ΕΚΘΕΣΗ «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ»

ΕΚΘΕΣΗ «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ» Συντακτική ομάδα: Όλγα Αγγελοπούλου (Δικηγόρος, L.LM. PhD) Απόστολος Ξυράφης (Doctorant, UCL) Πάνος Αλεξόπουλος (M.A., College of Europe) Ιούλιος 2011

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΚΕ Ε.Ο.Κ.Ε Ο.Κ.Ε. ΚΕΚ ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΛΟΑΤ Ε.Κ.Κ.Ε Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας Λεσβιακά, Ομοφυλόφιλα, Αμφισεξουαλικά και Τρανσεξουαλικά άτομα Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ I...6 Η συμβολή του κοινωνικού διαλόγου στην καταπολέμηση των διακρίσεων...6 1. Τα αποτελέσματα της έρευνας...7 Αντιμετώπιση των διακρίσεων...7 Μέτρα για τις ευπαθείς ομάδες...13 Ηλικιωμένοι εργαζόμενοι...16 Κοινωνικός διάλογος...19 2. Συνεντεύξεις ομάδας εστίασης...25 Κατερίνη...26 Χανιά...28 Θεσσαλονίκη...29 3. Αποτελέσματα: εισαγωγή στην τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα...30 κεφαλαιο II...33 Γενικά αποδεκτά μέτρα και συστάσεις πολιτικής...33 ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...37 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...38 Εισαγωγή...45 Ορολογικές αποσαφηνίσεις...46 Οδηγίες συμπλήρωσης ερωτηματολογίου...47 Κεφάλαιο 1: Η αντιμετώπιση των διακρίσεων...48 Κεφάλαιο 2: Μέτρα για τις «ευπαθείς ομάδες»...51 A. Άτομα που υποφέρουν από κάποια αναπηρία...52 Β. Ηλικία...52 Γ. Οικογενειακή ζωή...53 Δ. Μετανάστες / Μειονότητες...53 Κεφάλαιο 3: Ηλικιωμένοι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις...55 Κεφάλαιο 4: Ο κοινωνικός διάλογος...57 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ...62 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα Έκθεση έρευνας έχει γραφτεί για τους σκοπούς του έργου με τίτλο «Ίδρυση Παρατηρητηρίου για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων» (στην Ελλάδα). Το έργο αυτό, που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2010 και έχει διάρκεια ενός έτους, υλοποιείται στο πλαίσιο του PROGRESS 1, του προγράμματος απασχόλησης και κοινωνικής αλληλεγγύης της ΕΕ, και στοχεύει στη βελτίωση της εφαρμογής της νομοθεσίας και των πολιτικών κατά των διακρίσεων στην Ελλάδα. Ανάμεσα στους φορείς προώθησης του έργου είναι ο συντονιστής 1 http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=327

του, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (Ε.Κ.Κ.Ε.), η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.), το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΚΕΚ ΙΝΕ ΓΣΕΕ ) και η Εύξεινη Πόλη (δίκτυο τοπικών αρχών). Η έκθεση ασχολείται με ένα έργο το οποίο πρόσφατα αναλάβανε κοινωνικοί εταίροι: την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση ίσων ευκαιριών στον τομέα της απασχόλησης. Το έργο αυτό συνδέεται σαφώς με την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία σχετικά με την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, γενετήσιου προσανατολισμού, φύλου, καθώς και για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής. Η ειδική σημασία του περιεχομένου της παρούσας έκθεσης έγκειται στο γεγονός ότι: α) η Ο.Κ.Ε. είναι το αρμόδιο όργανο - που προβλέπεται από το ελληνικό Σύνταγμα - για τη διεξαγωγή κοινωνικού διαλόγου με τη διατύπωση Γνωμών και γνωμοδοτήσεων πρωτοβουλίας. Τα μέλη της Ο.Κ.Ε. χωρίζονται σε 3 ομάδες: η Ομάδα Ι αντιπροσωπεύει τους «εργοδότες», η Ομάδα ΙΙ αντιπροσωπεύει τους «Εργαζόμενους» και η Ομάδα ΙΙΙ αντιπροσωπεύει «Διάφορα συμφέροντα» (αγρότες, αυτοαπασχολούμενους, δικηγόρους, γιατρούς, μέλη του Τεχνικού, Οικονομικού και Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, καταναλωτές, ισότητα φύλων, άτομα με ειδικές ανάγκες, προστασία περιβάλλοντος, δήμους και νομαρχίες). Οι Γνώμες της Ο.Κ.Ε. καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, που κυμαίνεται από οικονομικά, ενεργειακά και περιβαλλοντικά θέματα έως θέματα που αφορούν την εκπαίδευση, τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, τη μετανάστευση και τις κοινωνικές υπηρεσίες. β) όσον αφορά το θέμα των διακρίσεων, η Ο.Κ.Ε. από το 2005 δημοσιεύει Ετήσια Έκθεση για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού (στο εξής Ετήσια Έκθεση). Κατά την προετοιμασία της παρούσας έκθεσης, η ΟΚΕ εκτιμά την προσφορά πάνω από 40 οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και διαφόρων ΜΚΟ που ασχολούνται με ζητήματα διακρίσεων γ) ο τομέας της απασχόλησης είναι ένας από τους κύριους τομείς που οι διακρίσεις απαγορεύονται. Οι κοινωνικοί εταίροι, ως φυσικοί ρυθμιστές του χώρου εργασίας, εμπλέκονται με πολλούς τρόπους: (α) η ίση μεταχείριση καθίσταται ζήτημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων, θέμα συμφωνίας μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων ως μέρος της σύμβασης εργασίας, (β) οι κοινωνικοί εταίροι σε υψηλότερο επίπεδο (ευρωπαϊκό - εθνικό) 4

αναλαμβάνουν το καθήκον να ανακοινώσουν τις νέες υποχρεώσεις και τα δικαιώματα στα μέλη τους ή τους κοινωνικούς εταίρους σε χαμηλότερο επίπεδο, (γ) η ίση μεταχείριση είναι ένα θέμα δράσης για τις εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές. Επιπλέον, (δ) ο θεσμοθετημένος κοινωνικός διάλογος αγκαλιάζει την καταπολέμηση των διακρίσεων και καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για συνεχή πρόοδο στον τομέα αυτό. Η παρούσα έκθεση χωρίζεται σε δύο (2) κύρια κεφάλαια. Το πρώτο παρουσιάζει τα ευρήματα και τα συμπεράσματα που έχουν συνταχθεί από την επί τόπου έρευνα που η Ο.Κ.Ε πραγματοποίησε κατά τη διάρκεια έξι συνεχών μηνών, στα πλαίσια του έργου. Πιο συγκεκριμένα, η επί τόπου έρευνα περιλάμβανε ένα ερωτηματολόγιο, σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων 2, που η Ο.Κ.Ε. διαμόρφωσε τον Ιανουάριο του 2011 και το οποίο εστάλη σε διάφορους οργανισμούς των κοινωνικών εταίρων - μελών της Ο.Κ.Ε. ή όχι - με στόχο τη συγκέντρωση της δικής τους εμπειρίας και των δικών τους προτάσεων σχετικά με αυτό συγκεκριμένο θέμα. Έπειτα, οι απόψεις και οι προτάσεις που συγκεντρώθηκαν μέσω του ερωτηματολογίου εξετάστηκαν εις βάθος, μέσα από μια φάση συνέντευξης / συζήτησης με εκπροσώπους των τοπικών επαγγελματικών και κοινωνικών οργανώσεων στην Ελλάδα. Το δεύτερο κεφάλαιο περιέχει συγκεκριμένες συστάσεις πολιτικής που πρέπει να εφαρμοστούν για την καλύτερη καταπολέμηση των διακρίσεων. Οι προτάσεις των κοινωνικών εταίρων, όπως εκφράζονται μέσα από την επί τόπου έρευνα της Ο.Κ.Ε. και περιγράφονται στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας Έκθεσης, ενέπνευσαν τις συστάσεις αυτές, όπως επίσης και οι Ετήσιες Εκθέσεις, οι σχετικές Γνώμες και άλλες πρωτοβουλίες της ΟΚΕ. 2 Βλ. Παράρτημα I 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ I Η συμβολή του κοινωνικού διαλόγου στην καταπολέμηση των διακρίσεων Το πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει τις κοινές απόψεις των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που συμμετέχουν στην Ο.Κ.Ε. - και όχι μόνο - σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων στην Ελλάδα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, αυτές οι γνώμες και οι συστάσεις συγκεντρώθηκαν μετά από μια διαδικασία δύο σταδίων. Το πρώτο βήμα συνίστατο στην αποστολή ενός ερωτηματολογίου, σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων, στις οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων. Το ερωτηματολόγιο χωρίστηκε σε τέσσερα (4) κεφάλαια: (α) «καταπολέμηση των διακρίσεων», (β) «μέτρα για τις ευπαθείς 6

ομάδες», (γ) «ηλικιωμένοι εργαζόμενοι» και (δ) «κοινωνικός διάλογος» και περιλάμβανε και ποσοτικά και ποιοτικά ερωτήματα. Συνολικά, η Ο.Κ.Ε. έλαβε 27 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια: 5 προέρχονται από την Ομάδα Ι («Εργοδότες»), 10 από την Ομάδα II («Εργαζόμενοι»), 7 από την Ομάδα ΙΙΙ («Διάφορες δραστηριότητες») και 5 προέρχονται από τους συμμετέχοντες στη συνεντεύξη της ομάδας εστίασης που έλαβε χώρα στην πόλη της Κατερίνης (βλ. παρακάτω). Το δεύτερο βήμα ήταν η διοργάνωση συνεντεύξεων ομάδας εστίασης σε διάφορες πόλεις στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Αθήνα, την Κατερίνη, τα Χανιά και τη Θεσσαλονίκη. Η διαδικασία περιλάμβανε συγκεκριμένες ερωτήσεις στους συμμετέχοντες, οι οποίοι, μετά από έναν πρώτο γύρο, καλούνταν να συζητήσουν και να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους. Ο σκοπός των εν λόγω συνεντεύξεων της ομάδας στόχου ήταν διττός: πρώτον, να εξερευνηθεί και να κατανοηθεί καλύτερα το φαινόμενο των διακρίσεων μέσα από έναν διάλογο πρόσωπο με πρόσωπο και, δεύτερον, να ζητηθεί η γνώμη των εκπροσώπων των οργανώσεων των τοπικών κοινωνικών εταίρων, με σκοπό την προσέγγιση του θέματος σε τοπικό επίπεδο. Το κεφάλαιο αυτό χωρίζεται σε δύο (2) τμήματα: το πρώτο τμήμα παρουσιάζει τις απαντήσεις που ελήφθησαν σε κάθε ένα από τα 44 ερωτήματα που τίθενται στο ερωτηματολόγιο. Αναφέρεται ο αριθμός των απαντήσεων που προέρχονται από τις 4 Ομάδες (Ομάδα Ι, Ομάδα ΙΙ, Ομάδα ΙΙΙ και Κατερίνη), καθώς και το ποσοστό που αντιπροσωπεύει ο αριθμός αυτός σε σύγκριση με το συνολικό αριθμό των απαντήσεων που ελήφθησαν. Η περιγραφή αυτή επιτρέπει την ταυτοποίηση των συμφωνιών και των διαφωνιών μεταξύ των ομάδων. Επιπλέον, παρουσιάζεται η αιτιολόγηση των απαντήσεων από τους εκπρόσωπους των κοινωνικών εταίρων. Το δεύτερο τμήμα είναι αφιερωμένο στις κοινές απόψεις όλων των πόλεων όπου πραγματοποιήθηκε συνέντευξη ομάδας εστίασης και στις γνώμες που διατυπώθηκαν σε κάθε μία από τις τέσσερις πόλεις. Τέλος, τα κύρια αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτόν τον κοινωνικό διάλογο αναφέρονται στο τέλος αυτού του κεφαλαίου. 1. Τα αποτελέσματα της έρευνας Αντιμετώπιση των διακρίσεων 1 η ερώτηση: Πώς θα αξιολογούσατε το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων; 7

