Εκτίμηση της αξίας προστασίας των γυπών στην Ελλάδα με τη μέθοδο CVM. Valuing the conservation of vultures in Greece, using CVM

2012 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Εκτίμηση της αξίας προστασίας των γυπών στην Ελλάδα με τη μέθοδο CVM. Valuing the conservation of vultures in Greece, using CVM ΧΑΝΙΩΤΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΚΑΡΑΒΟΥΖΗ ΣΩΤΗΡΙΑ Επιβλέπων Καθηγητής: Δ. Μπακαλούδης

ΕΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρούμε υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε τον επιβλέποντα καθηγητή Δ. Μπακαλούδη για την πολύτιμη καθοδήγησή του σ ολόκληρη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας αυτής. Τέλος, θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά όσους ανώνυμα έλαβαν μέρος στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων και οι οποίοι αποτέλεσαν το δείγμα της παρούσας μελέτης.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 1 1.1. Μελετώμενα είδη 3 1.1.1. Ορνιο (Gyps fulvus) 3 1.1.2. Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) 4 1.1.3..Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) 5 2. Σκοπός της έρευνας 5 3. Μέθοδοι και υλικά 6 3.1. Στατιστικές Αναλύσεις 17 4. Περιοχή έρευνας 17 5. Αποτελέσματα 22 5.1. Σημαντικότητα των απειλούμενων ειδών 23 5.2. Επίδραση των απειλούμενων ειδών 27 5.3. Επιθυμία πληρωμής για την προστασία της άγριας πανίδας 29 5.4. Επίσκεψη σε προστατευόμενη περιοχή ή ζωολογικό κήπο 31 5.5. Δημογραφικά και Κοινωνικά στοιχεία 34 6. Συμπεράσματα και Συζήτηση 38 Βιβλιογραφία 40 Παράρτημα Ι 47

1. Εισαγωγή Η ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου και της σύγχρονης κοινωνίας για καλύτερη ποιότητα ζωής, είναι συνυφασμένη με την ποιότητα του περιβάλλοντος και με την επαφή του ανθρώπου με τη φύση και τη ζωή μέσα σε αυτή. Παρόλα ταύτα, στις μέρες μας η καταστροφή του περιβάλλοντος έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις οι οποίες είναι, πολλές φορές, μη αναστρέψιμες. Ο κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοτόπων είναι ορατός, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο (www.minenv.gr. 2006). Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σχεδόν το σύνολο των χωρών παγκοσμίως στη λήψη μέτρων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Σπουδαίο βήμα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των υπόλοιπων αξιών των φυσικών οικοσυστημάτων αποτελεί η ανακήρυξη συγκεκριμένων περιοχών ως Εθνικά Πάρκα ή ως Προστατευόμενες Περιοχές. Αυτές οι περιοχές είναι πρωταρχικά αφιερωμένες στην προστασία και στην απόλαυση της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, των φυσικών λειτουργιών και των ιδιαιτέρων αξιών του φυσικού περιβάλλοντος (Χατζηχαραλάμπους & Γεράκης 2003). Οι πολλαπλές και πολύμορφες ανάγκες τις οποίες επιθυμεί να καλύψει ο άνθρωπος μέσω της κήρυξης των προστατευόμενων περιοχών δεν μπορούν να καλυφθούν χωρίς ένα άρτια σχεδιασμένο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης. Η διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής αποτελεί ένα σύνθετο εγχείρημα καθώς η διαχείριση του περιβάλλοντος απαιτεί εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις, αλλά παράλληλα προϋποθέτει τη συνεχή εμπλοκή με τις τοπικές κοινωνίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν (Χατζηχαραλάμπους & Γεράκης 2003). Σήμερα, παρόλο που η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της συνολικότερης προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος, συχνά δεν στέφεται με επιτυχία. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η μη συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η συνεκτίμηση των αντιλήψεων και των στάσεων του τοπικού πληθυσμού μιας περιοχής παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια της διαδικασίας διαχείρισης (Pavlikakis & Tsihrintzis 2003) και αυτό διότι εξαρτάται άμεσα από αυτή (Trakolis 2001, Kottapali et al. 2003). Γενικά, οι αντιλήψεις του τοπικού πληθυσμού για τις προστατευόμενες περιοχές εξαρτώνται από το 1

αντιλαμβανόμενο κόστος και όφελος που απορρέει από αυτές, την εξάρτηση από τις τοπικές πηγές και τις γνώσεις τους σχετικά με τη διαχείριση, ενώ οι διαχειριστές και σχεδιαστές των συγκεκριμένων περιοχών πρέπει να διαθέτουν την ικανότητα της αναγνώρισης και της κατανόησης των διαφορετικών συμφερόντων κάθε εμπλεκόμενου φορέα, της εκτίμησης των δυνατοτήτων τους και της ενσωμάτωσης των κατάλληλων πληροφοριών στα σχέδια διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Συχνά οι εκάστοτε θεσμοθετημένες αρχές, οι οποίες είναι αρμόδιες για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, υιοθετούν ένα περιοριστικό καθεστώς διαχείρισης το οποίο χαρακτηρίζεται από έλλειψη ευελιξίας (Christopoulou & Trizoni 2005) και ορίζει τα μέτρα διατήρησης ως απαγορεύσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Έτσι, οι κάτοικοι της εκάστοτε περιοχής, αντιλαμβάνονται την αναγνώριση της προστατευόμενης περιοχής περισσότερο ως απαγόρευση παρά ως ρύθμιση των δραστηριοτήτων τους, η οποία θα καταστήσει το περιβάλλον τους περισσότερο βιώσιμο. Εμπειρικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι συγκεκριμένες πρακτικές οδηγούν συνήθως σε αντίθετα αποτελέσματα (Songorwa 1999, Castro & Nielsen 2001). Παράλληλα, ο αποκλεισμός του πληθυσμού από τις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων διαχείρισης, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη ενημέρωσης και γνώσης αναφορικά με την ύπαρξη σχετικής νομοθεσίας που επιτρέπει την εμπλοκή τους σ αυτές, αν και γενικά η επιτυχία ενός σχεδίου διαχείρισης και προστασίας ως μέσο διατήρησης ενός φυσικού οικοσυστήματος και/ή της πολιτιστικής κληρονομιάς, για ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων, δεν εξαρτάται απλά από την κυβερνητική υποστήριξη και τις τοπικές διαχειριστικές αρχές αλλά και από την εμπλοκή του τοπικού πληθυσμού. Αποτέλεσμα της παραπάνω αντίληψης είναι η διαμόρφωση συγκεκριμένων στάσεων και αντιδράσεων οι οποίες καταλήγουν στο τέλος να παίρνουν τη μορφή συγκρούσεων (Kottapali et al. 2003). Αν και, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, ο αριθμός των μελετών, οι οποίες αφορούν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι τοπικοί πληθυσμοί τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, είναι αρκετά μικρός (Trakolis 2001), η πλειονότητα των μελετών αυτών δείχνει ότι οι τοπικοί πληθυσμοί και οι απόψεις-ανάγκες τους αποκλείονται τόσο κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού όσο και κατά τη διαδικασία υλοποίησης των διαχειριστικών πρακτικών (Injinda 1999, Radziejowski 2003, Durrant & Shumway 2004, Papageorgiou & Vogiatzakis 2006). 2

Όπως υποστηρίζεται, η επιτυχία μιας εφαρμοζόμενης διαχειριστικής πρακτικής μπορεί να επιτευχθεί μόνον όταν οι απόψεις, οι στάσεις και οι αντιλήψεις του τοπικού πληθυσμού αλλά και των έμμεσα ωφελούμενων ομάδων από αυτήν, όπως είναι οι επισκέπτες, συνεκτιμούνται κατά την επιλογή της (Aagesen 2000, Kottapalietal. 2003, Wright 2005). Απαιτείται λοιπόν ένας επαναπροσανατολισμός της διαχείρισης με μεγαλύτερη έμφαση στις προσπάθειες που βοηθούν στην ενίσχυση των γνώσεων βραχυπρόθεσμα και στην έγκαιρη αλλαγή της συμπεριφοράς των εμπλεκόμενων ατόμων μακροπρόθεσμα. Ορισμένα από τα πλέον γνωστά παραδείγματα ενσωμάτωσης των απόψεων της τοπικής κοινωνίας στο σχεδιασμό και στην επιλογή των διαχειριστικών πρακτικών είναι μεταξύ άλλων τα Γαλλικά Περιφερειακά Φυσικά Πάρκα (Council of Europe 1987), το Εθνικό Πάρκο του Richtersveld στη Βόρεια Αφρική (Steenkamp & Hughes 1997), και η περίπτωση του Εθνικού Πάρκου του Νεπάλ (Hough 1988, Hough & Sherpa 1989). 1.1 Μελετώμενα είδη 1.1.1 Όρνιο (Gyps fulvus) Τα Όρνια (Εικόνα 1) είναι από τους πιο κοινούς γύπες στην Ελλάδα. Φωλιάζουν πολλά μαζί (αποικιακά) σε σχισμές βράχων ορεινών όγκων. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα βρίσκονται στη Θράκη και τη Δυτική Ελλάδα με τους πληθυσμούς τους συνεχώς να μειώνονται (www.wwf.gr), αλλά και στις Κυκλάδες και την Κρήτη όπου ο πληθυσμός είναι ικανοποιητικός. Τρέφονται με τη σάρκα νεκρών ζώων και έχουν χαρακτηριστεί σαν «καθαριστές», όχι άδικα αφού δεν αφήνουν το πτώμα ενός ζώου να σαπίσει και να αποσυντεθεί βοηθώντας στην αποφυγή τυχόν ασθενειών. Τα Όρνια ψάχνουν την τροφή τους με την καλή όραση που διαθέτουν και όταν την εντοπίσουν τρέφονται πολλά μαζί. Αυτή η συμπεριφορά τους τα κάνει και ευάλωτα στην κυριότερη απειλή που είναι η ίδια και με τον Γυπαετό, δηλαδή η χρήση δηλητηριασμένων ζώων, κι αυτό γιατί με ένα δηλητηριασμένο ζώο μπορεί να τραφεί και να πεθάνει μια ολόκληρη αποικία. 3

