης τους θα πρέπει να καθορίζονται έτσι, ώστε να µη συλλέγονται περισσότερα δεδοµένα από όσα είναι απαραίτητα για τον επιδιωκόµενο σκοπό. Συνεπώς, οι κάµερες που τοποθετούνται σε µια πολυκατοικία δεν επιτρέπεται να εστιάζουν χωρίς κανέναν λόγο σε κοινόχρηστους χώρους (π.χ. προθαλάµους εισόδων, υπόγεια κ.τ.λ.) και να δηµιουργούν στους εισερχοµένους στο χώρο την εντύπωση ότι παρακολουθούνται διαρκώς οι κινήσεις τους. Παράλληλα, η τοποθέτησή τους θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να αποκλείεται η δυνατότητα λήψης εικόνων από τον εσωτερικό χώρο των διαµερισµάτων. Σύµφωνα µε τα άρθρα 6 & 11 του νόµου 2472/1997, ο φορέας, ο οποίος αποφασίζει να προβεί στην χρήση κλειστού κυκλώµατος, οφείλει να γνωστοποιήσει την πρόθεσή του στην Αρχή Προστασίας, και,παράλληλα, να ενηµερώσει σχετικά το κοινό µε σαφή και πρόσφορο τρόπο, και δη εγγράφως, για τα δικαιώµατά που του παρέχει ο νόµος δικαιώµατα ενηµέρωσης, πρόσβασης και αντίρρησης και επιπλέον για τον σκοπό της µαγνητοσκόπησης και την ταυτότητα τόσο του φορέα επεξεργασίας όσο και του αποδέκτη των δεδοµένων. Επιπροσθέτως, τα δεδοµένα που έχουν συλλέγει µε τον παραπάνω τρόπο, δεν πρέπει να διατηρούνται για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο των 15 ηµερών, εκτός και αν η Αρχή χορηγήσει ειδική άδεια παράτασης. Όσον αφορά την επιτήρηση στο χώρο της εργασίας, κάθε τέτοια επεξεργασία εµπίπτει, επίσης, στο πεδίο του Νόµου. Για να το καταστήσει ακόµη πιο σαφές αυτό, η Αρχή εξέδωσε την αναλυτική και πλήρη Οδηγία 115/2001 για την προστασία προσωπικών δεδοµένων στις εργασιακές σχέσεις που αφορά τόσο τον ιδιωτικό όσο και το δηµόσιο τοµέα. Η Οδηγία - 7 -

καθιστά σαφές ότι όλα αυτά δηλαδή, τα σχετικά µε την Οδηγία 1122/2000 εφαρµόζονται και στον εργασιακό χώρο. Ο εργοδότης υποχρεούται να έχει ενηµερώσει προηγουµένως τον εργαζόµενο, να έχει γνωστοποιήσει τη λειτουργία του κυκλώµατος στην Αρχή και να εφαρµόζει όλους τους κανόνες της προστασίας προσωπικών δεδοµένων σύµφωνα µε το Νόµο. Το ζήτηµα αυτό δεν είναι αποκοµµένο µε το γενικότερο θέµα της επιτήρησης στο χώρο της εργασίας η επιτήρηση π.χ. του ιστορικού των διαδικτυακών επισκέψεων του εργαζόµενου ή του ηλεκτρονικού του ταχυδροµείου συνδέεται άµεσα µε αυτά τα θέµατα. Έτσι, η Αρχή σε µια πολύ σηµαντική απόφασή της (115 / 2001) έκρινε ότι αυτή η επιτήρηση δεν µπορεί να είναι καθολική και ότι ακόµη και στο χώρο της εργασίας πρέπει να υπάρχει ιδιωτικότητα ακόµη και στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, προτείνοντας διαµερισµό δίσκου του υπολογιστή για να σχηµατιστεί διακριτός ιδιωτικός χώρος και στους επαγγελµατικούς υπολογιστές των εργαζοµένων. Β)Η τροποποίηση του Ν. 3472/1997 µε τον Ν.3625/2007. Η παράγραφος 2 του άρθρου 3 του Ν. 2472/1997 αντικαθίσταται ως εξής: «Οι διατάξεις του παρόντος νόµου δεν εφαρµόζονται στην επεξεργασία δεδοµένων η οποία πραγµατοποιείται: α)από φυσικό πρόσωπο για την άσκηση δραστηριοτήτων αποκλειστικά προσωπικών ή οικιακών β)από τις δικαστικές εισαγγελικές αρχές και τις υπηρεσίες που ενεργούν υπό την άµεση εποπτεία τους στο πλαίσιο της απονοµής της δικαιοσύνης ή για την εξυπηρέτηση των αναγκών της λειτουργίας τους µε σκοπό τη βεβαίωση εγκληµάτων, που τιµωρούνται ως κακουργήµατα ή πληµµελήµατα µε δόλο και ιδίως εγκληµάτων κατά της ζωής, κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κατά της προσωπικής ελευθερίας, κατά της ιδιοκτησίας, κατά των περιουσιακών δικαιωµάτων, παραβάσεων της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών, - 8 -