Στις απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει ομοφωνία. Από τις συνολικά 27 απαντήσεις, 12 (44%) θεωρούν ότι έχουμε ένα «επαρκές» θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, 13 (48%) ένα «ανεπαρκές» πλαίσιο, ενώ σε 2 περιπτώσεις, οι ερωτώμενοι δεν απάντησαν στο ερώτημα. Η διαφωνία των ομάδων παρουσιάζει ενδιαφέρον. Στην πραγματικότητα, μια μικρή πλειοψηφία των ερωτώμενων από την Ομάδα Ι (3 στους 5), την Ομάδα ΙΙΙ (4 στους 7) και από την Κατερίνη (3 στους 5) απάντησε «επαρκές». Αντίθετα, ένας σημαντικός αριθμός των ερωτώμενων (7 στους 10) από την ομάδα ΙΙ απάντησε «ανεπαρκές». Όσον αφορά τις ελλείψεις του θεσμικού πλαισίου, ανέφεραν ότι: α) δεν είναι ορθή η εφαρμογή του και απουσιάζουν οι μηχανισμοί παρακολούθησης. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης, καθώς και οι παραλείψεις και αδυναμίες του νομικού συστήματος, αποτελούν εμπόδια για τη συνολική βελτίωσή του, β) Δεν είναι σαφές και δεν έχει μεταδοθεί στην κοινωνία. Προβλήματα εντοπίζονται, επίσης, στην εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση σχετικά με ζητήματα ίσης μεταχείρισης, γ) προκειμένου να αντιμετωπίσει κανείς το πρόβλημα των διακρίσεων με τρόπο αποτελεσματικό, πρέπει να έχει μια οργανωμένη και ομαλά εξελισσόμενη αγορά εργασίας, το οποίο δεν συμβαίνει στην Ελλάδα. Οι υφιστάμενοι κανονισμοί για την αντιμετώπιση των διακρίσεων στην εργασία χαρακτηρίζονται κυρίως από μια ποινική δικαστική παρέμβαση. Δεν παρέχεται ούτε οικονομική και διοικητική αξιολόγηση, ούτε ενίσχυση των αρμόδιων οργάνων για την ανάπτυξη προληπτικών δράσεων. Εκτός από ορισμένα παραδείγματα, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, οι δράσεις και τα μέτρα έχουν υιοθετηθεί, είναι περιορισμένες και ακόμα σε εμβρυακή μορφή, δ) υπάρχουν ελλείψεις σχετικά με το ζήτημα της εναρμόνισης μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής και το ζήτημα της προστασίας των μεταναστών, των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων. Για την ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου, οι προτάσεις που έχουν γίνει αφορούν την άρση των υφισταμένων ελλείψεων (π.χ. καλύτερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή των ισχυουσών διατάξεων, δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης, ανάλυση και εφαρμογή των συστάσεων που διατυπώθηκαν από διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ, περισσότερες πολιτικές και νομοθετικές συνέπειες, αλλαγή νοοτροπίας, μεταφορά, μέσω ενός ουσιαστικού κοινωνικού διαλόγου, των καλών πρακτικών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες). Επιπλέον, ένας ερωτώμενος ο οποίος ανήκει στην Ομάδα Ι συνέστησε έναν «αναπροσδιορισμό» της έννοιας της διάκρισης, χωρίς ωστόσο να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες. Τέλος, είναι απαραίτητο να επιτευχθεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε συνδυασμό 8

με την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης εθνικής στρατηγικής για την καταπολέμηση κάθε είδους διακρίσεων. 2 η ερώτηση: Πώς θα αξιολογούσατε το ενδιαφέρον που δείχνει ο φορέας / οργανισμός σας όσον αφορά την καταπολέμηση των διακρίσεων; Οι απαντήσεις παρουσιάζουν μεγάλη διαφοροποίηση αλλά μια σαφής πλειοψηφία των ερωτώμενων έχει σημειώσει την επιλογή «ιδιαίτερα έντονο» (9-33%) ή «έντονο» (11-41%). 6 (22%) απάντησαν «μικρό» και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν. Πιο αναλυτικά, στην Ομάδα Ι, 2 ερωτώμενοι απάντησαν «έντονο», 2 «μικρό» και 1 «ιδιαίτερα έντονο». Στην Ομάδα ΙΙ, 5 ερωτώμενοι απάντησαν «ιδιαίτερα έντονο», 2 «έντονο» και 2 «μικρό». Στην Ομάδα III, 4 ερωτώμενοι απάντησαν «έντονο», 2 «ιδιαίτερα έντονο» και 1 «μικρό» και, τέλος, στην Κατερίνη, 3 ερωτώμενοι απάντησαν «έντονο», 1 «ιδιαίτερα έντονο» και 1 «μικρό». 3 η ερώτηση: Πιστεύετε ότι ο φορέας / οργανισμός σας μπορεί να αποκομίσει οφέλη από την καταπολέμηση των διακρίσεων; Η συντριπτική πλειοψηφία (21-78%) απάντησε θετικά ενώ 3 (11%) (1 από την Ομάδα Ι και 2 από την Κατερίνη) απάντησαν αρνητικά και 3 δεν απάντησαν στην ερώτηση. Ο ερωτώμενος από την Ομάδα Ι που απάντησε αρνητικά υποστήριξε ότι, στο τρέχον (οικονομικό) πλαίσιο, η καταπολέμηση των διακρίσεων αποτελεί «πολυτέλεια». Από την άλλη πλευρά, οι θετικές απαντήσεις αναφέρουν: α) την αίσθηση δικαιοσύνης, που συμβάλλει στην εργασιακή ισορροπία και ανάπτυξη, τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της συνεργασίας, β) την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τη διασφάλιση της κοινωνικής τάξης, γ) την ενίσχυση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, δ) την απασχόληση των ατόμων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, η οποία ενισχύει τη στήριξη του πρωτογενή τομέα, ε) στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, τη συμβολή στη βελτίωση του εταιρικού προφίλ και την ενίσχυση της αίσθησης ασφάλειας που απολαμβάνουν όλοι οι εργαζόμενοι. 4 η ερώτηση: Τι είδους δράσεις / δραστηριότητες έχουν πραγματοποιηθεί από τον φορέα / οργανισμό σας για την καταπολέμηση των διακρίσεων; Αναφέρθηκαν οι ακόλουθες δράσεις / δραστηριότητες (3 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση): 9

α) υιοθέτηση ενός συγκεκριμένου σχεδίου δράσης: 4 απαντήσεις (2 από την Ομάδα Ι, 1 από την Ομάδα II και 1 από την Ομάδα ΙΙΙ), β) ενημερωτικές και εκπαιδευτικές συνεδρίες που προορίζονται για το προσωπικό: 9 απαντήσεις (2 από την Ομάδα Ι, 6 από την Ομάδα ΙΙ και 1 από την Ομάδα ΙΙΙ), γ) συνεχής παρακολούθηση (π.χ. μέσω της συλλογής στατιστικών στοιχείων) του επιπέδου διαφοροποίησης μεταξύ των εργαζομένων στον φορέα / οργανισμό: 4 απαντήσεις (1 από την Ομάδα Ι, 2 από την Ομάδα ΙΙ, και 1 από την Κατερίνη), δ) συνεργασία με άλλους φορείς / οργανισμούς κατά την υλοποίηση προγραμμάτων που αποσκοπούν στην καταπολέμηση των διακρίσεων: 14 απαντήσεις (1 από την Ομάδα Ι, 6 από την Ομάδα II, 6 από την Ομάδα ΙΙΙ και 1 από την Κατερίνη), ε) συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα για την ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων: 8 απαντήσεις (1 από την Ομάδα Ι, 3 από την Ομάδα II, 3 από την Ομάδα ΙΙΙ και 1 από την Κατερίνη), στ) παροχή υπηρεσιών υποστήριξης σε άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες: 15 απαντήσεις (4 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 4 από την Ομάδα ΙΙΙ και 2 από την Κατερίνη), Τέλος, ένας ερωτώμενος από την Κατερίνη απάντησε ότι ο φορέας / οργανισμός του προβλέπει οίκο ευγηρίας. 5 η ερώτηση: Έχουν όλα τα μέλη / οι εργαζόμενοι γνώση της συμμετοχής του φορέα / οργανισμού σας στην καταπολέμηση των διακρίσεων; Ο αριθμός των αρνητικών απαντήσεων είναι σαφώς υψηλότερος από τον αριθμό των θετικών. Πιο συγκεκριμένα, 16 (59%) ερωτώμενοι απάντησαν «όχι», 9 (33%) απάντησαν «ναι» και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν. Στις ομάδες Ι (3 «όχι» και 2 «ναι») και ΙΙΙ (4 «όχι» και 3 «ναι»), η διαφορά είναι οριακή. Από την άλλη πλευρά, στην Ομάδα ΙΙ, η διαφορά είναι πιο σημαντική (7 «όχι» και 2 «ναι»). Τέλος, στην Κατερίνη υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ των «όχι» και των «ναι» (2 απαντήσεις για το καθένα). 6 η ερώτηση: Πώς επικοινωνείτε τα αποτελέσματα / τον αντίκτυπο της συμμετοχής σας; Η Ομάδα Ι, μέσω: δελτίων τύπου, δημοσιεύσεων των στοιχείων στην ιστοσελίδα του οργανισμού, ενημερωτικών συναντήσεων- τα αποτελέσματα περιλαμβάνονται στην κοινωνική έκθεση της οργάνωσης. Η Ομάδα ΙΙ το κάνει μέσω: δράσεων με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση, δελτίων τύπου, συνεντεύξεων τύπου, (προφορικών) δηλώσεων σε συνεδριάσεις της ολομέλειας. 10

Η Ομάδα ΙΙΙ μέσω: της ιστοσελίδας του οργανισμού, του μηνιαίου περιοδικού, σεμιναρίων, ενημερωτικών φυλλαδίων, δελτίων τύπου, συμμετοχής σε ευρωπαϊκά φόρουμ και προγράμματα. Η Κατερίνη ανέφερε: δελτία τύπου, ετήσια έκθεση, υλοποίηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. 7 η ερώτηση: Ο φορέας/ οργανισμός σας απασχολεί άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες; Από τις 27 απαντήσεις, 20 (74%) απάντησαν θετικά, 5 (19%) αρνητικά και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Τα κοινά σημεία των τεσσάρων ομάδων είναι τα εξής: α) το σχετικά υψηλό επίπεδο, κατά μέσο όρο, της απασχόλησης των ηλικιωμένων εργαζομένων 3 και των γυναικών, β) το σχετικά χαμηλό ποσοστό, κατά μέσο όρο, των νέων εργαζομένων 4, των εργαζομένων με αναπηρίες και των μεταναστών, και γ) το γεγονός ότι καμία από τις τέσσερις ομάδες δεν απασχολεί άτομα που ανήκουν σε μια μειονοτική ομάδα. Πιο αναλυτικά: Οι φορείς / οργανισμοί από την Ομάδα Ι απασχολούν κυρίως ηλικιωμένους εργαζόμενους, με ποσοστά που κυμαίνονται από 5% έως 40% και γυναίκες, από 30% έως 70%. Αντίθετα, δεν απασχολούν σχεδόν καθόλου μετανάστες- περίπου 2%. Τέλος, απασχολούν, κατά μέσο όρο, περίπου 8% νέους και εργαζομένους με αναπηρία. Στην Ομάδα ΙΙ οι ερωτώμενοι δήλωσαν ότι ουσιαστικά εργάζονται με ηλικιωμένους ανθρώπους, περίπου 55%, και γυναίκες, σε ποσοστά που κυμαίνονται από 15% έως 60%. Απασχολούν ένα πολύ μικρό ποσοστό εργαζομένων αναπηρία, 0,4%. Τέλος, όσον αφορά τους μετανάστες και τους νέους εργαζόμενους, το ποσοστό είναι επίσης χαμηλό, με 4,8% και 7% αντίστοιχα. Η ίδια κατάσταση ισχύει και στην ομάδα III με το ποσοστό ηλικιωμένων εργαζομένων και των γυναικών να κυμαίνεται από 3% έως 50% και από 30% έως 100% αντίστοιχα. Το ποσοστό για τους μετανάστες κυμαίνεται από 2% έως 20%. Οι νέοι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενοι με αναπηρία αποτελούν ένα ποσοστό, κατά μέσο όρο, της τάξης του 5%. Τέλος, στην Κατερίνη, οι τοπικοί φορείς / οργανισμοί απασχολούν, κατά μέσο όρο, 33% ηλικιωμένους εργαζόμενους και 65% γυναίκες. Έχουν, επίσης, 10% άτομα με αναπηρία και 4% νέους εργαζόμενους. 3 Στο παρόν ερωτηματολόγιο «ηλικιωμένοι εργαζόμενοι» είναι οι εργαζόμενοι ηλικίας 45+. 4 Στο παρόν ερωτηματολόγιο «νέοι εργαζόμενοι» είναι οι εργαζόμενοι ηλικίας 18 έως 25 χρονών. 11