Εικόνα 1: Ώριμο όρνιο σε πτήση. 1.1.2 Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) Ο Μαυρόγυπας είναι ο μόνος από τους γύπες της Ελλάδας που φωλιάζει στις κορφές δέντρων. Είναι από τα μεγαλύτερα πουλιά της Ευρώπης, με άνοιγμα φτερούγων 3 μέτρα. Ο λαιμός του είναι πιο κοντός από αυτόν του Όρνιου και αυτό υποδηλώνει των ρόλο του στην διαδικασία «καθαρισμού» της φύσης από τα νεκρά ζώα. Όταν εντοπιστεί ένα πτώμα πρώτοι καταφθάνουν οι Μαυρόγυπες, οι οποίοι σκίζουν τις σάρκες και ανοίγουν τρύπες στο κουφάρι. Μόνο τότε μπορούν να αρχίσουν να τρέφονται τα όρνια που με τους μακριούς τους λαιμούς φτάνουν στα «ενδότερα» του ζώου. Κάποτε ήταν κοινός σε όλη την Βαλκανική χερσόνησο αλλά πλέον φωλιάζει μόνο στην Δαδιά Έβρου με έναν αναπαραγωγικό πληθυσμό γύρω στα 22ζευγάρια (Vlachos et al. 1999). Ο εν λόγω πληθυσμός επιβιώνει χάρη στην προσπάθεια των ανθρώπων της περιοχής και των δημόσιων υπηρεσιών. Βασικές δράσεις του προγράμματος ήταν η δημιουργία δυο χώρων συμπληρωματικής τροφοληψίας, η διαχείριση του δάσους με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρούνται τα μεγάλα ώριμα δέντρα που χρειάζεται για να φωλιάσει το εν λόγω είδος καθώς και η θεσμοθέτηση πυρήνων αυστηρής προστασίας της φύσης ζωτικής σημασίας για την αναπαραγωγή του. Βέβαια ο κίνδυνος των δηλητηριασμένων ζώων πλανάται ενώ η ανάπτυξη πολλών αιολικών πάρκων στην περιοχή της Δαδιάς ίσως προσθέσει μια νέα απειλή στο μέλλον. Εικόνα 2: Ανώριμος μαυρόγυπας σε πτήση. 4

1.1.3 Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) Ο Ασπροπάρης είναι ο μικρότερος από τους τέσσερις γύπες της Ελλάδας (με άνοιγμα φτερούγων μόλις 1,7 μ.) και ο μόνος που μεταναστεύει στο Νότιο ημισφαίριο τον χειμώνα. Είναι πολύ διαφορετικός από τα υπόλοιπα αρπακτικά πτηνά μιας και πάνω του επικρατεί το άσπρο χρώμα. Φωλιάζει σε κοιλότητες βράχων, συνήθως σε δυσπρόσιτες περιοχές, όπου γεννά δυο αυγά. Τρέφεται με πτώματα (όπως και οι υπόλοιποι γύπες) αλλά ενδιαφέρον παρουσιάζει η διατροφή του στην Αφρική το χειμώνα: Είναι από τα λίγα πουλιά που χρησιμοποιούν εργαλεία, συγκεκριμένα πέτρες, τις οποίες πετά στα αυγά άλλων πουλιών ώστε να σπάσει το σκληρό τους κέλυφος! Πριν από λίγα χρόνια ο πληθυσμός του δεν αντιμετώπιζε πρόβλημα και η περιοχή των Μετεώρων και των Αντιχασίων είχε την μεγαλύτερη πυκνότητα σε όλα τα Βαλκάνια. Λόγω της εντατικοποίησης της κτηνοτροφίας, της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων αλλά και ίσως από κάποιες άγνωστες απειλές στους χώρους διαχείμασης ο αριθμός τους πέφτει κατακόρυφα και η λευκή του σιλουέτα έχει αρχίσει να αποτελεί ένα σπάνιο θέαμα (IUCN). Μέχρι τώρα κανένα διαχειριστικό μέτρο δεν έχει εφαρμοστεί συγκεκριμένα για το είδος. Παρόμοια και στο δάσος της Δαδιάς παρά τη συμπληρωματική τροφή ο πληθυσμός του έχει μειωθεί δραστικά και αναπαράγονται ένα ή δύο ζευγάρια. Εικόνα 3: Ασπροπάρης σε πτήση. 2. Σκοπός της έρευνας Στην παρούσα έρευνα επιχειρείται μια προσπάθεια για την εκτίμηση της αξίας για την προστασία των γυπών στην Ελλάδα, με την ανάμειξη του τοπικού πληθυσμού ανά περιοχή-στη διαδικασία λήψης απόφασης, καθώς και την εκτίμηση των στάσεων και αντιδράσεων τους με βάση συγκεκριμένες δημογραφικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές παραμέτρους, δεδομένου ότι αποτελούν βήματα ζωτικής σημασίας για την ενσωμάτωση πληροφοριών στις διαδικασίες λήψης των 5

αποφάσεων και για την μετρίαση των διαφωνιών των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων. 3. Μέθοδοι και υλικά Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια ερωτηματολογίων την άνοιξη του 2010.Το ερωτηματολόγιο είναι ένα έντυπο (κατάλογος ερωτήσεων, σχεδίων ή εικόνων), στο οποίο σημειώνονται οι απαντήσεις ή οι αντιδράσεις του ερωτώμενου.ο καλός σχεδιασμός των ερωτηματολογίων αποτελεί τη βάση μιας επιτυχούς έρευνας. Εφόσον έχει προσδιοριστεί το περιεχόμενό του, πρέπει να αντιμετωπιστούν τα γενικά θέματα της μορφής του ερωτηματολογίου, τα οποία συνοψίζονται ως ακολούθως: Τρόπος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου: Προσωπικές συνεντεύξεις (αξιόπιστη μέθοδος, ουσιώδης για συλλογή πολύπλοκων πληροφοριών, παρατήρηση αντιδράσεων του ερωτώμενου, μικρό ποσοστό αναπάντητων ερωτήσεων, διευκρινίσεις σε απορίες, επίδειξη φωτογραφιών, δειγμάτων, κ.λ.π., υψηλό κόστος). Δια αλληλογραφίας (χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερο ποσοστό αναπάντητων ερωτήσεων, δυσκολία εκλογής αντιπροσωπευτικού δείγματος, υψηλότερο σφάλμα). Τηλεφωνική συνέντευξη (μικρότερο, σχετικά, κόστος, αποτελεσματικό για συλλογή ορισμένων μόνο κατηγοριών δεδομένων, απλή και γρήγορη μέθοδος, κίνδυνος παρανόησης ερωτήσεων ή απαντήσεων). Συνδυασμός των παραπάνω (αρχικά, τηλεφωνική προειδοποίηση και στη συνέχεια ταχυδρομική αποστολή του ερωτηματολογίου ή προσωπική συνέντευξη). Αυτόματος (πραγματοποίηση μετρήσεων χωρίς ερωτηματολόγιο π.χ. καταμέτρηση της ακροαματικότητας μιας εκπομπής, με ειδική συσκευή). 6

