Επιθεώρηση Κιντικών Ερευνών, 53/1984 Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι και η στάση των Ελληνίδων μητέρων απέναντι στη σύγχρνη τεχνλγική εξέλιξη και την πυρηνική ενέργεια Γιάννης Μυριζάκης* Η παρύσα μελέτη απτελεί μέρς της έρευνας τυ ΕΚΚΕ «Πλιτιστικές δραστηριότητες στ πλαίσι της ικγένειας»,ι πυ πραγματπιήθηκε σε επτά ευρωπαϊκές χώρες ταυτόχρνα, τ 1981, υπ την εππτεία τυ European Coordination Center for Social Science Documentation, πυ είναι γνωστό σαν Vienna Center. Η μελέτη αυτή αναφέρεται στη διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι, και τη στάση των Ελληνίδων μητέρων απέναντι: i) στη σύγχρνη τεχνλγική εξέλιξη και ii) στην πυρηνική ενέργεια. Βασικί σκπί της μελέτης είναι: α) να επισημάνει (από θεωρητικής κυρίως σκπιάς) την επίδραση των επιστημνικών και τεχνλγικών εξελίξεων στην παραδσιακή * Dr. Rer. Pol. 1. Βλέπε Γρηγόρη Γκιζέλη, Ιωάννη Μυριζάκη, λυμπίας Πασσά-Γαρδίκη, Αφρύλας Τεπέργλυ, «Πλιτιστικές δραστηριότητες στ πλαίσι της ικγένειας». Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών, τεύχ. 39-40, 1980, έκδ. ΕΚΚΕ, σελ. 198-220. 55
Γιάννης Μυριζάκης μρφή και λειτυργία της ικγένειας, καθώς και τη συμβλή τυς στις αλλαγές πυ συντελύνται στην ευρύτερη κινωνία, β) να πρσδιρίσει τις θετικές επιπτώσεις πυ είχε η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι, γ) να διαπιστώσει τη στάση και τη συμπεριφρά των Ελληνίδων μητέρων απέναντι στη σύγχρνη τεχνλγική εξέλιξη και την πυρηνική ενέργεια, πυ θεωρύνται σήμερα δυ βασικί τμείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, σε συσχετισμό αφενός με τ επάγγελμα και τη μόρφωση τυ πατέρα και αφετέρυ με τ είδς των ηλεκτρικών συσκευών πυ υπάρχυν μέσα σε κάθε νικκυριό. ι διασταυρώσεις αυτές έγιναν στα πλαίσια της έρευνας πυ κάλυψε τρία επίπεδα περιχών αγρτικό-ημιαστικό-αστικό) και είχε αντικείμεν γνείς πυ ζυν σαν νόμιμα παντρεμένα ζευγάρια και έχυν τυλάχιστν ένα παιδί 12-17 ετών. Η επιλγή τυ δείγματς στις τρεις περιχές έγινε με κριτήρι τις κινωνικ-ικνμικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της χώρας. Τ άρθρ αυτό βασικά περιέχει την ανάλυση των απαντήσεων στις ακόλυθες τρεις ερωτήσεις τυ ερωτηματλγίυ των μητέρων: 1η ερώτηση: Υπάρχυν μέσα στ σπίτι σας τα εξής, και πόσα; (εδώ παρυσιάζνται αναλυτικά ι ηλεκτρικές συσκευές και άλλες εγκαταστάσεις τυ ικιακύ εξπλισμύ) (βλέπε Πίνακα 1). 2η ερώτηση: Πιστεύετε ότι η ταχεία τεχνλγική ανάπτυξη της επχής μας συνέβαλε σημαντικά στην ανθρώπινη εξέλιξη; 3η ερώτηση: Όλι γνωρίζυμε ότι υπάρχυν θετικές και αρνητικές απόψεις σχετικά με την πυρηνική ενέργεια και τις διάφρες εφαρμγές της. Αν αφήσυμε κατά μέρς τις συνέπειες της στν πόλεμ, πια είναι η γνώμη σας όταν σκέπτεστε τ μέλλν των παιδιών σας; Σύμφωνα με την πυκνότητα των απαντήσεων στις ερωτήσεις σχετικά με τις επιμέρυς κατηγρίες ικιακών ηλεκτρικών συσκευών και πλιτισμικών αγαθών (συμπεριλαμβάνεται εδώ, χωρίς να ανήκει, και τ λυτρό) στην πρώτη ερώτηση, συγκρτήσαμε τις ακόλυθες τρεις μεγάλες μάδες κατόχων, από τις πίες η πρώτη συγκεντρώνει τις περισσότερες απαντήσεις και η τρίτη τις λιγότερες (βλέπε Πίνακα 1): 1η μάδα: (ηλεκτρικό ψυγεί, ραδιόφων, τηλεόραση, τηλέφων). 2η μάδα: (λυτρό, θερμσίφωνας, πλυντήρι ρύχων, πικάπ). 3η μάδα: (ηλεκτρική ξυριστική μηχανή, ηλεκτρική σκύπα, πλυντήρι πιάτων, στεγνωτήρι ρύχων). Κάθε μια από τις απαντήσεις των παραπάνω μάδων διασταυρώ- 56
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι νεται με τις θετικές, υδέτερες και αρνητικές απαντήσεις των μητέρων σχετικά με τη σημασία της τεχνλγικής ανάπτυξης της επχής μας καθώς και της πυρηνικής ενέργειας (βλέπε ερωτήσεις 2 και 3, σελ. 4), σε συσχετισμό με τ επάγγελμα και τη μόρφωση τυ πατέρα. Πρέπει να μλγήσυμε ότι η διαδικασία πυ ακλυθήθηκε εδώ παρυσιάζει την εξής μεθδλγική αδυναμία: ενώ ζητείται η άπψη μόν της μητέρας, γίννται ι διασταυρώσεις των απαντήσεων, σχετικά με τ επάγγελμα και τη μόρφωση τυ πατέρα, μέσα στ ίδι νικκυριό. Αυτό συνέβη γιατί ι περισσότερες μητέρες ασχλύνται με τα ικιακά πράγμα πυ δημιύργησε δυσκλίες στ θέμα της συγκρίσεως κατά κύρι λόγ με τ επάγγελμα τυς και λιγότερ με τη μόρφωση τυς. Εκτός απ' αυτό, η επιλγή τυ δείγματς έγινε με βάση τν τμέα παραγωγής στν πί ανήκει τ επάγγελμα τυ πατέρα. Η δμή των υπδειγμάτων καθρίστηκε ως εξής: 1) αγρτικό δείγμα: 2/3 εργαζόμενι στν πρωτγενή τμέα και 1/3 στυς άλλυς τμείς παραγωγής (και η ιντελλιγκέντσια). 2 2) ημιαστικό δείγμα: 1/2 εργαζόμενι στν πρωτγενή τμέα και 1/2 στυς άλλυς τμείς παραγωγής (και η ιντελλιγκέντσια). 3) αστικό δείγμα: 1/3 των εργαζμένων στν δευτεργενή τμέα παραγωγής, 1/3 στν τριτγενή και 1/3 μέλη της ιντελλιγκέντσια. 3 συνλικός αριθμός των ερωτηματλγίων καθρίστηκε να φτάσει στα 600, δηλαδή 200 για κάθε μία από τις τρεις περιχές γι' αυτό και τ δείγμα δεν θεωρείται αντιπρσωπευτικό. α) Η επιστήμη, η τεχνλγία και ι επιδράσεις τυς στη σύγχρνη κινωνία Πριν πρχωρήσυμε στην ανάλυση των απτελεσμάτων της έρευνας θεωρύμε αναγκαί να παρυσιάσυμε μία πλήρη εικόνα των 2. ι πρδιαγραφές της έρευνας πρϋπθέτυν τη χρήση της έννιας «ιντελλιγκέντσια», η πία χρησιμπιείται «ημικά», δηλαδή με λειτυργικό κριτήρι πυ καθρίστηκε με βάση τα τρία υπδείγματα. Έτσι, π.χ., σ' ένα χωριό, ένας ιερέας ή ένας δάσκαλς μπρεί να θεωρύνται ότι ανήκυν σ' αυτή την μάδα, ενώ σε μια πόλη δεν θα συμπεριλαμβάννταν σ' αυτή. 3. Γρηγόρη Γκιζέλη, Ιωάννη Μυριζάκη. λυμπίας Πασσά-Γαρδίκη, Αφρΐ'λας Τεπέργλυ, «Πλιτιστικές δραστηριότητες στ πλαίσι της ικγένειας», όπ. παρ., σελ. 199. 57