8 η ερώτηση: Ποια θέση κατέχουν στον φορέα / οργανισμό σας οι εργαζόμενοι που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες; Εκτός από έναν ερωτώμενο, ο οποίος δεν απάντησε στην ερώτηση, οι υπόλοιποι ερωτώμενοι έδωσαν τις ακόλουθες πληροφορίες: Στην Ομάδα Ι, εργάζονται ως υπάλληλοι γραφείου, λογιστής, ερευνητής, ρεσεψιονίστ ή στο τμήμα πωλήσεων. Στην Ομάδα ΙΙ, τα άτομα με αναπηρίες απασχολούνται ως τηλεφωνητής και θυρωρός, στον τομέα της καθαριότητας ή ως διοικητικό προσωπικό. Στην Ομάδα ΙΙΙ, οι εργαζόμενοι που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες κατέχουν θέσεις στον τομέα της καθαριότητας, της γεωργίας και σε όλες τις διοικητικές υπηρεσίες. Στην Κατερίνη, εργάζονται ως υπάλληλοι γραφείου και στο οικονομικό τμήμα. 9 η ερώτηση: Οι εργαζόμενοι που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες κατέχουν υψηλή θέση στην ιεραρχία του φορέα / οργανισμού σας; Οι περισσότερες απαντήσεις είναι θετικές (13-65% «ναι» και 6-30% «όχι»), ενώ 1 ερωτώμενος δεν απάντησε στην ερώτηση. Υπάρχει 1 αρνητική απάντηση της Ομάδας Ι και της Κατερίνης, 2 αρνητικές απαντήσεις στην Ομάδα II και III. 10 η ερώτηση: Έχει ο φορέας / οργανισμός σας θέσει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους για την απασχόληση εργαζομένων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες; Οι περισσότερες απαντήσεις είναι, σε αυτή την περίπτωση, αρνητικές (19-70% «όχι» και 4-15% «ναι»), ενώ 4 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Μια θετική απάντηση προήρθε από την Ομάδα Ι και 3 από την Ομάδα II, με τους ερωτώμενους να διευκρινίζουν ότι οι στόχοι αυτοί αφορούν τα άτομα με αναπηρία, νέους και ηλικιωμένους εργαζόμενους και γυναίκες. 11 η ερώτηση: Τι νομίζετε ότι πρέπει να αποφευχθεί κατά τη διαδικασία πρόσληψης, για την αποφυγή κάθε είδους διάκρισης; Ένα κοινό σημείο αναφοράς σε όλες τις ομάδες ήταν ότι όλα τα είδη τυποποιημένων προσεγγίσεων θα πρέπει να αποφεύγονται. Αντίθετα, πρέπει να δίνεται έμφαση σε ποιοτικά και εξειδικευμένα κριτήρια αξιολόγησης, όπως για παράδειγμα οι δεξιότητες, τα προσόντα και τα εργασιακά καθήκοντα. Επιπλέον, η Ομάδα Ι επεσήμανε ότι κάθε προσωπικό συναίσθημα και προκατάληψη πρέπει να αποκλειστεί από τη διαδικασία πρόσληψης και η Ομάδα ΙΙΙ ότι οι άνθρωποι με πολιτικές 12

απόψεις αντίθετες προς την αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν θα πρέπει να λαμβάνουν μέρος στις επιτροπές επιλογής και, τέλος, ότι κριτήρια όπως η ηλικία των υποψηφίων ή η εθνοτική καταγωγή, δεν θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. 12 η ερώτηση: Υπάρχει κάποια διαφορά στους μισθούς ανάλογα με το αν ο εργαζόμενος ανήκει σε κάποια ευπαθή ομάδα ή όχι; 23 (85%) από τις 27 απαντήσεις ήταν αρνητικές, 2 (7%) ήταν θετικές και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν. Μια θετική απάντηση δόθηκε από την Ομάδα Ι και μια από την Ομάδα II, της οποίας ο ερωτώμενος αποδίδει την ύπαρξη αυτής της διαφοράς σε οικονομικούς λόγους. Μέτρα για τις ευπαθείς ομάδες Άτομα με αναπηρία 13η ερώτηση: Έχει ο φορέας / οργανισμός σας επενδύσει σε υποδομές για τη βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος για τους εργαζόμενους με αναπηρία; Μια σαφής πλειοψηφία των ερωτώμενων απάντησαν «ναι», δηλαδή 14 (52%), ενώ 10 (37%) απάντησαν «όχι» και 3 εκ των ερωτώμενων δεν απάντησαν στην ερώτηση. Στην Ομάδα Ι, 3 ερωτώμενοι απάντησαν «ναι» και ανέφεραν ως παραδείγματα υποδομών κατάλληλα εξοπλισμένες τουαλέτες, ράμπες και ανελκυστήρες, καθώς και ιατρό εργασίας. Για τις 2 αρνητικές απαντήσεις, η αιτιολογία ήταν η αδυναμία οποιασδήποτε παρέμβασης στο κτήριο, λόγω διατηρητέου κτιρίου, και το γεγονός ότι ο φορέας / οργανισμός δεν απασχολεί, προς το παρόν, κανέναν εργαζόμενο με αναπηρία. Η Ομάδα ΙΙ έδωσε παρόμοιες απαντήσεις με την ομάδα Ι ενώ οι 3 ερωτώμενοι που απάντησαν αρνητικά δεν εξήγησαν το λόγο. Όπως η Ομάδα I και η Ομάδα II, η Ομάδα ΙΙΙ και η Κατερίνη έχουν κάνει τις ίδιες επενδύσεις σε υποδομές. Οι 3 ερωτώμενοι από την ομάδα ΙΙΙ και 1 από τους 2 ερωτώμενους από την Κατερίνη που απάντησαν «όχι», εξήγησαν ότι ο φορέας / οργανισμός τους δεν έχει επί του παρόντος κανέναν εργαζόμενο με αναπηρία. 14 η ερώτηση: Γνωρίζετε εάν κάποιος εργαζόμενος με αναπηρία, στον φορέα / στην εταιρία σας, έχει υπάρξει θύμα χλευασμού; 13

Οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους, 19 (70%), απάντησαν «όχι» στην ερώτηση αυτή. 3 (11%) απάντησαν «ναι» και 5 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Υπήρχε από μία (1) θετική απάντηση στην Ομάδα ΙΙ, την Ομάδα IΙΙ και την Κατερίνη. Ηλικία 15 η ερώτηση: Γνωρίζετε αν κάποιος ηλικιωμένος εργαζόμενος (+45), στον φορέα / στην εταιρία σας, έχει υπάρξει θύμα χλευασμού; Σχεδόν όλοι οι ερωτώμενοι, 24 (89%), απάντησαν «όχι» στην ερώτηση αυτή. 1 (4%), ερωτώμενος από την Ομάδα Ι απάντησε «ναι» και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. 16 η ερώτηση: Ο φορέας / οργανισμός σας προσλαμβάνει νέους χωρίς προηγούμενη εργασιακή εμπειρία; Οι θετικές απαντήσεις στις τέσσερις ομάδες είναι σημαντικά περισσότερες από τις αρνητικές. 22 (81%) ερωτώμενοι διάλεξαν την απάντηση «ναι», 4 (15%) το «όχι» και 1 ερωτώμενος από την Ομάδα II δεν απάντησε στην ερώτηση. Πιο συγκεκριμένα, από την Ομάδα Ι, και οι 5 ερωτώμενοι απάντησαν «ναι». Από την Ομάδα II, 7 είπαν «ναι» και 2 «όχι», εξηγώντας ότι ο φορέας / οργανισμός τους είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου ή ότι δεν έχουν ποτέ μέχρι σήμερα προσλάβει νέους εργαζόμενους. Από την Ομάδα ΙΙΙ, 6 θετικές απαντήσεις και 1 αρνητική με την αιτιολογία ότι οι προσλήψεις των εργαζομένων γίνονται μέσω του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ). Τέλος, από την Κατερίνη, 4 θετικές απαντήσεις και 1 αρνητική. Η τελευταία οφείλεται στη φύση της εργασίας και του κανονιστικού πλαισίου που απαιτούν προηγούμενη εργασιακή εμπειρία. Οικογενειακή ζωή 17 η ερώτηση: Υποστηρίζει ο φορέας / οργανισμός σας έναν ευέλικτο προγραμματισμό του χρόνου εργασίας για γονείς με παιδιά; Όπως και στις προηγούμενες ερωτήσεις, υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στις θετικές και τις αρνητικές απαντήσεις. 24 (89%) απάντησαν «ναι», 1 (4%), ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙ απάντησε «όχι» λόγω του κόστους και 2 ερωτώμενοι από την Ομάδα II δεν απάντησαν στην ερώτηση. 18 η ερώτηση: Προωθεί ο φορέας / οργανισμός σας τη χρήση της γονικής άδειας από τους άνδρες εργαζόμενους,; 14

Η συντριπτική πλειοψηφία, 18 (67%), των ερωτώμενων δήλωσε «ναι» ενώ 4 ερωτώμενοι απάντησαν «όχι» και 5 δεν απάντησαν στην ερώτηση. Στην Ομάδα Ι υπάρχουν 2 αρνητικές απαντήσεις, διότι, όπως εξήγησαν, κανένας άνδρας εργαζόμενος δεν έχει ζητήσει να χρησιμοποιήσει τη γονική άδεια μέχρι στιγμής. 2 αρνητικές απαντήσεις υπάρχουν στην Κατερίνη επειδή - όπως εξηγήσανε - το δικαίωμα αυτό γενικά αναγνωρίζεται μόνο στις γυναίκες. Μετανάστες/ Άτομα που ανήκουν σε μειονοτική ομάδα 19 η ερώτηση: Απασχολεί ο φορέας/ οργανισμός σας μετανάστες; Η γενική απάντηση στην ερώτηση αυτή ήταν αρνητική. 17 (63%) απάντησαν «όχι», κυρίως από την Ομάδα ΙΙ, ΙΙΙ και την Κατερίνη. 8 (30%) είπαν «ναι» και 2 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Στην Ομάδα Ι υπάρχει μια ισορροπία - 2 θετικές και 2 αρνητικές απαντήσεις. Στην Ομάδα ΙΙ, 6 εκ των ερωτώμενων απάντησαν αρνητικά και 3 θετικά. Στην Ομάδα ΙΙΙ, 5 «όχι» και 2 «ναι» και στην Κατερίνη 4 «όχι» και 1 «ναι» (αυτή η μοναδική θετική απάντηση δεν φαίνεται να συμφωνεί με την απάντηση στην ερώτηση 7, όπου κανείς από την Κατερίνη δεν έδωσε ποσοστό για τους εργαζόμενους μετανάστες). Όσον αφορά την εθνικότητα / χώρα καταγωγής των μεταναστών, προέρχονται κυρίως από τη Νοτιοανατολική και Ανατολική Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, η ομάδα Ι ανέφερε τη Βουλγαρία, τη Γεωργία και τη Ρωσία η Ομάδα ΙΙ την Αλβανία, την Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο και τις χώρες από την Ασία και την Αφρική η Ομάδα ΙΙΙ ανέφερε την Αλβανία, την Ουκρανία και τη Βουλγαρία και, τέλος, η Κατερίνη είπε Αλβανία και Βουλγαρία. 20 η ερώτηση: Γνωρίζετε εάν κάποιος μετανάστης εργαζόμενος, στον φορέα / οργανισμό σας, έχει υπάρξει θύμα χλευασμού; 21 (78%) εκ των 27 ερωτώμενων απάντησαν «όχι». Μόνο 2 (7%) ερωτώμενοι (1 από την Ομάδα II και 1 από την Κατερίνη), γνωρίζανε κάποια περίπτωση χλευασμού. 4 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. 21 η ερώτηση: Ακολουθεί ο φορέας / οργανισμός σας πολιτική πολυμορφίας; Μια ελάχιστη πλειοψηφία των 27 ερωτώμενων, δηλαδή 14 (52%), απάντησε «όχι». Συγκριτικά, οι θετικές απαντήσεις είναι σχετικά λίγες, 7 (26%), και οι 6 συμμετέχοντες που δεν απάντησαν στην ερώτηση αντιπροσωπεύουν ένα σχετικά υψηλό ποσοστό. 15

Μια θετική απάντηση δόθηκε από την Ομάδα Ι και από 3 από την Ομάδα ΙΙ και ΙΙΙ. Στην Κατερίνη, κανείς δεν απάντησε θετικά. Ηλικιωμένοι εργαζόμενοι 22 η ερώτηση: Πώς επηρεάζει την απόδοση του φορέα / οργανισμού σας η απασχόληση ηλικιωμένων εργαζομένων (+45); Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτώμενων από την Ομάδα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, απάντησε «θετικά» σε αυτή την ερώτηση. Συνολικά, 20 ερωτώμενοι (74%), δήλωσαν «θετικά», 7 (26%) «ουδέτερα» και κανείς από τις 4 Ομάδες δεν απάντησε «αρνητικά». Στην Ομάδα Ι, 4 ερωτώμενοι επέλεξαν την απάντηση «θετικά» και 1 ερωτώμενος την απάντηση «ουδέτερα». Στην Ομάδα ΙΙ, 7, δήλωσαν «θετικά» και 3 «ουδέτερα». Στην Ομάδα III, και οι 7 ερωτώμενοι απάντησαν «θετικά». Τέλος, στην Κατερίνη, 2 δήλωσαν «θετικά» και 3 «ουδέτερα». Για να αιτιολογήσουν τη θετική επίδραση των ηλικιωμένων εργαζομένων στην απόδοση του φορέα / οργανισμού τους, οι ερωτώμενοι έδωσαν τις εξής απαντήσεις: α) οι φορείς / οργανισμοί μπορούν να ευνοηθούν από τη γνώση, την εμπειρία, τη γαλήνη και την ωριμότητα των ηλικιωμένων εργαζομένων. β) οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι είναι πιο υπεύθυνοι, επικοινωνούν και διαχειρίζονται καλύτερα το χρόνο τους, γ) οι ερωτώμενοι τόνισαν τη σημασία και την ανάγκη να συνδυαστεί η απόδοση των νέων εργαζομένων με όλες τις προαναφερθείσες δεξιότητες των ηλικιωμένων εργαζομένων. Στο πλαίσιο αυτό, ένας ερωτώμενος από την Κατερίνη αναφέρθηκε στην λειτουργία «καθοδήγησης» ως ένα χρήσιμο εργαλείο για τη βελτίωση της απόδοσης του οργανισμού. 23 η ερώτηση: Η αξιοποίηση της εμπειρίας των «ηλικιωμένων» εργαζομένων είναι μια πρακτική που θεωρείτε: 26 (96%) από τους 27 που απάντησαν ότι θεωρούν πως η πρακτική αυτή είναι είτε «πολύ σημαντική» (15 απαντήσεις - 55%) ή «σημαντική» (11 απαντήσεις - 41%). Ένας από τους συμμετέχοντες (4%) από την Ομάδα ΙΙ απάντησε «ουδέτερη». Η πλειοψηφία των ερωτώμενων από την Ομάδα Ι (3 στους 5) και όλοι στην Κατερίνη βλέπουν την πρακτική αυτή ως «πολύ σημαντική». Από την άλλη πλευρά, μια μικρή πλειοψηφία των ερωτώμενων από την Ομάδα ΙΙ και την Ομάδα ΙΙΙ απάντησε «σημαντική». 16