επιβουλής της δηµόσιας τάξης, ως και τελουµένων σε βάρος ανηλίκων θυµάτων. Ως προς τα ανωτέρω εφαρµόζονται οι ισχύουσες ουσιαστικές και δικονοµικές διατάξεις. Στις περιπτώσεις άσκησης από τους πολίτες του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι κατά το άρθρο 11 του Συντάγµατος επιτρέπεται η απλή λειτουργία συσκευών καταγραφής ήχου ή εικόνας ή άλλων ειδικών τεχνικών µέσων, εφόσον, συντρέχουν οι προϋποθέσεις του εποµένου εδαφίου. Η καταγραφή ήχου ή εικόνας µε οποιασδήποτε τεχνικής µορφής συσκευές µε σκοπό τη βεβαίωση τέλεσης των παραπάνω εγκληµάτων γίνεται µόνον κατόπιν εντολής εκπροσώπου της Εισαγγελικής αρχής και εφόσον επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια. Σκοπός της καταγραφής αυτής είναι µόνον η χρησιµοποίηση του υλικού ως αποδεικτικού στοιχείου ενώπιον οποιασδήποτε ανακριτικής, εισαγγελικής αρχής και δικαστηρίου». Σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση του νόµου, «βασική επιδίωξη της προτεινόµενης διάταξης είναι οι επεξεργασίες προσωπικών δεδοµένων, που αναφέρονται σε δραστηριότητες του κράτους σε τοµείς του ποινικού δικαίου και δηµόσιας ασφάλειας, να τελούν υπό τις πλήρεις εγγυήσεις υπό τις πλήρεις εγγυήσεις των εισαγγελικών και δικαστικών λειτουργών, που έχουν συνταγµατικά κατοχυρωµένη λειτουργική αποστολή, ως και καθήκον δίωξης και κολασµού εγκληµατικών συµπεριφορών». Με την ως άνω διάταξη εξαιρείται από το πεδίο εφαρµογής του Ν. 2472/1997 κάθε επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων που επιχειρείται από αστυνοµικές ή δικαστικές αρχές για τη διακρίβωση των απαριθµούµενων στη διάταξη εγκληµάτων, τα οποία καλύπτουν, περίπου, όλο το ειδικό µέρος του Π.Κ.. Αυτό σηµαίνει, ότι καµία από τις διατάξεις του νόµου ως προς τις προϋποθέσεις επεξεργασίας δεδοµένων ή διασύνδεσης αρχείων δεν δεσµεύει πλέον τις αστυνοµικές και δικαστικές αρχές και ότι η Αρχή Προστασίας Προσωπικών εδοµένων δεν έχει καµία δυνατότητα εποπτείας στον χώρο αυτό. Πρακτικά, δηλαδή, οι αρµόδιες εισαγγελικές, δικαστικές και αστυνοµικές αρχές µπορούν να προβαίνουν σε επεξεργασία προσωπικών - 9 -

δεδοµένων άρα, και σε βιντεοεπιτήρηση µέσω κλειστών κυκλωµάτων τηλεοράσεως δίχως να έχουν υποχρέωση προηγουµένης γνωστοποίησης στην Αρχή και δίχως να έχουν υποχρέωση καταστροφής των συλλεγόµενων δεδοµένων σε εύλογο χρονικό διάστηµα! Τα δικαιώµατα ενηµέρωσης, πρόσβασης «καθένας έχει δικαίωµα να γνωρίζει εάν στοιχεία του αποτελούν ή απετέλεσαν αντικείµενο επεξεργασίας κατά το άρθρο 12 του Ν.2472/1997» και αντίρρησης «το υποκείµενο των δεδοµένων έχει δικαίωµα να προβάλλει οποτεδήποτε αντιρρήσεις για την επεξεργασία δεδοµένων που το αφορούν κατά το άρθρο 13 του Ν.2472/1997» του υποκειµένου των δεδοµένων, επίσης, δεν εφαρµόζονται. Επιδίωξη του νόµου, κατά την αιτιολογική έκθεση, είναι η ανάγκη εναρµόνισης του εθνικού δικαίου µε την οδηγία 95/46 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, κατά την οποία οι διατάξεις της οδηγίας δεν εφαρµόζονται σε επεξεργασίες προσωπικών δεδοµένων που αφορούν τη δηµόσια ασφάλεια, την εθνική άµυνα, την ασφάλεια του κράτους και τις δραστηριότητες του κράτους σε τοµείς του ποινικού δικαίου. Η οδηγία 95/46 αποτελεί νοµοθέτηµα του «πρώτου πυλώνα» της Ε.Ε. και στο άρθρο 3 παρ. 2 διευκρινίζεται ότι οι διατάξεις της δεν εφαρµόζονται σε τοµείς όπως η δηµόσια ασφάλεια και οι κρατικές δραστηριότητες σε τοµείς του ποινικού δικαίου. Ωστόσο, όπως έκρινε το ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση Βodil Lindqvist (C-101/01), τίποτε δεν απαγορεύει στα κράτη µέλη να διευρύνουν το περιεχόµενο της εθνικής τους νοµοθεσίας περί µεταφοράς στο εσωτερικό τους δίκαιο των διατάξεων της οδηγίας 95/46, ώστε να καλύπτουν τοµείς µη συµπεριλαµβανόµενους στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας. Το ΕΚ έκρινε ότι τα κράτη- µέλη παρακρατούν το κυριαρχικό δικαίωµα να επεκτείνουν την εφαρµογή των διατάξεων της οδηγίας και σε τοµείς που δεν καλύπτει η οδηγία (όπως σε τοµείς του ποινικού δικαίου)³. Η Ελλάδα επεξέτεινε την εφαρµογή των προστατευτικών αυτών διατάξεων µέσω της συνταγµατικής οδού. Το άρθρο 9 Α (που προστέθηκε µε την αναθεώρηση του 2001) του Συντάγµατος καταλαµβάνει όλα τα προσωπικά δεδοµένα, αναθέτοντας την προστασίας τους σε Ανεξάρτητη Αρχή, µην εξαιρώντας την προστασία προσωπικών δεδοµένων από το πεδίο δράσης της ικαιοσύνης και της Αστυνοµίας. - 10 -

