Ψυχοθεραπεία και θέματα σεξουαλικής ταυτότητας Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D., Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια (ECP)
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασικές κατηγορίες θεωριών για την ομοφυλοφιλία Φυσιολογικές διαφοροποιήσεις Παθολογία Ανωριμότητα Κοινωνική Κατασκευή
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασικές κατηγορίες θεωριών για την ομοφυλοφιλία Φυσιολογικές διαφοροποιήσεις Οι θεωρίες των φυσιολογικών διαφοροποιήσεων όριζαν την ομοφυλοφιλική έλξη ως μια φυσιολογική μορφή της σεξουαλικότητας που έχει την ίδια σημασία με την ετεροφυλοφιλική. Παράδειγμα μιας συχνής ανθρώπινης απόκλισης από το φυσιολογικό είναι οι αριστερόχειρες.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασικές κατηγορίες θεωριών για την ομοφυλοφιλία Παθολογία Οι θεωρίες αυτές όριζαν την ομοφυλοφιλική έλξη μεταξύ ενηλίκων σαν μια μη φυσιολογική κατάσταση και ως ασθένεια. Οι θεωρίες της παθολογίας όριζαν συχνά σαν αίτια 1. Ιογενείς παθήσεις 2. Έλλειψη πατρικής αγάπης 3. Υπέρμετρη μητρική αγάπη 4. Προγεννητική ορμονική δυσλειτουργία 5. Αποτέλεσμα αποπλάνησης από άλλο μεγαλύτερο άτομο του ίδιου φύλου 6. Πνευματική σύγχυση των φύλων 7. Έκφυλη ζωή
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασικές κατηγορίες θεωριών για την ομοφυλοφιλία Ανωριμότητα Οι θεωρίες αυτές έβλεπαν την ομοφυλοφιλία σαν μια παροδική φάση που αφορούσε ένα άτομο που διερχόταν από την πορεία του προς την σεξουαλική του ωρίμανση και έτσι θα «περνούσε»
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Κοινωνική Κατασκευή Επειδή ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι σύνθετη και πολυδιάστατη, μερικοί ακαδημαϊκοί και ερευνητές, έχουν υποστηρίξει ότι είναι μια ιστορική και κοινωνική κατασκευή Ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι μια έννοια που αναπτύχθηκε στην βιομηχανοποιημένη Δύση και υπάρχει διαμάχη ως προς την καθολικότητα της εφαρμογής της και σε άλλες κοινωνίες ή πολιτισμούς Μη δυτικότροπες αντιλήψεις της ανδρικής σεξουαλικότητας διαφέρουν ουσιαστικά από τον τρόπο που σεξουαλικότητα θεωρείται και κατατάσσεται στο Δυτικό σύστημα του σεξουαλικού προσανατολισμού. Σε άλλους πολιτισμούς, η ομοφυλοφιλία και οι ετεροφυλοφιλία δεν δίδουν έμφαση σε μια ολόκληρη κοινωνική ταυτότητα ή δεν αναφέρονται στην υπαγωγή της κοινότητας με βάση τον γενετήσιο προσανατολισμό
Οι πρώτες σύγχρονες θεωρίες Μία αντίθετη θεωρία υποστηρίζει ο Krafft-Ebbing. Συγγράφει την ιατρική επιτομή σχετικά με την συμβατική σεξουαλική συμπεριφορά το 1886. Ονομάζει την ομοφυλοφιλική συμπεριφορά και έλξη σαν μια ψυχιατρική, αναστρέψιμη παρέκκλιση. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με βιολογική προδιάθεση προς την ομοφυλοφιλία αλλά αυτή τους η προδιάθεση δεν είναι φυσιολογικό χαρακτηριστικό αλλά γενετικό πρόβλημα.
Οι πρώτες σύγχρονες θεωρίες Ο Freud διαφωνεί με τον Krafft-Ebbing αλλά και τις θεωρίες του τρίτου φύλου. Ηταν αντίθετος με το να ξεχωριστούν οι ομοφυλόφιλοι σαν μια ομάδα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Αντιλαμβανόταν την ομοφυλοφιλία σαν ένα φυσιολογικό στάδιο στην εξέλιξη κάθε ανθρώπου. Οι ομοφυλοφιλική επιθυμία των ανηλίκων αποτελούσε ένδειξη στασιμότητα στην ψυχοσεξουαλική τους εξέλιξη
Αυτές οι ψυχαναλυτικές θεωρίες είχαν σημαντική επιρροή στον τρόπο σκέψης της Ψυχιατρικής στα μέσα του 20ου αιώνα και αποτέλεσαν μέρος της επιστημονικής επιχειρηματολογίας με την οποία η διάγνωση της «ομοφυλοφιλίας» καταχωρήθηκε στη δεύτερη έκδοση του Διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου ψυχικών διαταραχών (DSM-II, American Psychiatric Association 1968). Τα επόμενα χρόνια και βασιζόμενοι κυρίως σε συμπεριφοριστικά μοντέλα, δημιουργούνται οι πρώτες επανορθωτικές θεραπείες με βάση την εξαρτημένη μάθηση, τις θεωρίες αποστροφής και την κοινοτική εργασία.