24 η ερώτηση: Προβλέπονται μηχανισμοί / εργαλεία για τη μεταφορά γνώσης στο φορέα / οργανισμό σας; Σχεδόν το σύνολο των ερωτώμενων (23-85%) είπε «ναι», ενώ 2 (7%) είπαν «όχι» (ένας από την Ομάδα ΙΙ και ένας από την Ομάδα ΙΙΙ) και 2 ερωτώμενοι από την Ομάδα II δεν απάντησαν στην ερώτηση. 25 η ερώτηση: Πώς αξιολογείτε τους «ηλικιωμένους» υπαλλήλους που εργάζονται στον φορέα / οργανισμό σας; Οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα αυτό μοιράζονται ισομερώς μεταξύ εκείνων που αξιολογούν τους εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας ως «παραγωγικούς» (13 απαντήσεις - 48%) και εκείνων που τους θεωρούν «το ίδιο παραγωγικούς με τους άλλους» (14 απαντήσεις - 52%). Στην Ομάδα Ι και στην Κατερίνη οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους απάντησαν «παραγωγικούς». Αντίθετα, στην Ομάδα ΙΙ και την Ομάδα ΙΙΙ, η πλειοψηφία των ερωτώμενων είπε «το ίδιο παραγωγικούς με τους άλλους». 26 η ερώτηση: Η νοοτροπία στην Ελλάδα όσον αφορά την απασχόληση των ατόμων άνω των 45 ετών, κατά τη γνώμη σας, είναι: Όπως και στην προηγούμενη ερώτηση, οι απαντήσεις μοιράζονται λίγο - πολύ ομοιόμορφα σε τρεις επιλογές. 8 (30%) από τους ερωτώμενους πιστεύουν ότι η νοοτροπία είναι «θετική» και «αρνητική», αντίστοιχα. 11 (40%) από τους ερωτώμενους απάντησαν «ουδέτερη». Εκτός από έναν ερωτώμενο της Ομάδας Ι, ο οποίος επέλεξε την απάντηση «αρνητική» και έναν από τους ερωτώμενους στην Κατερίνη, ο οποίος είπε «θετική», οι υπόλοιπες απαντήσεις όλων των Ομάδων παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή μεταξύ των τριών επιλογών. 27 η ερώτηση: Γνωρίζετε κανένα θεσμικό μέτρο, κίνητρο ή νομοθεσία που μπορεί να βοηθήσει μια επιχείρηση στη διατήρηση της απασχόλησης των εργαζομένων άνω των 45; Οι θετικές απαντήσεις (14-52%) ήταν περισσότερες από τις αρνητικές (12-44%). Υπήρξε ένας από τους ερωτώμενους στην Ομάδα II που δεν απάντησε στην ερώτηση. Και στην Ομάδα Ι και στην Κατερίνη, 3 στους 5 ερωτώμενους, απάντησαν «όχι». Από την άλλη πλευρά, η πλειοψηφία των ερωτώμενων από την Ομάδα ΙΙ και την Ομάδα ΙΙΙ γνωρίζουν κάποια συγκεκριμένα μέτρα. Όταν ρωτήθηκαν ποια είναι τα μέτρα αυτά, ανέφεραν: 17

α) (μόνο ερωτώμενοι από την Ομάδα Ι) κάποια συγκεκριμένα άρθρα του υφιστάμενου ευρωπαϊκού και εθνικού κανονιστικού πλαισίου και ειδικότερα την Οδηγία 2000/43/ΕΚ και την Οδηγία 2000/78/ΕΚ σε επίπεδο ΕΕ και το Νόμο 3304/2005, το Νόμο 3061 / 2002, το Νόμο 3520/2004, το Νόμο 1892/90 και το Νόμο 2639/98 σε εθνικό επίπεδο (Ελλάδα), β) ορισμένα ειδικά προγράμματα και κίνητρα από το Υπουργείο Απασχόλησης και τον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), π.χ. κίνητρα για την πρόσληψη μακροχρόνια ανέργων ηλικίας 50 +, δυνατότητα για τους εργοδότες να λάβουν επιδότηση από τον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού σύμφωνα με προγράμματα απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ανέργων (αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους). Ωστόσο, ένας ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙ τόνισε το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα κίνητρα και μέτρα είναι αποσπασματικά, επειδή λαμβάνονται εκ των έσω και μέσα σε ένα δεδομένο πλαίσιο, π.χ. κρίσης σε έναν συγκεκριμένο τομέα. γ) ο ερωτώμενος από την Ομάδα II εξήγησε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι συνταξιοδοτούνται λόγω του συνταξιοδοτικού συστήματος, της πολιτικής διαχείρισης του εργατικού δυναμικού και των αλλαγών που σχετίζονται με την οργάνωση της εργασίας. Οι ενεργητικές πολιτικές για την προώθηση της απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας δεν αποτελούν μέρος ενός ανεξάρτητου σχεδιασμού, αλλά συμπεριλαμβάνονται σε όλες εκείνες τις πολιτικές που αποσκοπούν στην προώθηση της απασχόλησης και την επανένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας. 28 η ερώτηση: Πώς νομίζετε ότι μπορεί μια εταιρία να ευαισθητοποιηθεί για την αναγκαιότητα διατήρησης της απασχόλησης των ηλικιωμένων εργαζομένων; Όλοι οι συμμετέχοντες από τις 4 ομάδες τόνισαν τη σημασία της παροχής κινήτρων (θεσμικών, φορολογικών, οικονομικών) και την αξιοποίηση της εμπειρίας των ηλικιωμένων εργαζομένων, καθώς και τη μετάδοσή της. Στην Ομάδα Ι, αναφέρθηκε επίσης η χρησιμότητα της συνεχούς επαγγελματικής κατάρτισης και η ανάγκη των ηλικιωμένων εργαζομένων να εξοικειωθούν με τα νέα μέσα και τις νέες μεθόδους παραγωγής, καθώς και με τις νέες τεχνολογίες. 18

Στην Ομάδα ΙΙ, οι ερωτώμενοι αναφέρθηκαν στην ανάγκη καλύτερης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των εργοδοτών, σε μια προσπάθεια αλλαγής νοοτροπίας και αποφυγής στερεοτύπων. 29 η ερώτηση: Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στη διατήρηση των θέσεων εργασίας από ηλικιωμένους εργαζόμενους; Σ αυτήν την ερώτηση οι ερωτώμενοι απάντησαν κυρίως «η προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες» (16 απαντήσεις - 3 από την Ομάδα Ι, 4 από την Ομάδα II, 5 από την Ομάδα ΙΙΙ και 4 από την Κατερίνη) και «η έλλειψη ευελιξίας» (11 απαντήσεις - 3 από την Ομάδα Ι, 2 από την Ομάδα II, 2 από την Ομάδα ΙΙΙ και 4 από την Κατερίνη). Επιπλέον, ορισμένοι από τους ερωτώμενους δήλωσαν «η δύσκολη πρόσβαση στη γνώση» (4 απαντήσεις - 1 από την Ομάδα Ι, 2 από την Ομάδα ΙΙ, και 1 από την Κατερίνη), ενώ 1 ερωτώμενος από την Ομάδα II δεν απάντησε στην ερώτηση. Τέλος, 8 από τους ερωτώμενους (από την Ομάδα Ι, την Ομάδα ΙΙ και την Κατερίνη), έδωσαν μια άλλη εξήγηση και κυρίως το υψηλό κόστος μισθού και ασφάλισης. 30 η ερώτηση: Κατά το σχεδιασμό της μελλοντικής στρατηγικής του φορέα / οργανισμού σας, οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι θεωρούνται ως: Ο ίδιος αριθμός ερωτώμενων (12-44%) απάντησε «ένας σημαντικός παράγοντας» και «ουδέτερος». Οι εξηγήσεις που δόθηκαν ήταν ουσιαστικά η εμπειρία που οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι μπορούν να φέρουν την μελλοντική στρατηγική (Ομάδα Ι) και το γεγονός ότι η αξιολόγηση δεν γίνεται με βάση την ηλικία, αλλά μάλλον με βάση την εργασιακή απόδοση πέρα από κάθε ηλικιακό κριτήριο (Ομάδα ΙΙΙ ). Ένας ερωτώμενος από την Κατερίνη, δήλωσε «αρνητικός παράγοντας», υποστηρίζοντας ότι το κόστος των μισθών για τους ηλικιωμένους εργαζομένους είναι συγκριτικά υψηλότερο από την πραγματική τους προσφορά στην εργασία. 2 ερωτώμενοι από την Ομάδα II δεν απάντησαν στην ερώτηση. Πιο συγκεκριμένα, στην Ομάδα I και ΙΙ, η πλειοψηφία είπε «ουδέτερος», ενώ στην ομάδα IΙΙ και την Κατερίνη οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους απάντησαν «σημαντικός παράγοντας». Κοινωνικός διάλογος 19

31 η ερώτηση: Συμμετείχε ο φορέας / οργανισμός σας σε κάποια δράση / δραστηριότητα που έλαβε χώρα το 2007 κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Έτους Ίσων Ευκαιριών για Όλους; Μια μικρή πλειοψηφία των ερωτώμενων (12-44%) απάντησαν «ναι». 10 ερωτώμενοι (37%) απάντησαν «όχι» και 5 δεν απάντησαν στην ερώτηση. Εκπρόσωποι από την Ομάδα Ι, που απάντησαν «ναι», αναφέρθηκαν κυρίως στη συμμετοχή του φορέα / οργανισμού τους στο πρόγραμμα Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL. Στην Ομάδα ΙΙ, 3 ερωτώμενοι απάντησαν θετικά, με έναν από αυτούς να εξηγεί ότι ο φορέας / οργανισμός του οργάνωσε το 2007 ένα τριήμερο συνέδριο που εστίαζε στο θέμα της μετανάστευσης, προκειμένου, αφενός, να ευαισθητοποιήσει και να εισαγάγει ορισμένες ορθές πρακτικές για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος και, αφετέρου, να προκαλέσει έναν διάλογο μεταξύ όλων των μερών που εμπλέκονται σε αυτό το θέμα. Από την Ομάδα III, 4 ερωτώμενοι απάντησαν «ναι» με έναν από αυτούς να αναφέρει ότι ο φορέας / οργανισμός του υποστήριξε τις θέσεις που υιοθετήθηκαν από τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς και τους φορείς που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των τοπικών κυβερνήσεων (Επιτροπή των Περιφερειών, Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Δήμων και Περιφερειών). 32 η ερώτηση: Συμφωνείτε με όλες τις διατάξεις της νέας Πρότασης Οδηγίας του Συμβουλίου, της 2ας Ιουλίου 2008 (COM/2008/426); Όλοι οι ερωτώμενοι που απάντησαν στην ερώτηση είπαν «ναι» (21-78%). 6 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. 33 η ερώτηση: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι, τα τελευταία χρόνια, το κράτος έχει προωθήσει τον κοινωνικό διάλογο για το θέμα των διακρίσεων; Κανείς από τις 4 ομάδες δεν απάντησε «εντατικό». Απεναντίας, 16 ερωτώμενοι (59%), δηλαδή η πλειοψηφία από την Ομάδα Ι, την Ομάδα ΙΙΙ και την Κατερίνη, απάντησε «ικανοποιητικό» και 11 (41%) «ανεπαρκή». Από την Ομάδα II, ο ίδιος αριθμός ερωτώμενων (5) απάντησε «ικανοποιητικό» και «ανεπαρκή». Όσοι είπαν «ανεπαρκή» υποστήριξαν ότι: α) η διάδοση της ενημέρωσης σχετικά με το ζήτημα των διακρίσεων δεν είναι αρκετά ευρεία β) δεν έχει δοθεί μέχρι στιγμής η κατάλληλη προσοχή στο θέμα αυτό και δεν υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο για τον τρόπο εφαρμογής των αποτελεσμάτων που προέρχονται από αυτόν τον διάλογο. 20

