ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΡΟΥ Ευθυµία Βερυκίου-Παπασπυριδάκου 1 και Χαρίκλεια. Σκυλοδήµου 1 1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Γεωλογίας, Τοµέας Γεωγραφίας- Κλιµατολογίας Περίληψη Στην παρούσα εργασία µελετάται η µορφολογία των ακτών της νήσου Λέρου καθώς και η σχέση µεταξύ των κλίσεων και της λιθολογίας αυτών. Στη σηµερινή διαµόρφωση του αναγλύφου των ακτών σηµαντικό ρόλο έχει διαδραµατίσει η τεκτονική δραστηριότητα. Παρατηρείται υποχώρηση των ακτών σε πολλά σηµεία, η οποία προέρχεται από την συνδυασµένη δράση της λιθολογίας, της τεκτονικής δραστηριότητας και της θαλάσσιας διάβρωσης. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τις ακτές είναι οι ευστατικές κινήσεις του επιπέδου της θάλασσας και κυρίως η ανύψωσή της. Στην ανύψωση αυτή, οφείλεται η βύθιση ορισµένων ακτογραµµών. Σύµφωνα µε τη µελέτη της παράκτιας ζώνης της Λέρου, παρατηρούµε ότι ζώνες υψηλών κλίσεων υπάρχουν στις ακτές, οι οποίες δοµούνται από Βαρίσκια µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα, Τριαδικούς και Ιουρασικούς ασβεστόλιθους, καθώς και στα Νεογενή ιζήµατα. Ζώνες µεσαίων κλίσεων, εµφανίζονται, σε µικρότερη έκταση, στις ακτές που αποτελούνται από Βαρίσκια µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα, ενώ χαµηλές κλίσεις παρατηρούνται στις ακτές που αναπτύσσονται σε Τεταρτογενείς αποθέσεις. GEOMORPHOLOGICAL CLASSIFICATION OF THE COASTS OF LEROS ISLAND. Efthimia Verikiou-Papaspiridakou 1 and Hariklia Skilodimou 1 1 National and Kapodistrian University of Athens, Department of Geology, Division of Geography- Climatology Abstract This paper involves the coastal morphology of the island of Leros, as well as the relationship between the slopes and heir lithology. The tectonic activity is the major cause of the actual form of relief. The coast has receded in many locations because of the combined activity of lithology, tectonics and sea weathering. In addition to this, the eustatic movements of the sea level, basically the uprising, affects the present coastal forms and lead to the coast submersion. Studying the coastal zone of the island of Leros, the presence of zones with high slopes constructed by Variskian metamorphic and semi-metamorphic rocks, Triadic and Jurassic limestones, and Neogenic deposits was observed. Furthermore, zones with lower inclination are developed onto coasts made from Variskian metamorphic and semi-metamorphic rocks, while, the very low slopes are observed on the coasts of Tertiary deposits. Λέξεις κλειδιά: ακτές, µορφολογία, λιθολογία, Νήσος Λέρος. Key words: Coasts, morphology, lithology, Leros island. 