Έτσι, στη χώρα µας, πλέον, θεµέλιο για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων δεν είναι πλέον η Οδηγία 95/46 Ε.Κ., αλλά το άρθρο 9Α που προστέθηκε στο Σύνταγµά µας το 2001 και ορίζει ότι «καθένας έχει δικαίωµα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση... των προσωπικών του δεδοµένων, όπως νόµος ορίζει» και ότι «η προστασία των προσωπικών δεδοµένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί όπως νόµος ορίζει». Από τη διατύπωση του άρθρου 9 Α προκύπτει ότι για όλα τα προσωπικά δεδοµένα πρέπει να υπάρχει ένα ειδικό προστατευτικό θεσµικό πλαίσιο και ότι επιπλέον την προστασία όλων των προσωπικών δεδοµένων την έχει εµπιστευθεί ο συντακτικός νοµοθέτης σε Ανεξάρτητη Αρχή και όχι στους δικαστές ή τους εισαγγελείς, όπως ισχύει για τα υπόλοιπα ατοµικά δικαιώµατα. Κάθε, λοιπόν, εξαίρεση από τους δύο αυτούς κανόνες είναι αντίθετη προς το Σύνταγµα. Στο δεύτερο σκέλος της νεοεισαχθείσας τροποποιητικής ρύθµισης, ορίζεται ότι η λειτουργία συστήµατος καµερών κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων επιτρέπεται µόνον κατόπιν εντολής εισαγγελέα και εφόσον επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια. Εποµένως, µε βάση το κριτήριο του «επικείµενου σοβαρού κινδύνου», δίνεται η δυνατότητα στις εισαγγελικές αρχές να καταγράφουν διαδηλώσεις και άλλες δηµόσιες συναθροίσεις, χρησιµοποιώντας οποιαδήποτε τεχνικά µέσα ( CCTV, φορητές κάµερες, φωτογραφίες κ.λ.π.) Ζητήµατα συνταγµατικότητας εγείρονται και στην περίπτωση αυτή. Σκοπός της ως άνω διάταξης είναι η δυνατότητα καταγραφής έκνοµων, παράνοµων συµπεριφορών που τελούνται κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων από µερίδα των συµµετεχόντων. Στην περίπτωση, όµως, λειτουργίας των καµερών (ενόψει επικείµενου κινδύνου) τα προσωπικά δεδοµένα που συλλέγονται δεν είναι µόνον -ούτε καν κυρίως- εκείνων που τελούν κάποια αξιόποινη πράξη, αλλά και όλων των υπολοίπων, οι οποίοι συµµετέχουν ειρηνικά στη διαδήλωση ασκώντας ένα συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµά τους. 3. βλ. Βασίλη Σωτηρόπουλο, Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου ΙΙ/2006, Η νοµολογία του ικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε την προστασία προσωπικών δεδοµένων, σελ. 530. - 11 -

Η καταγραφή της έκνοµης δραστηριότητας µερίδας των διαδηλωτών είναι µεν νόµιµη, ωστόσο στην περίπτωση της διαδήλωσης καταγράφονται πάντες οι συµµετέχοντες, οι οποίοι διαδηλώνοντας ειρηνικά περιορίζονται στα δικαιώµατά τους (δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή, δικαίωµα προστασίας προσωπικών δεδοµένων, δικαίωµα του συνέρχεσθαι). Οι περιορισµοί όµως, των συνταγµατικών δικαιωµάτων είναι επιτρεπτοί µόνο στο πλαίσιο ειδικών εννόµων σχέσεων και ανεπίτρεπτοι στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης ως αντίθετοι στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη 6. Εξάλλου, η διάπραξη έκνοµων ενεργειών από µερίδα των συµµετεχόντων δεν αρκεί για να χαρακτηριστεί µια συνάθροιση µη ήσυχη (άρα και µη συνταγµατικά προστατευόµενη) κατά την έννοια του άρθρου 11 του Συντάγµατος 7. 2 ο Κεφάλαιο Ειδικότερα Ζητήµατα Α) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους και το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή Μπορεί να νοηθεί ιδιωτικότητα στους δηµοσίους χώρους; Η συνεχής βιντεοεπιτήρηση στους δηµοσίους χώρους στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης συνιστά απλή επίδραση ή περιορισµό (προσβολή) του συνταγµατικά κατοχυρωµένου δικαιώµατος στην ιδιωτική ζωή; Κατά το άρθρο 9 του Συντάγµατος η ιδιωτική ζωή αποτελεί µέρος της γενικότερης κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, που αφορά το ίδιο το άτοµο και το στενό κύκλο που το περιβάλλει. Η ιδιωτική ζωή διακρίνεται σε 4. βλ. Αλιβιζάτος Νίκος, Τα Νέα 15-16/12/2007. 5. βλ. Ε. Συµεωνίδου- Καστανίδου, Ελευθεροτυπία, 20-12-2007. 6. βλ. Α. ηµητρόπουλο, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γενικό Μέρος, σελ.218. 7. βλ. Α. ηµητρόπουλο, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, σελ.218 και Π.. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, Β Μέρος, σελ.843. - 12 -

