ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... XVII Πρόλογος της αρχικής έκδοσης... XIX ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 1975 ΣΤΟ 2008 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Βασικές διατάξεις Άρθρο 1. Άρθρο 2. ΤΜΗΜΑ Α Μορφή του πολιτεύματος Μορφή του πολιτεύματος...3 Πρωταρχικές υποχρεώσεις της πολιτείας...3 ΤΜΗΜΑ Β Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας Άρθρο 3. Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας...3 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα Άρθρο 4. Ισότητα των Ελλήνων, Ιθαγένεια...4 Άρθρο 5. Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, προσωπική ελευθερία...5 Άρθρο 5Α. ικαίωμα στην πληροφόρηση...7 Άρθρο 6. Προσωπική ασφάλεια, προφυλάκιση...7 Άρθρο 7. Νομιμότητα των ποινών, απαγόρευση βασανιστηρίων γενικής δήμευσης-θανατικής ποινής...8 Άρθρο 8. ικαίωμα νόμιμου δικαστή...9 Άρθρο 9. Άσυλο της κατοικίας...9 Άρθρο 9Α. Προστασία προσωπικών δεδομένων...9 Άρθρο 10. ικαίωμα του αναφέρεσθαι στις αρχές... 10 Άρθρο 11. ικαίωμα του συνέρχεσθαι... 10 Άρθρο 12. ικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι... 11
VIII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Άρθρο 13. Θρησκευτική ελευθερία... 12 Άρθρο 14. Ελευθερία του τύπου... 12 Άρθρο 15. Κινηματογράφος, φωνογραφία, ραδιοφωνία, τηλεόραση... 15 Άρθρο 16. Παιδεία, τέχνη, επιστήμη... 16 Άρθρο 17. Προστασία της ιδιοκτησίας, απαλλοτρίωση, αποζημίωση... 18 Άρθρο 18. Προστασία της ιδιοκτησίας, ειδικές περιπτώσεις, επίταξη... 21 Άρθρο 19. Απόρρητο επιστολών, ανταπόκρισης και επικοινωνίας... 23 Άρθρο 20. Έννομη προστασία, δικαίωμα προηγούμενης α- κρόασης... 23 Άρθρο 21. Προστασία οικογένειας, γάμου, μητρότητας, παιδικής ηλικίας και ατόμων με αναπηρίες... 24 Άρθρο 22. Προστασία της εργασίας... 25 Άρθρο 23. Συνδικαλιστική ελευθερία... 26 Άρθρο 24. Προστασία του περιβάλλοντος... 26 Άρθρο 25. Αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων, απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος... 29 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Οργάνωση και λειτουργίες της Πολιτείας ΤΜΗΜΑ Α Σύνταξη της Πολιτείας Άρθρο 26. ιάκριση των λειτουργιών... 30 Άρθρο 27. Όρια της Επικράτειας... 30 Άρθρο 28. Κανόνες του διεθνούς δικαίου, διεθνείς οργανισμοί, περιορισμοί της εθνικής κυριαρχίας... 30 Άρθρο 29. Πολιτικά κόμματα... 31 ΤΜΗΜΑ Β Πρόεδρος της ημοκρατίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ανάδειξη του Προέδρου Άρθρο 30. Ο Πρόεδρος της ημοκρατίας ρυθμιστής του πολιτεύματος, θητεία ασυμβίβαστα... 33 Άρθρο 31. Προσόντα εκλογιμότητας... 33
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ IX Άρθρο 32. Εκλογή... 34 Άρθρο 33. Έναρξη θητείας, όρκος, χορηγία... 37 Άρθρο 34. Αναπλήρωση... 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Εξουσίες και ευθύνη από τις πράξεις του Προέδρου Άρθρο 35. Ισχύς των πράξεων, προσυπογραφή... 38 Άρθρο 36. ιεθνής παραστάτης, διεθνείς συνθήκες... 40 Άρθρο 37. ιορισμός Πρωθυπουργού και Κυβέρνησης... 40 Άρθρο 38. Κυβέρνηση, απαλλαγή από τα καθήκοντά της, αδυναμία του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του... 43 Άρθρο 39. Συμβούλιο της ημοκρατίας (καταργήθηκε)... 45 Άρθρο 40. Σύγκληση της Βουλής, αναστολή των εργασιών της... 45 Άρθρο 41. ιάλυση της Βουλής... 46 Άρθρο 42. Έκδοση και δημοσίευση των νόμων... 47 Άρθρο 43. Έκδοση διαταγμάτων... 48 Άρθρο 44. Πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, δημοψηφίσματα, διαγγέλματα... 