«Οι περισσότεροι δεν νοιάζονται για μας. Κοιτάνε το χρήμα και τη θέση τους». Οι πολιτειακές και πολιτικές γνώσεις μαθητών ελληνικών δημοτικών σχολείων και οι απόψεις τους για την πολιτική και τους πολιτικούς. Θανάσης Τζιαμπούρας, εκπαιδευτικός Αργύρης Κυρίδης, καθηγητής, Π.Δ.Μ. Χρήστος Ζάγκος, υπ. διδάκτορας, Π.Δ.Μ. Νεκταρία Δασκαλάκη, υπ. διδάκτορας, Π.Δ.Μ. Σκοπός της έρευνας Στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ερευνητικής προσπάθειας που αποβλέπει στην καταγραφή και στην ερμηνεία της πολιτικής κουλτούρας ηλικιακών και κοινωνικών ομάδων του ελληνικού πληθυσμού των νέων επιχειρούμε να αποτυπώσουμε την πολιτική κουλτούρα και το επίπεδο της πολιτικής κοινωνικοποίησης παιδιών ηλικίας 11 12 ετών. Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η προσέγγιση της πολιτικής κουλτούρας μέσα από δύο διόδους: την καταγραφή του πολιτικού και πολιτειακού γνωστικού υπόβαθρου παιδιών της συγκεκριμένης ηλικίας ετών και την καταγραφή των στάσεων και των απόψεών τους για την πολιτική και τους πολιτικούς. Μεθοδολογία Χρησιμοποιήσαμε δύο εργαλεία συλλογής πληροφοριών: ένα γραπτό ερωτηματολόγιο με το οποίο καταγράψαμε το γνωστικό τους υπόβαθρο και επίσης ζητήθηκε από τα παιδιά (n = 190) να γράψουν ένα κείμενο στο οποίο θα περιέγραφαν τις απόψεις τους για την πολιτική [Ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτική;]. Στο γραπτό ερωτηματολόγιο συμπεριλάβαμε 10 ερωτήσεις γνωστικού περιεχομένου οι οποίες ταξινομήθηκαν σε τρεις κατηγορίες: (1) Σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα, (2) Βασικές πολιτικές και πολιτειακές γνώσεις, (3) Πολιτική ιστορία. Κανένα από υποκείμενα του δείγματος δεν είχε μέχρι την ημέρα της διενέργειας της έρευνας την σχετική ύλη του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής. Για να την ανάλυση των γραπτών κειμένων χρησιμοποιήσουμε την ανάλυση περιεχομένου (content analysis κλασσική θεματική ανάλυση 1 ). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός ότι στην ευρύτερη ερευνητική μας προσπάθεια χρησιμοποιήσαμε μεταβλητές όπως η μόρφωση, το επάγγελμα, και η πολιτική κουλτούρα (πολιτική συμμετοχή, συνδικαλιστική δράση, ενδιαφέρον για τις πολιτικές εξελίξεις κ.ά.) των γονέων, στα στοιχεία που παρουσιάζουμε οι συγκεκριμένες μεταβλητές δεν έχουν συμπεριληφθεί αφού αποτελούν δεδομένα από τις πιλοτικές μας έρευνες. 1 Berelson B. (1971 2 ). Holsti O.R. (1969). Lasswell H.D. & Leites W. (1965). Lasswell H.D. Merner O. & De S. Pool I. (1952). Moscovici S. (1970). Mucchieli R. (1988). Veron E. (1981). Bandin L. (1977). Grawitz M. (1981).