ατοµική και οικογενειακή και περιλαµβάνει τις συνήθειες και τις ιδιαιτερότητες του ατόµου, γνωρίσµατα του χαρακτήρα του, προτιµήσεις και επιθυµίες του αλλά και πληροφορίες για το παρελθόν του. Στην ιδιωτική ζωή περιλαµβάνονται επίσης και οι σχέσεις του ατόµου µε το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, ανεξαρτήτως αν αυτές λαµβάνουν χώρα σε δηµόσιο χώρο ή στον αποµονωµένο χώρο της κατοικίας του. Στο γενικό περιεχόµενο του δικαιώµατος ανήκει και η ελευθερία αποκάλυψης ή απόκρυψης της ιδιωτικής ζωής. Καθένας έχει δικαίωµα να αποφασίζει ελεύθερα αν θα αποκρύπτει ή όχι το περιεχόµενο της ιδιωτικής του ζωής 8. Στην ελευθερία απόκρυψης ή αποκάλυψης υπάγεται και η ελευθερία του ατόµου να ορίζει το ίδιο τι αποτελεί ιδιωτική και τι δηµόσια ζωή. Στο κάθε άτοµο, εποµένως, εναπόκειται η δυνατότητα να οριοθετεί την ιδιωτική του από τη δηµόσια σφαίρα, να επιλέγει αυτόνοµα αν, πώς, που, και πότε θα αποκαλύπτει ή όχι πλευρές της ζωής ή της δραστηριότητάς του εκθέτοντάς τες στο βλέµµα ή στην πρόσβαση των άλλων 9. Υπόθεση Peck εναντίον Ηνωµένου Βασιλείου (απόφαση 28.1.2003, Συλλογή 2003-Ι). Με το ζήτηµα της ιδιωτικότητας στους δηµοσίους χώρους απασχολήθηκε και το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Πιο χαρακτηριστική είναι η υπόθεση Peck εναντίον Ηνωµένου Βασιλείου (απόφαση 28.1.2003, Συλλογή 2003-Ι). Ένας κύριος κυκλοφορούσε απελπισµένος πολύ αργά σε ένα πάρκο τη νύχτα. Κάποια στιγµή αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Βρισκόταν, εν αγνοία του, 8. βλ. Α. ηµητρόπουλο, Συνταγµατικά δικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, σελ. 155. 9. βλ. Βασίλη Βουτσάκη, Το δικαίωµα στη ζωή: υποκειµενικές και αντικειµενικές πτυχές, ίκαιο και κοινωνία στον 21 ο αιώνα, Νέες Τεχνολογίες και Συνταγµατικά ικαιώµατα, σελ. 87 και Π.. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, Α Μέρος, σελ. 381 όπου: «Όρια και περιεχόµενο της ιδιωτικής του ζωής καθορίζει κατ αρχήν µόνο του το κάθε άτοµο». - 13 -

µέσα στην εµβέλεια ενός CCTV γεγονός που ενεργοποίησε άµεσα την αστυνοµία, η οποία επενέβη και απέτρεψε την αυτοκτονία. Στη συνέχεια, το βίντεο που είχε καταγραφεί, χρησιµοποιήθηκε ως διαφηµιστικό σπότ για την προώθηση της ιδέας της λειτουργίας των CCTV. Ο ίδιος ο ενδιαφερόµενος ευχαρίστησε µεν την αστυνοµία που του έσωσε τη ζωή, αλλά διαφώνησε µε τη χρήση των προσωπικών του δεδοµένων κατ αυτόν τον τρόπο. Επειδή δεν δικαιώθηκε από τα βρετανικά δικαστήρια, προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Εκεί, το Ε Α διέγνωσε ότι υπήρχε µια σοβαρή προσβολή της ιδιωτικής ζωής του προσώπου, παρόλο που δεν βρισκόταν βέβαια µέσα στο σπίτι του, αλλά σε ένα ανοικτό πάρκο. Το στοιχείο ότι η περιοχή ήταν έρηµη και ότι ήταν αρκετά αργά τη νύχτα, αλλά και το επιπρόσθετο γεγονός ότι δεν γνώριζε πως βιντεοσκοπείται, συνιστούσαν µια σοβαρή παραβίαση της ευρύτερης σφαίρας της ιδιωτικότητάς του. Επιπλέον, η παραβίαση αυτή βάθυνε µε τη χρήση των στοιχείων αυτών σε διαφηµιστικό σποτ. Το Ε...Α. καταδίκασε το Ηνωµένο Βασίλειο για προσβολή της ιδιωτικής ζωής του προσφεύγοντος (όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η απόφαση, «το άρθρο 8 της Ε.Σ..Α. προστατεύει το δικαίωµα στην ταυτότητα και στην προσωπική ανάπτυξη και το δικαίωµα στη δηµιουργία και στην ανάπτυξη σχέσεων µε άλλους ανθρώπους και µε τον έξω κόσµο και µπορεί να περιλαµβάνει δραστηριότητες επαγγελµατικής ή επιχειρηµατικής φύσεως. Γι αυτόν το λόγο υπάρχει µια ζώνη αλληλεπίδρασης των ατόµων και σε δηµόσιο πλαίσιο η οποία εµπίπτει στο πεδίο του ιδιωτικού βίου»). Εποµένως, η αυτοέκθεση σε δηµόσιο χώρο δε συνεπάγεται απώλεια της ιδιωτικότητας (privacy), και σε καµία περίπτωση δε συνιστά σιωπηρή συγκατάθεση του υποκειµένου προς επεξεργασία των προσωπικών του δεδοµένων. Στους δηµόσιους χώρους, τα διερχόµενα άτοµα έχουν χαµηλότερο επίπεδο επίπεδο προστασίας «χωρίς ωστόσο να στερούνται πλήρως των δικαιωµάτων και ελευθεριών τους όσον αφορά την ιδιωτική ζωή και την εικόνα τους 10». 10. βλ. σχόλιο Λίλιαν Μήτρου, Το Σ, 1/2006, απόφαση 2765/2005 Μονοµελές Πρωτοδικείο Πατρών, Ασφαλιστικά Μέτρα, σελ. 263-14 -