1. Εισαγωγή Η νήσος Λέρος αποτελεί τµήµα της ωδεκανήσου και βρίσκεται στο χώρο του νοτιοανατολικού Αιγαίου (Σχήµα 1). Το σχήµα του νησιού είναι επίµηκες µε διεύθυνση ανάπτυξης Β -ΝΑ, παρουσιάζει οµαλή µορφολογία του νησιού µε µέγιστο απόλυτο υψόµετρο το οποίο είναι 281µ. Η συνολική επιφάνεια είναι 54 τετραγωνικά χιλιόµετρα περίπου και το συνολικό µήκος της ακτογραµµής του νησιού είναι 80 χιλιόµετρα περίπου. Η Λέρος αποτελείται από σχηµατισµούς, οι οποίοι, όσον αφορά τον τύπο και την ηλικία µεταµόρφωσής τους, ανήκουν γεωτεκτονικά στο ενδιάµεσο µεταµορφικό πεδίο των Ελληνίδων (Papanikolaou, 1984). Το νησί δοµείται από µία πολυµορφία λιθοτύπων, οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικούς γεωτεκτονικούς κύκλους και συγκεκριµένα στον βαρίσκιο, στον αλπικό και στον νεοαλπικό (Franz, 1991). Επίσης εµφανίζονται νεότερα ιζήµατα του Μειοκαίνου και Πλειοκαίνου καθώς και Τεταρτογενείς αποθέσεις. (Σταυρόπουλος και Γερολυµµάτος, 1999). 1
Οι ακτές του νησιού παρουσιάζουν πολυσχιδή µορφολογία µε πάρα πολλούς όρµους και φυσικά λιµάνια. Στην εργασία αυτή µελετάται η Ν. ΛΕΡΟΣ µορφολογία των ακτών της Λέρου και εξετάζονται οι µορφογενετικές διαδικασίες που οδήγησαν στη σηµερινή µορφή τους. Επίσης γίνεται µία λιθοµορφολογική ταξινόµηση των ακτών εξετάζοντας τις µορφολογικές κλίσεις που εµφανίζονται στην παράκτια ζώνη και την λιθολογία των ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ σχηµατισµών που εµφανίζονται σε αυτή. Η λιθολογική σύσταση των σχηµατισµών µιας περιοχής παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον από γεωµορφολογικής πλευράς γιατί η διαφορετική km συµπεριφορά τους στην αποσάθρωση και στη διάβρωση είναι καθοριστική για τη δηµιουργία Σχήµα 1. Η περιοχή µελέτης των γεωµορφών σε σχέση πάντοτε µε την τεκτονική τους δοµή, το ανάγλυφο της εσωτερικής χώρας και τις κλιµατικές συνθήκες. Η έρευνα βασίστηκε στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, σε τοπογραφικούς χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, σε Γεωλογικούς χάρτες και σε υπαίθριες παρατηρήσεις. Επίσης µελετήθηκαν κλιµατολογικά στοιχεία της ΕΜΥ για την χρονική περίοδο 1978-2002. 2. Λιθοστρωµατογραφικά δεδοµένα Στη νήσο Λέρο εµφανίζεται µία σύνθετη καλυµµατική δοµή (Durr, 1975) στην οποία συµµετέχουν εκτός από τους νεότερους σχηµατισµούς του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς οι ακόλουθες τρεις κύριες λιθολογικές και τεκτονικές ενότητες: Η κατώτερη τεκτονική ενότητα αντιπροσωπεύεται από µεταµορφωµένα πετρώµατα της βαρίσκιας ορογένεσης (Desio, 1931; Franz et al, 1990) και αποτελείται από εναλλαγές µαρµαρυγιακών σχιστόλιθων, γρανατικών-µαρµαρυγιακών σχιστόλιθων, µοσχοβιτικών-µαρµαρυγιακών