Αποτελέσματα Στον πίνακα (1) παρουσιάζονται τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Πίνακας 1. Κατανομές των υποκειμένων κατά φύλο, νομό κατοικίας, βαθμό αστικότητας και κατά φύλο. Φύλο ν % Αγόρι 86 45,3 Κορίτσι 104 54,7 Νομός κατοικίας Ημαθίας 120 63,1 Φλώρινας 70 36,9 Βαθμός αστικότητας Αστικό κέντρο 102 53,7 Ημιαστική περιοχή 70 36,8 Αγροτική περιοχή 18 9,5 Στον πίνακα (2) παρουσιάζεται η κατανομή των απαντήσεων των παιδιών στις ερωτήσεις γνωστικού περιεχομένου. Πίνακας 2. Κατανομή των απαντήσεων των υποκειμένων στις ερωτήσεις γνωστικού περιεχομένου Ερωτήσεις Σωστή Λανθασμένη Δεν απαντήθηκε ν % ν % ν % 1 Σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα Ποιός είναι ο Πρόεδρος της 136 71,6 24 12,6 30 15,8 Δημοκρατίας; Ποιος είναι ο Πρωθυπουργός της 164 86,3 26 13,7 0 0 χώρας; Γνωρίζεις τα ονόματα των βουλευτών 50 26,3 60 31,6 80 42,1 του νομού σου; Μερικό σύνολο 350 61,4 50 8,8 110 19,3 2 Βασικές πολιτικές και πολιτειακές γνώσεις Από πόσους βουλευτές αποτελείται η 56 29,5 38 20 96 50,5 βουλή των Ελλήνων; Κάθε πότε θα πρέπει να γίνονται 160 84,2 12 6,3 18 9,5 εκλογές; Της είναι το επίσημο πολίτευμα της 128 67,4 12 6,3 50 26,6 Ελλάδος; Αναφέρετε δύο διεθνείς οργανισμούς 30 15,8 64 33,7 96 50,5 στους οποίους ανήκει η Ελλάδα Να αναφέρετε πέντε υπουργεία 64 33,7 84 44,3 42 22,1 Μερικό σύνολο 438 46,1 210 22,1 302 31,8 3 Πολιτική ιστορία Είχε άλλα πολιτεύματα παλιότερα η 24 12,6 56 29,5 110 57,9 Ελλάδα; Αναφέρετε ποια. Τι έγινε στις 17 Νοεμβρίου 1974; 116 61,1 6 3,2 68 35,8 Μερικό σύνολο 140 36,8 62 16,3 178 46,8 Γενικό Σύνολο 928 48,8% 382 20,1% 590 31,1%
Τα στοιχεία του πίνακα δείχνουν ότι στο σύνολο των απαντήσεων μόνο οι μισές απαντήσεις (48,8%) των παιδιών ήταν σωστές, ενώ το 20,1% των παιδιών έδωσαν λανθασμένες απαντήσεις και το 31,1% των παιδιών δεν απάντησαν. Το μεγαλύτερο ποσοστό σωστών απαντήσεων δόθηκαν στην 1 η κατηγορία Σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα (61,4%) και ακολουθούν οι κατηγορίες Βασικές πολιτειακές και πολιτικές γνώσεις (2 η κατηγορία) (46,1%) και Πολιτική ιστορία (3 η κατηγορία) (36,8%). Η κατηγορία που συγκέντρωσε τις περισσότερες λανθασμένες απαντήσεις ήταν η 2 η και η κατηγορία που συγκέντρωσε τις περισσότερες «μη απαντήσεις» ήταν η 3 η. Τα αποτελέσματα ως προς τις σωστές απαντήσεις είναι λίγο πολύ αναμενόμενες αν λάβουμε υπόψη ότι η σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα αποτυπώνεται με πολλαπλούς τρόπους μέσω των Μ.Μ.Ε. στα οποία τα παιδιά εκτίθενται καθημερινώς. Οι συσχετίσεις των απαντήσεων των παιδιών με τα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά έδειξαν ότι επηρεάζονται από το φύλο (x 2 =4,045, df= 3, p<0,001) με τα αγόρια να δίνουν περισσότερες σωστές απαντήσεις (61,4%) από τα κορίτσια (39,6%) και από το βαθμό αστικότητας (x 2 = 15,136, df=4, p<0,001). Τα παιδιά από τα αστικά κέντρα έδωσαν τις περισσότερες σωστές απαντήσεις (48,2 %) και ακολούθησαν τα παιδιά από τις ημιαστικές περιοχές (27,4%) και τέλος τα παιδιά από τις αγροτικές περιοχές (24,4%). Ανάλυση περιεχομένου των γραπτών των μαθητών Η ανάλυση περιεχομένου των γραπτών κειμένων απέδωσε 500 αναφορές οι οποίες ταξινομήθηκαν σε 5 θεματικές κατηγορίες και οι τέσσερις από αυτές απέδωσαν από δύο σχετικές υποκατηγορίες. Οι θεματικές κατηγορίες παρουσιάζονται στο διάγραμμα (1) και η κατανομή των αναφορών στον πίνακα (3). Πίνακας 3. Κατανομή των αναφορών των υποκειμένων κατά θεματική κατηγορία και υποκατηγορία Θεματικές κατηγορίες/ υποκατηγορίες ν % 1. Αξιοπιστία στην πολιτική. 