Γιάννης Μυριζάκης πλενεκτημάτων της επιστήμης και της τεχνλγίας καθώς και τυ ρόλυ τν πί διαδραματίζυν στη σημερινή κινωνία. Μεταξύ επιστήμης και τεχνλγίας υπάρχει άμεση σχέση, γιατί κάθε εξέλιξη και επιτυχία σε πιδήπτε κλάδ της επιστήμης συνεπάγεται την τεχνική πρόδ. ι τεχνικές εξελίξεις και ι νέες ανακαλύψεις πυ πραγματπιήθηκαν σε αρκετύς τμείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, έχυν επιφέρει θεσμικές αλλαγές σε πλλές χώρες, ανεξάρτητα από τα ισχύντα κινωνικ-ικνμικά και πλιτικά συστήματα, κι έχυν επιδράσει σε όλα τα επίπεδα τυ κινωνικύ βίυ. Γενικότερα, η αλματώδης επιστημνική και τεχνλγική πρόδς των τελευταίων 50 ετών και ι τεχνικές εφαρμγές της δήγησαν στν μετασχηματισμό τυ χώρυ και άλλαξαν ριζικά τν τρόπ ζωής των ανθρώπων. αυτματισμός και η μηχανπίηση της σύγχρνης τεχνλγίας είχαν σαν απτέλεσμα την εκ βαθέων αναστάτωση της κινωνικής ζωής και των ανθρωπίνων σχέσεων. Όπως έχει λεχθεί: Η επιστημνικτεχνική πρόδς απτελεί τ κίνητρ των κινωνικών αλλαγών πυ σφραγίζυν την επχή μας... Έχει μάλιστα διατυπωθεί η άπψη, ότι η τεχνλγική αλλαγή δεν πρξενεί κανένα απτέλεσμα, εαν δεν πρκαλέσει κινωνική αλλαγή». 4 Η αύξηση τυ ρυθμύ της αστικπίησης και της εκβιμηχάνισης συνεπάγεται ανακατάταξη τυ τρόπυ ζωής, σύγκρυση μεταξύ παράδσης και αλλαγής, κινωνικές αντιθέσεις και πρβλήματα πρσαρμγής στη νέα πραγματικότητα. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι έχυν διατυπωθεί δυ διαφρετικές Θεωρίες5 για την απτρπή ή επίτευξη της κινωνικής αλλαγής πυ διαμρφώνυν τη φύση των μεθόδων σχεδιασμύ τυ ανθρώπινυ περιβάλλντς. Η πρώτη θεωρία δέχεται ότι η νμιμότητα και τ Status quo καθρίζυν την πραγματικότητα της ζωής, καταδικάζυν επεμβάσεις για αλλαγή της καθεστηκυίας τάξης και ανακόπτυν τις τεχνλγικές εξελίξεις πυ βελτιώνυν μεν τ βιτικό επίπεδ επιφέρυν όμως ριζικές αλλαγές στ κινωνικό σύστημα. Σύμφωνα με την αντίθετη θεωρία, τα κινωνικά συστήματα δεν παραμένυν αναλλίωτα, αλλά συνεχώς μεταβάλλνται και διαμρφώννται με βάση τα επιστημνικά δεδμένα. Η δεύτε- 4. Γεωργίυ Κυμάκη, Jaspers άνθρωπς και μηχανή, έκδση Χιωτέλλη, Αθήνα 1975, σελ. 123. 5. Δημητρίυ Ιατρίδη, Κινωνικός σχεδιασμός για την ργάνωση και ανάπτυξη τν ανθρώπινυ περιβάλλντς, έκδση Συμβυλίυ Επιμρφώσεως εις την κινωνικήν εργασίαν, Αθήνα 1973, σελ. 21. 5Χ
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι ρη αυτή θεωρία δηγεί στην απδχή της τεχνλγίας, ως μέσυ αλλαγής τυ κινωνικύ συστήματς. Για να αντιληφθύμε την έκταση των δμικών και θεσμικών κινωνικών αλλαγών πυ πρκάλεσε η σύγχρνη τεχνλγία, σημειώνυμε τα εξής: Η αυτματπίηση επέφερε μια βαθειά ανανέωση στη δμή της παραγωγικής διαδικασίας, πυ είχε σαν απτέλεσμα να αλλάξυν ι κινωνικές σχέσεις παραγωγής και να αυξηθεί η παραγωγικότητα της εργασίας καθώς Vai η πιτική και πστική παραγωγή των υλικών αγαθών. «Σήμερα ι κινωνικί επιστήμνες ενδιαφέρνται για τις κινωνικές συνέπειες της ανάπτυξης της τεχνικής, ιδιαίτερα στν τεχν-ργανωτικό τμέα. Γι' αυτύς η τεχνική πρόδς μπρεί να νηθεί μόν σαν ένα κινωνικό γεγνός τ πί, αφ' ενός μεν αυξάνει τις δυνάμεις της παραγωγικότητας της ανθρώπινης εργασίας, αφ' ετέρυ δε πρξενεί την αλλαγή των σχημάτων της εργασίας αυτής με τη χρησιμπίηση διαφόρων μέσων και μεθόδων».6 Πέρα απ' αυτά, στν τμέα της επαγγελματικής δραστηριότητας, πρκύπτυν ρισμένες αλλαγές με τη δημιυργία καινύργιων κλάδων απασχόλησης και την κατάργηση ή αναδιάρθρωση παλαιότερων καθώς και με τη μείωση των ωρών εργασίας. Έχει δε ιδιαίτερη σημασία τ γεγνός ότι με τη μείωση τυ ωραρίυ εργασίας και την αφαίρεση από την εβδμαδιαία απασχόληση των δύ ημερών τυ Σαββατκύριακυ, αυξάνεται διαθέσιμς ελεύθερς χρόνς των εργαζμένων και τυς δίδεται η ευχέρεια να συμμετέχυν περισσότερ ενεργά στην πλιτιστική, πλιτική και κινωνική ζωή. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρύνται επίσης στις περισσότερες χώρες δημγραφικές μεταβλές πυ έχυν σαν απτέλεσμα να πρκαλύνται πληθυσμιακές διαφρπιήσεις στη σύνθεση των μάδων ηλικίας τυ πληθυσμύ. Λόγω της πρόδυ της ιατρικής επιστήμης και της τεχνικής καθώς και των καλυτέρων συνθηκών διαβίωσης, ι θάνατι έχυν μειωθεί και δείκτης της διάρκειας τυ μέσυ όρυ ζωής τυ ανθρώπυ έχει ανέβει, ενώ παράλληλα παρατηρείται κάπια ελάττωση τυ αριθμύ των γεννήσεων. Τα χαμηλά πσστά των περιπτώσεων θανάτων συνέτειναν στην παράταση της ανθρώπινης ζωής και, σε συνδυασμό με τν περιρισμό των γεννή- 6. René König Hansurgen Daheim, Handbuch der empirischen Sozialforschung, Beruft, Industrie Sozialer Wantel in unterentwickelten Ländern, VerdinandEnke Verlag, Stuttgart 1976, σελ. 184 και 194. 59