34 η ερώτηση: Η ΟΚΕ δημοσιεύει Ετήσια Έκθεση για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Στο πλαίσιο αυτό, έχει υποβάλλει ποτέ ο φορέας / οργανισμός σας προτάσεις για τη βελτίωση της καταπολέμησης των διακρίσεων; 9 (33%) από τους 27 ερωτώμενους απάντησαν θετικά, 13 (48%) αρνητικά, και 5 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στο ερώτημα. Μόνο στην Ομάδα Ι η πλειοψηφία των ερωτώμενων (4), δήλωσε «ναι», εξηγώντας ότι οι θέσεις τους είχαν ήδη συμπεριληφθεί στις Γνωμοδοτήσεις της ΟΚΕ. Ένας ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙ είπε ότι ο φορέας / οργανισμός του υποστηρίζει την ανάπτυξη μιας νομιμοποιημένης αγοράς εργασίας χωρίς αποκλεισμούς και την προώθηση της απασχόλησης ως οικουμενικό δικαίωμα. Στο πλαίσιο αυτό, έχει υποβάλλει μια ολοκληρωμένη σειρά γενικών (σχετικά με τις διακρίσεις που έχουν παρόμοια και κοινά χαρακτηριστικά, και οι οποίες μπορούν να καταπολεμηθούν με παρόμοιους τρόπους) και συγκεκριμένων προτάσεων (δηλ. με βάση τα ειδικά χαρακτηριστικά των διαφόρων μορφών διακρίσεων). Τέλος, ένας ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙΙ δήλωσε ότι ο φορέας / οργανισμός του συμφωνεί με τις εκθέσεις της ΟΚΕ. 35 η ερώτηση: Σε περίπτωση που ο φορέας / οργανισμός σας υπέβαλλε προτάσεις στην ΟΚΕ, ξέρετε εάν οι εν λόγω προτάσεις έχουν υλοποιηθεί; 6 ερωτώμενοι απάντησαν «ναι», 2 (ένας από την Ομάδα Ι και ένας από την Ομάδα ΙΙ) «όχι» και 1 ερωτώμενος δεν απάντησε. Ένας ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙ επεσήμανε ότι οι προτάσεις της Ο.Κ.Ε. παρουσιάζουν δυσκολίες εφαρμογής στην επαρχία, χωρίς να δώσει περαιτέρω εξηγήσεις. 36 η ερώτηση: Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι ο κοινωνικός διάλογος συμβάλλει ιδιαίτερα στην καταπολέμηση των διακρίσεων; Σ αυτήν την ερώτηση, οι ερωτώμενοι απάντησαν κυρίως «συνεργασία στις πολιτικές στήριξης για τις ευπαθείς ομάδες» (19 απαντήσεις - 3 από την Ομάδα Ι, 6 από την Ομάδα II και την Ομάδα ΙΙΙ, 4 από την Κατερίνη). Στη δεύτερη θέση, οι ερωτώμενοι επέλεξαν την απάντηση «συνεργασία σε εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης» (18 απαντήσεις - 4 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 6 από την Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη). Υπήρχαν 16 απαντήσεις συνολικά για «συνεργασία σε πολιτικές που στοχεύουν στην εξάλειψη των διακρίσεων στην αγορά εργασίας» (16 απαντήσεις - 3 από την Ομάδα Ι, 6 από την Ομάδα II, 4 από την Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη). Επιπλέον, υπήρχαν επίσης 15 21

απαντήσεις για «επιστημονικές μελέτες και έρευνες» (3 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 4 από την Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη) και 13 απαντήσεις για «έναν ευρύτερο διάλογο σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, όσον αφορά την ζήτημα της ισότητας και των ίσων ευκαιριών» (3 από την Ομάδα Ι, 4 από την Ομάδα II, 5 από την Ομάδα ΙΙΙ και 1 από την Κατερίνη). Τέλος, ένας ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙ πρόσθεσε ότι οι εταιρίες οι οποίες υιοθετούν πολιτικές που στοχεύουν στην καταπολέμηση των διακρίσεων θα πρέπει να βραβεύονται. 37 η ερώτηση: Πώς είναι δομημένος ο διάλογος για το θέμα των διακρίσεων στον φορέα / οργανισμό σας; Οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους δήλωσαν «ανταλλαγή απόψεων με τους εργαζόμενους / μέλη» (17 απαντήσεις - 4 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 6 από την Ομάδα ΙΙΙ και 2 από την Κατερίνη). Στη δεύτερη θέση, απάντησαν «ανταλλαγή απόψεων με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις» (15 απαντήσεις - 3 από την Ομάδα Ι, 7 από την Ομάδα II, 3 από την Ομάδα ΙΙΙ και 2 από την Κατερίνη). Τέλος, υπήρχαν 11 απαντήσεις για «οργάνωση διάσκεψης πάνω στο θέμα των διακρίσεων» (2 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 3 από την ομάδα ΙΙΙ και 1 από την Κατερίνη) και 2 απαντήσεις για «μέσω ερωτηματολογίων» (1 από την Ομάδα Ι και 1 από την Ομάδα ΙΙ). 38 η ερώτηση: Γνωρίζετε κάποια δραστηριότητα ή πρωτοβουλία για την καταπολέμηση των διακρίσεων, που διοργανώνεται από τα συνδικάτα στην Ελλάδα; Μια μικρή πλειοψηφία των ερωτώμενων (14-52%) απάντησε θετικά ενώ 13 (48%) από τους ερωτώμενους δήλωσαν «όχι», ως επί το πλείστον από την Ομάδα Ι και από την Κατερίνη. Οι ερωτώμενοι αναφέρθηκαν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις (χωρίς όμως - με εξαίρεση έναν ερωτώμενο - να δώσουν περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με τις πρωτοβουλίες και τις δραστηριότητες που διοργανώθηκαν), όπως η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ), το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Αθήνας, η Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδας (ΟΤΟΕ) και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αξιωματικών Αστυνομίας (Π.Ο.ΑΞΙ.Α.). 39 η ερώτηση: Γνωρίζετε κάποια δραστηριότητα ή πρωτοβουλία για την καταπολέμηση των διακρίσεων από εταιρίες στην Ελλάδα; Ένας σημαντικός αριθμός των ερωτώμενων (21-78%) είπε «όχι», ενώ 5 (18%) απάντησαν «ναι» και 1 ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙΙ δεν απάντησε στην ερώτηση. Ένας 22

ερωτώμενος από την Ομάδα ΙΙΙ αναφέρθηκε στην προστασία των ατόμων με αναπηρία και τις δραστηριοτήτων που διεξάγονται από το δίκτυο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ). 40 η ερώτηση: Γνωρίζετε κάποια δραστηριότητα ή πρωτοβουλία για την καταπολέμηση των διακρίσεων που πραγματοποιούνται από τους φορείς / οργανισμούς της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα; Οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό κατανέμονται μεταξύ των θετικών (12-44%) και των αρνητικών, (10-37%) με 5 συμμετέχοντες που δεν είχαν απαντήσει στην ερώτηση. Όπως και στις δύο προηγούμενες ερωτήσεις, οι ερωτώμενοι αναφέρθηκαν σε ορισμένους φορείς / οργανισμούς, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζουν τις δραστηριότητες και τις πρωτοβουλίες. Ανέφεραν το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ), το Ινστιτούτο Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΙΝΕ / ΓΣΕΕ), τον Έλληνα Συνήγορο του Πολίτη, οργανώσεις που εκπροσωπούν άτομα με ειδικές ανάγκες, ΜΚΟ. Ένας ερωτώμενος από την Ομάδα II επεσήμανε ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συνεργάζονται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την καλύτερη προστασία των δικαιωμάτων των ευπαθών ομάδων. 41 η ερώτηση: : Γνωρίζετε κάποια δραστηριότητα ή πρωτοβουλία για την καταπολέμηση των διακρίσεων από διεθνείς οργανισμούς; Οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα αυτό παρουσιάζουν σχεδόν ισόποση κατανομή μεταξύ «ναι» (12 απαντήσεις - 44%) και «όχι» (11 απαντήσεις - 41%) ενώ 4 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Οι ερωτώμενοι από την Ομάδα Ι ανέφεραν δραστηριότητες που διεξάγονται από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), όπως το «Όραμα της ΔΟΕ σχετικά με την Ισότητα των Φύλων» ή οι «Έλεγχοι Ισότητας Φύλων της ΔΟΕ» (ILO Gender Audits), και από την UNESCO, όπως το «Σχέδιο Δράσης Προτεραιότητας για την Ισότητα των Φύλων για την περίοδο 2008-2013» ή την «Ισότητα των Φύλων: Στρατηγικές που Λειτουργούν». Από την Ομάδα ΙΙ αναφέρθηκαν στη UNICEF (χωρίς να προσδιορίζουν καμία συγκεκριμένη δραστηριότητα), και παρατήρησαν ότι οι διεθνείς οργανώσεις είναι πολύ δραστήριες και συμμετέχουν σε ό, τι αφορά το θέμα των διακρίσεων, συμβάλλουν στη βελτίωση της γνώσης για το θέμα αυτό μέσω πολλών ερευνητικών προγραμμάτων, υποστηρίζουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ΜΚΟ και προωθούν την ανταλλαγή καλών πρακτικών. Τέλος, οι ερωτώμενοι από την Ομάδα ΙΙΙ και από την Κατερίνη αναφέρθηκαν στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), τον Ερυθρό 23

Σταυρό, το Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (Δ.Ο.Μ.). 42 η ερώτηση: Γνωρίζετε κάποια δραστηριότητα ή πρωτοβουλία για την καταπολέμηση των διακρίσεων από ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και οργανισμούς; Ο ίδιος αριθμός ερωτώμενων (12-44%) απάντησε «ναι» και «όχι» ενώ 3 ερωτώμενοι δεν απάντησαν στην ερώτηση. Από την Ομάδα Ι ανέφεραν την «Στρατηγική για την Αναπηρία 2010-2020», το «Βραβείο Δημοσιογραφίας της ΕΕ 2010 - Μαζί κατά των διακρίσεων» ή το πρόγραμμα Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL. Από την Ομάδα II, ένας εκ των ερωτώμενων εξήγησε ότι η ΕΕ διεξάγει ενημερωτικές εκστρατείες σε επίπεδο ΕΕ με σκοπό την ευαισθητοποίηση όλων των ενδιαφερομένων μερών πάνω στο θέμα των διακρίσεων, χρηματοδοτεί έρευνες και συνεργάζεται με εθνικές κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, συνδικάτα και ΜΚΟ. Τέλος, από την Ομάδα ΙΙΙ, αναφέρθηκαν (χωρίς λεπτομέρειες) στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (Ε.Ο.Κ.Ε.). 43 η ερώτηση: Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών για την καταπολέμηση των διακρίσεων αποτελεί θέμα: Σχεδόν όλοι οι ερωτώμενοι (25-92%) συμφώνησαν ότι αποτελεί θέμα και του εργοδότη και των εργαζομένων, υποστηρίζοντας ότι η μεταξύ τους συνεργασία θα εξασφαλίσει τη συμμόρφωση με τις πολιτικές για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Ένας από τους συμμετέχοντες (4%) από την Κατερίνη απάντησε ότι είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του εργοδότη, χωρίς όμως να εξηγεί γιατί, ενώ ένας από τους ερωτώμενους της Ομάδας II δεν απάντησε στην ερώτηση 44 η ερώτηση: Σε ποια θέματα πιστεύετε ότι είναι απαραίτητη περαιτέρω ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου; Οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους απάντησαν «προστασία από την απόλυση» (18 απαντήσεις - 1 από την ομάδα Ι, 9 από την Ομάδα II, 4 από την Ομάδα ΙΙΙ και 4 από την Κατερίνη) και «δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση» (18 απαντήσεις - 4 από την Ομάδα Ι, 7 από την Ομάδα II, 4 από την Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη). Υπήρχαν συνολικά 15 απαντήσεις (2 από την Ομάδα Ι, 5 από την Ομάδα II, 5 από την Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη) «κίνητρα για σταδιοδρομία και κινητικότητα» και 13 απαντήσεις (2 από την Ομάδα Ι, 4 από την Ομάδα II, 4 από Ομάδα ΙΙΙ και 3 από την Κατερίνη) «μισθός ίσον παραγωγικότητα». Επιπλέον, τα «ευέλικτα ωράρια εργασίας» συγκέντρωσαν 11 απαντήσεις 24