Ο τύπος των ερωτήσεων (ανοιχτές, κλειστές, ημι-ανοιχτές). Η επιλογή του τύπου της ερώτησης δεν είναι τυχαία, αφού κάθε τύπος ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες της έρευνας. Πιο συγκεκριμένα: (α) Κλειστές ερωτήσεις Ο ερωτώμενος οφείλει, υποχρεωτικά, να επιλέξει μεταξύ προκαθορισμένων απαντήσεων. Αυτός ο τύπος των ερωτήσεων προσφέρεται καλύτερα για στατιστική ανάλυση και ανίχνευση των δεδομένων. ωστόσο, παρουσιάζεται ο κίνδυνος να καθοδηγήσουν τον ερωτώμενο σε μια απάντηση, που δεν συμβαδίζει απόλυτα με την προσωπική του άποψη (Schuman et al. 1986). Από την άλλη πλευρά, οι ερωτήσεις αυτές γίνονται κατανοητές και απαντώνται εύκολα. Στις κλειστές ερωτήσεις ιδιαίτερη σημασία κατέχει η χρησιμοποιούμενη κλίμακα βαθμονόμησης της άποψης. Γενικά, στον τομέα των κοινωνικών επιστημών διακρίνονται τέσσερα είδη κλιμάκων: Ονομαστικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν, μόνο, τη σύγκριση απαντήσεων τύπου «όμοιος» ή «διαφορετικός». Καμιά θέση στην κλίμακα αυτή δεν είναι ανώτερη ή κατώτερη από την άλλη και, για το λόγο αυτό, δεν χρησιμεύουν για τη μέτρηση των στάσεων. Τακτικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν ταξινόμηση των επιλογών, που πραγματοποιεί ο ερωτώμενος, δίνοντας, επιπλέον, τη δυνατότητα προσδιορισμού των κατώτερων ή ανώτερων θέσεων. Διαστημικές κλίμακες, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα ταξινόμησης κατά βαθμίδες και, παράλληλα, προσδιορίζουν την απόσταση ή το διάστημα μεταξύ δυο βαθμίδων. Αναλογικές κλίμακες, οι οποίες επιτρέπουν την αποκάλυψη της σχέσης, μεταξύ δύο θέσεων στην κλίμακα Τρία σημεία χρήζουν προσοχής: (i) τα διαστήματα της κλίμακας, τα οποία δεν πρέπει να είναι περισσότερα από επτά (Miller 1956), (ii) η ύπαρξη ενός «μέσου» σημείου και (iii) η χρήση ή όχι περιγραφικών λέξεων για την κλίμακα. Επίσης, ορισμένοι ερευνητές (Aldrich et al. 1982, Krosnick & Berent 1993) υποστηρίζουν ότι, στην περίπτωση των κλειστών ερωτήσεων, ο ερωτώμενος πρέπει 7

πρώτα να ερωτάται εάν συμφωνεί ή διαφωνεί με ένα θέμα, και εν συνεχεία να προσδιορίζει το βαθμό έντασης της θέσης του. (β) Ανοιχτές ερωτήσεις Ο συγκεκριμένος τύπος ερωτήσεων επιτρέπει στον ερωτώμενο να δώσει μια απάντηση κατά τη δική του κρίση. Η χρήση τους βοηθά στη συγκέντρωση πληροφοριών σε θέματα, για τα οποία δεν είναι δυνατή η πρόβλεψη των πιθανών απαντήσεων. Η διατύπωσή τους απαιτεί προσοχή, ενώ η διεξοδική ανάλυσή τους καθίσταται δύσκολη. Πλεονέκτημά τους αποτελεί η καταγραφή της καθαρά προσωπικής άποψης του ερωτώμενου (Weisberg et al. 1997). (γ) Ημι-ανοιχτές ερωτήσεις Στις ημι-ανοιχτές ερωτήσεις προβλέπονται οι κυριότερες, πιθανές, απαντήσεις, όπως και στον τύπο της κλειστής ερώτησης, αλλά, παράλληλα, παρέχεται στον ερωτώμενο η δυνατότητα να προσθέσει και άλλες απαντήσεις, έξω από τα προκαθορισμένα πλαίσια. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ότι διευκολύνουν την αξιολόγηση του ερωτηματολογίου και επιτρέπουν, ταυτόχρονα, την ελεύθερη έκφραση στον ερωτώμενο. Επίσης, ως προς τον τύπο τους, οι ερωτήσεις διακρίνονται σε Ερωτήσεις απλής εκλογής, οι οποίες παρέχουν τη δυνατότητα μόνο δύο απαντήσεων (π.χ. ΝΑΙ ή ΟΧΙ) και σε Ερωτήσεις πολλαπλής εκλογής, στις οποίες υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύ ενός αριθμού απαντήσεων. Τα ερωτηματολόγια, πέραν των ερωτήσεων, είναι δυνατό να περιλαμβάνουν κι άλλους τρόπους συλλογής πληροφοριών, όπως κρίσεις πάνω σε σχέδια ή εικόνες. Η γλώσσα του ερωτηματολογίου (επιλογή όρων, κυρίων ονομάτων, ξένων λέξεων,εξεζητημένων όρων έκφρασης). Ο τρόπος επεξεργασίας (χειρωνακτικός, μηχανογραφικός, με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή). Η αποφυγή των ακούσιων στρεβλώσεων στις απαντήσεις (η αντίδραση του ερωτώμενου ότι ίσως κριθεί αρνητικά, η αυτοάμυνα σε προσωπικές ερωτήσεις, η έμμεση υποβολή του περιεχομένου των απαντήσεων, η έλξη της 8

θετικής ερώτησης, ο φόβος ορισμένων λέξεων που προκαλούν αντιδράσεις άμυνας, η επιθυμία και η τάση των ερωτώμενων να προσαρμοστούν στα κοινωνικά πρότυπα, κ.λπ.). Η μέθοδος η οποία ακολουθήθηκε είναι η Μέθοδος Υποθετικής Αξιολόγησης (Contingent Valuation Method CVM), η οποία εντάσσεται στις Άμεσες Τεχνικές Οικονομικής Αποτίμησης. Τα ερωτηματολόγια της CVM, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 1947, από τους Ciriacy-Wantrup οι οποίοι υποστήριξαν ότι η αποτροπή της διάβρωση του εδάφους δημιουργεί «επιπρόσθετα οφέλη» στις αγορές, τα οποία αποτελούν δημόσια αγαθά για τη φύση και συνεπώς ένας πιθανός τρόπος υπολογισμού των ωφελειών αυτών θα ήταν να συγκεντρωθεί η προθυμία πληρωμής για τα οφέλη αυτά μέσα από ένα ερωτηματολόγιο (Portney 1994). Επίσης εφαρμογές της μεθόδου απαντούν στους Davis (1963), Bohm (1972), Hammack & Brown (1974), Randal et al. (1974) και Brookshire et al. (1976). Έκτοτε, η μέθοδος, παρά τα όποια προβλήματα, γνώρισε ευρεία αναγνώριση εφαρμογή και είναι το πιο ενεργό πεδίο της περιβαλλοντικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια (Johansson et al. 1995, Bjornstad & Kahn 1996). Οι Mitchell & Carson (1989) ανέφεραν ότι είχαν ήδη καταγράψει 100 μελέτες Υποθετικής Αξιολόγησης στις Η.Π.Α., ενώ, οι Green et al. (1990), ανέφεραν ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν εκπονηθεί 26 σχετικές μελέτες. Μόλις 5 χρόνια αργότερα, οι Carson et al. (1995) παραθέτουν λίστα με 2000 μελέτες από όλο τον κόσμο, αν και στην πλειοψηφία τους από τις Η.Π.Α. Στην Ευρώπη, εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός των μελετών αποτίμησης περιβαλλοντικών αγαθών (και για τις τρεις μεθόδους) υπερβαίνει τις 200 (Navrud & Pruckner 1997). Αν και περισσότερες έχουν εκπονηθεί στη Βόρεια Ευρώπη (Navrud 1992), υπάρχουν αναφορές για σχετικές μελέτες από την Ιταλία (Merlo & Delia Puppa 1994), την Ισπανία και την Πορτογαλία, αλλά και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως την Ουγγαρία και την Πολωνία (Zylicz et al. 1995). Αντίστοιχες έρευνες αναφέρονται και στον ελληνικό χώρο (Vakrou & Parry 1997, Σκούρτος & Κοντογιάννη 1999, Λατινόπουλος & Μάλλιος 2001, Damigos & Kaliampakos 2003). Στον Πίνακα 1 απαριθμούνται ενδεικτικά ορισμένες μελέτες με βάση την CVM που όπως φαίνεται καλύπτουν μια ευρεία θεματολογία. 9