Γιάννης Μυριζάκης σεων, αύξησαν τν αριθμό των ηλικιωμένων, σε παγκόσμια κλίμακα.? Εξ άλλυ, λόγω της αστυφιλίας, της μετανάστευσης, της υπγεννητικότητας και της επαγγελματικής απασχόλησης των μητέρων, βελτιώθηκε σημαντικά η ικνμική κατάσταση των εργαζμένων (ιδιαίτερα στις βιμηχανικές χώρες) και έγιναν βασικές αλλαγές στη δμή, την ργ χνωση και τη λειτυργία της ικγένειας. «Με την καθλική εμπρευματπίηση της παραγωγής και την επέκταση τυ καταμερισμύ εργασίας, αλλάζυν ι λειτυργίες τόσ της αγρτικής όσ και της αστικής ικγένειας».s Συμπερασματικά, η επιστήμη και η τεχνλγία σαν δημιυργήματα τυ ανθρώπινυ πνεύματς, θεωρύνται βασικές αξίες τυ πλιτισμύ, γιατί συμβάλλυν στην κινωνικ-ικνμική και πλιτιστική ανάπτυξη τυ ανθρώπυ, στην ταχεία άνδ τυ βιτικύ τυ επιπέδυ καθώς και στην αύξηση τυ μέσυ όρυ της διάρκειας της ζωής και τυ διαθέσιμυ ελεύθερυ χρόνυ τυ. β) Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι ι θετικές επιδράσεις της σύγχρνης τεχνλγίας στην ατμική και κινωνική ζωή τυ ανθρώπυ είχαν σαν βασικό απτέλεσμα να αυξηθεί τ μηνιαί εισόδημα τυ, ενώ παράλληλα δημιύργησαν καινύργιες απαιτήσεις για την απόκτηση των υλικών αγαθών πυ όλ και περισσότερ τυ γίννται απαραίτητα στην καθημερινή τυ ζωή. Έτσι, με την πρόδ και την ευημερία τυ άνθρωπς της επχής μας αύξησε με ταχύ ρυθμό την κατανάλωση αγαθών και απλαμβάνει υψηλής στάθμης υλικές ανέσεις και ευκλίες τυ τεχνικύ μας πλιτισμύ, πυ στ παρελθόν θα μπρύσαν να θεωρηθύν αδιανόητες. «Τ νέ πλαίσι αξιών επιβάλλει την ικανπίηση συνεχώς υψηλότερυ επιπέδυ ανθρώπινων αναγκών, ι πίες ταυτίζνται με τη διαμόρφωση νέων στόχων της ανθρώπινης ανάπτυξης και βελτίωσης της πιότητας της ανθρώπινης ζωής... Η εκρηκτική διαμόρφωση των 7. Βλέπε επίσης Ιωάννη Μυριζάκη, «ι ηλικιωμένι στην Ελλάδα», Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών, τεύχ. 42-43,1981, έκδση ΕΚΚΕ, σελ. 202 κσι 203. 8. Βασίλη Καραπτόλη, Η καταναλωτική συμπεριφρά στην ελληνική κινωνία 1960-1975, έκδση ΕΚΚΕ, Αθήνα 1983, σελ. 71. 60
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι αξιών στη μεταβιμηχανική κινωνία πρωθεί συνεχώς τν άνθρωπ σε ανώτερ επίπεδ της ικανπίησης των αναγκών. 9 Η γενική καταναλωτική συμπεριφρά της ικγένειας εξαρ τάται από την ικνμική κατάσταση και από τν αριθμό των μελών της. ι δαπάνες όμως πυ πραγματπιύνται για τις ανάγκες τυ εξπλισμύ τυ νικκυριύ με ηλεκτρικές συσκευές απεικνίζυν τν δείκτη ανόδυ τυ επιπέδυ ζωής Η ταχεία διείσδυση της τεχνλγίας στην κατικία είχε θετικές επιπτώσεις στη στάθμη της πιότητας της ανθρώπινης ζωής. Τ πλέγμα των παραδσιακών αντιλήψεων διαβίωσης άρχισε να διαμρφώνεται μ' έναν καινύργι τρόπ και η κατικία να πρσαρμόζεται στα νέα δεδμένα και να εκσυγχρνίζεται με την απόκτηση τυ καινύργιυ τεχνικύ εξπλισμύ Όπως φαίνεται στν Πίνακα 1, στην Ελλάδα σύγχρνς ικιακός εξπλισμός είναι αρκετά διαδεδμένς στα νικκυριά. Μετά τ ηλεκτρικό ψυγεί, τα λεγόμενα «πλιτισμικά» αγαθά (ραδιόφων, τηλεόραση, τηλέφων) βρίσκνται σε υψηλότερ επίπεδ χρησιμπίησης, σε σύγκριση με τις άλλες ηλεκτρικές συσκευές. Παράλληλα, πρέπει να τνισθεί ότι η κατανάλωση των σύγχρνων τεχνλγικών πρϊόντων ικιακής χρήσεως παρατηρείται και στις τρεις περιχές (αγρτικές, ημιαστικές και αστικές). Είναι σκόπιμ στ σημεί αυτό να σημειωθεί ότι η αγρτική και η ημιαστική ελληνική κινωνία βρίσκνται σχεδόν στ ίδι επίπεδ εξέλιξης, ενώ η αντίστιχη αστική υπερέχει, ιδιαίτερα ως πρς την κτήση ηλεκτρικών συσκευών πυ θεωρύνται είδη πλυτελείας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από άλλες μελέτες πυ έχυν γίνει στν ελληνικό χώρ: «Ανισμέρεια εμφανίζει όχι τόσ εξπλισμός των αστικών νικκυριών με ηλεκτρικές συσκευές, όπυ λίγπλύ τα διάφρα είδη βρίσκνται σε κάπια ισρρπία μεταξύ τυς, σε σχέση πάντα με τις δαπάνες τυ νικκυριύ, όσ εξπλισμός των ημιαστικών και ιδιαίτερα των αγρτικών νικκυριών. Και για τις τρεις κατηγρίες νικκυριών, τα είδη εξπλισμύ, πυ είχαν πρωταρχική σημασία,, ήσαν τ ηλεκτρικό ψυγεί και η τηλεόραση».ί «Γενικά μπρύμε να πύμε ότι στην Ελλάδα ι συνέπειες και η ένταση επιρρής τυ εκσυγχρνισμύ είναι διαφρετικές για τις αστικές και τις αγρτικές περιχές». 1] 9. Δημητρίυ Ιατρίδη, Κινωνικός σχεδιασμός για την ργάνωση και ανάπτυξη τν ανθρώπινυ περιβάλλντς, όπ. παρ., σελ. 239. 10. Βασίλη Καραπστόλη, Η καταναλωτική συμπεριφρά στην ελληνική κινωνία 1960-1975, όπ. παρ., σελ. 123. 11. Ελένης Ανδρικπύλυ - Γρηγόρη Καυκλά, Τρόπι ζωής και εκσυγχρνισμός στην Ελλάόα, μελέτη της σύγκρυσης παράδσης και αλλαγής έρευνα σε μια μικρή πόλη, Θεσσαλνίκη 1976, σελ. 55. 61
Γιάννης Μυριζάκης γ) Η γνώμη των Ελληνίδων μητέρων για την τεχνλγική εξέλιξη Η σύγχρνη τεχνλγία γενικά έχει επιδράσει καθριστικά στν κινωνικό βί. Σε συγκεκριμένυς όμως τμείς, συμπληρωματικά, επισημαίνυμε ότι έχυν πραγματπιηθεί τεράστιες τεχνλγικές επιτεύξεις. Εκτός από την εκμηδένιση των απστάσεων με τα υπερσύγχρνα και άνετα μέσα μεταφράς, η ευχέρεια της επικινωνίας και της ενημέρωσης, πυ δόθηκε στν άνθρωπ με την εφεύρεση τυ ασύρματυ από τν Μαρκόνι (1895), τυ έδωσε τη δυνατότητα να φτάσει στη διαστημική επχή. Αξισημείωτ είναι τ γεγνός ότι η μετάδ*ση των τηλεπτικών εκπμπών γίνεται από τυς δρυφρικύς σταθμύς. ι υπηρεσίες πληρφριών χρησιμπιύν ιδιαίτερα πρηγμένη τεχνλγία με τράπεζες δεδμένων πυ παρέχυν στν πλίτη τη δυνατότητα να καταχωρεί και να δίνει, μετά από αίτηση, ένα πλήθς πληρφριών για πρόσωπα, αγαθά ή υπηρεσίες. Τις περισσότερες φρές, στην τράπεζα όπυ καταχωρύνται ι πληρφρίες υπάρχει ένας ηλεκτρνικός εγκέφαλς πυ τις επεξεργάζεται. Αυτά όλα απτελύν ένα νέ μηχανισμό ργάνωσης της κινωνίας με μναδική απτελεσματικότητα. ΐ2 Μεγάλα βήματα πρόδυ έχυν σημειωθεί σε άλλυς τμείς (ακτίνες λέιζερ, κατασκευή ρμπότ, ηλεκτρνικί διερευνητές, κτλ.). Η επίδραση της τεχνλγίας μέσα στην ικγένεια διαπιστώνεται από τη στάση των μητέρων απέναντι στην τεχνλγική εξέλιξη και την πυρηνική ενέργεια. γα) Θετική στάση των Ελληνίδων απέναντι στην τεχνλγική μητέρων εξέλιξη Είναι αξισημείωτ τ γεγνός ότι στις ικγένειες αγρτών με επίπεδ εκπαίδευσης τυ πατέρα τ δημτικό, ι πίες δεν διαθέτυν καμιά από τις συσκευές της τρίτης κατηγρίας (ηλεκτρική ξυριστική μηχανή, ηλεκτρική σκύπα, πλυντήρι πιάτων, στεγνωτήρι ρύχων), ι μητέρες δίνυν τ υψηλότερ πσστό θετικών απαντή- 12. Έρικ Μέγιερ, «Η τηλεμαντική και η ργάνωση της κινωνίας», Ευρωπαϊκή Κινότητα, τεύχ. 108, Αθήνα 1981, σελ. 15. 62