H ιδιωτικότητα στους δηµόσιους χώρους σηµαίνει δικαίωµα στην ανωνυµία (right to public anonymity), όταν το άτοµο βρισκόµενο ακόµα και στους δηµόσιους χώρους αναζητά ελευθερία από αναγνώριση και παρακολούθηση 11. Η έννοια της ιδιωτικής ζωής ανθίσταται σε a priori κατατάξεις και το στοιχείο ότι ο φορέας του συνταγµατικού αγαθού δρα σε χώρο ελεύθερα προσβάσιµο (δηµόσιο χώρο) δεν αποτελεί το αποφασιστικό κριτήριο της µη συνταγµατικής προστασίας της δράσης του αυτής. Το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή, όπως και όλα τα συνταγµατικά δικαιώµατα, έχει απόλυτη αµυντική erga omnes διάσταση, προστατευτική (προς το κράτος) καθώς και εξασφαλιστική διάσταση. Το αµυντικό περιεχόµενο του δικαιώµατος περιλαµβάνει την αξίωση του πολίτη έναντι όλων (και της Πολιτείας) να απέχει από πράξεις προσβολής ικανές να θίξουν το γενικό περιεχόµενο του δικαιώµατος και τη δυνατότητα του ατόµου να καθορίσει αυτόνοµα τα όρια και το περιεχόµενο της ιδιωτικής του ζωής. Η Πολιτεία δεν δικαιούται, εποµένως, να προβαίνει σε ενέργειες, οι οποίες προσβάλλουν το αµυντικό περιεχόµενο του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής. Απαγορεύεται, δηλαδή, κάθε κρατική επέµβαση (έστω και µε τυπικό νόµο) που αποσκοπεί ή εν πάσει περιπτώσει επιφέρει την οπτική ή ακουστική παρακολούθηση ή καταγραφή µε οποιοδήποτε τρόπο ή µέσο της ιδιωτικής ζωής. Συµπερασµατικά, η δραστηριότητες στους δηµόσιους χώρους υπάγονται στην έννοια του προστατευόµενου αγαθού της ιδιωτικής ζωής και η γενικευµένη κρατική παρακολούθηση µέσω κλειστών CCTV των δραστηριοτήτων αυτών συνιστά περιορισµό του εν λόγω δικαιώµατος. Ο περιορισµός αυτός λαµβάνει χώρα στο επίπεδο της γενικής κυριαρχικής σχέσης, όπου οι περιορισµοί είναι ανεπίτρεπτοι, ως αντίθετοι στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη 12. 11. βλ. Christofer Slobogin, Public Privacy:Camera surveillance of public places and the right to anonymity, 2002). 12. βλ. Α. ηµητρόπουλο, Εφαρµογές Συνταγµατικού ικαίου ΙΙ, Συνταγµατικά ικαιώµατα, σελ.93-15 -

ιάγραµµα Πρώτο στάδιο: Απλή επίδραση ή περιορισµός; Α)παρεµποδιζόµενη δράση απόκρυψη ιδιωτικών δραστηριοτήτων στους δηµοσίους χώρους Β)περιεχόµενο δικαιώµατος ιδιωτική ζωή Προστατευόµενο Αγαθό στην ιδιωτική ζωή του άρ.9 του Σ. περιλάµβάνεται η ελευθερία αποκρυψης ιδιωτικών δραστηριοτήτων στους δηµόσιους χώρους, όπως συνήθειες, προτιµήσεις κτλ. Άσκηση Ο φορέας ασκεί το δικαίωµά του εντός των νόµιµων ορίων άσκησης. Υπαγωγή(θετική) Η παρεµποδιζόµενη δράση ανήκει στο προστατευτικό περιεχόµενο του δικαιώµατος, καθόσον υπάγεται στην έννοια του προστατευόµενου αγαθού και ευρίσκεται εντός των νοµίµων ορίων άσκησης. Συµπέρασµα: Η συνεχής βιντεοεπιτήρηση (και αποθήκευση δεδοµένων) στους δηµοσίους χώρους αποτελεί περιορισµό της ιδιωτικής ζωής του - 16 -