Πίνακας 1. Μελέτες με τη χρήση της Μεθόδου Υποθετικής Εκτίμησης (CVM) σε δασικά οικοσυστήματα (1985-2003) (από Pouta 2003). Συγγραφέας Έτος Αγαθό Τοποθεσία Crocker 1985 Hanley 1989 Hanleyand Ruffel Hoen and Winther Bostedtand Mattsson Shyamsundar andkramer MacDonaldet al. Tyrväinenand Väänänen Riddeland Loomis 1993 1993 1995 1996 1997 1998 1998 Ganetal. 1998 Desaiguesand Ami KenyonandNevin 2001 Winterand Fried 2001 Hutchinsonet al. 2001 Kohlin 2001 Siikamäki 2001 Muriithiand Kenyon Value of health of a national forest (Αξία της υγείας ενός εθνικού δάσους) Recreational visit to forest park Scotland (Επισκέψεις αναψυχής σε δασικό πάρκο στη Σκοτία) Access to forest with varying attributes and preservation of the opportunity to visit forests (Πρόσβαση σε δάσος με ποικίλα χαρακτηριστικά και διατήρηση της ευκαιρίας για επίσκεψη σε αυτά) More cautious forest management and preservation of virgin coniferous forests (Πιο προσεκτική διαχείριση και διατήρηση των παρθένων κωνοφόρων δασών) Forest management practices in nature tourism areas ( ασικές διαχειριστικές πρακτικές σε φυσικές τουριστικές περιοχές) Tropical forest protection (Προστασία των τροπικών δασών) Forest pest control program (Πρόγραμμα καταπολέμησης εχθρών σε δάση) Non-market benefits of urban forest (Μη αγοραία οφέλη των αστικών δασών) Fire reduction program (Πρόγραμμα μείωσης πυρκαγιών) California USA UK UK Norway Sweden Madagascar Canada Finland Oregonand California USA Τύπος Αγαθού * Non-timber benefits of a national forest (Εκτός του ξύλου οφέλη ενός εθνικού δάσους) USA e Biodiversity in a riparian forest area 1999 (Βιοποικιλότητα σε παραποτάμιες δασικές a France εκτάσεις) Forest flood plain restoration (Αποκατάσταση δασικών πλημμυριζόμενων UK c εκτάσεων) Protection of wildland from fires (Προστασία δασικών εκτάσεων από πυρκαγιές) USA c Forest recreation ( ασική αναψυχή) N. Ireland b Social forestry project (Πρόγραμμα κοινωνικής δασοπονίας) India c Conservation of valuable habitats and old growth forest a Finland ( ιατήρηση πολύτιμων ενδιαιτημάτων και μεγάλων σε ηλικία δασών) Conservation of biodiversity in the Arabuko 2002 Sokoke Forest ( ιατήρηση της βιοποικιλότητας στο δάσος Kenya a Arabuko Sokoke) Continuing current conservation N. Karelia (Συνέχιση των τρεχουσών εργασιών Finland a διατήρησης στην περιοχή της N. Karelia) Forest conservation program (Πρόγραμμα διατήρησης των δασών) Finland a, d * Τύπος Αγαθού: a = προστασία δασικής έκτασης, b = δασική αναψυχή, c = ποιότητα δάσους, d = διατήρηση απειλούμενων ειδών, e = μη αγοραία οφέλη από μια δασική έκταση. Kniiviläetal. 2002 Lehtonenetal. 2003 c b b, c a, c b, c a c e c 10

Πυρήνας της συγκεκριμένης μεθόδου είναι η προσπάθεια προσδιορισμού της οικονομικής συνεισφοράς που προτίθεται κάποιος να προσφέρει προκειμένου να διατηρήσει ένα περιβαλλοντικό αγαθό (Προθυμία πληρωμής /Willingnesstopay- WTP)ή εναλλακτικά του ποσού που κάποιος απαιτεί να λάβει ως αποζημίωση για την απώλεια ενός περιβαλλοντικού αγαθού(προθυμία αποδοχής/willingnesstoaccept- WTA) (Μπλιούμης 1995, Μπλιούμης 1996). Ως βασικά πλεονεκτήματα της μεθόδου Υποθετικής Αξιολόγησης θεωρούνται (Pearce & Turner 1990, Diamond & Hausman 1993, Shavell 1993, Coller & Harrison 1995, Baterman & Willis 1996): 1. η δυνατότητα εφαρμογής στην αποτίμηση όχι μόνο της «αξίας χρήσης» αλλά και της «αξίας μη-χρήσης» ενός περιβαλλοντικού αγαθού. 2. το ευρύ πεδίο εφαρμογής στην ανάλυση περιβαλλοντικών θεμάτων. 3. η δυνατότητα ex ante εφαρμογής για την αξιολόγηση προτεινόμενων επεμβάσεων στο περιβάλλον, αποτελώντας ουσιαστικό βοήθημα στη χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής 4. η ικανότητα εξαγωγής συμπερασμάτων, υπό προϋποθέσεις, αναφορικά με την εκτίμηση των διαφορετικών τύπων αξιών ενός αγαθού. Η μέθοδος αξιοποιεί στοιχεία έρευνας με ερωτηματολόγια, τα οποία συγκεντρώνονται με τρεις τρόπους: (α) τηλεφωνικά, (β) ταχυδρομικά (με συμβατικό και τελευταία με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο) και (γ) με κατά πρόσωπο συνεντεύξεις είτε σε σπίτια είτε σε ανοικτούς χώρους. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει ορισμένες προσπάθειες υλοποίησης ερευνών μέσω του διαδικτύου. Ιδιαίτερης σημασίας για την εφαρμογή της μεθόδου είναι: ο καθορισμός του πληθυσμού, η επιλογή του δείγματος και της μεθόδου δειγματοληψίας, ο καθορισμός του «σεναρίου», ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου και η ορθή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της δειγματοληπτικής εργασίας. Η «καρδιά» της μεθόδου είναι το ερωτηματολόγιο και ειδικά η ερώτηση για την επιθυμία χρηματικής συνεισφοράς ή αποζημίωσης σε σχέση με το υπό διερεύνηση σενάριο. Συνήθως το ερωτηματολόγιο 11

παρέχει πληροφορίες στον ερωτώμενο σχετικά με ένα υποθετικό σχέδιο, ή αποκατάστασης μιας υφιστάμενης περιβαλλοντικής επίπτωσης είτε προστασίας του περιβάλλοντος από μια μελλοντική ζημιά. Ο βασικός κορμός της συνέντευξης πραγματεύεται το χρηματικό ποσό που προτίθεται να πληρώσει κάποιος προκειμένου να διαφυλάξει ή να αποκαταστήσει ένα περιβαλλοντικό αγαθό. Η ερώτηση αναφορικά με το διατιθέμενο χρηματικό ποσό, εφόσον προτίθεται να πληρώσει κάποιος, μπορεί να τεθεί με πέντε διαφορετικούς τρόπους (Baterman et al. 1999): 1. σε ελεύθερη μορφή (open-ended):. Η ερώτηση έχει τη μορφή «Πόσα χρήματα θέλετε να διαθέσετε για?» και ο ανταποκρινόμενος προσδιορίζει ελεύθερα το ποσό των χρημάτων. 2. σε απλή προκαθορισμένη επιλογή (singe-bound dichotomous-choice):. Η ερώτηση λαμβάνει τη μορφή: «Προτίθεστε να πληρώσετε Χ για?» με το επίπεδο Χ να διαφοροποιείται μέσα στο δείγμα. 3. σε διπλή προκαθορισμένη επιλογή (double-bound dichotomous-choice). Ο ερωτώμενος εφόσον απαντήσει θετικά στην μια ερώτηση της μορφής (β), ερωτάται εάν προτίθεται να πληρώσει ένα μεγαλύτερο, προκαθορισμένο πάντα, ποσό Υ. Εάν απαντήσει αρνητικά στην πρώτη ερώτηση, ερωτάται αν προτίθεται να πληρώσει ένα ποσό Ζ, μικρότερο από το Χ. 4. σε τριπλή προκαθορισμένη επιλογή (triple-bound dichotomous-choice). Αποτελεί επέκταση της προηγούμενης διαδικασίας κατά ένα γύρο. 5. σε επαναληπτική προσφορά (iterative bidding). Η διαδικασία των επαναληπτικών επιλογών που δημιουργείται από τις, προκαθορισμένου ποσού, ερωτήσεις, επεκτείνεται από μια συμπληρωματική, αλλά ανοιχτής μορφής, ερώτηση. Η ελεύθερη ερώτηση τίθεται σε όλους τους ερωτώμενους, ανεξάρτητα από την απάντησή τους στις προκαθορισμένες επιλογές. Η Μέθοδος Υποθετικής Αξιολόγησης, παρά τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει, με σημαντικότερο ίσως αυτό της αποτίμησης της «ολικής αξίας» ενός περιβαλλοντικού αγαθού, δέχεται αρκετές κριτικές ως προς την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της αναφορικά με τα ακόλουθα σημεία (Schuman 1996): 12