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι σεων (47%) για τη συμβλή της τεχνλγικής ανάπτυξης της επχής μας στην ανθρώπινη εξέλιξη. Στ ημιαστικό δείγμα τ πσστό μειώνεται στ 39% (βλέπε Πίνακες 3 και 4). Τα πσστά πυ αναφέρθηκαν στην πρηγύμενη παράγραφ είναι στην πραγματικότητα φαινμενικά ανώτατα, διότι, όπως φαίνεται στη σελίδα 6, ι αγρότες αντιπρσωπεύυν μόν τα 2/3 στ αγρτικό και τ 1/2 στ ημιαστικό δείγμα. Συνδυάζντας τα πσστά αυτά των θετικών απαντήσεων με τα ανώτατα πσστά τυ αστικύ δείγματς, όπυ όμως τ 1/3 των επαγγελμάτων τυ πατέρα ανήκει στις υπηρεσίες και τ 1/3 στην ιντελλιγκέντσια (βλέπε σελ. 57), έχυμε: α) σε ικγένειες πυ έχυν στην κατχή τυς μια ή δυ από τις παραπάνω συσκευές της τρίτης κατηγρίας, τ πσστό των θετικών απαντήσεων των μητέρων είναι 19% όταν τ επάγγελμα τυ συζύγυ τυς ανήκει στις υπηρεσίες και 13% στην ιντελλιγκέντσια (βλέπε Πίνακα 4). Στις ικγένειες πάλι τυ αστικύ δείγματς, τ πσστό των ανδρών-συζύγων με πανεπιστημιακή μόρφωση ανέρχεται στ 24% (βλέπε Πίνακα 3). β) Όσν αφρά τυς κατόχυς όλων των συσκευών της πρώτης και της δεύτερης κατηγρίας, η υψηλότερη συχνότητα των θετικών απαντήσεων παρυσιάζεται πάλι στ αστικό δείγμα και κατά μέσν όρ είναι: 23% όταν τ επάγγελμα τυ πατέρα ανήκει στις υπηρεσίες και 19% όταν ανήκει στην ιντελλιγκέντσια (βλέπε Πίνακες 7,8). Στις ίδιες ικγένειες τυ αστικύ δείγματς, τ πσστό των ανδρών-συζύγων με πανεπιστημιακή μόρφωση κυμαίνεται κατά μέσν όρ στ 30,5% (βλέπε Πίνακες 5 και 6). Στ αστικό δείγμα τ πσστό των ανδρών-συζύγων με πανεπιστημιακή μόρφωση είναι υψηλότερ σύμφωνα με τις θετικές απαντήσεις των μητέρων για τη σημασία της σύγχρνης τεχνλγίας, ανεξάρτητα εαν αυτές είναι κάτχι ή όχι των ηλεκτρικών συσκευών των τριών μάδων πυ αναφέραμε παραπάνω. Εξ άλλυ, στ ίδι δείγμα τ 1/3 των μητέρων έχυν συζύγυς πυ απασχλύνται σε υπηρεσίες και άλλ 1/3 έχυν συζύγυς πυ ανήκυν στην ιντελλιγκέντσια, δηλαδή δυ τμείς απασχόλησης πυ πρϋπθέτυν, σε μεγάλη έκταση, ανώτερη μόρφωση. Με την ανάλυση αυτή καταλήγυμε στα εξής συμπεράσματα: α) Η θετική στάση των μητέρων όσν αφρά τη σημασία της σύγχρνης τεχνλγικής εξέλιξης δεν καθρίζεται από τα είδη ή την πσότητα των ηλεκτρικών συσκευών πυ υπάρχυν στην κατικία τυς. β) Τ επίπεδ μόρφωσης τυ πατέρα πυ διαφέρει από εκείν της μητέρας και στις αστικές περιχές παρυσιάζεται υψηλότερ (βλέπε 63
Γιάννης Μυριξάκης επίσης Πίνακα 2), επηρεάζει την απόφαση της τελευταίας να πάρει μια θετική θέση έναντι της σύγχρνης τεχνλγικής εξέλιξης. γβ) Αρνητική στάση των Ελληνίδων μητέρων απέναντι στην τεχνλγική εξέλιξη σημερινός τεχνικός ή βιμηχανικός πλιτισμός μας, εκτός από τις ευεργετικές τυ επιδράσεις στην κινωνική συμβίωση και την ευημερία τυ ανθρώπυ, έχει και τα αρνητικά τυ απτελέσματα: Η εκβιμηχάνιση των μεγάλων αστικών κέντρων απτελεί την αιτία της μόλυνσης της ατμόσφαιρας και τυ περιβάλλντς γενικότερα. Η ρύπανση αυτή φείλεται στα καυσαέρια (πυ περιέχυν μόλυβδ, μνξείδι τυ άνθρακα, νιτρικό ξύ, υδατάνθρακες, κ.ά.), στις καπνδόχυς των εργστασίων, των κατικιών και των διαφόρων άλλων κτιρίων (π.χ. νσκμείων), στις εξατμίσεις των αυτκινήτων, στα απόβλητα των εργστασίων και στα απρρίμματα των ικισμών. Όταν δε δεν εφαρμόζεται η πλιτική πρστασίας τυ περιβάλλντς, η πία απσκπεί στν συστηματικό έλεγχ από ειδικευμένες υπηρεσίες, και στη λήψη των καταλλήλων πρληπτικών μέτρων πυ θα εμπδίζυν ή θα περιρίζυν τη ρύπανση και τις αναθυμιάσεις και θα πρστατεύυν τ φυσικό περιβάλλν (ατμόσφαιρα, έδαφς, νερό), τότε ι όρι διαβιώσεως γίννται ανθυγιεινί και σε ρισμένες περιπτώσεις άμεσα επικίνδυνι, μειώνεται η απόδση στην εργασία και καταστρέφνται τα κτίρια και τα διάφρα μνημεία. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι μόλυβδς πυ υπάρχει στα καυσαέρια και στις τρφές, πρκαλεί βλάβες στν εγκέφαλ (πρπαντός των παιδιών) καθώς και πικίλες ασθένειες τυ νευρικύ συστήματς. Η εκμηχάνιση και η αυτματπίηση της εργασίας έχει σαν απτέλεσμα την εκμηδένιση της ατμικότητας τυ εργαζμένυ, και επμένως τη δημιυργία κινωνικών και ψυχλγικών πρβλημάτων. Στις δε μεγαλυπόλεις λένα και περισσότερ ξύννται τα πλεδμικά και κυκλφριακά πρβλήματα, καθώς και εκείνα πυ πρκύπτυν λόγω συσσωρεύσεως εκεί απείρων και πικίλων δραστηριτήτων. Αλλά εκτός απ' αυτά, «γενικά υπστηρίζεται ότι κάθε τεχνλγική πρόδς φέρει μαζί της και τυς κινδύνυς της, όπως είναι τα εγκαύματα, ι δηλητηριάσεις, ι ηλεκτρπληξίες, ι συγκρύσεις, ι 64