άρθρου 9 του Συντάγµατος, καθώς αντίκειται στην ελευθερία απόκρυψης της ιδιωτικής ζωής. εύτερο στάδιο: Έννοµη σχέση Γενική Γενική κυριαρχική σχέση (Επιτήρηση όλων των πολιτων, η ρύθµιση έχει µόνιµο, όχι παροδικό χαρακτήρα) Τρίτο στάδιο: Αιτιώδης συνάφεια Συµπέρασµα Πρόκειται για περιορισµό της ιδιωτικής ζωής στη γενική κυριαρχική σχέση, που είναι αντίθετος στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη, δηλαδή για προσβολή του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής. Β) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους και ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Η συνεχής βιντεοεπιτήρηση των πολιτών στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης συνιστά απλή επίδραση ή περιορισµό (προσβολή) του συνταγµατικά κατοχυρωµένου µητρικού δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας στην πολιτική, κοινωνική και οικονοµική ζωή της χώρας (άρθρο 5 Σ); Απάντηση στο ως άνω ερώτηµα έδωσε η δικαστική διερεύνηση του ζητήµατος: Όπως έκρινε το Μονοµελές Πρωτοδικείο Πατρών στην απόφαση Ασφαλιστικών Μέτρων υπ αριθµόν 2965/2005:"η λειτουργία των καµερών προσβάλλει παράνοµα το δικαίωµα της προσωπικότητας ( ) των πολιτών, διότι τους θέτει υπό έλεγχο και αδικαιολόγητο περιορισµό της ελευθερίας τους, ως εκδήλωση της προσωπικότητάς τους και τους παρεµποδίζει στην ελεύθερη ανάπτυξη της κοινωνικής και πολιτικής - 17 -

δραστηριότητάς τους. Η αίσθηση του πολίτη ότι είναι πολύ πιθανό να βρίσκεται υπό παρακολούθηση σίγουρα επηρεάζει τη συµπεριφορά του κατά τρόπο αντιτιθέµενο σε βασικές αξιολογήσεις µίας δηµοκρατικής εννόµου τάξεως. Εποµένως η λειτουργία των επίµαχων καµερών συνιστά ανεπίτρεπτη προσβολή των συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόµου (άρθρο 5 1 Σ), της ιδιωτικής ζωής (άρθρο 9 Σ) και της προστασίας του ατόµου από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση των προσωπικών του δεδοµένων (άρθρο 9Α Σ)". Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας σηµαίνει ότι ο φορέας δύναται χωρίς οποιεσδήποτε αδικαιολόγητες επεµβάσεις, να δρά ή να µη δρά αυτόνοµα, να διαθέτει καθορίζει ο ίδιος την συµπεριφορά του, να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό του προς τις κατευθύνσεις τις οποίες ο ίδιος επιλέγει (δικαίωµα αυτοκαθορισµού) 13. Η γενικευµένη βιντεοεπιτήρηση, όµως, παρεµποδίζει σαφως την ελευθερία αυτή. Κι αυτό γιατί όταν είναι κανείς αντικείµενο συνεχούς παρατήρησης από τις κάµερες «υφίσταται ένα είδος επιταγών όσον αφορά τις συµπεριφορές». Την ίδια στιγµή που το CCTV παρακολουθεί και καταγράφει, ταυτόχρονα τροποποιεί τις συµπεριφορές όλων των ανθρώπων 14. Αποτέλεσµα της συνεχούς επιτήρησης είναι ο άνθρωπος να παραλλάσσει τη συµπεριφορά του, να µη δρα εντελώς αυτόνοµα και τελικά να ετεροκαθορίζεται. Συµπερασµατικά, η γενικευµένη επιτήρηση µέσω κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης στο πλαίσιο της γενικής σχέσης συνιστά περιορισµό του δικαιώµατος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, άρα και προσβολή, µη ανεκτή, καθώς αντίκειται στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη. 13. βλ. Α. ηµητρόπουλο, Συνταγµατικά δικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, σελ.41 14. βλ. σχόλιο Λίλιαν Μήτρου, Το Σ, 1/2006, απόφαση 2765/2005 Μονοµελές Πρωτοδικείο Πατρών, Ασφαλιστικά Μέτρα, σελ. 263 και τις εκεί παραποµπές - 18 -

Γ) Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης στους δηµόσιους χώρους και το δικαίωµα του συνέρχεσθαι (βλέπε και ανάλυση που προηγήθηκε στο 1 ο κεφάλαιο υπό Β) Η παρακολούθηση των πολιτών κατά την άσκηση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι µέσω κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης συνιστά απλή επίδραση ή περιορισµό (προσβολή) του συνταγµατικά κατοχυρωµένου δικαιώµατος του συνέρχεσθαι; Κατά το άρθρο 11 του Συντάγµατος: 1. Οι Ελληνες έχουν το δικαίωµα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 2. Μόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις µπορεί να παρίσταται η αστυνοµία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις µπορούν να απαγορευτούν µε αιτιολογηµένη απόφαση της αστυνοµικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια ασφάλεια, σε ορισµένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονοµικής ζωής, όπως νόµος ορίζει. Ως συνάθροιση ορίζεται η συνάντηση περισσοτέρων ατόµων σε ορισµένο τόπο δηµόσιο ή ιδιωτικό µε κοινότητα σκοπού (είτε προς διαδήλωση φρονηµάτων ή αιτηµάτων, είτε προς λήψη από κοινού αποφάσεως, είτε προς από κοινού άσκηση του δικαιώµατος του αναφέρεσθαι). ύο παρατηρήσεις εδώ είναι σηµαντικές: i)στους εννοιολογικούς προσδιορισµούς του προστατευοµένου αγαθού του δικαιώµατος ανήκουν οι λέξεις «ήσυχη» και «άοπλη» που χρησιµοποιεί ο συνταγµατικός νοµοθέτης. Το Σύνταγµα προστατεύει µόνο την ήσυχη και άοπλη συνάθροιση. Ήσυχη είναι µια συνάθροιση όταν οι - 19 -