49 Άρθρο 45. Αρχηγός των Ενόπλων υνάμεων... 51 Άρθρο 46. ιορισμός και παύση δημοσίων υπαλλήλων, απονομή παρασήμων... 51 Άρθρο 47. Χάρη και αμνηστία... 51 Άρθρο 48. Κατάσταση πολιορκίας... 52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Ειδικές ευθύνες του Προέδρου της ημοκρατίας Άρθρο 49. Ευθύνη, κατηγορία, δίκη... 56 Άρθρο 50. Τεκμήριο αρμοδιότητας... 57 ΤΜΗΜΑ Γ Βουλή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ανάδειξη και συγκρότηση της Βουλής Άρθρο 51. Εκλογή βουλευτών, εκλογικό δικαίωμα... 57 Άρθρο 52. Ελεύθερη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης... 58 Άρθρο 53. Βουλευτική περίοδος... 59 Άρθρο 54. Εκλογικό σύστημα, εκλογικές περιφέρειες, βουλευτές Επικρατείας... 59
X ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Κωλύματα και ασυμβίβαστα των βουλευτών Άρθρο 55. Προσόντα εκλογιμότητας... 60 Άρθρο 56. Κωλύματα εκλογιμότητας... 61 Άρθρο 57. Ασυμβίβαστα έργα... 64 Άρθρο 58. ικαστικός έλεγχος εκλογών... 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Καθήκοντα και δικαιώματα των βουλευτών Άρθρο 59. Όρκος... 67 Άρθρο 60. ικαίωμα γνώμης και ψήφου, παραίτηση από το αξίωμα... 68 Άρθρο 61. Ανεύθυνο των βουλευτών... 68 Άρθρο 62. Ακαταδίωκτο των βουλευτών... 69 Άρθρο 63. Αποζημίωση, ατέλειες, απουσίες... 69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Οργάνωση και λειτουργία της Βουλής Άρθρο 64. Σύνοδος... 70 Άρθρο 65. Κανονισμός, προεδρείο... 70 Άρθρο 66. Συνεδριάσεις... 71 Άρθρο 67. Λήψη αποφάσεων, πλειοψηφία... 72 Άρθρο 68. Κοινοβουλευτικές και εξεταστικές επιτροπές... 72 Άρθρο 69. Αναφορές [κοινοβουλευτικός έλεγχος]... 73 Άρθρο 70. Άσκηση νομοθετικού έργου, Ολομέλεια-διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές-λήψη αποφάσεων, κοινοβουλευτικός έλεγχος... 74 Άρθρο 71. Τμήμα διακοπής των εργασιών της Βουλής... 76 Άρθρο 72. Αρμοδιότητες Ολομέλειας, τμήματος διακοπής των εργασιών και διαρκών επιτροπών... 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Νομοθετική λειτουργία της Βουλής Άρθρο 73. ικαίωμα πρότασης νόμων-περιορισμοί... 79 Άρθρο 74. ιαδικασία εισαγωγής για συζήτηση νομοσχεδίων και προτάσεων νόμων-προσθήκες, τροπολογίες... 80 Άρθρο 75. Νομοσχέδια και προτάσεις νόμων που συνεπάγονται επιβάρυνση του προϋπολογισμού... 82 Άρθρο 76. Συζήτηση και ψήφιση νομοσχεδίων και προτάσεων νόμων-προσθήκες τροπολογίες... 83 Άρθρο 77. Αυθεντική ερμηνεία των νόμων... 85
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ XI ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Φορολογία και δημοσιονομική διαχείριση Άρθρο 78. Νόμοι φορολογικού περιεχομένου... 86 Άρθρο 79. Προϋπολογισμός, απολογισμός, γενικός ισολογισμός, προγράμματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης... 87 Άρθρο 80. Μισθός, σύνταξη, χορηγία, αμοιβή, νόμισμα... 89 ΤΜΗΜΑ Κυβέρνηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Συγκρότηση και αποστολή της Κυβέρνησης Άρθρο 81. Υπουργικό Συμβούλιο, σύνθεση... 89 Άρθρο 82. Κυβέρνηση, Πρωθυπουργός, Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, Εθνικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής... 90 Άρθρο 83. Υπουργοί και Υφυπουργοί-αρμοδιότητες... 91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Σχέσεις Βουλής και Κυβέρνησης Άρθρο 84. Εμπιστοσύνη της Βουλής-αρχή της δεδηλωμένης... 91 Άρθρο 85. Ευθύνη Υπουργών και Υφυπουργών... 92 Άρθρο 86. ίωξη κατά μελών της Κυβέρνησης, Ειδικό ικαστήριο... 93 ΤΜΗΜΑ Ε ικαστική Εξουσία ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ικαστικοί λειτουργοί και υπάλληλοι Άρθρο 87. Λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών... 96 Άρθρο 88. Εγγυήσεις ανεξαρτησίας των δικαστικών λειτουργών, αποδοχές, μετατάξεις... 96 Άρθρο 89. Ασυμβίβαστα των δικαστών... 99 Άρθρο 90. Ανώτατο ικαστικό Συμβούλιο, αρμοδιότητες...100 Άρθρο 91. Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο...104 Άρθρο 92. ικαστικοί υπάλληλοι, συμβολαιογράφοι, υπάλληλοι υποθηκοφυλακείων...105