(4 από την Ομάδα Ι, 3 από την Ομάδα II, 2 από την Ομάδα ΙΙΙ και 2 από την Κατερίνη) και η «αναδιοργάνωση της εργασίας» συγκέντρωσε 6 απαντήσεις (3 από την Ομάδα II, 2 από την Ομάδα ΙΙΙ και 1 από Κατερίνη). Τέλος, ένας από τους ερωτώμενους της Ομάδας ΙΙ απάντησε «μια μόνιμη εργασία με μισθούς επιπέδου ευρωζώνης» και ένας άλλος ερωτώμενος από την ίδια Ομάδα δήλωσε «αντιμετώπιση της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης και έμφαση στο μισθολογικό κόστος και στην ανταγωνιστικότητα». 2. Συνεντεύξεις ομάδας εστίασης Όπως έχει προαναφερθεί, διοργανώθηκε μια (1) συνέντευξη ομάδας εστίασης σε τέσσερις (4) διαφορετικές πόλεις, για καλύτερη κατανόηση των απόψεων των κοινωνικών εταίρων και για μια τοπική προοπτική για το θέμα των διακρίσεων. Οι ερωτώμενοι από τις τέσσερις ομάδες εστίασης ενδιαφέρθηκαν να μάθουν περισσότερα για το μελλοντικό Παρατηρητήριο για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων και μερικοί από αυτούς εξέφρασαν την προθυμία να συμμετάσχουν σ αυτό. Αθήνα (x 2) Οι συνεντεύξεις της ομάδας εστίασης στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν την άνοιξη του 2011 στις εγκαταστάσεις της Ο.Κ.Ε. με τη συμμετοχή των μελών της ΟΚΕ, τα οποία ανέφεραν ότι: Όσον αφορά το θέμα των διακρίσεων στην αγορά εργασίας, είναι, κατά μία έννοια, ένα πραγματικό πρόβλημα το οποίο δεν μπορεί να λυθεί εξαιτίας της ανεπάρκειας του νομικού πλαισίου και των αναποτελεσματικών μηχανισμών παρακολούθησης. Ένας δεύτερος ερωτώμενος εξήγησε ότι το θέμα αυτό είναι εν μέρει πραγματικό πρόβλημα και εν μέρει θεωρητικό. Υποστήριξε ότι ορισμένες ευπαθείς ομάδες, όπως οι μετανάστες που εργάζονται στον αγροτικό τομέα, είναι σε μειονεκτική θέση (π.χ. ασαφές νομικό πλαίσιο σχετικά με την ασφάλισή τους, όταν απασχολούνται σε διάφορες θέσεις εργασίας), αλλά και σε πλεονεκτική θέση (π.χ. λαμβάνουν υψηλές αμοιβές) σε σύγκριση με τους Έλληνες αγρότες. Μια άλλη άποψη που εκφράστηκε τόνιζε το γεγονός ότι υπάρχουν μεγαλύτερες διακρίσεις 25

απέναντι σε ορισμένες ευπαθείς ομάδες. Πιο συγκεκριμένα, οι εργαζόμενοι ηλικίας 50 + (πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες), οι μετανάστες (ασφαλιστικά προβλήματα) και τα άτομα με αναπηρία (ανάγκη για βελτίωση του θεσμικού πλαισίου όσον αφορά την πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας, ιδίως στον ιδιωτικό τομέα) είναι τα πλέον ευάλωτα μεταξύ όλων των ευάλωτων ομάδων, η καταπολέμηση των διακρίσεων έχει θετικό αντίκτυπο στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο, επειδή εγγυάται την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική αλληλεγγύη, οι ευπαθείς ομάδες είναι πολύ συχνά θύματα ρατσιστικών σχολίων και στερεοτύπων. Παραδείγματα αποτελούν οι επίμονες παρατηρήσεις σχετικά με την αναπηρία, τα στερεότυπα για τους μετανάστες ανάλογα με την προέλευσή τους (το ίδιο σχόλιο έγινε στην Κατερίνη - βλ. παρακάτω) ή σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση των γυναικών και την ικανότητά τους να συνδυάσουν την επαγγελματική τους ζωή με τις «μητρικές τους υποχρεώσεις», διαφορετικές απόψεις εκφράστηκαν όσον αφορά τη συμμετοχή επαγγελματικών οργανώσεων στην καταπολέμηση των διακρίσεων. Ένας ερωτώμενος εξήγησε ότι αυτού του είδους οι οργανώσεις προσπαθούν, όσο μπορούν, να επιλύσουν τα ζητήματα διακρίσεων. Αντιθέτως, μια άλλη άποψη υποστήριξε ότι οι ενέργειες και οι δραστηριότητές τους είναι ανεπαρκείς, με εξαίρεση τους ηλικιωμένους εργαζόμενους. Μια τρίτη άποψη είναι ότι τα συνδικάτα δεν έχουν σαφή στρατηγική για την καταπολέμηση των διακρίσεων, ούτε την απαιτούμενη αλληλεγγύη προς τις ευπαθείς ομάδες, τέλος, οι συμμετέχοντες στην Αθήνα παρατήρησαν ότι η Ελλάδα μπορεί να είναι «μπροστά» στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όταν λάβει κανείς υπόψη περιπτώσεις όπως η αύξηση της ξενοφοβίας σε ορισμένες σκανδιναβικές χώρες Κατερίνη 26

Η συνέντευξη της ομάδας εστίασης στην πόλη της Κατερίνης έγινε το Μάρτιο του 2011. Εκπρόσωποι από διάφορες τοπικές επαγγελματικές οργανώσεις που απάντησαν στις ερωτήσεις, τόνισαν τα ακόλουθα σημεία: η καταπολέμηση των διακρίσεων δεν θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στην παρούσα συγκυρία λόγω της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, όσον αφορά συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, τόνισαν ότι οι γυναίκες δεν είναι το ίδιο παραγωγικές και συνεργάσιμε με τους άνδρες, ενώ είναι πιο φιλόδοξες όσον αφορά την καριέρα τους. Για τα πρόσωπα που ανήκουν στην ομάδα των ΛΟΑΤ, υπογράμμισαν τις δυσκολίες παραμονής τους στην Κατερίνη, η οποία είναι μια κλειστή κοινωνία. Η ίδια άποψη εκφράστηκε στην πόλη των Χανίων, όπου οι άνθρωποι προσθέσανε ότι τα περισσότερα από τα άτομα ΛΟΑΤ φεύγουν από την πόλη για την Αθήνα ώστε να βρουν μια θέση εργασίας, κυρίως στον καλλιτεχνικό τομέα (π.χ. dj, μπάρμαν / μπαργούμαν, κλπ). Για τα άτομα με αναπηρία, οι ερωτώμενοι από την Κατερίνη ανέφεραν ότι η συνολική κατάσταση έχει βελτιωθεί: υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τα προβλήματα που αυτή η ευπαθής ομάδα αντιμετωπίζει σε καθημερινή βάση. Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι έχουν σταθερές απόψεις και στάσεις και δεν προσαρμόζονται εύκολα στις νέες τεχνολογίες. Πρόσθεσαν ότι για έναν εργαζόμενο ηλικίας 55 + η απώλεια της θέσης εργασίας είναι καταστροφή, δεδομένου ότι ένας εργοδότης θα προτιμήσει να προσλάβει με τον ίδιο μισθό δύο νέους εργαζόμενους και όχι έναν μόνο ηλικιωμένο εργαζόμενο. Τέλος, για τους μετανάστες, οι ερωτώμενοι δήλωσαν ότι τα στερεότυπα έχουν αναπτυχθεί ανάλογα με την προέλευσή τους οι οργανώσεις που εκπροσωπούν τους εργοδότες, τους εργαζόμενους ή άλλα επαγγέλματα δεν κάνουν κάτι το ιδιαίτερο για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των μελών τους σχετικά με θέματα διακρίσεων. Ανέφεραν ότι τα τοπικά εμπορικά επιμελητήρια και σωματεία δείχνουν ενδιαφέρον για τα θέματα που σχετίζονται με τις διακρίσεις, χωρίς όμως να έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές δράσεις, στο ερώτημα εάν, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα είναι «μπροστά» ή «πίσω» στην καταπολέμηση των διακρίσεων, οι ερωτώμενοι 27

από την Κατερίνη δήλωσαν ότι αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι το πού βρισκόμαστε σε σχέση με τους στόχους που έχουμε θέσει και το πρόβλημα είναι ότι, στην Ελλάδα, απουσιάζουν οι σαφώς προκαθορισμένοι, μακροπρόθεσμοι στόχοι σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Χανιά Η συνέντευξη της ομάδας εστίασης στην πόλη των Χανίων έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2011. Οι συμμετέχοντες εκπροσωπούσαν διαφόρους κοινωνικούς και επαγγελματικούς οργανισμούς από τα Χανιά. Οι κυριότερες παρατηρήσεις της συζήτησης ήταν: σε αντίθεση με τις δηλώσεις των ερωτώμενων στην Κατερίνη, οι ερωτώμενοι στα Χανιά δήλωσαν ότι η καταπολέμηση των διακρίσεων πρέπει πάντοτε να αποτελεί προτεραιότητα, όσον αφορά τις ευπαθείς ομάδες, αναρωτήθηκαν αν θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τους ναρκομανείς ως ανθρώπους με αναπηρία και ως εκ τούτου, ως ευπαθή ομάδα. Επιπλέον, οι ερωτώμενοι δήλωσαν ότι οι μετανάστες, οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι και οι γυναίκες είναι εκείνοι που αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουν τις εντονότερες διακρίσεις στα Χανιά. Αντίθετα, οι διακρίσεις λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων είναι πολύ σπάνιες στα Χανιά, οι κοινωνικές υπηρεσίες που φροντίζουν δύστυχους ανθρώπους αντιμετωπίζουν, επίσης, κατά κάποιο τρόπο, διάκριση, υπό την έννοια ότι δεν θεωρούνται τόσο σημαντικές όσο άλλες δημόσιες υπηρεσίες, οι ερωτώμενοι τόνισαν ότι στην Ελλάδα τα άτομα που αντιμετωπίζουν διακρίσεις δεν έχουν επίγνωση των νομικών προβλέψεων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους. Στο πλαίσιο αυτό, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια τράπεζα πληροφοριών σχετικά με το θέμα των διακρίσεων, η καταπολέμηση των διακρίσεων αποτελεί, κατά πρώτο και κύριο λόγο, ευθύνη του κράτους και ως εκ τούτου, η κρατική στήριξη είναι απαραίτητη 28

όταν οι τοπικές κοινωνικές και επαγγελματικές οργανώσεις αναλαμβάνουν δράσεις και δραστηριότητες, η τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ελλάδα έχει οδηγήσει σε αλλαγές στην αγορά εργασίας. Σήμερα, για παράδειγμα, οι πτυχιούχοι είναι πρόθυμοι να εργαστούν ως οδοκαθαριστές, μια εργασία που στο παρελθόν γινόταν στην ουσία από ξένους / μετανάστες εργαζόμενους. Επιπλέον, οι φτωχοί άνθρωποι γίνονται πολύ συχνά θύματα διακρίσεων, τέλος, ειπώθηκε ότι η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στον αγώνα κατά των διακρίσεων, ιδίως σε σύγκριση με χώρες όπως η Ελβετία Θεσσαλονίκη Η συνέντευξη της ομάδας εστίασης στη Θεσσαλονίκη ακολούθησε έπειτα από μια ανοικτή συζήτηση με τίτλο «Καταπολέμηση των διακρίσεων: Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών», η οποία διοργανώθηκε τον Ιούνιο του 2011 από την Ο.Κ.Ε., μαζί με το Δήμο Θεσσαλονίκης και το Ε.Κ.Κ.Ε. Παρακάτω είναι μερικές από τις κύριες παρατηρήσεις των συμμετεχόντων: εκτός από τις ανησυχίες τους για την (γενική) εφαρμογή των νόμων στην Ελλάδα, οι ερωτώμενοι ανέφεραν τις ελλείψεις στην δικαστική προστασία των θυμάτων των διακρίσεων. Συγκεκριμένα, τόνισαν ότι οι δικαστές δεν είναι αρκετά εξοικειωμένοι με τη σχετική νομοθεσία και ότι οι αποφάσεις των δικαστηρίων καθυστερούν σημαντικά. όσον αφορά το νομικό πλαίσιο, πρέπει να απλοποιηθεί και να βελτιωθεί. Επιπλέον, εμφανίζονται νέα είδη διακρίσεων, τα οποία απαιτούν νέους νόμους που περιέχουν διατάξεις, όπως το δικαίωμα στην πληροφόρηση και την πρόσβαση, η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση στην Ελλάδα δεν επιτρέπει την αποτελεσματική καταπολέμηση των διακρίσεων. Σε ό, τι αφορά τις συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, οι γυναίκες, στο πρόσφατο παρελθόν, έχουν δει βελτίωση στις συνθήκες εργασίας τους- βελτίωση η οποία έχει επιβραδυνθεί λόγω της κρίσης (π.χ. περιπτώσεις εγκύων γυναικών στον ιδιωτικό τομέα που υφίστανται διακρίσεις). Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα ενώ οι νέοι εργαζόμενοι δεν αμείβονται ικανοποιητικά και δυσκολεύονται να μπουν 29