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι θόρυβι, κ,ά. Εκείν μόν πυ μπρεί νά κάμει άνθρωπς είναι να περιρίσει στ ελάχιστ τυς κινδύνυς αυτύς». 13 Η τεχνική, τέλς, δεν απμακρύνει μόν τν άνθρωπ από τ φυσικό τυ περιβάλλν (π.χ. με την αστικπίηση και την εκβιμηχάνιση), αλλά, συγχρόνως, με την αφθνία των υλικών αγαθών και των τεχνικών ανέσεων πυ τυ παρέχει, τν ανεξαρτητπιεί περισσότερ, τν απμνώνει, τν αλλτριώνει και τυ ανακόπτει τις επαφές και τις κινωνικές σχέσεις με τυς άλλυς συνανθρώπυς τυ. «Η ικγένεια και γενικά τ παραδσιακό σύστημα αξιών δεν εναρμνίζνται με τις απαιτήσεις τυ μεταβιμηχανικύ περιβάλλντς κι έτσι ξύννται αστικά κινωνικά πρβλήματα, όπως είναι η απμόνωση των κατίκων και η απξένωση των κινωνικών θεσμών». 14 ι δυσμενείς συνέπειες και τα διάφρα πρβλήματα πυ πρκαλεί η σημερινή τεχνική πρόδς αναγνωρίζνται από ένα ελάχιστ πσστό των ερωτώμενων μητέρων. Συγκεκριμένα, τ μεγαλύτερ πσστό αρνητικών απαντήσεων παρατηρείται στ αστικό δείγμα (από 2% μέχρι 4%) και στις τρεις μάδες κατόχων των συσκευών πυ αναφέραμε παραπάνω. Στις ικγένειες αυτές η μόρφωση τυ πατέρα είναι πανεπιστημιακή και από τις συσκευές πυ έχυν στην κατχή τυς, ι τρεις ανήκυν στις δυ πρώτες μάδες ενώ μια ή δυ, στην αντίστιχη τρίτη μάδα. γγ) υδέτερη στάση των Ελληνίδων μητέρων απέναντι στην τεχνλγική εξέλιξη Η υδέτερη στάση των μητέρων (δεν ξέρω, δεν γνωρίζω, δεν απαντώ) όσν αφρά τη σημασία της τεχνλγικής εξέλιξης παρυσιάζει περισσότερ αυξημένα πσστά από ό,τι η αρνητική τυς στάση. Τα ανώτερα όρια των πσστών αυτών παρατηρύνται στην τρίτη μάδα κατόχων συσκευών (11,5% στ ημιαστικό και 10% στ αγρτικό δείγμα) και σε ικγένειες πυ δεν έχυν καμιά συσκευή, ενώ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ ανήκει στν πρωτγενή και δευτεργενή τμέα. Η ίδια τάση εμφανίζεται στις απαντήσεις της δεύτερης μάδας κατόχων συσκευών (8,5% στ ημιαστικό δείγμα) και μάλιστα όταν 13. Γεωργίυ Κυμάκη, Jaspers άνθρωπς και μηχανή, όπ. παρ., σελ. 179. 14. Δημητρίυ Ιατρίδη, Κινωνικός σχεδιασμός για την ργάνωση και ανάπτυξη τν ανθρώπινυ περιβάλλντς, όπ. παρ., σελ. 173. fô
Γιάννης Μυριζάκης έχυν μια ή δυ μόν συσκευές και η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ ανήκει στν πρωτγενή τμέα. Από τα παραπάνω διαπιστώνυμε ότι η υδέτερη στάση, πυ κυμαίνεται κατά μέσν όρ στ 10%, παρυσιάζεται σε ικγένειες τυ ημιαστικύ ή και τυ αγρτικύ δείγματς πυ έχυν στην κατχή τυς μια ή δυ από τις συσκευές των δυ πρώτων μάδων ή καμιά της τρίτης. Σ' αυτή την περίπτωση, η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ ανήκει στν πρωτγενή ή και τν δευτεργενή τμέα παραγωγής. δ) Θετική στάση των μητέρων απέναντι στην πυρηνική ενέργεια Ένας σημαντικός τμέας με αξιόλγη συμβλή στη ραγδαία εξέλιξη της σύγχρνης τεχνλγίας και της επιστημνικής γνώσης είναι η πυρηνική ενέργεια. Η ανακάλυψη της τεράστιας και ανυπλόγιστης αυτής δύναμης, πυ πρέκυψε από τη διάσπαση τυ ατόμυ, εγκαινίασε μια νέα επχή και πρξένησε ένα αίσθημα αισιδξίας για τ μέλλν της ανθρωπότητας. ι θετικές απαντήσεις των μητέρων για την πυρηνική ενέργεια (ικανπιημένη, πρέπει να αναπτυχθεί περισσότερ, και παρά τυς πιθανύς κινδύνυς μπρεί να διευκλύνει την καθημερινή ζωή), αν και δεν είναι σημαντικές σε πσστά, παρυσιάζυν μιότητα και στις τρεις μάδες κατόχων συσκευών. Τα ανώτατα πσστά θετικών απαντήσεων παρατηρύνται στ αστικό δείγμα (12,5%) με μόρφωση τυ πατέρα τ πανεπιστήμι και ( 10,5%) με επάγγελμα τις υπηρεσίες. δα) Αρνητική στάση των μητέρων απέναντι στην πυρηνική ενέργεια Η πυρηνική ενέργεια επιτρέπει σήμερα να κατασκευασθύν τα πυρηνικά όπλα πυ διαθέτυν τα πλστάσια των υπερδυνάμεων (ατμικές και υδργνικές βόμβες) κι έχυν τόσ μεγάλη ισχύ και δύναμη πυ είναι σε θέση να εξντώσυν τέσσερις έως πέντε φρές τν πληθυσμό τυ πλανήτη μας και να εξαφανίσυν τν πλιτισμό τυ. Εξ άλλυ, ι τηλεκατευθυνόμενι πύραυλι (διηπειρωτικί, μέσι, τακτικί) είναι εφδιασμένι με πυρηνικές κεφαλές, ι πίες εκ των 66
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι πρτέρων ρυθμίζνται έτσι ώστε να πλήττυν συγκεκριμένυς στρατηγικύς στόχυς. Πώς όμως θα δημιυργηθύν ι πρϋπθέσεις να απμακρυνθεί κίνδυνς μιας παγκόσμιας σύρραξης και να απτραπεί ένα πυρηνικό λκαύτωμα, πυ απειλεί με λκληρωτικό εξλθρεμό τ ανθρώπιν γένς; Σήμερα τ πρόβλημα της πυρηνικής ενέργειας πρκαλεί έντνες ανησυχίες στις μεγάλες μάζες τυ πληθυσμύ τυ πλανήτη μας και βρίσκεται στ επίκεντρ της διεθνύς ζωής. Σε πλλές χώρες, πρωθυπυργί, θρησκευτικί ηγέτες, δήμαρχι και κιντάρχες, εκπρόσωπι των πλιτικών κμμάτων, συλλόγων και σωματείων όλων των κινωνικών στρωμάτων και επαγγελματικών τάξεων, εκδηλώνυν έντνα την πλήρη αντίθεση τυς στα πυρηνικά όπλα και, στην περίπτωση πυ αυτά βρίσκνται στ έδαφς τυς, αγωνίζνται να τα απμακρύνυν. Επί παραδείγματι, μεταξύ των κυβερνήσεων των βαλκανικών χωρών έχει ληφθεί, από παλιά, κινή απόφαση για την πραγματπίηση μιας συμφωνίας πυ θα απβλέπει στην αππυρηνικπίηση της περιχής η σκέψη αυτή έχει αναζωπυρωθεί τν τελευταί καιρό. Πρέπει να σημειωθεί ότι και στην Ευρώπη και στην Αμερική έχυν ξεσπάσει κινήματα διαμαρτυρίας εναντίν των πυρηνικών δκιμών και εγκαταστάσεων. Τα κινήματα αυτά (στα πία πρωτστατύν ι νέι και πυ θεωρύνται φιλειρηνικά γιατί στχεύυν στην παγίωση της ειρήνης), σαν μάδες πιέσεως, πρσπαθύν να ματαιώσυν τα νέα πυρηνικά πργράμματα και να μειώσυν την ένταση στν ανταγωνισμό και στην κλιμάκωση των εξπλισμών. Βασικός σκπός τυς είναι η εξυδετέρωση των πυρηνικών όπλων. Με τν τρόπ αυτό τυ αφπλισμύ ελπίζυν να αντιμετωπισθεί η απειλή ενός πυρηνικύ πλέμυ, πυ θα μπρύσε να πλήξει την ανθρωπότητα. Αλλά και ως πρς τη θετική πρσφρά και την πλύτιμη αξία της πυρηνικής ενέργειας εκφράζνται επιφυλάξεις. «Είναι πραγματικά επικίνδυνη η χρησιμπίηση της Ά υρηνικής ενέργειας και πόσ; Σαφώς είναι. Σ' αυτό δεν υπάρχει καμιά αμφιβλία. ι διαφωνίες πυ υπάρχυν αναφέρνται στην έκταση και την πιθανότητα τυ κινδύνυ... κίνδυνς πυ είναι σημαντικός αφρά την περίπτωση ατυχήματς είτε από διαρρή ραδιενέργειας λόγω κακής κατασκευής ή βλάβης είτε από έκρηξη τυ αντιδραστήρα... Τ πρόβλημα των κινδύνων είναι περισσότερ έντν, πρώτν σε περίπτωση σεισμγόνων περιχών και δεύτερν, σε περίπτωση πλέμυ». 15 Από τυς 15. Μάρις Νικλινάκς, «Πυρηνική ενέργεια η λύση τυ μέλλντς», ικλγία και Περιβάλλν, έκδση Παπαζήση, Μάρτις-Απρίλις 1982/1, σελ. 49. 67