95 19,0 1.1. Θετικές κρίσεις 23 4,6 1.2. Αρνητικές κρίσεις 72 14,4 2. Αξιολόγηση της πολιτικής 71 14,2 2.1. Θετικές κρίσεις 23 4,6 2.1. Αρνητικές κρίσεις 48 9,6 3. Απαξίωση της πολιτικής και έλλειψη ενδιαφέροντος 198 39,6 3.1. Απαξίωση της πολιτικής 135 27,0 3.2. Έλλειψη ενδιαφέροντος για την πολιτική 63 12,6 4 Απόψεις για τους πολιτικούς 57 11,4 4.1. Υποχρεώσεις των πολιτικών 30 6,0 4.2. Διπροσωπία των πολιτικών 27 5,4 5 Αναφορές σε επίκαιρα πολιτικά ζητήματα. 79 15,8 Σύνολο 500 100,0
Απόψεις παιδιών ηλικίας 11-12 για την πολιτική και τους πολιτικούς Αξιοπιστία στην πολιτική Αξιολόγηση της πολιτικής Απαξίωση της πολιτικής και έλλειψη ενδιαφέροντος Απόψεις για τους πολιτικούς Επίκαιρα πολιτικά ζητήματα Διάγραμμα 1. Θεματικές κατηγορίες ταξινόμησης των αναφορών Ποιοτική ανάλυση 1 η Θεματική κατηγορία: Αξιοπιστία στην πολιτική (19%). Με μια μικρή ποσοστιαία διαφορά από τις υπόλοιπες θεματικές κατηγορίες, η πρώτη θεματική κατηγορία αγγίζει το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης. Οι περισσότεροι μαθητές δεν έχουν εμπιστοσύνη στους πολιτικούς και στα οφέλη που πηγάζουν από την πολιτική. Πιστεύουν μεν ότι η πολιτική πρέπει να υπάρχει γιατί με αυτή μπορεί να διακυβερνηθεί καλύτερα μια πολιτεία. «Η πολιτική πρέπει να υπάρχει, για να κυβερνιέται καλύτερα το κράτος 2», «μας βοηθάει να κρατούμε την τάξη στους δρόμους», «αν δεν υπάρχει, θα ζούμε μέσα σ ένα χάος». Ακόμα, σύμφωνα με την γνώμη των μαθητών, με την πολιτική διατηρείται η δικαιοσύνη στη ζωή των ανθρώπων και είναι απαραίτητη για τη θέσπιση νόμων που διέπουν την ζωή τους. «Η πολιτική πρέπει να υπάρχει, για να υπάρχει και δικαιοσύνη». Επίσης κάποιες από τις απόψεις των μαθητών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εμπιστεύονται τις εκλογικές διαδικασίες στην Ελλάδα: «Ο λαός ψηφίζει τους άξιους ανθρώπους και κάνουν τον κόσμο μας καλύτερο», «όλοι όσοι είναι καλοί γίνονται βουλευτές», «οι βουλευτές κάνουν καλά την δουλειά τους». Από την άλλη οι αρνητικές θέσεις των μαθητών, οι οποίες και αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των σχετικών αναφορών δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι μαθητές απαξιώνουν την πολιτική: «Η πολιτική ταιριάζει στους ανάξιους», «η πολιτική στη χώρα μας είναι αναξιόπιστη», «Δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε την πολιτική για να μας λύσει τα προβλήματα μας» ή «Αφού στην πολιτική όλοι τσακώνονται και κλέβουν, γιατί να της δείχνουμε εμπιστοσύνη;». 2 η Θεματική κατηγορία: Αξιολόγηση της πολιτικής (14,2%). Η πολιτική, σύμφωνα με τις απαντήσεις των υποκειμένων της έρευνας, έχει θετικές και αρνητικές πτυχές. «Η πολιτική είναι για κάποιες φορές καλή», «για άλλες 2 Σε όλες της αναφορές διατηρήθηκε η σύνταξη και η ορθογραφία του πρωτότυπου.