στην αγορά εργασίας. Παρατηρείται έλλειψη οικονομικών πόρων για επένδυση σε υποδομές για άτομα με αναπηρία. Πολλοί μετανάστες έχουν πλέον ενσωματωθεί στην ελληνική παραγωγική διαδικασία, κυρίως στον τομέα των κατασκευών. Τέλος, οι ερωτώμενοι από τη Θεσσαλονίκη πρόσθεσαν ότι πρόσφατα έχουν εμφανιστεί νέες ευπαθείς ομάδες. Οι νέες αυτές ομάδες περιλαμβάνουν κυρίως μονογονεϊκές οικογένειες, φτωχούς ανέργους, υπερχρεωμένα νοικοκυριά ή αυτοαπασχολούμενους που δεν έχουν πρόσβαση π.χ. σε επιδόματα ανεργίας, οι ερωτώμενοι στη Θεσσαλονίκη ανέφεραν ότι οι τοπικοί εργοδότες, οι εργαζόμενοι και άλλοι οργανισμοί που εκπροσωπούν την τοπική οργανωμένη κοινωνία των πολιτών έχουν πραγματοποιήσει δράσεις και δραστηριότητες, κυρίως μέσω της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) με στόχο την ευαισθητοποίηση των μελών τους. Τέλος, επεσήμαναν την ανάγκη συντονισμού όλων των δράσεων και δραστηριοτήτων κατά των διακρίσεων, οι οποίες πραγματοποιούνται από διαφορετικούς οργανισμούς. 3. Αποτελέσματα: εισαγωγή στην τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα Αυτό το κεφάλαιο εξετάζει την επί τόπου έρευνα που διεξήχθη από την Ο.Κ.Ε στο πλαίσιο του έργου. Αυτή η επί τόπου έρευνα πρέπει να θεωρηθεί ως αναπόσπαστο μέρος του ρόλου της Επιτροπής στην προώθηση του κοινωνικού διαλόγου για ζητήματα όπως η καταπολέμηση των διακρίσεων, που παρουσιάζουν άμεσο ενδιαφέρον για τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Επιπλέον, οι απαντήσεις, τα σχόλια και οι απόψεις που προέρχονται από την επί τόπου έρευνα επιτρέπουν το σχηματισμό μιας πιο ξεκάθαρης εικόνας για την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα σχετικά με το ζήτημα των διακρίσεων, τις ελλείψεις και τις ανάγκες του. Αν και οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν ήταν πολλές και ποικίλες, εντοπίστηκαν κάποιες κοινές θέσεις και πιο συγκεκριμένα: όλοι οι ερωτώμενοι παραδέχτηκαν την ύπαρξη του προβλήματος των διακρίσεων, χωρίς όμως να έχουν πάντα την ίδια θέση όσον αφορά την προτεραιότητα που πρέπει να δοθεί και τα μέσα που πρέπει να εφαρμοστούν, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα. Παρόλο που η κύρια θέση βλέπει την καταπολέμηση των διακρίσεων ως μέσο για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και για τη διασφάλιση της κοινωνικής 30

τάξης και δικαιοσύνης, μερικοί πιστεύουν ότι - στο τρέχον οικονομικό πλαίσιο - θέματα όπως οι διακρίσεις δεν πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα. Όσον αφορά τις οργανώσεις που εκπροσωπούν και, γενικότερα, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι έχουν δείξει και συνεχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για το θέμα των διακρίσεων. Ωστόσο, δεν έχουν συμμετάσχει όλες οι οργανώσεις στον ίδιο βαθμό σε δράσεις που στοχεύουν στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των μελών τους. Επιπρόσθετα, ένας αριθμός ερωτώμενων ανέφερε τη σημασία της ΕΚΕ, η οποία βοηθά τις εταιρείες στη βελτίωση του εταιρικού τους προφίλ. Επίσης, οι περισσότεροι οργανισμοί των κοινωνικών εταίρων που, κατά το παρελθόν, πραγματοποίησαν δραστηριότητες για την καταπολέμηση των διακρίσεων, το έκαναν αυτό κυρίως μέσα από την συνεργασία με άλλους φορείς / οργανισμούς για την υλοποίηση των προγραμμάτων που αποσκοπούν στην καταπολέμηση των διακρίσεων και με την παροχή υπηρεσιών υποστήριξης σε άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Οι ερωτώμενοι τόνισαν ότι το (Ελληνικό) κράτος πρέπει να είναι ο πρώτος που θα ενδιαφερθεί και θα συμμετάσχει στην καταπολέμηση των διακρίσεων, προβλέποντας παράλληλα την κατάλληλη νομική και οικονομική υποστήριξη, καθώς και τα μέσα για να επιτρέψει στις κοινωνικές και επαγγελματικές οργανώσεις να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Όσον αφορά συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, οι συμμετέχοντες επεσήμαναν ότι οι νέοι και οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, οι γυναίκες, τα άτομα με αναπηρία και οι μετανάστες, είναι όλοι πιθανά θύματα των διακρίσεων, με ορισμένους, όπως οι γυναίκες ή οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, να είναι πιο εκτεθειμένοι από τους άλλους. Αντιθέτως, η συζήτηση σχετικά με κάποιες άλλες ευπαθείς ομάδες, όπως τα άτομα ΛΟΑΤ, φαίνεται να είναι περισσότερο ταμπού, ειδικά στις μικρές και κλειστές κοινωνίες ενώ πολύ λίγες απόψεις διατυπώθηκαν σχετικά με διακρίσεις λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων ή επειδή κάποιος ανήκει σε μια μειονοτική ομάδα (μια πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι πιο δύσκολο να προσδιοριστούν). Επιπλέον, ανέφεραν ότι έχουν δημιουργηθεί στερεότυπα σχετικά με συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, όπως για παράδειγμα, με την προέλευση των μεταναστών, ή την εξωτερική εμφάνιση των γυναικών. Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων σ αυτόν τον κοινωνικό διάλογο τόνισε την ύπαρξη σημαντικών ελλείψεων στο νομικό πλαίσιο, το οποίο 31

χαρακτηρίζεται ως υπερβολικά πολύπλοκο και δύσκολο στην εφαρμογή, καθώς και στο θεσμικό πλαίσιο, όπου η εφαρμογή και οι μηχανισμοί παρακολούθησης είναι ελλιπείς ή δεν λειτουργούν σωστά. Οι περισσότεροι συνεντευξιαζόμενοι έδειξαν μια σχετική έλλειψη ενημέρωσης όσον αφορά τις διατάξεις που περιλαμβάνονται στην ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που σχετίζονται με διακρίσεις. Στο πλαίσιο αυτό, μερικοί δεν γνώριζαν, για παράδειγμα, ότι απαγορεύεται η δημοσίευση αγγελίας ενοικίασης διαμερίσματος, η οποία αποκλείει ρητά ορισμένα άτομα λόγω φύλου ή εθνοτικής καταγωγής. Μερικοί άλλοι ήταν μπερδεμένοι για το τί πραγματικά επιτρέπεται και τί όχι. Ένα άλλο ζήτημα που επισημάνθηκε είναι η έλλειψη μιας πραγματικής πολιτικής βούλησης και συμμετοχής για την αντιμετώπιση του ζητήματος των διακρίσεων. Επίσης, τόνισαν την ανάγκη για αλλαγή στη νοοτροπία και την εκπαίδευση και την ανάγκη για μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Πολλοί συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι, σε ορισμένα επαγγέλματα, οι διακρίσεις είναι αναπόφευκτες. Ως παράδειγμα, έφεραν κυρίως μια θέση εργασίας όπου οι εργαζόμενοι καλούνται να μεταφέρουν βαριές τσάντες και, συνεπώς, τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζαν οι γυναίκες ή ένας «ηλικιωμένος» εργαζόμενος. Όσον αφορά την πρακτική των ανώνυμων βιογραφικών σημειωμάτων (CV), το μεγαλύτερο μέρος των ερωτώμενων συμφώνησε ότι είναι ένα πολιτικά ορθό μέτρο που θα είχε ελάχιστες πιθανότητες να υλοποιηθεί στην Ελλάδα, κυρίως επειδή οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι να αποδεχθούν μια τέτοια διαδικασία πρόσληψης. Επιπρόσθετα, αναφέρθηκε ότι αυτό δεν έχει νόημα, δεδομένου ότι ο εργοδότης θα δει τον υποψήφιο εργαζόμενο. Τέλος, μια γενική πεποίθηση ήταν ότι η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση επιδείνωσε την κατάσταση, π.χ. σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά εργασίας ή την προστασία από την απόλυση, για τους ανθρώπους που ανήκουν σε κάποια ευπαθή ομάδα, ενώ έχουν εμφανιστεί νέες ομάδες που υφίστανται διακρίσεις, όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες. 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ II Γενικά αποδεκτά μέτρα και συστάσεις πολιτικής Το παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνει όλα τα γενικά και κοινώς αποδεκτά μέτρα και τις συστάσεις πολιτικής που εκφράστηκαν από όλους τους κοινωνικούς εταίρους, είτε αυτοί είναι εργοδότες, εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι, αγρότες ή κάτι άλλο. Οι κοινές απόψεις προέρχονται (α) από την επί τόπου έρευνα που διεξήχθη από την Ο.Κ.Ε. και (β) από τις Ετήσιες Εκθέσεις της Ο.Κ.Ε. καθώς και την Εθνική Κοινωνική Αναπτυξιακή Συμφωνία. Η 33

τελευταία αποτελεί μια πρωτοβουλία της ΟΚΕ, η οποία διεξήγαγε έναν αρκετά μεγάλο διάλογο, με συμμετέχοντες από όλους τους οργανισμούς των κοινωνικών εταίρων, σε όλα τα οικονομικά και κοινωνικά θέματα που απασχόλησαν την Ο.Κ.Ε. από το 1994. Ένα από τα θέματα αυτά ήταν η ισότητα και η ίση μεταχείριση. Οι προτάσεις που συμφωνήθηκαν είναι οι ακόλουθες: οι νομικές διατάξεις πρέπει να εφαρμοστούν καλύτερα. Αυτή είναι μία από τις προτάσεις που διατυπώθηκαν πιο συχνά. Ειδικά μέτρα που προτείνονται είναι τα εξής: δημιουργία και / ή σημαντική βελτίωση των μηχανισμών παρακολούθησης, ανάλυση και εφαρμογή των συστάσεων που έχουν διατυπωθεί από διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ, περισσότερες πολιτικές και νομοθετικές συνέπειες, αλλαγή νοοτροπίας, μεταφορά, μέσω ενός ουσιαστικού κοινωνικού διαλόγου, των καλών πρακτικών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η παρακολούθηση της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα πρέπει να εφαρμοστεί και πρέπει να είναι πιο αποτελεσματική. Οι αρχές παρακολούθησης θα πρέπει να είναι καλύτερα οργανωμένες και συντονισμένες. Η έλλειψη συντονισμού είναι μια από τις ελλείψεις που περισσότερο αναφέρθηκαν. Επίσης, οι κανονισμοί για την αντιμετώπιση των διακρίσεων στην εργασία χαρακτηρίζονται κυρίως από μια ποινική δικαστική παρέμβαση. Για την ανάπτυξη προληπτικών δράσεων δεν προβλέπονται ούτε οικονομική και διοικητική αξιολόγηση, ούτε ενίσχυση των αρμόδιων οργάνων. Το νομικό πλαίσιο πρέπει να εκσυγχρονιστεί και να απλοποιηθεί. Νέα είδη διακρίσεων εμφανίζονται, ειδικά στη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης και αυτή η εξέλιξη απαιτεί νέα και σύγχρονη νομοθεσία. Η καινούργια εξέλιξη έχει δύο πτυχές: η πρώτη αφορά τις νέες ομάδες που αντιμετωπίζουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και χάνουν την πρόσβασή τους σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, αλλά δεν μπορούν να θεωρηθούν θύματα διακρίσεων, σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο: ανύπαντροι γονείς, φτωχοί άνεργοι, χρεωμένα νοικοκυριά, κλπ. Η άλλη πτυχή αφορά τα πρόσωπα που αποκλείονται από γενικές υπηρεσίες, όπως π.χ. άτομα με περιορισμένη ορατότητα, που δεν μπορούν να δουν τα προϊόντα στο πάνω ράφι του σούπερ μάρκετ. Από αυτήν την άποψη, τα δικαιώματα πρόσβασης και ενημέρωσης θα πρέπει να καθοριστούν. Πρέπει να δημιουργηθεί μια «τράπεζα πληροφοριών», ώστε να εξοικειωθούν όλοι με τις ισχύουσες νομικές διατάξεις, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μελών της κοινωνίας σχετικά με την ίση μεταχείριση. Τέτοια δικαιώματα και υποχρεώσεις δεν 34