Αυτές οι ψυχαναλυτικές θεωρίες είχαν σημαντική επιρροή στον τρόπο σκέψης της Ψυχιατρικής στα μέσα του 20ου αιώνα και αποτέλεσαν μέρος της επιστημονικής επιχειρηματολογίας με την οποία η διάγνωση της «ομοφυλοφιλίας» καταχωρήθηκε στη δεύτερη έκδοση του Διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου ψυχικών διαταραχών (DSM-II, American Psychiatric Association 1968). Η απόφαση της ΑΡΑ το 1973 να ανανεώσει το υπάρχον DSM-II και να διαγράψει την ομοφυλοφιλία από την λίστα των ψυχικών διαταραχών ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς γεγονότων που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο. Την αφορμή για αυτή την αλλαγή αποτέλεσαν οι αντιδράσεις των ακτιβιστών των ομοφυλοφιλικών κινημάτων που διαμαρτυρήθηκαν πολύ έντονα στην ετήσια συνέλευση της ΑΡΑ το 1970. Στο DSM III υπάρχει σαν καταγραφή μόνο η εγω-δυστονική ομοφυλοφιλία που αναφέρεται στο stress από την μη αποδοχή της σεξουαλικής ταυτότητας. Στην επόμενη έκδοση αφαιρείται και αυτός ο όρος.
Οι παραπάνω μεταρρυθμίσεις έχουν σαν αποτέλεσμα να εισαχθούν τα λεγόμενα affirmative practice models που αναφέρονται στην καταφατική κλινική πρακτική. Στις Η.Π.Α επίσης γίνεται ευρέως διαδεδομένος ο όρος του gay therapist κατά τον οποίο gay πελάτες αναζητούν gay θεραπευτές για την θεραπεία τους.
Οι έρευνες δείχνουν πως οι στάσεις και οι αντιλήψεις σχετικά με τον συγκεκριμένο πληθυσμό μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που παρέχονται.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους κλινικούς στο : Nα ελαχιστοποιήσουν ή να μεγιστοποιήσουν την σημαντικότητα του σεξουαλικού προσανατολισμού στη ζωή του πελάτη τους. Επίσης είναι πιθανό να μειώσουν την αξία των συναισθημάτων του πελάτη τους καθώς και την σημασία των εμπειριών του. Να αντιλαμβάνονται τους πελάτες τους αυστηρά κάτω από το πρίσμα της σεξουαλικής συμπεριφοράς Να υποθέσουν ότι είναι ένα θέμα που αφορά μόνο τους άγαμους πελάτες τους. Να υποθέσουν ότι είναι απλά μια φάση που θα τους περάσει και θα επανέλθουν στα «φυσιολογικά» Να ενημερώσουν τους πελάτες τους ότι μάλλον δεν έχουν αυτόν τον προσανατολισμό γιατί δεν εμπίπτουν αυστηρά σε κάποια κριτήρια που έχουν εκείνοι στο μυαλό τους. Σε περισσότερο ακραίες περιπτώσεις μπορεί να εμπλακούν στο να αλλάξουν τον πελάτη τους ή να του συστήσουν «διορθωτικές θεραπείες»
Συνθετική οπτική σχετικά με τη σεξουαλικότητα Η σεξουαλικότητα ως συνεχές και όχι ως διχοτόμηση: Αρσενικού θηλυκού Διαφοροποίηση μεταξύ βιολογικού φύλου, έκφραση του φύλου, ταυτότητας φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού Η σεξουαλικότητα αποτελεί μέρος της ταυτότητας του ατόμου, οπότε: Α) δεν την προσδιορίζει/ υπερκαλύπτει Β) διαμορφώνεται μέσω πολύπλοκων μηχανισμών γενετικών, βιοχημικών (κύηση), οικογενειακών σχέσεων, περιβαλλοντικών επιδράσεων, πολιτισμικών επιρροών Γ) είναι μια συγκατασκευή ατομικών και κοινωνικών παραμέτρων Δ) υπόκειται σε εξέλιξη (διεύρυνση/ επιλογή) Ε) χρειάζεται αποδοχή και Στ) αίσθηση ιστορική συνέχειας και εσωτερικής συγκρότησης (αφηγηματική συνοχή)
Δημιουργία ασφαλέστερου περιβάλλοντος για τη διερεύνηση ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ Διερεύνηση της δικής μας σεξουαλικότητας και της στάσης μας προς τη σεξουαλική ταυτότητα Διερευνούμε θέματα σεξουαλικότητας με φυσικότητα (ούτε αποσιώπηση, ούτε έμφαση), ανάλογα με το ρυθμό προσέγγισης του θεραπευόμενου Ο τρόπος διερεύνησης δείχνει ανοχή και επιτρεπτικότητα (ότι μπορεί να συμβαίνει) για κάθε σεξουαλική συμπεριφορά Δεν υπονοούμε ότι όλοι είναι ετεροφυλόφιλοι ή οι γονείς όλων είναι ετεροφυλόφιλοι Ένας LGBT θεραπευόμενος μπορεί να κάνει θεραπεία για άλλους λόγους πέραν της σεξουαλικότητάς του.
Αποδοχή σεξουαλικότητας και ένταξή της στη συνολική αναδιοργανωμένη εικόνα εαυτού Αυτοαποκάλυψη Θέματα ερωτικών, κοινωνικών και επαγγελματικών σχέσεων Σεξουαλικότητα και γονεϊκότητα HIV και σεξουαλικότητα
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ Όταν ένα άτομο αποφασίζει να αποκαλύψει την ερωτική του ταυτότητα στο περιβάλλον του λαμβάνει υπόψη του ορισμένους σημαντικούς παράγοντες: Τα προϋπάρχοντα επίπεδα οικειότητας Τον χρόνο που περνά με κάθε άτομο. Την προϊστορία της σχέσης ( π.χ. γονείς σαν πηγή συναισθηματικής στήριξης) Την ύπαρξη άλλων πηγών συναισθηματικής και οικονομικής στήριξης ( π.χ Φίλοι, ανεξάρτητη εργασία) Μια προσωπική εκτίμηση για τα υπέρ και τα κατά της αποκάλυψης.