σκοποί τους οποίους επιδιώκουν οι µετέχοντες δεν έχουν επαναστατικό ή εγκληµατικό χαρακτήρα ενώ άοπλη είναι µια συνάθροιση όταν η πλειοψηφία των µετεχόντων δεν φέρει όπλα. Το Σύνταγµα, εποµένως, δεν προστατεύει τις µη ήσυχες (επιθετικές), ένοπλες συγκεντρώσεις. Πότε, όµως, µια συνάθροιση είναι επιθετική, άρα και µη συνταγµατικά προστατευόµενη; Για να χαρακτηριστεί µια συνάθροιση επιθετική αρκεί η απειλή χρήσης βίας, πολλώ δε µάλλον η χρήση βίας. Η χρήση βίας ωστόσο, από µερίδα, µόνο, των συµµετεχόντων δεν αρκεί για να χαρακτηριστεί η συνάθροιση ως επιθετική, άρα και µη συνταγµατικά προστατευόµενη. Aν, αντίθετα, η εκδήλωση βιαιοπραγιών λάβει µεγάλη έκταση τότε η συνάθροιση χάνει τον ήσυχο χαρακτήρα της. ii) Ο µοναδικός περιορισµός, που προβλέπεται στο δικαίωµα του συνέρχεσθαι είναι η παρουσία της αστυνοµίας στις δηµόσιες συναθροίσεις, ο οποίος συνίσταται ουσιαστικά στην υποχρέωση ανοχής της αστυνοµίας εκ µέρους των συνερχοµένων. Η αστυνοµική παρουσία, όµως, δεν σηµαίνει αστυνοµική παρακολούθηση. Η δραστηριότητα της αστυνοµίας περιορίζεται στην πρόληψη και αποτροπή ενδεχόµενων κινδύνων και όχι «στην κατασκόπευση της συνάθροισης». Σε καµία περίπτωση, εποµένως δεν επιτρέπεται η µαγνητοφώνηση ή η βιντεοσκόπηση των συµµετεχόντων 15.. Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι η χρήση κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης κατά την διάρκεια διαδηλώσεων, και καταγραφή όλων ανεξαιρέτως των µετεχόντων, στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης δεν συνάδει προς το Σύνταγµα και αποτελεί αδικαιολόγητη συρρίκνωση του γενικού περιεχοµένου του δικαιώµατος (της ελευθερίας επιλογής των συνθηκών άσκησης). Η συρρίκνωση αυτή αποτελεί περιορισµό στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης. Οι περιορισµοί όµως, των 15.βλ. Α. ηµητρόπουλο, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, σελ.214 συνταγµατικών δικαιωµάτων είναι επιτρεπτοί µόνο στο πλαίσιο ειδικών εννόµων σχέσεων και ανεπίτρεπτοι στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης ως αντίθετοι στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη. - 20 -

Πράγµατι, η καταγραφή και αποθήκευση των συµµετεχόντων σε διαδηλώσεις και η επιτήρησή τους µέσω καµερών κάθε άλλο παρά αποτελεί όρο για την αποτελεσµατική άσκηση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι Αποτελεσµατική άσκηση που τα κρατικά όργανα είναι, κατά τη ρητή συνταγµατική επιταγή του άρθρου 25, υποχρεωµένα να διασφαλίζουν.. ιάγραµµα Πρώτο στάδιο: Απλή επίδραση ή περιορισµός; Α)παρεµποδιζόµενη δράση άσκηση δικαιώµατος συνέρχεσθαι, χωρίς την παρακολούθηση των συµµετεχόντων από CCTV Β)περιεχόµενο δικαιώµατος δικαίωµα του συνέρχεσθαι Ι. Προστατευόµενο αγαθό Συνάθροιση: άοπλη και ήσυχη Συνάντηση περισσοτέρων ατόµων σε ορισµένο χώρο µε ενότητα σκοπού. Το στοιχείο ότι µερίδα των συµµετεχόντων διαπράττει έκνοµες ενέργειες δεν αρκεί για να χαρακτηριστεί µη ήσυχη (επιθετική) µια συνάθροιση. ΙΙ. Άσκηση εν τίθεται θέµα υπέρβασης των νόµιµων ορίων άσκησης. Υπαγωγή(θετική) Η παρεµποδιζόµενη δράση ανήκει στο προστατευτικό περιεχόµενο του δικαιώµατος, καθόσον υπάγεται στην έννοια του προστατευόµενου αγαθού - 21 -

Συµπέρασµα: εύτερο στάδιο: Έννοµη σχέση και ευρίσκεται εντός των νοµίµων ορίων άσκησης. Η παρακολούθηση (και αποθήκευση δεδοµένων) των πολιτών κατά την άσκηση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι αποτελεί περιορισµό του δικαιώµατος του άρθρου 11 του Συντάγµατος, καθώς αντίκειται στην ελευθερία άσκησης, στην ελευθερία επιλογής των συνθηκών άσκησης (τρόπου) του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι. Γενική Γενική κυριαρχική σχέση (Καταγραφή, ανεξαιρέτως, όλων των πολιτών, κατά την άσκηση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι, η ρύθµιση έχει µόνιµο, όχι παροδικό χαρακτήρα) Τρίτο στάδιο: Αιτιώδης συνάφεια Συµπέρασµα Πρόκειται για περιορισµό του δικαιώµατος στη γενική κυριαρχική σχέση, που είναι αντίθετος στην ελεύθερη δηµοκρατική τάξη, δηλαδή για προσβολή του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι. Επίλογος - 22 -