σχιστόλιθων, αµφιβολιτικών-χλωριτικών σχιστόλιθων, γνευσίων καθώς και από µικρές εµφανίσεις ανθρακικών πετρωµάτων µε µορφή φακών µαρµάρου. Τα πετρώµατα της ενότητας αυτής είναι έντονα πτυχωµένα (Katagas, 1975, 1980; Franz, 1991; Franz and Okrusch, 1992; Σταυρόπουλος και Γερολυµµάτος, 1999). H στρωµατογραφική ενότητα που ακολουθεί, είναι ένας ηµιµεταµορφωµένος σχηµατισµός. Στην ενότητα αυτή συµµετέχουν εναλλαγές µεταψαµµιτών, µεταπηλιτών, φυλλιτών, χαλαζιτών, χαλαζιακών-µαρµαρυγιακών σχιστόλιθων, µικρών οριζόντων κροκαλοπαγών και κρυσταλλικών ανθρακικών πετρωµάτων (Katagas, 1980; Franz, 1991; Σταυρόπουλος και Γερολυµµάτος, 1999). Η ανώτερη τεκτονική ενότητα αντιπροσωπεύεται από µεσοϊουρασικά έως µέσο-ανωτριαδικά ανθρακικά πετρώµατα, τα οποία µεταβαίνουν προς τους κατώτερους κλαστικούς-ηµικλαστικούς σχηµατισµούς µέσω µιας µεταβατικής ζώνης (Desio, 1931; Σταυρόπουλος και Γερολυµµάτος, 1999). Ακολουθούν οι νεότεροι µη µεταµορφωµένοι σχηµατισµοί, οι οποίοι περιλαµβάνουν µολασσικά ιζήµατα (µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, µαργες, ψαµµίτες, ψηφιδοπαγή) του Μειοκαίνου και Πλειοκαίνου, καθώς και ανωπλειοκαινικά πολύµικτα συνεκτικά κροκαλοπαγή. Τέλος εµφανίζονται Τεταρτογενή ιζήµατα που αποτελούνται από παλαιότερα και σύγχρονα κορήµατα και αλλουβιακές αποθέσεις (Sioulas et al, 1998; Σταυρόπουλος και Γερολυµµάτος, 1999). 3. Κλιµατολογικά δεδοµένα Ο τύπος κλίµατος της περιοχής έρευνας χαρακτηρίζεται γενικά ως θαλάσσιος µεσογειακός. Το ετήσιο θερµοκρασιακό εύρος είναι περίπου 15 0 C, στοιχείο χαρακτηριστικό εύκρατου κλίµατος. Η µέση ετήσια θερµοκρασία κυµαίνεται γύρω στους 18 0 C και το µέσο ετήσιο ύψος βροχής στη Λέρο είναι 280mm. Τόσο κατά τη διάρκεια της χειµερινής περιόδου όσο και κατά τη διάρκεια του θέρους κυριαρχούν στο νησί άνεµοι βόρειας και βορειοδυτικής διευθύνσεως. Το χειµώνα, εξαιτίας της υφεσιακής δραστηριότητας επικρατούν νότιοι, νοτιοανατολικοί έως νοτιοδυτικοί άνεµοι. Στην διαµόρφωση των παράκτιων γεωµορφών ιδιαίτερη σηµασία έχει η ένταση και η διεύθυνση των επικρατούντων ανέµων, γιατί καθορίζουν την ένταση και τη διεύθυνση της κυµατικής 2
ενέργειας. Γενικότερα οι ακτές της περιοχής µελέτης επηρεάζονται από βόρειους µέχρι και νότιους ανέµους, ιδιαίτερα δε νοτιοανατολικούς που το χειµώνα είναι ισχυροί και συχνά θυελλώδεις. 