φορές δεν είναι τόσο καλή», «η πολιτική είναι δίκαιη μόνο όταν οι βουλευτές αποφασίζουν μαζί», «οι βουλευτές έχουν τα πολλά λεφτά κι εμάς τους πάμπτωχους μας παρατάνε». Άλλοι μαθητές υποστηρίζουν ότι: «Μερικά κόμματα λένε αλήθεια, ενώ μερικά άλλα λένε ψέματα για να ψηφιστούν», «πριν τις εκλογές όλοι οι πρόεδροι κάθε κόμματος βγαίνουν στην τηλεόραση, λένε κάποια πράγματα και κάθε αγράμματος τους πιστεύει και τους ψηφίζει», «στην πολιτική κανένας δεν κρατά τον λόγο του», «η πολιτική δεν είναι απαραίτητη», «η πολιτική είναι ακαταλαβίστικη», «η πολιτική είναι μια σκέτη απάτη και οι πολιτικοί είναι απατεώνες». Από την άλλη όμως: «Η πολιτική είναι χρήσιμη», «η πολιτική είναι αναγκαίο κακό», «η πολιτική πρέπει να υπάρχει για να λειτουργεί το κράτος», «οι πολιτικοί κρατούν τους λόγους τους», «η πολιτική υπάρχει για να μας υπηρετεί». Ακόμη: «Η γνώμη μου για την πολιτική δεν είναι καλή», «η δημοκρατία δεν λειτουργεί σωστά», «όλοι αυτοί που μας κυβερνάνε βάζουν πάνω από όλα το συμφέρον» και «οι περισσότεροι δεν νοιάζονται για μας, κοιτάνε το χρήμα και τη θέση τους». 3 η Θεματική κατηγορία: Απαξίωση της πολιτικής και έλλειψη ενδιαφέροντος (39,6%). Τα παιδιά θεωρούν ότι η πολιτική δεν είναι κάτι σημαντικό, κάτι για το οποίο αξίζει να ενδιαφερθούν. Από τις καταγεγραμμένες αναφορές προκύπτει ότι η πολιτική απαξιώνεται τόσο ως θεσμός συνολικά όσο και ως πλέγμα λειτουργιών: «Η πολιτική και οι πολιτικοί είναι ασήμαντοι που παριστάνουν τους σπουδαίους», «η πολιτική δεν σημαίνει τίποτε για μένα. Ζήτω ο Π.Α.Ο.Κ.», «δεν βρίσκω κανένα νόιμα να ασχολούμαι με την πολιτική», «η πολιτική είναι για τους βλάκες», «αν είναι δυνατόν, ποιος ασχολείται μαυτά αστεία πράγματα;» και «η πολιτική ξέφτισε. Δεν μας πείθουν ότι κάνουν κάτι σωστό. Όλα είναι απάτη». «Δεν είμαι στην κατάλληλη ηλικία για να με ενδιαφέρει η πολιτική και δεν νομίζω να ενδιαφερθώ ποτέ», «η πολιτική μου είναι αδιάφορη», «σιγά μην κάτσω να σκάσω», «δεν θέλω ξέρω». 4 η Θεματική κατηγορία: Απόψεις για τους πολιτικούς (11,4%). Τα παιδιά δεν εξέφρασαν σχεδόν καμία θετική άποψη για τους πολιτικούς, παρά μόνον ότι: «Οι πολιτικοί είναι σαν κι εμάς. Άνθρωποι είναι, κάνουν λάθη». Οι υπόλοιπες αναφορές αφορούσαν σε δύο βασικές υποκατηγορίες: τις υποχρεώσεις των πολιτικών (6,0%) και τη διπροσωπία τους (5,4%). Μερικές από τις υποχρεώσεις των πολιτικών είναι: «Ο πρωθυπουργός και οι βουλευτές πρέπει να εκτελέσουν αμέσως τι θα τους ζητήσει ο λαός», «οι πολιτικοί