Γιάννης Μυριζάκης ειδικύς επιστήμνες υπστηρίζεται ακόμη ότι η λειτυργία των εργστασίων, πυ χρησιμπιύν την ατμική ενέργεια για ειρηνικύς σκπύς, πωσδήπτε αυξάνει τ πσστό της ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα και, όπως ξέρυμε, δεν υπάρχει δόση ραδιενέργειας πυ να μην βλάπτει τν ανθρώπιν ργανισμό. «Κάθε ραδιενεργός ακτινβλία, είτε φυσική είτε τεχνική, είναι επικίνδυνη. Όπως μας πρειδπιύν τα ιατρικά συγγράμματα, δεν υπάρχει πσότητα ραδιενεργύ υλικύ ή δόση ακτινβλίας πυ να είναι «ασφαλής», w ι αρνητικές αυτές θέσεις έναντι της πυρηνικής ενέργειας έχυν αρχίσει να βρίσκυν απήχηση και στη χώρα μας. Στις απαντήσεις των μητέρων για την πυρηνική ενέργεια (ανήσυχη, διότι είναι επικίνδυνη ή αβέβαιη, διότι δεν είναι απαραίτητη) τα μεγαλύτερα πσστά παρυσιάζνται πάλι, όπως και στ θέμα της τεχνλγικής εξέλιξης, στ αστικό δείγμα. Σ' αυτή την περίπτωση, όταν πατέρας έχει πανεπιστημιακή μόρφωση, τ ανώτατ όρι αρνητικών απαντήσεων είναι κατά μέσ όρ 26% μεταξύ των κατόχων των συσκευών των δυ πρώτων μάδων και σε ικγένειες πυ διαθέτυν και τις τέσσερις συσκευές, ενώ μεταξύ των κατόχων συσκευών της τρίτης μάδας τ πσστό μειώνεται στ 19% και σε ικγένειες πυ διαθέτυν δύ η μόν μία συσκευές. Τ ίδι υψηλό πσστό (κατά μέσν όρ 19%) παρυσιάζεται πάλι στ αστικό δείγμα, όταν τ επάγγελμα τυ πατέρα είναι ι υπηρεσίες ή η ιντελλιγκέντσια, και σε ικγένειες πυ είναι κάτχι και των τεσσάρων συσκευών στις δυ πρώτες μάδες και μιας ή δυ συσκευών στην τρίτη μάδα. δβ) νέτερη στάση των μητέρων απέναντι στην πυρηνική ενέργεια Εντύπωση πρκαλεί τ γεγνός ότι η υδέτερη στάση των μητέρων (δεν ξέρω, δεν γνωρίζω, δεν απαντώ), συγκεντρώνει τα υψηλότερα πσστά απαντήσεων μεταξύ των κατόχων συσκευών της τρίτης μάδας και ειδικότερα σε ικγένειες πυ δεν έχυν καμιά συσκευή. Τα πσστά κατά μέσ όρ είναι: 37% στ αγρτικό και 27% στ ημιαστικό δείγμα, στις περιπτώσεις όπυ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ ανήκει στν πρωτγενή τμέα παραγωγής (βλέπε Πίνακες 11 και 14). 16. Δημητρίυ Ιατρίη, «Πυρηνική ενέργεια και κινωνική πλιτική», ικλγία και Περιβάλλν, έκδση Παπαζήη, Μάρτις-Απρίλις 1982/1, σελ. 83. ω
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι Μεταξύ των κατόχων συσκευών των άλλων δυ μάδων, τα ανώτατα όρια των υδετέρων απαντήσεων παρατηρύνται πάλι στ αγρτικό και ημιαστικό δείγμα και είναι κατά μέσν όρ 18% και 14% αντίστιχα, σε κατόχυς των τριών συσκευών και 15% σε κατόχυς μιας ή δυ συσκευών, όπυ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ ανήκει στν πρωτγενή τμέα (βλέπε Πίνακες 9,10,12,13). Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι σε ικγένειες τυ αγρτικύ δείγματς πυ δεν έχυν καμιά συσκευή της δεύτερης μάδας και τ επάγγελμα τυ πατέρα ανήκει στν πρωτγενή τμέα, τ ανώτατ όρι των υδετέρων απαντήσεων αυξάνεται στ 21,5% (βλέπε Πίνακα 13). Αν και τα παραπάνω πσστά για την υδέτερη στάση των μητέρων πρέπει να θεωρηθύν στην πραγματικότητα περισσότερ μειωμένα, επειδή όπως αναφέρθηκε (βλέπε σελίδα 6), στ αγρτικό δείγμα τα 2/3 από τις 200 μητέρες πυ ρωτήθηκαν είχαν συζύγυς πυ ανήκαν επαγγελματικά στν πρωτγενή τμέα, όμως πρέπει να σημειώσυμε ότι αυτή η υδέτερη στάση και η αδιαφρία στις απαντήσεις χαρακτηρίζει περισσότερ τα χαμηλότερα, από κινωνικ-ικνμική άπψη, στρώματα των αγρτικών κυρίως περιχών, όπυ εξ αιτίας τυ στενύ και περιρισμένυ κινωνικύ περιβάλλντς, πωσδήπτε υπάρχει έλλειψη μρφωτικών και πλιτιστικών ευκαιριών για την πνευματική τυς καλλιέργεια. ε) Συμπεράσματα Όπως διαπιστώθηκε, μεταξύ επιστήμης και τεχνλγίας υπάρχει άμεση σχέση, στην πία υπεισέρχεται και η πυρηνική ενέργεια. Τ γεγνός αυτό μπρεί να συσχετισθεί με τις ακόλυθες ανησυχητικές πρβλέψεις για τ μέλλν: Είναι γνωστό ότι κατά την τελευταία δεκαετία η ανεργία συνεχώς αυξάνεται, ενώ παράλληλα παρατηρείται μια σβαρή διεθνής ικνμική κρίση, πυ ίσως δεν φείλεται μόν στην άνδ των τιμών των καυσίμων πυ πηγάζυν από διάφρες πηγές ενεργείας (π.χ. τυ πετρελαίυ). Με τη νέα τεχνλγική επανάσταση και την επιτάχυνση τυ ρυθμύ της τεχνλγικής πρόδυ, ι ηλεκτρνικί υπλγιστές παίζυν ένα σημαντικό ρόλ στν τεχνργανωτικό τμέα, αφύ με την εφαρμγή των νέων μεθόδων της πληρφρικής στην παραγωγική διαδικασία, είναι σε θέση να πρσδιρίσυν με μεγάλη ακρίβεια τ πρσωπικό πυ απασχλύν ι