4. Γεωµορφολογικές παρατηρήσεις Οι ακτές της Λέρου είναι γενικά απόκρηµνες και χαρακτηρίζονται από περιορισµένους αιγιαλούς, οι οποίοι συναντώνται κυρίως σε περιοχές που καλύπτονται από νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις. Η µορφή των ακτών µαρτυρεί την έντονη τεκτονική δράση που έλαβε χώρα στην περιοχή κατά το Αν. Πλειόκαινο και κυρίως κατά το Τεταρτογενές. Στο νησί παρατηρούνται αναβαθµίδες σε διάφορα σηµεία και συγκεκριµένα λίγο πάνω από την στάθµη της θάλασσας, µέχρι το ύψος των 30µ. περίπου. Σε οριζόντια διαβρωµένη επιφάνεια προεξέχουν σχηµατισµοί που ήταν θαλάσσιες στήλες, θαλάσσιες αψίδες, ενώ έχουν δηµιουργηθεί θαλάσσια σπήλαια µε ίχνη Lithodomus, που µαρτυρούν µεταβολές της στάθµης της θάλασσας κατά το πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν. Η παρατήρηση του αναγλύφου του νησιού, η ενεργή οπισθοδροµούσα διάβρωση που εµφανίζεται σχεδόν σε όλους τους κλάδους του υδρογραφικού δικτύου, καθώς και η κατά βάθος διάβρωση της κοίτης των ρεµάτων, που σε πολλές θέσεις δηµιουργούν σύγχρονες αναβαθµίδες ύψους 1 έως 2,5 µέτρων, δείχνουν ότι στη Λέρο δρουν σύγχρονες ή επέδρασαν κατά το πρόσφατο παρελθόν (Πλειστόκαινο), ανυψωτικές κινήσεις. Μαρτυρίες των κινήσεων αυτών αποτελούν η έντονη κατά βάθος διάβρωση ποταµοχειµάρριας Πλειστοκαινικής αναβαθµίδας, και θαλάσσιας αναβαθµίδας, όπως φαίνεται στη Σχήµα 2. Αναβαθµίδες στον όρµο Λακκίου φωτογραφία του σχήµατος 2. Στη συνέχεια κατά τους ιστορικούς χρόνους έδρασαν κινήσεις καταβύθισης (Pirazzoli et al, 1982). Τα χαρακτηριστικά ανύψωσης όµως δεν επηρεάστηκαν, λόγω του µικρού χρόνου που µεσολάβησε και τις µικρές σε µέγεθος κινήσεις, σε συνδυασµό µε τις κλιµατικές συνθήκες (λίγες βροχοπτώσεις, 280 mm) που δεν προµηθεύουν αρκετές ποσότητες νερών στα ποτάµια, έτσι ώστε να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά της κοίτης τους. Την καταβύθιση ακτών διαπιστώσαµε από την ύπαρξη βυθισµένων beach rocks στους όρµους Λακκίου και Γούρνας σε βάθος 1 έως 2 µέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, όπως διακρίνεται στο σχήµα 5. Η µορφή των ακτών έχει άµεση σχέση µε τη λιθολογική και τεκτονική δοµή των πετρωµάτων. Η κυµατική ενέργεια στο νησί γενικά είναι υψηλή έως πολύ υψηλή όπως φαίνεται από τα είδη των κρηµνών που διαµορφώνονται, την κλίση των αιγιαλών και το µέσο µέγεθος της άµµου, εκτός βέβαια από µερικές προφυλαγµένες θέσεις στον µυχό των κόλπων. 5. Μορφολογία ακτών Εξαιτίας της σπουδαιότητας της λιθολογικής σύστασης στη διαµόρφωση των ακτών παραθέτουµε παρακάτω τη µορφολογική τους ταξινόµηση µε βάση τα λιθολογικά τους χαρακτηριστικά. Οι µορφολογικές κλίσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί ως εξής: οµαλή ακτή µε κλίση µικρότερη από 10%, ακτή µέσης κλίσης µε κλίση µεταξύ 10% έως 30% και ακτή µε µεγάλη κλίση για κλίσεις µεγαλύτερες από 30%. 