(i) Στρεβλώσεις στρατηγικής (Strategic biases): Το πρόβλημα αυτό παρουσιάζεται επειδή ο ερωτώμενος σκόπιμα υποβαθμίζει ή αυξάνει το ποσό που είναι διατεθειμένος να πληρώσει, πιστεύοντας ότι θα επηρεάσει προς όφελός του το αποτέλεσμα της έρευνας (Pearce & Turner 1990, Turner et al. 1994, Kula 1994, Fisher 1996). Για παράδειγμα, εάν του ζητηθεί να πληρώσει ένα ποσό για να πραγματοποιηθεί αποκατάσταση μιας ζημιάς, είναι πολύ πιθανό να υποτιμήσει την αξία του, προκειμένου να αποφύγει στο μέλλον μια υψηλή πραγματική καταβολή ποσού για τον σκοπό αυτό. Αντιθέτως, εάν ζητηθεί να εκτιμήσει την αξία ενός αγαθού, προκειμένου να ληφθεί μια απόφαση για τη διατήρηση ή την εκμετάλλευσή του σε σχέση με την αξία που παράγει, είναι πολύ πιθανό να υπερτιμήσει το ποσό που προτίθεται να καταβάλει, ώστε να εμποδίσει την ενδεχόμενη απώλεια του αγαθού ή να διεκδικήσει υψηλότερη αποζημίωση. Ορισμένοι ερευνητές (Bohm 1972, Schultze et al. 1996) προτείνουν ως λύση να πληροφορείται ο ερωτώμενος ότι δεν θα χρεωθεί με το ποσό που θα δηλώσει αλλά με τον μέσο όρο που θα προκύψει από την έρευνα. Όμως, ακόμη και αυτό το τέχνασμα δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι ο ερωτώμενος δεν θα δηλώσει μεγαλύτερη ή μικρότερη τιμή προκειμένου να επηρεάσει τον μέσο όρο (Kula 1994). (ii) Στρεβλώσεις υπόθεσης (Hypothetical biases): Η υποθετική φύση της μεθόδου δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την πραγματική καταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων ή των νοικοκυριών. Θα ήταν δηλαδή διατεθειμένος κάποιος να πληρώσει τα χρήματα που δηλώνει, εάν υπήρχε μια πραγματική αγορά για τοα γαθό αυτό? Στον τομέα αυτό έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές πειραματικές εργασίες(π.χ. Cummings et al. 1986, Neill et al. 1994, Schulze et al. 1996). Οι Turner et al. (1994) αναφέρουν ότι σε σχετικές έρευνες στις οποίες οι υποθετικές ερωτήσεις ακολουθήθηκαν από πραγματικές απαιτήσεις πληρωμών, το ποσό που συγκεντρώθηκε ήταν μεταξύ 70-90% αυτού που είχε υποθετικά δηλωθεί. (iii) Στρεβλώσεις πληροφορίας (Information biases): 13

Οι ερωτώμενοι μπορεί να μην καταλαβαίνουν ή να μην εμπιστεύονται πλήρως τις πληροφορίες που παρέχονται από την έρευνα. Η εξοικείωση του ερωτώμενου με θέματα όπως: οικολογία, βιολογία, ατμοσφαιρική ρύπανση κ.λπ., είναι συνήθως χαμηλή. Οι πληροφορίες που παρέχονται στον ερωτώμενο για το υπό μελέτη πρόβλημα μπορεί να είναι ανεπαρκείς και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αμφισβητείται η αξιοπιστία της απάντησής του. Επιπλέον, οι ερωτώμενοι ίσως να μην εμπιστεύονται τις παρεχόμενες πληροφορίες και να αντιδρούν με βάση μία γενική αντίληψη που έχουν για το θέμα και η οποία δεν συμφωνεί πλήρως με τα στοιχεία της έρευνας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να μη δώσουν απαντήσεις στις ερωτήσεις ή να οδηγήσουν σε μία ανακριβή εκτίμηση του ποσού που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί ορισμένες πληροφορίες που παρέχονται από το ερωτηματολόγιο ή προφορικά κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, να επηρεάσουν την κρίση του ερωτώμενου (π.χ. όταν πληροφορηθεί ότι μια ενδεχομένως χαμηλή οικονομική αξία του περιβαλλοντικού αγαθού θα προκαλέσει την εκμετάλλευσή του). Όπως έχουν δείξει σχετικές έρευνες, ο ερωτώμενος αναθεωρεί, συχνά, την άποψή του, και προτίθεται να καταβάλει μεγαλύτερο ποσό (Rowe et al. 1980, Schulze et al. 1996). (iv) Σχεδιαστικές στρεβλώσεις (Design biases): Προέρχονται από τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά της έρευνας, όπως π.χ. η δομή του ερωτηματολογίου, η επιλογή του δείγματος, ο τύπος της ερώτησης, (Schulze et al. 1996, Batermanetal 1999), κ.λπ. Η πιο συνήθης στρέβλωση στις έρευνες αυτές προέρχεται από την προτεινόμενη τιμή εκκίνησης για την αποτίμηση του αγαθού (startingbid) για τις ερωτήσεις περιορισμένων επιλογών (Green et al. 1998). Μια πολύ χαμηλή τιμή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια χαμηλή συνολική αξία για το αγαθό ή μια πολύ υψηλή τιμή εκκίνησης μπορεί να αποθαρρύνει πολλούς ερωτώμενους, με αποτέλεσμα αρνηθούν να καταβάλουν οποιοδήποτε ποσό (Kula 1994). (v) Στρεβλώσεις του τρόπου πληρωμής (Vehicle ή Paymentbiases): Η προτεινόμενη μέθοδος πληρωμής (π.χ. άμεση, έμμεση μέσω φορολογίας ή τιμολογίων δημοσίων υπηρεσιών, κ.λπ.), μπορεί να επηρεάσει την προθυμία του 14

ερωτώμενου για πληρωμή (Pearce & Turner 1990, Kula 1994, Turner et al. 1994). Για παράδειγμα, πολλοί ερωτώμενοι μπορεί να δυσφορούν σε μια ενδεχόμενη φορολογική αύξηση προκειμένου να καλυφθούν δαπάνες διαφύλαξης περιβαλλοντικών αγαθών και μειώνουν το διατιθέμενο ποσό. Μία προτεινόμενη λύση είναι η χρησιμοποίηση εκείνου του τρόπου πληρωμής, που είναι πιθανότερο να επιλεγεί στην πραγματικότητα. Άλλοι ερευνητές, πάντως, υποστηρίζουν ότι ενώ υπάρχουν ενδείξεις το φαινόμενο δεν έχει μελετηθεί σε επιστημονική βάση επαρκώς (Bovle & Bergstrom 1999). (vi) Πρόβλημα αποτίμησης τμήματος και συνόλου ενός περιβαλλοντικού αγαθού (Partwholbias): Συχνά, οι ερωτώμενοι όταν ζητηθούν να αποτιμήσουν αρχικά το τμήμα ενός περιβαλλοντικού αγαθού (π.χ. μια λίμνη, που ανήκει σε ένα σύμπλεγμα λιμνών και, γενικά, υδάτινων μορφών), και στη συνέχεια το σύνολο του αγαθού (π.χ. το σύμπλεγμα των λιμνών) δίνουν παραπλήσιες απαντήσεις. Η αιτία του φαινομένου βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο οι καταναλωτές κατανέμουν το εισόδημά τους για να καλύψουν διάφορες ανάγκες και επιθυμίες τους (Turner et al. 1994). Στην αρχή διαιρούν το ολικό τους εισόδημα σε αρκετές μικρότερες κατηγορίες (π.χ. για έξοδα διαμονής, φαγητού, αναψυχής, κ.λπ.) και στη συνέχεια υποδιαιρούν κάθε κατηγορία χρημάτων σε μικρότερες υποκατηγορίες. Έτσι, όσον αφορά στην αναψυχή, μία λύση για το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι να ζητηθεί από τους ερωτώμενους αρχικά να υπολογίσουν το συνολικό ποσό των χρημάτων που είναι διατεθειμένοι να ξοδέψουν γενικά για ανάγκες αναψυχής τους και στη συνέχεια να κατανείμουν το ποσό αυτών των χρημάτων, για το συγκεκριμένο χώρο αναψυχής. Μία δεύτερη λύση είναι ο περιορισμός της χρήσης της μεθόδου στην αποτίμηση ευρύτερων ομάδων περιβαλλοντικών αγαθών. (vii) Στρεβλώσεις λόγω διαφορετικής συμπεριφοράς στην επιθυμία πληρωμής για απόκτηση ή για απώλεια ενός περιβαλλοντικού αγαθού (WTP vs. WTA bias). Η ερώτηση που αφορά στο ποσό πληρωμής μπορεί να διατυπωθεί με δύο τρόπους: 15