XII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Οργάνωση και δικαιοδοσία των δικαστηρίων Άρθρο 93. ιακρίσεις των δικαστηρίων, δικαστικές αποφάσεις...107 Άρθρο 94. ικαιοδοσία διοικητικών και πολιτικών δικαστηρίων...108 Άρθρο 95. Συμβούλιο της Επικρατείας...110 Άρθρο 96. Ποινική δικαιοσύνη, πολιτική-στρατιωτική...111 Άρθρο 97. Μικτά ορκωτά δικαστήρια...112 Άρθρο 98. Ελεγκτικό Συνέδριο...113 Άρθρο 99. Αγωγές κακοδικίας...115 Άρθρο 100. Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο...115 Άρθρο 100Α. Νομικό Συμβούλιο του Κράτους...117 ΤΜΗΜΑ ΣΤ ιοίκηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Οργάνωση της διοίκησης Άρθρο 101. ιοικητική αποκέντρωση-διαίρεση της Χώρας...118 Άρθρο 101Α. Ανεξάρτητες αρχές...119 Άρθρο 102. Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρμοδιότητες...119 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Υπηρεσιακή κατάσταση των οργάνων της διοίκησης Άρθρο 103. ημόσιοι υπάλληλοι...122 Άρθρο 104. Περιορισμοί δημοσίων υπαλλήλων...124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Άρθρο 105. Καθεστώς του Αγίου Όρους...125 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Ειδικές Τελικές και Μεταβατικές ιατάξεις ΤΜΗΜΑ Α Ειδικές ιατάξεις Άρθρο 106. Κράτος και εθνική οικονομία...126 Άρθρο 107. Προστασία κεφαλαίων εξωτερικού και ειδική οικονομική νομοθεσία...128 Άρθρο 108. Απόδημος ελληνισμός...128
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ XIII Άρθρο 109. ιαθήκες, κωδίκελλοι, δωρεαί υπέρ του ημοσίου, μητρώο κληροδοτημάτων...129 ΤΜΗΜΑ Β Αναθεώρηση του Συντάγματος Άρθρο 110. Αναθεώρηση του Συντάγματος...129 ΤΜΗΜΑ Γ Μεταβατικές διατάξεις Άρθρο 111. ιατήρηση σε ισχύ Συντακτικών Πράξεων και ψηφισμάτων αντίθετων προς το Σύνταγμα...131 Άρθρο 112. Προσωρινή ισχύς πράξεων μέχρι την έκδοση προβλεπομένων από το Σύνταγμα νόμων...132 Άρθρο 113. Ισχύς προσωρινού Κανονισμού της Βουλής...133 Άρθρο 114. Εκλογή πρώτου Προέδρου της ημοκρατίας, προσωρινός Πρόεδρος της ημοκρατίας...133 Άρθρο 115. Ειδικά ικαστήρια που προβλέπονται από το Σύνταγμα...134 Άρθρο 116. Προσωρινή ισχύς διατάξεων αντίθετων προς την αρχή της ισότητας ανδρών-γυναίκων...136 Άρθρο 117. Αγροτική ιδιοκτησία, δάση, απαλλοτριώσεις, οικιστικές περιοχές...137 Άρθρο 118. Ανώτατοι ικαστικοί λειτουργοί...138 Άρθρο 119. Ακύρωση πράξεων που εκδόθηκαν από 21.4.67 ως 23.7.74...140 ΤΜΗΜΑ Ακροτελεύτια διάταξη Άρθρο 120. Θέση σε ισχύ του Συντάγματος, σεβασμός σε αυτό, δίωξη σφετεριστών της λαϊκής κυριαρχίας, δικαίωμα αντιστάσεως...140 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1975 ΚΑΙ ΤΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ Ψήφισμα ΙΒ της Ε Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων Περί ψηφίσεως και θέσεως εις ισχύν του νέου Συντάγματος της Χώρας...145