5.1 Ακτές σε µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα Οι ακτές που αναπτύσσονται σε µεταµορφωµένα πετρώµατα της βαρίσκιου ορογένεσης και ηµιµεταµορφωµένα πετρώµατα παρουσιάζουν την µεγαλύτερη εµφάνιση στην παράκτια ζώνη της Λέρου. Το συνολικό τους µήκος είναι 32 χιλιόµετρα και αποτελούν το 40% των ακτών του νησιού. Οι µορφολογικές κλίσεις που παρουσιάζουν είναι κυρίως απότοµες χωρίς να απουσιάζουν ακτές µε µέσες κλίσεις και οµαλές ακτές οι οποίες παρουσιάζουν και εκτενείς αιγιαλούς. Οι ακτές σε µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα στη Λέρο εµφανίζονται στον όρµο Πλεφούτη, στο ανατολικό τµήµα και δυτικά του όρµου Παρθένι, βόρεια 3 Σχήµα 3. Ακτές σε µεταµορφωµένα πετρώµατα στον Ξηρόκαµπο
και στον όρµο του Αγ. Νικολάου, βόρεια και νότια του όρµου Γούρνας, στο βόρειο και στο ανατολικό τµήµα του όρµου Λακκίου, δυτικά και ανατολικά του όρµου Ξηροκάµπου όπως διακρίνεται στη φωτογραφία του σχήµατος 3, στον όρµο Παρθένι και τέλος βόρεια και νότια του όρµου Άλινδα. Οι µορφολογικές κλίσεις των ακτών που περιγράφθηκαν στον λιθοµορφολογικό χάρτη του σχήµατος 4. Παρθένι Αγ. Νικολάου Πλεφούτη Άλινδα ΥΠΟΜΝΗΜΑ Ηµι-µεταµορφωµένοι σχηµατισµοί Μεταµορφωµένοι σχηµατισµοί Ρήγµα Οµαλή ακτή Αιγιαλός Ακτή µέσης κλίσης Ακτή µεγάλης κλίσης Γούρνας. Παντέλι Λακκίου km Ξηροκάµπου Σχήµα 4. Λιθοµορφολογικός χάρτης ακτών σε µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα. Οι απόκρηµνες ακτές που εµφανίζονται σε αυτούς τους σχηµατισµούς οφείλονται τόσο στη διαφορετική λιθολογική σύσταση τους όσο και στον τεκτονισµό τους. Παρουσιάζουν µειωµένη αντοχή στη διαβρωτική δράση της θάλασσας µε αποτέλεσµα την διάβρωση υποκείµενων πετρωµάτων και τη δηµιουργία καταπτώσεων κατά µήκος της ακτής και πολλές φορές συνδέονται µε ζώνες χαλαρών υλικών στη βάση τους. Σε ορισµένες περιπτώσεις αναπτύσσονται οµαλές ακτές όπως στην περίπτωση του όρµου Παντέλι, µε αιγιαλό που αποτελείται από ανάµεικτο υλικό. 5.2 Ακτές σε ασβεστόλιθους Οι ασβεστολιθικές ακτές στη Λέρο έχουν συνολικό µήκος 30,4 χιλιόµετρα περίπου και αποτελούν το 38% της συνολικής ακτογραµµής του νησιού. Οι ακτές αυτές παρουσιάζουν κατά κανόνα µεγάλες κλίσεις και εµφανίζονται κρηµνοί µε ποικίλο ύψος. Στο νησί εµφανίζονται στο ανατολικό τµήµα του όρµου Πλεφούτη, στο βορειοανατολικό και δυτικό τµήµα του όρµου Παρθένι, βόρεια και νότια των όρµων Αγ. Νικολάου όπως φαίνεται στη φωτογραφία του σχήµατος 5 και Λακκίου, στο δυτικό και ανατολικό τµήµα του όρµου Ξηροκάµπου, βόρεια και νότια του όρµου Παντέλι, καθώς και νότια του όρµου Άλινδα. Οι ακτές που αναπτύσσονται σε ασβεστολίθους µε τις µορφολογικές τους κλίσεις, περιγράφονται στο σχήµα 6. Σε αντίθεση µε τις ακτές που αναπτύσσονται σε Σχήµα 5. Βυθισµένες ασβεστολιθικές ακτές στον όρµο του Αγ. Νικολάου. 4
µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα καθώς και σε Νεογενείς σχηµατισµούς και επηρεάζονται από τη θαλάσσια διάβρωση, οι ακτές αυτές είναι πρωτογενείς και οφείλουν τη δηµιουργία τους στον τεκτονισµό. Παρατηρείται έντονος οριζόντιος διαµελισµός και κατοπτρικές επιφάνειες ρηγµάτων. Σε ορισµένες περιπτώσεις τα ρήγµατα έχουν διεύθυνση παράλληλη µε την ακτογραµµή, γεγονός που έχει ως αποτέλεσµα να την οριοθετούν και να καθορίζουν το µεγάλο βάθος του πυθµένα, ενώ αλλού προκαλούν καταβυθίσεις τεµαχών και δηµιουργούν εσοχές και µικρές απότοµες ακτές. Οι κύριες διευθύνσεις των ρηγµάτων που επιδρούν στην παράκτια ζώνη είναι Β -ΝΑ, Α- και ΒΑ-Ν. Χαρακτηριστική, σε αυτού του είδους τις ακτές, είναι η έλλειψη δηµιουργίας αιγιαλών. Παρθένι Πλεφούτη ΥΠΟΜΝΗΜΑ Aσβεστόλιθοι ολοµίτες Ρήγµα Οµαλή ακτή Άλινδα Ακτή µεγάλης κλίσης Αγ. Νικολάου Γούρνας Παντέλι km Ξηροκάµπου Σχήµα 6. Λιθοµορφολογικός χάρτης ακτών σε ασβεστόλιθους 5.3 Ακτές σε Νεογενείς σχηµατισµούς Οι αναπτυσσόµενες ακτές σε Νεογενείς σχηµατισµούς έχουν το µικρότερο ποσοστό εµφάνισης στην παράκτια ζώνη. Συγκεκριµένα αναπτύσσονται σε ένα συνολικό µήκος 7,3 χιλιοµέτρων περίπου και αποτελούν το 9% των ακτών του νησιού. Οι ακτές που αναπτύσσονται σε σχηµατισµούς του Νεογενούς παρουσιάζουν στην πλειοψηφία τους µεγάλες κλίσεις. Στο νησί τέτοιου είδους ακτές εµφανίζονται στο δυτικό τµήµα των όρµων Πλεφούτη και Παρθένι, καθώς και στο βορειοδυτικό τµήµα του όρµου Λακκίου. Στον λιθοµορφολογικό χάρτη του σχήµατος 7 διακρίνονται οι κλίσεις των ακτών που εµφανίζονται σε νεογενείς σχηµατισµούς. Συχνά δηµιουργούνται απόκρηµνες διαβρωσιγενείς ακτές µε καταπτώσεις που αποτελούνται από λατύπες ποικίλου µεγέθους. Το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσµα της λιθολογικής ανοµοιογένειας που εµφανίζουν οι Νεογενείς σχηµατισµοί και της διαφορετικής αντοχής που παρουσιάζουν στη θαλάσσια διάβρωση. Το βάθος του πυθµένα της θάλασσας είναι σχετικά µικρό. Εξαιρετικά περιορισµένη είναι η εµφάνιση αµµωδών ή χαλικωδών παραλιών στους µυχούς µικρών όρµων. Εκτός από την διαφορετική λιθολογία των σχηµατισµών αυτών η υποχώρηση της ακτής εντείνεται και από την ύπαρξη διαρρήξεων. Η παρουσία ρηγµάτων µε κύρια διεύθυνση ΒΑ-Ν ευνοεί την διαβρωτική δράση της θάλασσας και ενισχύει την υποχώρηση της ακτής. 5
Παρθένι Πλεφούτη ΥΠΟΜΝΗΜΑ Συνεκτικά κροκαλοπαγή Μολασσικά Ιζήµατα Ρήγµα Οµαλή ακτή Ακτή µέσης κλίσης Ακτή µεγάλης κλίσης Αγ. Νικολάου Άλινδα Γούρνας Παντέλι Λακκίου km Ξηροκάµπου Σχήµα 7. Λιθοµορφολογικός χάρτης ακτών σε Νεογενείς σχηµατισµούς. 