(α) Τι ποσό προτίθεστε να πληρώσετε προκειμένου να αποκτήσετε αυτό το περιβαλλοντικό αγαθό; (β) Τι ποσό προτίθεστε να δεχτείτε σαν αποζημίωση για την απώλεια αυτού του περιβαλλοντικού αγαθού; Η εφαρμογή οποιασδήποτε τομεακής πολιτικής (π.χ. γεωργία, αλιεία, βιομηχανία, τουρισμός) δεν μπορεί να είναι επιτυχής χωρίς επαρκή επιστημονική γνώση, συντονισμό θετικών ενεργειών, πληροφόρηση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση αλλά και συνεργασία και συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων που ζουν και εργάζονται κοντά ή μέσα σε φυσικές περιοχές, αυτών που σχεδιάζουν και ασκούν τη διαχείριση αλλά και των υπευθύνων λήψης αποφάσεων (Χατζηχαραλάμπους & Γεράκης 2003). Η σπουδαιότητα που έχει η συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων στο σχεδιασμό της διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στο σημείο αυτό, θα ήταν σκόπιμο να καθοριστεί η σημασία των δύο αυτών τόσο σημαντικών εννοιών, συμμετοχή και κοινό, στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Με τον όρο συμμετοχή μπορεί να οριστεί η διαδικασία μέσω της οποίας οι εταίροι επηρεάζουν και μοιράζονται τον έλεγχο σε πρωτοβουλίες, αποφάσεις και πόρους που τους επηρεάζουν (Χατζηχαραλάμπους & Γεράκης 2003). Αναφερόμενοι πάλι στην έννοια κοινό εννοούμε εν γένει τα μέλη μιας κοινωνίας. Η έννοια κοινό το οποίο εμπλέκεται στη διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής (ΠΠ) μπορεί να περιλαμβάνει (Parks and Wildlife Commission of the Northern Territory 2002): 1. Άτομα που ζουν εντός της ΠΠ. 2. Γείτονες στις ΠΠ. 3. Επισκέπτες της ΠΠ. 4. Επιχειρήσεις ή ιδιώτες την των οποίων τα συμφέροντα των επιχειρήσεών τους θα μπορούσαν να προσκρούσουν στη διαχείριση της ΠΠ. 5. Κοινωνικές ομάδες με συγκεκριμένες ανησυχίες. 6. Εθνικές και διεθνείς κοινωνικές ομάδες, με ενδιαφέρον για τη διατήρηση ή τη χρήση των ΠΠ. 16

7. Τοπική αυτοδιοίκηση. 8. Οποιαδήποτε ομάδα που εκφράζει ένα ενδιαφέρον. Η σημασία της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στη διαχείριση των ΠΠ προβλέπεται δια νόμου, τουλάχιστον στο στάδιο της σύνταξης του Σχεδίου Διαχείρισης (ΣΔ) μιας ΠΠ. Πέραν αυτού, θεωρούνται απαραίτητες και κατά το στάδιο της εφαρμογής του ΣΔ. Η εξασφάλιση επιτυχούς δημόσιας συμμετοχής είναι μια διαδικασία αμφίδρομη, όπου τόσο η διαχειριστική αρχή όσο και το κοινό μπορούν να μάθουν και να αποκομίσουν οφέλη (Parks and Wildlife Commission of the Northern Territory 2002). 3.1 Στατιστικές Αναλύσεις Τα δεδομένα εισήχθηκαν σε φύλλα εργασίας Excel. Κάθε ερωτηματολόγιο αποτελούσε μια γραμμή ενώ το ερώτημα αντιστοιχούσε σε μια στήλη. Συνολικά δημιουργήθηκαν 39 στήλες και για τη δημιουργία πινάκων χρησιμοποιήθηκαν φίλτρα. Οι παρατηρήσεις για το κάθε ερώτημα πινακοποιήθηκαν και πραγματοποιήθηκε στατιστικός έλεγχος με πίνακες συνάφειας (κριτήριο χ 2 ) για ανεξάρτητες παρατηρήσεις (chi-square of independence). Για τον καθορισμό των κελιών με τις συχνότητες που συμμετείχαν στη σημαντική στατιστική διαφορά που προέκυψε από την χ 2 ανάλυση, χρησιμοποιήθηκαν τα τυποποιημένα κατάλοιπα (τυπ. κατ. = standardised residuals). Ως σημαντική συνεισφορά θεωρήθηκε η τιμή του κατάλοιπου που ήταν μεγαλύτερη από 1.96. Όλες οι στατιστικές αναλύσεις έγιναν με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS (19.0 έκδοση) και οι διαφορές θεωρήθηκαν σημαντικές στο επίπεδο σημαντικότητας α 0,05. 4. Περιοχή Έρευνας Την περιοχή έρευνας αποτέλεσαν πόλεις οι οποίες ανήκουν σε τέσσερα από τα συνολικά εννέα Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας, σε: Στερεά Ελλάδα, Ήπειρο, Μακεδονία και Θράκη. 17

Ορεστιάδα: Πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα του Ν. Έβρου. Έχει 21.730 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 30 19 Ν, 26 31 35 Ε. Αλεξανδρούπολη: Είναι πόλη της Θράκης και πρωτεύουσα του νομού Έβρου. Έχει πληθυσμό 49.724 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 51 00 Ν, 25 52 00 Ε. Κομοτηνή: Πρωτεύουσα της Δυτικής Θράκης, βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό τμήμα της Ελλάδας, στο νομό Ροδόπης. Ο πληθυσμός της κατά την απογραφή του 2001 ήταν 52.659 κάτοικοι. Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 07 02 Ν, 25 24 04 Ε. Ξάνθη: Είναι μια πόλη της Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα. Πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και του ομώνυμου δήμου με πληθυσμό 45.111 (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 07 59 Ν, 24 52 59 Ε. Στα σύνορα μεταξύ Νομού Ξάνθης και Ροδόπης υπάρχει η λίμνη Βιστωνίδα και ο υγροβιότοπός της προστατεύεται από τη σύμβαση Ραμσάρ. Η λίμνη περιβάλλεται από καλαμιώνες, έχει ζώνες αρμυρικιών, παραποτάμια δάση καθώς και λίμνες με γλυκό νερό και υγρά λιβάδι. Στη λίμνη έχουν καταγραφεί 227 είδη πουλιών μερικά από τα οποία ιδιαίτερα σπάνια. Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 2 9 Ν, 25 7 16 Ε. Δράμα: Βρίσκεται στην Ανατολική Μακεδονία και είναι πρωτεύουσα του νομού Δράμας με 43.485 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 09 05 Ν, 24 08 21 Ε. Καβάλα: Είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και γεωγραφικά βρίσκεται στη βόρειο-ανατολική Ελλάδα. Ο πληθυσμός του Δ. Καβάλας είναι 59.222 κάτοικοι (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 55 60 Ν, 24 24 00 Ε. Θάσος: Η νήσος Θάσος βρίσκεται στη Βόρεια Ελλάδα αντίκρυ από τις ακτές της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 13.765 άτομα (απογραφή 2001). Στη Θάσο έχει ξεκινήσει για πρώτη φορά να εφαρμόζεται το πρόγραμμα της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και της διεθνούς οργάνωσης BirdLife για τη συνεχή παρακολούθηση από 18

εθελοντές της σημαντικής περιοχής για τα άγρια πουλιά στη Θάσο (IBAGR016). Ένα τμήμα του νησιού έχει χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερης αξίας για τα άγρια πουλιά. Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 41 2.93 Ν, 24 39 39.90 Ε. Σέρρες: Πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και γεωγραφικά βρίσκεται στην Βόρεια Ελλάδα. Ο πληθυσμός των Σερρών ανέρχεται σε 56.145 (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 41 05 Ν, 23 33 Ε. Κιλκίς: Πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού, βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία και το 2001 η πόλη είχε πληθυσμό 17.430 κατοίκους. Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 58 60 Ν, 22 52 00 Ε. Θεσσαλονίκη: Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας. Ο πληθυσμός του πολεοδομικού συγκροτήματος υπολογίζεται σήμερα στους 790.824 κατοίκους (απογραφή 2011). Το Δέλτα του Αξιού αποτελεί υγροβιότοπο 22.000 στρεμμάτων ιδιαίτερης σημασίας, που προστατεύεται από τη συνθήκη Ραμσάρ. Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 37 60 Ν, 22 57 00 Ε. Χαλκιδική: Είναι περιοχή της Μακεδονίας και γεωγραφικά αποτελεί την απόληξη της Κεντρικής Μακεδονίας στο Αιγαίο πέλαγος. Ο πληθυσμός του νομού ανέρχεται σε 104.894 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 25 00 Ν, 23 30 00 Ε. Κατερίνη: Βρίσκεται στην Μακεδονία και είναι πρωτεύουσα του νομού Πιερίας με 53.418 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 16 Ν, 22 30 Ε. Κοζάνη: Βρίσκεται στην Δυτική Μακεδονία, πρωτεύουσα του νομού Κοζάνης με 49.812 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 18 00 Ν, 21 46 60 Ε. Καστοριά: Πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 16.218 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες:40 31 00 Ν, 21 16 00 Ε. 19

Φλώρινα: Είναι πόλη της Δυτικής Μακεδονίας και πρωτεύουσα του νομού Φλωρίνης. Έχει πληθυσμό 14.555 (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 40 46 57 Ν, 21 24 32 Ε. Άσπρα Σπίτια: Βρίσκονται στο νομό Βοιωτίας και είναι οικισμός του δημοτικού διαμερίσματος Διστόμου. Κατοικείται από 1.258 άτομα (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 38 23 23 Ν, 22 39 9 Ε. Πάργα: Η Πάργα είναι παραθαλάσσια κωμόπολη που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Πρέβεζας. Έχει πληθυσμό 3.846 κατοίκους (απογραφή 2001). Γεωγραφικές συντεταγμένες: 39 16 57 Ν, 20 23 58 Ε. Πίνακας 2. Αριθμός (Ν) ερωτηματολογίων και ποσοστά (%) της κατανομής των ερωτηματολογίων στις ελληνικές πόλεις επί του συνολικού πληθυσμού της εκάστοτε περιοχής (n = 983). Νομός Πόλη Πληθυσμός Ν % Έβρου Ορεστιάδα 21730 12 0,05 Έβρου Αλεξανδρούπολη 49724 31 0,06 Ροδόπης Κομοτηνή 52659 46 0,09 Ξάνθης Ξάνθη 45111 92 0,2 ράμας ράμα 43485 269 0,62 Καβάλας Καβάλα 59222 65 0,11 Καβάλας Θάσος 13765 30 0,22 Σερρών Σέρρες 56145 35 0,06 Κιλκίς Κιλκίς 17430 31 0,06 Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 790824 65 0,001 Χαλκιδικής Χαλκιδική 104894 36 0,03 Πιερίας Κατερίνη 53418 31 0,06 Κοζάνης Κοζάνη 49812 116 0,23 Καστοριάς Καστοριά 16218 30 0,18 Φλωρίνης Φλώρινα 14555 34 0,23 Βοιωτίας Άσπρα Σπίτια 1258 30 2,38 Πρεβέζης Πάργα 3846 30 0,78 Σύνολο: 983 20