πρέπει να δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για όλα τα θέματα», «πρέπει να κυβερνούν δίκαια», «πρέπει να είναι υπηρέτες του λαού», «δεν μας ενδιαφέρει τι θέλουν αυτοί, πρέπει να κάνουν ότι θέλουμε εμείς», «δεν πρέπει να ξεχνούν τις υποσχέσεις τους». Αρκετές από τις αναφορές που εντάχθηκαν στη συγκεκριμένη κατηγορία αφορούν στη διπροσωπία των πολιτικών: «Υπόσχονται πολλά υπέρ, βλέπουμε μόνο τα κατά», «όποιος γίνεται πολιτικός στην αρχή νοιάζεται για τον λαό, ύστερα αν εκλεγεί», «όταν έγιναν εκλογές όλοι οι υποψήφιοι υπόσχονταν συνέχεια να κάνουν αυτό κι εκείνο για τις διάφορες ανάγκες των ανθρώπων, αλλά εκπλήρωσαν τις υποσχέσεις τους;», «μας τάζουν πράγματα για να τους ψηφίζουμε κι αφού τους ψηφίσουμε δεν κάνουν τίποτα», «δεν πρέπει να είναι καλοί πριν τις εκλογές και μετά, όταν εκλεγούν να τα παρατάνε», «ο πρωθυπουργός που εκλέχθηκε και οι άλλοι πρόεδροι της πολιτικής, τάζουν συνέχεια και
τίποτα δεν γίνεται», «είναι οχιές διμούτσουνες που είπε και ένας ηθοποιός». 5 η Θεματική κατηγορία: Αναφορές σε επίκαιρα πολιτικά ζητήματα (15,8%). Στη συγκεκριμένη θεματική κατηγορία συμπεριλήφθησαν αναφορές που σχετίζονταν με επίκαιρα πολιτικά γεγονότα όπως το σκάνδαλο του Βατοπεδίου, η εξέγερση της νεολαίας τον Δεκέμβριο του 2008, οι επερχόμενες ευρωεκλογές ή ακόμη και το ότι το πρωτάθλημα το πήρε ο Ολυμπιακός, αφού «ο Ολυμπιακός πήρε το πρωτάθλημα γιατί είχε την υποστήριξη των κομμάτων». Βιβλιογραφία Bandin, L. (1977). L' analyse de contenu. Paris: PUF. Belerson, B. (1971). Content Analysis in Communication Research. New York: Hafner. Curley, K. (1990). Content Analysis. In: Asher E. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Edinburgh: Pergamon Press. De Sola, P., I. (1959). Trends in Content Analysis. Urbana: University of Illinois Press. Grawitz, M. (1981). Methods des sciences socials. Paris : Dalloz. Lasswell, H., D. & Leites, W. (1965). The Language of Politics: Studies in Quantitative Semantics. New York: MIT Press. Moscovici, S. (1970). La psychanalyse son image et son public. Paris : PUF. Mucchieli, R. (1998). L analyse de contenu des documents et des communications. Paris : Les Editions ESF. Palmquist, M. (1990). The lexicon of classroom: language and learning in writing classrooms. Doctoral Dissertation, Carnegie Mellon University. Veron E. (1981). La construction des evenement. Paris : PUF. Weber, R. (1990). Basic Content Analysis. Newbury Park: Sage.