5.4 Ακτές σε Τεταρτογενείς σχηµατισµούς Οι ακτές που αναπτύσσονται σε µαλακά γενικά πετρώµατα όπως είναι οι Τεταρτογενείς αποθέσεις, έχουν µήκος 10,5 χιλιόµετρα περίπου και αποτελούν το 13% της συνολικής ακτογραµµής του νησιού. Οι ακτές που απαντώνται σε αλλουβιακές αποθέσεις είναι στην πλειοψηφία τους οµαλές µε µικρές κλίσεις µε εγκολπώσεις και αιγιαλούς το υλικό των οποίων ποικίλει. Επίσης κατά µήκος τους συναντώνται αιολικές αποθέσεις. Αιγιαλοί στη Λέρο εµφανίζονται στους όρµους: Πλεφούτη, Γούρνας, Ξηροκάµπου και Άλινδα. Στη φωτογραφία του σχήµατος 8 φαίνεται ο αιγιαλός στον όρµο Άλινδα. Σχήµα 8. Αιγιαλός στον όρµο Άλινδα Σχήµα 9. Το λιµάνι του Λακκίου Η ανθρώπινη παρέµβαση κατά µήκος των αιγιαλών είναι έντονη. Στον όρµο του Λακκίου, ο οποίος είναι φυσικό λιµάνι υπάρχουν διευθετήσεις της ακτής, όπως φαίνεται στη φωτογραφία του σχήµατος 9. Σε µερικές περιπτώσεις, κατά µήκος των ακτών όπου εµφανίζονται κορήµατα, όπως στο βόρειο τµήµα του όρµου Άλινδα, παρατηρούνται µεγάλες κλίσεις και εµφανίζονται µικροί κρηµνοί 2 έως 3 µέτρων. Ο λιθοµορφολογικός χάρτης του σχήµατος 10 απεικονίζει τους τύπους και τις µορφολογικές κλίσεις των ακτών που αναπτύσσονται σε Τεταρτογενείς σχηµατισµούς. 6
Παρθένι Πλεφούτη ΥΠΟΜΝΗΜΑ Αλλουβιακές αποθέσεις Παλαιά & σύγχρονα Κορήµατα Οµαλή ακτή Αιγιαλός Ακτή µεγάλης κλίσης Αγ. Νικολάου Άλινδα Γούρνας Παντέλι Λακκίου km Ξηροκάµπου Σχήµα 10. Λιθοµορφολογικός χάρτης ακτών σε Τεταρτογενείς σχηµατισµούς. 6. Συµπεράσµατα Οι ακτές της Λέρου είναι γενικά απόκρηµνες και χαρακτηρίζονται από πολύ περιορισµένη ανάπτυξη αιγιαλών. Το σχήµα τους είναι αποτέλεσµα της λιθολογικής και τεκτονικής δοµής του νησιού. Η θαλάσσια διάβρωση είναι ένας σηµαντικός παράγοντας της διαµόρφωσης των ακτών. Έντονη διάβρωση µε κατολισθήσεις και καταπτώσεις παρατηρείται κατά µήκος των ακτών που αποτελούνται από πετρώµατα τα οποία διαβρώνονται εύκολα, καθώς και σε σχηµατισµούς που παρουσιάζουν µεγάλη κλίση προς τη θάλασσα. όπως είναι οι νεογενείς αποθέσεις και τα µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα. Ένας άλλος παράγοντας είναι η ευστατική ανύψωση της θάλασσας, που για την ανατολική Μεσόγειο υπολογίζεται σε 1mm το χρόνο. Στην ανύψωση αυτή φαίνεται ότι οφείλεται η βύθιση ορισµένων ακτογραµµών, των οποίων η ηλικία ανάγεται στους ιστορικούς χρόνους και η ύπαρξη βυθυσµένων beach rock. Στη σηµερινή όµως διαµόρφωση του αναγλύφου είναι καθοριστική η έντονη τεκτονική δραστηριότητα που προκάλεσε µετακινήσεις µεγάλου µεγέθους και σε πολλές θέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν οι ακτές οι οποίες αναπτύσσονται σε ασβεστόλιθους όπου σε ορισµένες περιπτώσεις οι κύριες διευθύνσεις των ρηγµάτων οριοθετούν την ακτογραµµή. Η επίδραση της υποχώρησης των ακτών γίνεται φανερή στο εσωτερικό του νησιού από την οπισθοδροµούσα διάβρωση του υδρογραφικού δικτύου και την κατά βάθος εκσκαφή της κοίτης των χειµάρρων, που δηµιουργεί