Γιάννης Μνριζάκης επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με τ ελάχιστ κόστς λειτυργίας τυς. Είναι φυσικό ότι με τη νέα μέθδ της «τεχνικής διανόησης)» μεταβάλλνται ι συνθήκες απασχόλησης και αλλάζυν ι κινωνικές σχέσεις παραγωγής, επειδή συνεχώς μειώνεται τ ανθρώπιν εργατικό δυναμικό στυς τμείς αυτύς και αντικαθίσταται από τα «αυτματπιημένα μηχανήματα», τα «ρμπότ», με απτέλεσμα τ πσστό των ανέργων να αυξάνει στις ανεπτυγμένες αλλά και στις αναπτυσσόμενες βιμηχανικές χώρες τυ κόσμυ. Παράλληλα, σε πλλές υπανάπτυκτες χώρες τυ λεγόμενυ «τρίτυ κόσμυ», πίς περιλαμβάνει περίπυ τ 80% τυ παγκόσμιυ πληθυσμύ, πλλί πεθαίνυν καθημερινώς από ασιτία λόγω της λένα αυξανόμενης ανεργίας. Λαμβανμένυ υπόψη ότι πληθυσμός της γης αυξάνεται με ταχύτατ ρυθμό και ι πρπτικές απασχόλησης τυ περιρίζνται λόγω της τρμακτικής ανόδυ της ανεργίας η πία δεν μπρεί να αντιμετωπισθεί ριζικά, τότε πρέπει να θεωρήσυμε βάσιμυς τυς φόβυς ότι τα πρσεχή χρόνια θα επιδεινωθεί ακόμα περισσότερ η διεθνής ικνμική κρίση. Τ φάσμα της ένδειας και της πείνας θα αρχίσει να πλανιέται στν πλανήτη μας και τότε δυστυχώς, η λύση πυ θα μπρεί να υπερισχύσει θα είναι ένας τρίτς παγκόσμις πόλεμς, πυ θα είναι ριστικά καταστρεπτικός, αφύ αναπόφευκτα θα χρησιμπιηθύν κατά τη διάρκεια τυ τα λέθρια πυρηνικά όπλα. Η σκέψη αυτή απασχλεί σβαρά τις κυβερνήσεις πλλών χωρών, ι πίες αναγνωρίζυν τν κίνδυν και αντιδρύν με συντνισμένες ενέργειες για να αντιμετωπίσυν τ πρόβλημα της δραματικής αύξησης της ανεργίας των τελευταίων χρόνων. Έτσι, ρισμένες χώρες της ευρωπαϊκής ικνμικής κινότητας (ΕΚ) έχυν αρχίσει να παίρνυν μέτρα για τη μείωση της ανεργίας, π.χ. εφαρμόζυν πργράμματα τα πία μεταξύ των άλλων απβλέπυν: 17 1. Στη δραστηριπίηση της επενδυτικής πλιτικής τυ κεφαλαίυ για την ανάπτυξη της συνλικής παραγωγικότητας και τη δημιυργία νέων θέσεων εργασίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην επαγγελματική εκπαίδευση και στις ευκαιρίες απασχόλησης για όλα τα άτμα ηλικίας 16-18 ετών και ειδικότερα για τυς απφίτυς γυμνασίυ. 2. Στην υπτίμηση τυ εθνικύ τυς νμίσματς με βασικό στόχ την αύξηση των εξαγωγών των πρϊόντων τυς για την παραγωγή των πίων, πωσδήπτε, δημιυργύνται περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης των εργαζμένων. 17. Βλέπε επίσης, «Η ικνμία της κινότητας μια μάχη πυ δε χάθηκε (ακόμα!)», Ενρωτιαική κινότητα, τεύχ. 119, Μάις 1982, σελ. 15. 7(
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι 3. Στη μείωση των ωρών της εβδμαδιαίας εργασίας. 4. Σε μια πρόωρη συνταξιδότηση. 5. Στην επέκταση της απασχόλησης στν δημόσι τμέα. 6. Στν τερματισμό των μαδικών απλύσεων των γηγενών εργαζμένων. 7. Στν περιρισμό τυ αριθμύ των αλλδαπών εργαζμένων. Από τη λεπτμερή ανάλυση των πινάκων της έρευνας πρκύπτυν τα ακόλυθα συμπεράσματα: 1. Είναι γνωστό ότι εκσυγχρνισμός τυ εξπλισμύ της κατικίας εξαρτάται από την ικνμική κατάσταση των μελών τυ νικκυριύ. Η ταχεία αύξηση πυ σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια στ κατά κεφαλήν εθνικό μας εισόδημα και η άνδς τυ βιτικύ μας επιπέδυ συνετέλεσαν στην ευρύτερη χρησιμπίηση των διαφόρων ικιακών ηλεκτρικών συσκευών. βαθμός τυ τεχνλγικύ εξπλισμύ της κατικίας θεωρείται αρκετά ικανπιητικός αν και ι αστικές περιχές παρυσιάζυν κάπια υπερχή ως πρς την κτήση των νμαζόμενων ηλεκτρικών ειδών πλυτελείας. Παράλληλα, όπως φαίνεται και στις τρεις περιχές τυ δείγματς, μετά τ ηλεκτρικό ψυγεί, τα «πλιτισμικά» αγαθά (ραδιόφων, τηλεόραση, τηλέφων), σαν μέσα επικινωνίας και φρείς της σύγχρνης κυλτύρας βρίσκνται σε υψηλότερ επίπεδ κατανάλωσης από ό,τι ι άλλες συσκευές της ικιακής χρήσης. 2. Ως πρς την τεχνλγική εξέλιξη και την πυρηνική ενέργεια, τα ανώτατα πσστά θετικών απαντήσεων συμπίπτυν, στ αστικό δείγμα, και σε ικγένειες πυ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ Πανεπιστημίυ. Στην πρώτη περίπτωση, τα πσστά είναι ασύγκριτς υψηλότερα. Έτσι, η θετική αξία της τεχνλγικής ανάπτυξης της επχής μας γίνεται με πάρα πλύ πι έντν τρόπ έκφρασης απδεκτή από ό,τι η αντίστιχη αξία της πυρηνικής ενέργειας και μάλιστα από τις μητέρες πυ κατικύν στις αστικές περιχές και των πίων ι σύζυγι έχυν πανεπιστημιακή μόρφωση. 3. Είναι αξισημείωτ τ γεγνός ότι και η αρνητική στάση των μητέρων έναντι της σύγχρνης τεχνλγικής εξέλιξης και της πυρηνικής ενέργειας εκδηλώνεται, πάλι στ αστικό δείγμα, και σε ικγένειες πυ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ Πανεπιστημίυ. Στις δυ αυτές περιπτώσεις (τεχνλγική εξέλιξη και πυρηνική ενέργεια) δεν υπάρχει σύγκριση των ανωτάτων ρίων των πσστών, αφύ στη μεν πρώτη είναι μέχρι 4% και αφρά ικγένειες πυ έχυν στην κατχή τυς τις τρεις συσκευές των δύ πρώτων μάδων και μια ή δυ 71
Γιάννης Μνριζάκης συσκευές της τρίτης μάδας. Στη δεύτερη περίπτωση (πυρηνική ενέργεια), τ ανώτατ πσστό ανέρχεται στ 26% (αρκετά υψηλό) και σε ικγένειες πυ έχυν και τις τέσσερις συσκευές των δυ πρώτων μάδων και 19% σε άλλες ικγένειες πυ έχυν μία η δύ συσκευές της τρίτης μάδας. Με τα παραπάνω δεδμένα καταλήγυμε στα εξής γενικά συμπεράσματα: α) Η ανώτερη μόρφωση τυ πατέρα είναι ένα σβαρό κίνητρ για τν καθρισμό της στάσης της μητέρας έναντι της θετικής ή αρνητικής σημασίας της σύγχρνης τεχνλγίας και της πυρηνικής ενέργειας, β) Η ύπαρξη ή μη στα νικκυριά των τριών μάδων των συσκευών πυ αναφέραμε παραπάνω δεν επηρεάζει με κανένα τρόπ τη θετική ή αρνητική στάση των μητέρων έναντι της σημασίας της σύγχρνης τεχνλγικής εξέλιξης και της πυρηνικής ενέργειας, αλλά πωσδήπτε απδεικνύει την ικνμική κατάσταση των νικκυριών. 4. Τ χαμηλό μρφωτικό και κινωνικ-επαγγελματικό επίπεδ των ανδρών-συζύγων (π.