Το σύγχρονο προστατευτικό κοινωνικό κράτος δικαίου είναι υποχρεωµένο να εξασφαλίζει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την άσκηση των θεµελιωδών δικαιωµάτων, πολλώ δε µάλλον να απέχει από επεµβάσεις που παρεµποδίζουν ή ασκούν ανάσχεση στη χρησιµοποίηση της εξουσίας των δικαιωµάτων από τους πολίτες. Το σαφές στην περίπτωση των κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης, είναι ότι η δια νόµου γενικευµένη βιντεοεπιτήρηση όλων, ανεξαιρέτως, δεν είναι στραµµένη προς την κατεύθυνση αυτή. Όπως, διακυρήχθηκε στην περίφηµη απόφαση του γερµανικού Οµοσπονδιακού ικαστηρίου για την απογραφή (BVerfGe 65,1/1983): «εάν κάποιος πιθανολογεί ότι η συµµετοχή του σε µία συνάθροιση, διαδήλωση διαµαρτυρίας ή οµάδα πρωτοβουλίας πολιτών καταγράφεται από µια διοικητική αρχή και ανησυχεί για ενδεχόµενες συνέπειες είναι πιθανό να παραιτηθεί από την άσκηση θεµελιωδών δικαιωµάτων που προστατεύουν τις δραστηριότητες αυτές». Περιληπτικά Η χρήση κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής του Ν. 2472/1997, και στην αποκλειστική αρµοδιότητα της Αρχής Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα εφόσον, αναµφισβήτητα, αποτελεί επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα. Η Αρχή έχει θεσπίσει µε οδηγία της κανόνα, ο οποίος απαγορεύει τη χρήση των καµερών και, κατ εξαίρεσιν, µόνο, και υπό προϋποθέσεις, επιτρέπει τη λειτουργία τους. Με τον νέο νόµο 3725/2007 εξαιρέθηκαν από την αρµοδιότητα της αρχής και από το ρυθµιστικό πεδίο του Ν. 2472/1997 οι επεξεργασίες δεδοµένων που γίνονται από αστυνοµικές, εισαγγελικές και ανακριτικές αρχές. Στην πράξη, αυτό σηµαίνει ότι η χρησιµοποίηση ή όχι των κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης, η διατήρηση αρχείων επ άπειρον, η διασύνδεση αρχείων κ.α. βρίσκεται, πλέον, στη διακριτική ευχέρεια των ανωτέρω αρχών. Με τις ρυθµίσεις του, εν λόγω, νέου Νόµου εγείρονται µια σειρά από σηµαντικότατα ζητήµατα, τα οποία, αφορούν στη σφαίρα των συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων (άρθρα 9, 9 Α,11 Σ). - 23 -

Βασικά λήµµατα Κλειστά κυκλώµατα τηλεόρασης κάµερες Βιντεοεπιτήρηση ηµόσιος χώρος ιδιωτικότητα Ιδιωτική ζωή Προσωπικά δεδοµένα Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα ηµόσια ασφάλεια ελευθερία του συνερχεσθαι Βιβλιογραφία 1. ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γενικό µέρος, Σύστηµα Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος Γ Ηµιτόµος Ι, Εκδόσεις Σακκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη,2005 2. ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος ΙΙΙ Ηµ.Β,2005-24 -

3. ηµητρόπουλος Ανδρέας, Εφαρµογές Συνταγµατικού ικαίου ΙΙ, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Σακκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη,2007 4. Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα, Α και Β τόµος, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκουλα,2005 5. Βουτσάκης Βασίλης, Το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή: υποκειµενικές και αντικειµενικές πτυχές, ίκαιο και κοινωνία στον 21 ο αιώνα, Νέες Τεχνολογίες και Συνταγµατικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2004 6. Μήτρου Λίλιαν, σχόλιο στην απόφαση 2765/2005 ασφαλιστικών µέτρων του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Πατρών, Το Σύνταγµα 1/2006 7. όνος Πελοπίδας, Τεχνολογική διακινδύνευση και προστασία προσωπικών δεδοµένων, ίκαιο και κοινωνία στον 21 ο αιώνα, Νέες Τεχνολογίες και Συνταγµατικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2004 8. Φίλιππος Μίτλεττον, ηµόσια Ασφάλεια και Προστασία Προσωπικών εδοµένων, Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου Ι/2005 9. Αλιβιζάτος Νίκος, «Απειλούν τις προσωπικές ελευθερίες», Τα Νέα 15-16/12/2007 10. Σωτηρόπουλος Βασίλης, Η νοµολογία του ικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε την προστασία προσωπικών δεδοµένων, Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου ΙΙ/2006 11. Ε. Συµεωνίδου- Καστανίδου, Ελευθεροτυπία, 20-12-2007 12. Christofer Slobogin, Public Privacy:Camera surveillance of public places and the right to anonymity, 2002 13. Γνωµοδότηση 14/2007 Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου 14. Αιτιολογική Έκθεση Νόµου 3725/2007 15. e-lawyer/blogspot - 25 -

- 26 -