ΧΑΡΤΗΣ 1 Περιοχή έρευνας 21

5. Αποτελέσματα Στο παρόν κεφάλαιο, παρουσιάζονται αναλυτικά τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης και επεξεργασίας των ερευνητικών δεδομένων. Εργαλείο ανάλυσης αποτέλεσε το στατιστικό πακέτο SPSS (19.0 έκδοση). Στις επόμενες ενότητες, παρουσιάζονται διαδοχικά τα αποτελέσματα από την ανάλυση με το SPSS, υπό μορφή διαγραμμάτων και πινάκων με τις αντίστοιχες ερμηνείες και συμπεράσματα. Πυρήνας της έρευνας αποτελεί η εκτίμηση της προθυμίας πληρωμής για την προστασία και διατήρηση των γυπών και της άγριας πανίδας γενικότερα (Willingness To Pay-WTP).Συνεπώς το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου έχει αφιερωθεί ειδικά στην περιγραφή των στατιστικών-μαθηματικών μοντέλων που εφαρμόσθηκαν, καθώς και στην απόδοση των αντίστοιχων συμπερασμάτων από την ανάλυση της πρόθεσης πληρωμής. Συνολικά συγκεντρώθηκαν 983 ερωτηματολόγια από 16 Νομούς της Ελλάδος: Δράμας, Βοιωτίας, Έβρου, Θεσ/νίκης, Καβάλας, Καστοριάς, Κιλκίς, Κοζάνης, Ξάνθης, Πέλλας, Πιερίας, Πρεβέζης, Ροδόπης, Σερρών, Φλώρινας και Χαλκιδικής. Το μεγαλύτερο ποσοστό ερωτηματολογίων συγκεντρώθηκε από την πόλη της Δράμας 27,37%. Από το σύνολο των 983 ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα, το μεγαλύτερο ποσοστό 50,76% ήταν γυναίκες και το 49,24% οι άνδρες. Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων του δείγματος το 26,35% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των 23-28 ετών, ενώ το μικρότερο μέρος των ερωτηθέντων ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των >58ετών (4,88%). Από τα άτομα του δείγματος ποσοστό 6,31% ήταν μέλη φιλοπεριβαλλοντικών οργανώσεων από αυτούς το μεγαλύτερο ποσοστό 3,56% ήταν γυναίκες, ενώ 2,75% ήταν άνδρες. Με το μεγαλύτερο ποσοστό 22,58% εμφανίζεται η προτίμηση στο WWF ενώ ακολουθεί η Greenpeace με ποσοστό 20,97%. Ένα μικρό ποσοστό 0,71%, δήλωσαν ότι ενώ είναι μέλη φιλοπεριβαλλοντικών οργανώσεων δεν θα πλήρωναν το ποσό των 25 και αυτό οφείλεται είτε διότι δεν υπήρχε η οικονομική ευχέρεια την συγκεκριμένη στιγμή είτε ότι θα μπορούσαν να συνεισφέρουν με μικρότερο ποσό. Από το σύνολο των ερωτηθέντων ατόμων το μεγαλύτερο ποσοστό 56,66% δήλωσαν ότι γνωρίζουν εάν υπάρχουν απειλούμενα είδη στην περιοχή τους, ενώ ποσοστό 43,34% δεν γνώριζαν την ύπαρξή τους. 22

Ένα μεγάλο ποσοστό από το σύνολο των ερωτηθέντων 90,13% δήλωσε ότι δεν είχε κάνει κάποια οικονομική δωρεά ή προσωπική συνεισφορά για την προστασία κάποιου απειλούμενου είδους της άγριας πανίδας τα τελευταία χρόνια, ενώ ελάχιστο ποσοστό 9,87% απάντησαν θετικά. Ως προς το ποσό της χορηγίας ποσοστό 58,76% ανήκε στην κλάση 1-40, 29,89% στην κλάση 41-100 και τέλος ποσοστό 11,34% είχαν καταβάλλει ποσό >100. Ως προς το μορφωτικό επίπεδο των ερωτώμενων, το μεγαλύτερο ποσοστό 49,64% ήταν πτυχιούχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, ακολουθούν οι απόφοιτοι Λυκείου με ποσοστό 33,44%, απόφοιτοι Γυμνασίου 8,56%, απόφοιτοι Δημοτικού 4,89% και τέλος το μικρότερο ποσοστό 3,47% αντιστοιχεί σε άτομα με Μεταπτυχιακές σπουδές. Επίσης στο δείγμα υπήρχε ένα ελάχιστο ποσοστό 0,2% με καθόλου γραμματικές γνώσεις. Το εισόδημά τους δήλωσαν 912 από τα συνολικά 983 άτομα δηλαδή ποσοστό 92,78%. Εισόδημα έως 5.000 δήλωσε ποσοστό 20,4%, από 5.001-10.000 ποσοστό 27,6%, από 10.001-20.000 ποσοστό 35,3% και τέλος το μικρότερο ποσοστό 16,7% δήλωσε εισόδημα >20.000. Σχετικά με την επιθυμία πληρωμής του ποσού των 25 για ένα πρόγραμμα προστασίας της άγριας πανίδας το οποίο θα επιβάρυνε το κάθε νοικοκυριό, το μεγαλύτερο ποσοστό 67,14% του δείγματος απάντησε ΝΑΙ στην ερώτηση αυτή, ενώ μικρότερο ποσοστό 32,86% απάντησαν ΟΧΙ. Από εκείνους που απάντησαν ΝΑΙ, το μεγαλύτερο ποσοστό 34,89% ήταν γυναίκες και 32,25% οι άνδρες. Στο ΟΧΙ μεγαλύτερο ποσοστό 16,99% κατείχαν οι άνδρες και ακολουθούν οι γυναίκες με ποσοστό 15,87%. 5.1 Σημαντικότητα των απειλούμενων ειδών Η πρώτη κατηγορία ερωτήσεων των ερωτηματολογίων αφορούσε στην σημαντικότητα των απειλούμενων ειδών για τον άνθρωπο. Οι ερωτώμενοι της έρευνας κλήθηκαν να βαθμολογήσουν σε κλίμακα του όχι σημαντικό-λίγο σημαντικόσημαντικό-πολύ σημαντικό, τους λόγους που εκτιμούν την αξία των απειλούμενων ειδών ώστε να προστατευτούν απαντώντας στους παρακάτω έξι λόγους. 23

Πίνακας 4. Ποσοστά (%) απαντήσεων για τους λόγους εκτίμησης της αξίας των απειλούμενων ειδών σε 4 επίπεδα σημαντικότητας (n=983). Επίπεδο Λόγοι εκτίμησης σημαντικότητας Α1 Α2 Α3 Α4 Α5 Α6 όχι σημαντικό 9,46 2,03 7,32 1,93 5,6 8,44 λίγο σημαντικό 22,58 15,36 21,87 7,93 14,85 19,84 σημαντικό 41,71 41,61 35,10 28,28 37,23 38,25 πολύ σημαντικό 26,25 41,00 35,71 61,85 42,32 33,47 Α1: Ικανοποιούμε όταν τα παρατηρώ, Α2: Βελτιώνουν την ποικιλότητα,α3: ημιουργούν θέσεις εργασίας στην περιφέρεια, Α4: Για να υπάρχουν και στις επόμενες γενεές, Α5: Τα απειλούμενα είδη έχουν τα δικαιώματά τους, Α6:Ικανοποιούμε όταν γνωρίζω ότι υπάρχουν στην περιοχή μου. Το μεγαλύτερο ποσοστό 61,85% επί του συνόλου εμφανίζεται στην απάντηση που αφορά την κληροδότηση στις επόμενες γενεές όπου οι ερωτώμενοι το θεωρούν πολύ σημαντικό. Βελτιώνουν την ποικιλότητα (ΝΑΙ) (%) 60 50 40 * 30 20 άνδρες γυναίκες 10 0 όχι σημαντικό λίγο σημαντικό σημαντικό πολύ σημαντικό Επίπεδο σημαντικότητας Σχήμα 1. Ποσοστά (%) απαντήσεων των δύο φύλων σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα σημαντικότητας, σχετικά με τη βελτίωση της ποικιλότητας. Ο αστερίσκος υποδηλώνει στατιστική διαφορά που προέκυψε από την ανάλυση των τυποποιημένων καταλοίπων. 24