XIV ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Απόφαση του Προέδρου της ημοκρατίας περί δημοσιεύσεως στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του οριστικού Συντάγματος της Ελλάδος...148 Το Σύνταγμα της Ελλάδος...148 Η πρώτη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος, ΣΤ Α- ναθεωρητική Βουλή-Έτος 1986...223 Ψήφισμα Α της ΣΤ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως των αναθεωρημένων διατάξεων του Συντάγματος...225 Παραγγελία του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως ολόκληρου του κειμένου του Συντάγματος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (στην καθαρεύουσακωδικοποίηση των διατάξεων του Α ψηφίσματος σε ενιαίο κείμενο)...234 Ψήφισμα Β της ΣΤ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων Περί μεταφοράς του κειμένου του Συντάγματος στη δημοτική γλώσσα...235 Η δεύτερη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος, Ζ Α- ναθεωρητική Βουλή-Έτος 2001...237 Ψήφισμα της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως των αναθεωρημένων διατάξεων του Συτντάγματος...239 Παραγγελία του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως ολόκληρου του κειμένου του Συντάγματος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (Κωδικοποίηση των διατάξεων του ψηφίσματος της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής σε ενιαίο κείμενο)...242 Η Τρίτη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος, Η Αναθεωρητική Βουλή-Έτος 2008...243 Ψήφισμα της Η Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως των αναθεωρημένων διατάξεων του Συντάγματος...245 Παραγγελία του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων περί δημοσιεύσεως ολόκληρου του κειμένου του Συντάγματος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Κωδικοποίηση των διατάξεων του Ψηφίσματος της Η Αναθεωρητικής Βουλής σε ενιαίο κείμενο)...248
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ XV Παράρτημα ύο Νόμοι...249 Νόμος 3126/2003 Ποινική ευθύνη των Υπουργών...251 Νόμος 3213/2003 ήλωση και έλεγχος περιουσιακής κατάστασης βουλευτών, δημόσιων λειτουργών και υπαλλήλων, ιδιοκτητών μέσων μαζικής ενημέρωσης και άλλων κατηγοριών προσώπων...263 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Α ΣΥΜΒΑΣΙΣ ΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΣΠΙΣΙΝ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ Β ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ Σύμβασις δια την προάσπισιν των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών...279 ικαιώματα και ελευθερίες...280 Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωμάτων του Ανθρώπου...287 ιάφορες διατάξεις...298 Πρόσθετον Πρωτόκολλον «εις την Σύμβασιν»...302 εύτερον Πρωτόκολλον (Παροχή γνωμοδοτήσεων από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο)...306 Τρίτον Πρωτόκολλον (Τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...309 Τέταρτο Πρωτόκολλο (Προσθήκη διατάξεων στη Σύμβαση)...310 Πρωτόκολλον Νο 5 (τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...311 6 ο Πρωτόκολλο (κατάργηση της ποινής του θανάτου)...312 Πρωτόκολλο αριθμός 7 (προστασία αλλοδαπών από απελάσεις)...316 Πρωτόκολλο αριθμός 8 (τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...321 Ένατο Πρωτόκολλο (τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...322 έκατο Πρωτόκολλο (τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...323 Πρωτόκολλο υπ αριθμ. 11 (Αντικατάσταση άρθρων της Σύμβασης)...324
XVI ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρωτόκολλο Νο 12 (προσθήκη άρθρων στη Σύμβαση)...333 Πρωτόκολλο Αριθ. 13 (Γενική κατάργηση της ποινής του θανάτου)...334 Πρωτόκολλο υπ αριθμόν 14 (Τροποποίηση άρθρων της Σύμβασης)...338