χ. δημτικό και απασχόληση στν πρωτγενή τμέα παραγωγής), πυ διαφέρει από εκείν των μητέρων (βλέπε Πίνακα 2), συντελεί στη διαμόρφωση της αδιάφρης στάσης των τελευταίων (δεν ξέρω, δεν γνωρίζω, δεν απαντώ). Αναλυτικότερα, ως πρς τη σημασία της πυρηνικής ενέργειας, τα ανώτατα όρια πσστών είναι 37% στ αγρτικό και 27% στ ημιαστικό δείγμα και σε ικγένειες πυ δεν διαθέτυν καμιά συσκευή της τρίτης μάδας. Μεταξύ των κατόχων των δυ μάδων συσκευών τα ανώτατα πσστά αδιαφρίας στ αγρτικό και ημιαστικό δείγμα κυμαίννται από 14% μέχρι 18% και αφρύν ικγένειες πυ έχυν μια, δυ ή τρεις συσκευές και η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ ενώ τ επάγγελμα τυ πρωτγενής τμέας. Η ανάλγη υδέτερη στάση των μητέρων έναντι της σημασίας της σύγχρνης τεχνλγικής εξέλιξης παρυσιάζει ακόμα πι μειωμένα πσστά (κατά μέσ όρ 10%) και αφρά ικγένειες τυ αγρτικύ ή τυ ημιαστικύ δείγματς πυ η μόρφωση τυ πατέρα είναι επιπέδυ δημτικύ και τ επάγγελμα τυ αγρότης- ι ικγένειες αυτές έχυν στην κατχή τυς μία ή δύ συσκευές της πρώτης και της δεύτερης μάδας και καμία συσκευή της τρίτης μάδας. Συνψίζντας: στα χαμηλότερα από κινωνικ-μρφωτική και ικνμική άπψη στρώματα των αγρτικών κυρίως περιχών (και λιγότερ των ημιαστικών), όπυ ι ευκαιρίες των μρφωτικών και πλιτιστικών εκδηλώσεων είναι περιρισμένες ή τελείως ανύπαρκτες, παρατηρείται μια τάση αδιαφρίας και επιφυλάξεως των Ελληνίδων 72
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι μητέρων έναντι των δυ πραναφερθέντων τμέων, τάση η πία παρυσιάζει ιδιαίτερη έμφαση στν τμέα της πυρηνικής ενέργειας. Η άγνια των μητέρων όσν αφρά τη σημασία των δυ αυτών τμέων, ι πίι αδιαμφισβήτητα πρσεγγίζυν τα μεγάλα πρβλήματα της επχής μας, όπως ανεργία, ρύπανση τυ περιβάλλντς, πυρηνικά όπλα, κ.ά., φείλεται στ χαμηλό μρφωτικό τυς επίπεδ και στην έλλειψη πιασδήπτε ενημέρωσης στ απμνωμέν περιβάλλν πυ ζυν. 73 '
Γιάννης Μυριζάκης ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Είδη ικιακών συσκευών πυ υπάρχυν κατικία στις τρεις περιχές μέσα στην Α/Α Είδη ικιακών συσκευών και άλλα Περιχές Αγρτικές Ημιαστικές Αστικές 1 Ηλεκτρικό ψυγεί 2 αδιόφων 3 Τηλεόραση 4 Τηλέφων 5 Λυτρό 6 Θερμσίφωνας 7 Πλυντήρι ρύχων 8 Πικάπ 9 Ηλεκτρική ξυριστική μηχανή 10 Ηλεκτρική σκύπα 11 Πλυντήρι πιάτων 12 Στεγνωτήρι ρύχων 93,5 89,0 83,0 45,0 38,0 35,0 32,5 20,0 10,0 4,0 2,0 96,0 90,5 88,5 59,0 66,5 55,0 47,5 21,5 12,5 8,0 1,0 0,5 100,0 96,0 96,0 94,0 98,0 95,0 89,0 67,5 45,0 56,0 19,0 5,0 Π η γ ή : Γρηγόρη Γκιζέλη, Ιωάννη Μυριζάκη, λυμπίας ΠασσάΤαρδίκη, ΑφρδίτηςΤεπέργλυ, «Πλιτιστικές δραστηριότητες στ πλαίσι της ικγένειας», όπ. παρ., σελ. 201, Πίνακας 1 και 202, Πίνακας 2. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Μρφωτικό επίπεδ των ανδρών και των γυναικών στη χώρα μας Α/Α Μρφωτικό επίπεδ Περιχές Αγρτικές Ημιαστικές Αστικές Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες 1 Δεν έχυν απφιτήσει από τ δημτικό 2 Απόφιτι δημτικύ 3 Απόφιτι μέσης εκπαίδευσης 4 Απόφιτι ανωτάτων σχλών 36,9 56,4 3,0 1,2 50,6 38,5 1,3 0,5 30,6 57,6 6,9 2,6 43,1 44,8 4,5 1,2 18,9 54,1 19,2 6,5 30,2 47,3 16,5 2,4 Π η γ ή : ΕΣΥΕ. Απγραφή πληθυσμύ 1971 και Γρηγόρη Γκιζέλη, Ιίυάννη Μυριζάκη, λυμπίας Πασσά-Γαρόίκη. Αρρίτης Τεπέργλυ, «Πλιτιστικέ; δραστηριότητες τ πλαίι της ικγένειας», όπ. παρ., σελ. 203. 74 S
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι 4 CQ Η «n 02 g 02 00 IO od FS. 3. m c> ce ξ - üs ;> *a > Ό κ χ ω > Ö 5" * * «β ~S ai I SB H II II CQ U g 4? -P ST = > ω 5 ^ δ
Γιάννης Μυριζάκης Î Η 3 Ώ 6 ^ > ' Η ί Μ ί Β) JJLT ω.a C.1 a G U 0Q ί- 0 U CO U 'θ ω Q/ CQ >- U1 Q/ w Η 3 δ ι Ι Ι e er a 49 i en 0 -ω 3. U co u co β Iti JS «* "S Ό si ai ac» Il II DO U -tu Lfl * S LP 1 23 e g en ώ' L/> J L/l vuj 6 1 #ê -g ed π 0 ι/ι x i *ω i # 1 =L S fi o xf^ ^ 6 > -P JÎ/' 76
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι pa «Λ CD Ι 2 PD i. " 03 co Ι" ω» 3 - V > δι ~δ κ c ω ν S «- -2 ai g Χ M II II BO U - - H g # g # g w 77
Γιάννης Μυριζάκης a I co /-Γ ΓΜ "Ι ri m IT) r-> " «IO P\ r~ CQ Ι S g i DQ ' 1/Ί IO ri 'ί-» I IT) o' irj. CO ί li * 5 al * χ «ιι ιι Œ U -ω j ω ' ω J. ω - -tr * S a Β M > ê J? ê ^ è è 7Κ
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι "θ/ 3 Χ f Η Ι Β 2 ι Η ί Ι ί 41Ι> ω U««U. CO u\ -Γ βγ Ι 5 Ι ι α CO U1 un ω " ω ) >- ω u> &" ö 11 S u «u co ' (Ν "Ι. (Ν VI U-Ì ι - 1 8 ÎJf C il u CQ «" Ö ti 1» * * "ω Ό - ΐ χ Ι ιι ιι co u Γι 11-6 -ρ- Ö υ Ö 7y
Γιάννης Μυριζάκης S δ?- ω Ö «*> ω Κ.2 Η?«Η Ι -ω Η m g Ι s? ê LT ω Κ» S xco > 1 s # 1 - o Ö w> *i 4ώ 11 ë & g Ö Ö Ώ *^ «2? fi 3 6 > & 80
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι CO -3- ι -Β 1 CO m ö ff ι ce 1 ί ω IÜ ^ > : ~ Ι ί > «a >; * U «ρ "8 II it Il II ω * s II l_ - 3 - ω >- > w P ' c -" Ö U' =*- λ ' g 4? g.ff g β "ΐ- 0 u > 43 s a > 6 ω 3 δ w SI
Γιάννης Μνριζάκης ce Ι I s ta Κ ce I 2 in Î^Î "7 rî ι ff 1-1. * * "S SC «il il 0 U. D ω H UT' Ö > Ν ρ w ί g Çf) ω Su Μ l/l LP > S» -ω 11 D " Ό «Γ Ö a. > -ω LT. ρ ω S g ν 3- Β > 0 3 C" ρ ω g g - > g H 1 * X2
Η διείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι m co g -a α«>- ι 5 l/~, ir. "ϊ ir. "Ì ό rn "Ì - ~ Γ-' 6" ρ»0 "β '-e >» Ι έ 2/ >,? 1 «0 -?- II * -C ê a ϊ H DO * g II ί c e -IX) Η iy> δ Χ * ι/. ρ W è 1/ u ) Η li Η > C?: 1/ -lu Lu 8 ε C - "3. C Χ -ω tu ë g it >?-; 4)?» ω UJ g è r, ri ir. ri e- Î S3
Γιάννης Μυριζάκης g ί ili a «/> U Ι ι C ι ί - ΰ ι «CS σ«ιλ CÎ ι* g *g «J3> π > 111 Χ * H ιι BD U II» Ι δ > S I ι «te* e Ö 1 il S4
Η ιείσδυση της σύγχρνης τεχνλγίας στ ελληνικό σπίτι -e 3. e β u PQ / > ri Ç ω «J E ι/. Ι 9' Κ il w C 2 6) Ι â Ι ι i I ζ ι i i i i 1 Sl 3 53 ff II ill a JW I u œ u CO u ffl u u co * /^ "Τ ci \ ι ν-> f^ ~~ ν{ I 2 ι ri W> β 0. "Ì. ι ι ΙΛ rj so r4 oc rrì i 85
11 5 w fr II ö M/ 1.2 Ν ΙΛ «* «"Γ «Λ IT) Ι ι f 3 I-s ill III II II CO u Lf> Η > 0 χ -ω υ> -ta ω i 6 - «tr Β i > -iti Li ~ÜU ω Ι 1 Μ if - 6 δ, 86