Από το σύνολο των ατόμων που απάντησε ότι θα πλήρωνε (25 ) για την προστασία των απειλούμενων ειδών, βρέθηκε στατιστική διαφορά (χ 2 = 8,052, β.ε. = 3, Ρ = 0,045) μεταξύ των ανδρών και γυναικών στα ποσοστά των απαντήσεων που αφορούσαν ότι τα απειλούμενα είδη βελτιώνουν την ποικιλότητα. Συγκεκριμένα, μικρότερο ποσοστό ανδρών (43,22%) απάντησαν ότι τα απειλούμενα είδη βελτιώνουν πολύ σημαντικά την ποικιλότητα (Σχήμα 1) (τυπ. κατ. = -1,5), ενώ αντίθετα μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών (54,22%) θεωρεί ως πολύ σημαντική την παρουσία των απειλούμενων ειδών στη βελτίωση της ποικιλότητας μιας περιοχής (τυπ. κατ. = 1,4), σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές. (%) 45 40 35 ημιουργούν θέσεις εργασίας στην περιφέρεια (ΝΑΙ) 30 25 20 15 10 5 * άνδρες γυναίκες 0 όχι σημαντικό λίγο σημαντικό σημαντικό Επίπεδο σημαντικότητας πολύ σημαντικό Σχήμα 2. Ποσοστά (%) απαντήσεων των δύο φύλων σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα σημαντικότητας, σχετικά με τη δημιουργία θέσεων εργασίας στην περιφέρεια. Ο αστερίσκος υποδηλώνει στατιστική διαφορά που προέκυψε από την ανάλυση των τυποποιημένων καταλοίπων. Από το σύνολο των ατόμων που απάντησε ότι θα πλήρωνε (25 ) για την προστασία των απειλούμενων ειδών, βρέθηκε στατιστική διαφορά (χ 2 = 9,864, β.ε. = 3, Ρ = 0,020) μεταξύ των ανδρών και γυναικών στα ποσοστά των απαντήσεων που αφορούσαν ότι τα απειλούμενα είδη δημιουργούν θέσεις εργασίας στην περιφέρεια. Συγκεκριμένα, μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (23,97%) απάντησαν λίγο σημαντικό στην ερώτηση για την επίδραση των απειλούμενων ειδών στην δημιουργία θέσεων 25

εργασίας (Σχήμα 2) (τυπ. κατ. = 1,5), ενώ αντίθετα μικρότερο ποσοστό γυναικών (16,91%) θεωρεί ως λίγο σημαντική την παρουσία των απειλούμενων ειδών στη δημιουργία θέσεων εργασίας σε μια περιοχή (τυπ. κατ. = -1,4), σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές. Τα απειλούμενα είδη έχουν τα δικαιώματά τους (ΝΑΙ) (%) 60 50 40 * 30 20 10 * άνδρες γυναίκες 0 όχι σημαντικό λίγο σημαντικό σημαντικό πολύ σημαντικό Επίπεδο σημαντικότητας Σχήμα 3. Ποσοστά (%) απαντήσεων των δύο φύλων σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα σημαντικότητας, σχετικά με τα δικαιώματα των απειλούμενων ειδών. Ο αστερίσκος υποδηλώνει στατιστική διαφορά που προέκυψε από την ανάλυση των τυποποιημένων καταλοίπων. Από το σύνολο των ατόμων που απάντησε ότι θα πλήρωνε (25 ) για την προστασία των απειλούμενων ειδών, βρέθηκε στατιστική διαφορά (χ 2 =18,929, β.ε. = 3, Ρ = 0,000) μεταξύ των ανδρών και γυναικών στα ποσοστά των απαντήσεων που αφορούσαν ότι τα απειλούμενα είδη έχουν τα δικαιώματά τους. Συγκεκριμένα, μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (5,68%) δήλωσαν όχι σημαντικό στην ερώτηση αυτή (Σχήμα 3) (τυπ. κατ. = 1,9), ενώ αντίθετα μικρότερο ποσοστό γυναικών (1,75%) θεωρεί ότι δεν είναι καθόλου σημαντικά τα δικαιώματα των απειλούμενων ειδών (τυπ. κατ. = -1,8), σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές. Επίσης στατιστική διαφορά 26

παρατηρήθηκε και στο επίπεδο πολύ σημαντικό, όπου απαντήθηκε από μικρότερο ποσοστό ανδρών (41,01%) (τυπ. κατ. =-1,8),σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές. 5.2 Επίδραση των απειλούμενων ειδών Οι απόψεις των ανθρώπων διίστανται αναφορικά με την αξία των απειλούμενων ειδών και τις επιδράσεις τους στον άνθρωπο, και αντίστροφα. Μερικοί θεωρούν την άγρια πανίδα υπεύθυνη για σημαντικές ζημιές στις ανθρώπινες δραστηριότητες, μερικοί θεωρούν ότι δεν έχει καμία επίδραση στον άνθρωπο και ο άνθρωπος έμμεσα ευθύνεται για τις ζημιές, ενώ ορισμένοι θεωρούν ότι έχει ευεργετική επίδραση για τον άνθρωπο. Τα ποσοστά των απαντήσεων σε αυτή την ομάδα ερωτήσεων εμφανίζονται στον πίνακα 5. Πίνακας 5. Ποσοστά (%) των απαντήσεων της επίδρασης των απειλούμενων ειδών (n=983). Βαθμός επίδρασης Επιζήμια επίδραση Καμία επίδραση Ευεργετική επίδραση Επίδραση Β7* Β8 Β9 Β10 Β11 Β12 Β13 Β14 Β15 Β16 Β17 Β18 7.83 5.09 8.44 6.82 6.31 50.97 52.19 30.52 13.94 35.4 10.68 8.95 32.96 20.65 43.13 19.53 19.84 35.2 35.61 48.12 46.9 56.97 32.66 34.99 59.21 74.26 48.42 73.65 73.75 13.84 12.21 21.36 39.17 7.63 56.66 56.05 * Β7: Στην αναψυχή, Β8: Στην ανάπτυξη του τουρισμού, Β9: Στα ενδιαιτήματα, Β10: Στη βιοποικιλότητα, Β11: Στα δάση, Β12: Στις γεωργικές καλλιέργειες, Β13: Στα κτηνοτροφικά ζώα, Β14: Στα θηραματικά ζώα, Β15: Στην ανθρώπινη ζωή, Β16: Στις υποδομές (δρόμοι, αεροδρόμια κλπ.), Β17: Στο εισόδημα των τοπικών κοινωνιών, Β18: Στην Εθνική Οικονομία. Το μεγαλύτερο ποσοστό 74,26%, θεωρεί ότι τα είδη της άγριας πανίδας ασκούν ευεργετική επίδραση στην ανάπτυξη του τουρισμού, ακολουθεί με ποσοστό 73,75% η ευεργετική επίδραση στα δάση και με 73.65%, η ευεργετική επίδραση στη βιοποικιλότητα. 27

Το μεγαλύτερο ποσοστό στην κλίμακα της επιζήμιας επίδρασης 52,19% εμφανίζεται στην ερώτηση που αφορά στα κτηνοτροφικά ζώα, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό στην κλίμακα καμίας επίδρασης 56,97% εμφανίζεται στην ερώτηση για τις υποδομές. Επίδραση στη βιοποικιλότητα(ναι) (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 * επιζήμια επίδραση καμία επίδραση Επίπεδο επίδρασης ευεργετική επίδραση άνδρες γυναίκες Σχήμα 4. Ποσοστά (%) απαντήσεων των δύο φύλων σε τρία διαφορετικά επίπεδα επίδρασης, σχετικά με την επίδραση στη βιοποικιλότητα των απειλούμενων ειδών. Ο αστερίσκος υποδηλώνει στατιστική διαφορά που προέκυψε από την ανάλυση των τυποποιημένων καταλοίπων. Από το σύνολο των ατόμων που απάντησε ότι θα πλήρωνε (25 ) για την προστασία των απειλούμενων ειδών, βρέθηκε στατιστική διαφορά (χ 2 =9,326, β.ε. = 2, Ρ = 0,009) μεταξύ των ανδρών και γυναικών στα ποσοστά των απαντήσεων που αφορούσαν ότι τα απειλούμενα είδη επίδραση στη βιοποικιλότητα. Συγκεκριμένα, μικρότερο ποσοστό ανδρών (3,47%) δήλωσαν ότι τα απειλούμενα είδη ασκούν επιζήμια επίδραση στη βιοποικιλότητα (Σχήμα 4) (τυπ. κατ. = -1,9), ενώ αντίθετα μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών (8,45%) απάντησαν επιζήμια επίδραση στην ερώτηση αυτή (τυπ. κατ. = 1,8), σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές. 28