σύγχρονες αναβαθµίδες 1 έως 2 µέτρα, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση µε την ανύψωση του βασικού επιπέδου. Όσον αφορά την µορφολογία των ακτών και συγκεκριµένα τις κλίσεις που παρουσιάζουν σε σχέση µε τους σχηµατισµούς που αυτές αναπτύσσονται παρατηρήθηκαν τα ακόλουθα: Ζώνες υψηλών κλίσεων υπάρχουν στις ακτές, οι οποίες δοµούνται από Βαρίσκια µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα, Τριαδικούς και Ιουρασικούς ασβεστόλιθους, καθώς και στα Νεογενή ιζήµατα.. 7
Ζώνες µεσαίων κλίσεων, σε µικρότερη έκταση, εµφανίζονται στις ακτές που αποτελούνται από Βαρίσκια µεταµορφωµένα και ηµι-µεταµορφωµένα πετρώµατα. Χαµηλές κλίσεις παρατηρούνται στις ακτές που αναπτύσσονται σε Τεταρτογενείς αποθέσεις. Βιβλιογραφία Σταυρόπουλος Α. και Γερολυµάτος Η., 1999: Γεωλογικός χάρτης, Φύλλο «Νήσοι Λέρος-Λεβίθα-Κίναρος», κλ. 1:50.000, εκδ. ΙΓΜΕ. Desio A., 1931: Le isole italiane dell Egeo (studi geologi e geografico-fisici). Mem. Descritt Carta geol. Italia, 24, 1-347. Durr S., 1975: Uber das Alter und geotektonische Stellung des Menderes-Kristallins/SW-Anatolien und seine Aquivalente in der mittleren Agais. Habil. Schr. Univ. Marburg. Franz L., 1991: Geologische, geochemische und petrologishe Untersuchungen an praalpidischen Metamorphiten der Insel Kreta und des Dodekanes (Griechenland). Diss. Bayerischen Julious- Maximilians-Universitat Wurzburg. Franz L., Okrusch M. and Seidel E., 1990: Comparison between pre-alpidic basement rocks on Crete and Dodecanese. IESCA publication of International Earth Sciences Congress on Aegian Region 1-6 October 1990. Franz L., and Okrusch, M. 1992: Aragonite-bearing blueschists on Arki island, Dodecanese, Greece. Eur. J. Mineral, 4, 527-537. Katagas C., 1975: Petrogenesis of Metamorphic rocks of Leros island (Greece). Ph.D Thesis, Univ. of Manchester. Katagas, C., 1980: Metamorphic zones and physical conditions of metamorphism in Leros island, Greece. Contrib. Miner. Petrol., 73, 389-402. Papanikolaou D, 1984: The three metemorphic belts of the Hellenides: a review and kinematic interpretation. In J.E. Dixon & A.H.F. Robertson (eds.): Geological evolution of the eastern Mediterranean, Geol. Soc. London, Spec. Publ., 17, 551-561. Pirazzoli P. A., Montaggioni L. F., Thommeret J., Thommeret Y. and Laborel J. 1982: Sur les lignes de nvage et la neotectonjque a Rhodes (Grece) a l Holocene. Annaies de I' Institut Oceanographique, 58, 89-102. Sioulas, A., Anagnostou C., Karageorgis, A. and Gerolymatos, I., 1998. Study of the Lakki Bay surface sediments, Leros Island, SE Aegean Sea. Sedimentology, mineralogy and geochemistry. Bull. Geol. Greece, 32/2, 183-191. 8