είναι ευρέως γνωστά: οι άνθρωποι και, ως εκ τούτου, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι, δεν γνωρίζουν ότι απαγορεύονται οι διακρίσεις. Στο ίδιο πλαίσιο, η σχετική νομοθεσία πρέπει να απλοποιηθεί, ώστε να είναι προσβάσιμη από όλους τους πολίτες. Επιπλέον, οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι κρατικοί λειτουργοί θα πρέπει να εκπαιδεύονται πάνω στη σχετική νομοθεσία, καθώς και στις πρακτικές που προστατεύουν τα δικαιώματα όλων των πολιτών. Οι εκστρατείες ενημέρωσης πρέπει να έχουν ισχυρή περιφερειακή διάσταση Όσον αφορά την αργή διαδικασία της αλλαγής νοοτροπίας, οι κοινωνικοί εταίροι έχουν τονίσει το γεγονός ότι τα υπάρχοντα στερεότυπα πρέπει να εξαφανιστούν: μια τέτοια διαδικασία είναι μακρά και δύσκολη, αλλά απαραίτητη επειδή τα στερεότυπα και η αδυναμία αποδοχής των διαφορών των άλλων είναι τα αίτια των διακρίσεων. Το δικαίωμα στη διαφορετικότητα πρέπει να προστατεύεται και η κοινωνία πρέπει να μάθει να την σέβεται. Τα σχολεία, και το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα εν γένει, θα πρέπει να θεωρηθούν ως ένα σημαντικό πεδίο δράσης. Θα πρέπει επίσης να πραγματοποιηθεί μια διαδικασία ενσωμάτωσης. Το ζήτημα των διακρίσεων θεωρείται ένα θέμα που συνδέεται με τον αποκλεισμό πληθυσμιακών ομάδων από την πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες και την πλήρη συμμετοχή στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Ως εκ τούτου, προτείνεται το κράτος και η κοινωνία εν γένει να αναπτύξουν και να υποστηρίξουν προγράμματα για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, των δυνατοτήτων εκπαίδευσης και απασχόλησης των ευπαθών ομάδων, όπως οι Ρομά. Οι Ρομά αντιμετωπίζουν προβλήματα στέγασης, εκπαίδευσης, πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και επαφής με τις δημόσιες αρχές. Σε ό, τι αφορά τα πρόσωπα που δικαιούνται ανθρωπιστική βοήθεια, θα πρέπει να έχουν δικαίωμα σε όλες τις παροχές κοινωνικής υποστήριξης στην Ελλάδα. Επιπλέον, προτείνεται η αύξηση των υπηρεσιών για τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η εναρμόνιση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Όσον αφορά τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και τους νέους, οι κοινωνικοί εταίροι θεωρούν, πρώτον, ότι πρέπει να αναπτυχθούν ορισμένοι μηχανισμοί, οι οποίοι θα επιτρέπουν τη λεγόμενη «καθοδήγηση» των νεότερων από τους παλαιότερους. Και δεύτερον, αναφέρουν ένα νέο θέμα που συνδέεται με την παρούσα οικονομική κρίση: τη μείωση των μισθών και ημερομισθίων των νέων, οι οποίοι, ως εκ τούτου, υφίστανται διακρίσεις. Η νέα εργατική νομοθεσία, που έχει θεσπιστεί στην Ελλάδα 35

από το 2010, εισήγαγε διατάξεις που συχνά προβαίνουν σε διακρίσεις μεταξύ των νεότερων και των παλαιότερων. Στα παραπάνω πλαίσια, και παρόλο που η εθνικότητα δεν αποτελεί νομικά απαγορευμένο λόγο διάκρισης, ένας μεγάλος αριθμός προτάσεων αναφέρονται σε αλλοδαπούς, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Η αξιοσημείωτη αλλαγή που επήλθε με τον νόμο 3838/2010, που αλλάζει τον Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας, κάνοντας την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας ευκολότερη και επιτρέποντας στους αλλοδαπούς να συμμετέχουν στις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές, έτυχε θερμής υποδοχής από την Ο.Κ.Ε. Η Ο.Κ.Ε. το θεώρησε ένα σημαντικό βήμα προς το στόχο της ένταξης των μεταναστών. Παρόλα αυτά, το ελληνικό Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποφάσισε ότι έρχεται σε αντίθεση με το ελληνικό Σύνταγμα. Η διαδικασία απόκτησης ασύλου στην Ελλάδα θα πρέπει να βελτιωθεί. Η Ο.Κ.Ε. έχει διατυπώσει λεπτομερείς προτάσεις στις ετήσιες εκθέσεις της. Δεδομένου ότι η ίση μεταχείριση είναι μια νομική έννοια στενά συνδεδεμένη με νομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις, είναι πολύ σημαντικό οι δικαστές να μάθoυν περισσότερα για τις σχετικές διατάξεις. Τα μέλη του δικαστικού σώματος θα πρέπει να είναι περισσότερο εξοικειωμένα με την εν λόγω νομοθεσία, όσον αφορά τα ουσιαστικά δικαιώματα που προβλέπονται στο πλαίσιο αυτό, καθώς και τη σχετική διάταξη για τη διαδικασία, για παράδειγμα, την αντιστροφή του βάρους της απόδειξης. Ένα άλλο αρκετά σημαντικό μέτρο είναι η δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος νομικής συνδρομής, που θα βοηθήσει τα θύματα των διακρίσεων. Σε ό, τι αφορά τους κανόνες και τα δικαιώματα της διαδικασίας, είναι απαραίτητο να περιληφθούν στους κώδικες για τη διαδικασία ενώπιον των δικαστηρίων και της δημόσιας διοίκησης, η οποία είναι η βασική νομοθεσία που εφαρμόζουν οι δικαστές. Οι διατάξεις που αφορούν, για παράδειγμα, το βάρος της απόδειξης ή τη δυνατότητας των οργανώσεων να εκπροσωπούν θύματα ενώπιον δικαστηρίων και αρχών, πρέπει να περιλαμβάνονται στους κώδικες. Οι δικαστικές αποφάσεις πρέπει να εκδίδονται έγκαιρα και μέσα σε ένα λογικό χρονικό διάστημα, διαφορετικά η δικαστική προστασία των θυμάτων των διακρίσεων δεν είναι σωστή. Η καθυστέρηση στην εξασφάλιση δικαστικής προστασίας αποτελεί 36

ένα γενικό πρόβλημα, το οποίο έχει, ωστόσο, μάλλον αρνητικές συνέπειες όσον αφορά την ίση μεταχείριση. Έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες προτάσεις, όσον αφορά τις συγκεκριμένες αλλαγές της νομοθεσίας, προκειμένου να αμβλύνουν όλες τις μέχρι τώρα υφιστάμενες διακρίσεις. Οι 3 υπάρχοντες φορείς αρμόδιοι να παρακολουθούν την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης πρέπει να συνεργάζονται καλύτερα. Η Ο.Κ.Ε. έχει διατυπώσει αρκετά λεπτομερείς προτάσεις στις ετήσιες εκθέσεις της. Επιπλέον, η Ο.Κ.Ε. έχει εντοπίσει μια σειρά νομικών διατάξεων του ελληνικού δικαίου, η οποίες θα πρέπει να καταργηθούν ή να τροποποιηθούν, προκειμένου να καθιερωθεί η ισότητα στα δικαιώματα και τις ευκαιρίες (π.χ. ηλικιακά όρια για την πρόσβαση σε επαγγέλματα ή για την λύση της σύμβασης εργασίας, υγεία ως προϋπόθεση απασχόλησης στο δημόσιο τομέα). Η έννοια της αναπηρίας, ως απαγορευμένος λόγος διακρίσεων, πρέπει να αποσαφηνιστεί και να είναι ευρύτερη από την έννοια της αναπηρίας σύμφωνα με το δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης. Η Ελλάδα θα πρέπει να επικυρώσει τις διεθνείς συμβάσεις που απαγορεύουν τις διακρίσεις. Η Ο.Κ.Ε. τις αναφέρει στις ετήσιες εκθέσεις της, οι οποίες περιλαμβάνονται στη βιβλιογραφία. ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι προτάσεις και οι συστάσεις που διατυπώνονται στην παρούσα Έκθεση και προέρχονται από τον κοινωνικό διάλογο που διεξάγεται από την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος είναι δύο ειδών. Πρώτον, υπάρχουν εκείνες που έχουν πιο γενικό χαρακτήρα, με άλλα λόγια, εκείνες που δεν αφορούν μόνο μια συγκεκριμένη χώρα, αλλά συνολικά τις ευρωπαϊκές χώρες. Μπορούμε να αναφέρουμε, για παράδειγμα, την ανάγκη προώθησης ενός καλύτερου και αποτελεσματικότερου νομοθετικού πλαισίου για την καταπολέμηση των 37

διακρίσεων. Ενός πλαισίου που θα ήταν πιο έξυπνο και πιο εύκολο να κατανοηθεί και να εφαρμοστεί. Ο δεύτερος τύπος προτάσεων σχετίζεται ουσιαστικά με την ελληνική πραγματικότητα και κυρίως με την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα σήμερα. Πράγματι, οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στην εργατική νομοθεσία έχουν τροποποιηθεί αρκετές φορές στο πρόσφατο παρελθόν. Τέτοιες πρακτικές δεν συμβάλλουν στην αποσαφήνιση του νεφελώδους χαρακτήρα της νομικής προστασίας που δικαιούνται οι ευάλωτες ομάδες και ως εκ τούτου, την ίδια στιγμή, τους στερεί την επαρκή και αποτελεσματική προστασία. Επιπλέον, το θέμα των διακρίσεων και των στερεοτύπων σχετικά με το εργατικό δυναμικό που γερνάει είναι θέματα που προσελκύουν ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των κοινωνικών εταίρων. Ως προς αυτό, η ανάγκη για τη λεγόμενη «κοινωνική συμφωνία μεταξύ των γενεών» αποτελεί το επίκεντρο και θα πρέπει σταδιακά να υιοθετηθεί και εφαρμοστεί στην ελληνική κοινωνία. Τέλος, για τους κοινωνικούς εταίρους, η καταπολέμηση των διακρίσεων είναι μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί αυξημένη και συνεχή παρακολούθηση. Επιπρόσθετα, ο διάλογος σχετικά με θέματα διακρίσεων πρέπει να συνεχιστεί, να αναπτυχθεί και να επεκταθεί, ώστε να συμπεριλάβει όσο το δυνατόν περισσότερους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Αυτή η ανάγκη γίνεται ακόμα πιο επιτακτική στις μέρες μας, δεδομένου ότι έχουν προκύψει νέες ευπαθείς ομάδες που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις εγκυμονούσες, τις μονογονεϊκές οικογένειες ή τα άτομα με περιορισμένους οικονομικούς πόρους. Αυτά τα βήματα είναι αναγκαία προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα, σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων, δεν θα χαθεί, αλλά θα ενισχυθεί. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΤΉΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ (2009) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΑΡΧΉΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΉΤΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΉΣ Ή ΕΘΝΟΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΓΩΓΉΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΏΝ Ή ΆΛΛΩΝ ΠΕΠΟΙΘΉΣΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΊΑΣ, ΗΛΙΚΊΑΣ Ή ΓΕΝΕΤΉΣΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΎ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] 38

ΕΤΉΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ (2008) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΑΡΧΉΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΉΤΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΉΣ Ή ΕΘΝΟΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΓΩΓΉΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΏΝ Ή ΆΛΛΩΝ ΠΕΠΟΙΘΉΣΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΊΑΣ, ΗΛΙΚΊΑΣ Ή ΓΕΝΕΤΉΣΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΎ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] ΕΤΉΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ (2007) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΑΡΧΉΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΉΤΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΉΣ Ή ΕΘΝΟΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΓΩΓΉΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΏΝ Ή ΆΛΛΩΝ ΠΕΠΟΙΘΉΣΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΊΑΣ, ΗΛΙΚΊΑΣ Ή ΓΕΝΕΤΉΣΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΎ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] ΕΤΉΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ (2006 ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΑΡΧΉΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΉΤΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΉΣ Ή ΕΘΝΟΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΓΩΓΉΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΏΝ Ή ΆΛΛΩΝ ΠΕΠΟΙΘΉΣΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΊΑΣ, ΗΛΙΚΊΑΣ Ή ΓΕΝΕΤΉΣΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΎ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] ΕΤΉΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ (2005) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΑΡΧΉΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΉΤΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΉΣ Ή ΕΘΝΟΤΙΚΉΣ ΚΑΤΑΓΩΓΉΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΏΝ Ή ΆΛΛΩΝ ΠΕΠΟΙΘΉΣΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΊΑΣ, ΗΛΙΚΊΑΣ Ή ΓΕΝΕΤΉΣΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΎ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] ΕΘΝΙΚΉ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΉ ΣΥΜΦΩΝΊΑ [ΕΛΛΗΝΙΚΑ] 39

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 40