; ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ Α ΜΕΡΟΣ Β ΜΕΡΟΣ Γ ΜΕΡΟΣ Δ ΜΕΡΟΣ Ε ΜΕΡΟΣ. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 1

; ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ Α ΜΕΡΟΣ Β ΜΕΡΟΣ Γ ΜΕΡΟΣ Δ ΜΕΡΟΣ Ε ΜΕΡΟΣ Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 1

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Το χρέος του ιστoρικού Πλάνο εργασίας Στην ενότητα αυτή θα διδαχθείς: Στο Α μέρος, ένα απόσπασμα από τις Ἱστορίαι του Πολυβίου Στο Β μέρος, Β1. Τα ομόρριζα του ρήματος κοσμέω, κοσμῶ και Β2. Τα σύνθετα με πρώτο συνθετικό μία λέξη κλιτή, ένα ουσιαστικό Στο Γ μέρος, Στη Γραμματική θα μάθεις από τα Συμφωνόκλιτα Ουσιαστικά της Γ κλίσης τα Ημιφωνόληκτα και τα Υγρόληκτα και στο Συντακτικό τη Σύνδεση προτάσεων ή όρων πρότασης 2 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Α ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ Εισαγωγή Ο συγγραφέας Ο ιστορικός Πολύβιος (περ. 200-118 π.χ.) γεννήθηκε στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, που ανήκε στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Θεωρείται ο σπουδαιότερος ιστορικός της Ελληνιστικής περιόδου. Ο πατέρας του Λυκόρτας είχε εκλεγεί πολλές φορές στρατηγός της Συμπολιτείας και ο Πολύβιος ακολουθώντας το παράδειγμά του αποφάσισε να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική ζωή τόσο της πατρίδας του όσο και της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Το 170/169 π.χ. έγινε ίππαρχος της Συμπολιτείας, αλλά όταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περσέας ηττήθηκε από τους Ρωμαίους στη μάχη της Πύδνας το 168 π.χ. πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Ρωμαίους και μαζί με άλλες εξέχουσες προσωπικότητες των Αχαιών οδηγήθηκε στη Ρώμη, για να. δικαστεί. Οι Ρωμαίοι κατηγορούσαν τους ηγέτες της Αχαϊκής Συμπολιτείας ότι είχαν συνεργαστεί με τον Περσέα. Στη Ρώμη έμεινε 17 ολόκληρα χρόνια περιμένοντας μια δίκη που δεν έγινε ποτέ. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους μπήκε στον κύκλο της φιλελληνικής αριστοκρατίας και συνδέθηκε φιλικά με ισχυρούς άνδρες, όπως ο Κορνήλιος Σκιπίωνας Αιμιλιανός, ο Γάιος Λαίλιος ο νεότερος, ο Κάτωνας κ.ά. Το 150 π.χ. οι Ρωμαίοι απελευθέρωσαν όσους ομήρους ήταν ακόμα στη ζωή και ανάμεσά τους ήταν και ο Πολύβιος Το 149 π.χ. ακολούθησε το φίλο του Σκιπίωνα Αιμιλιανό στην εκστρατεία εναντίον της Καρχηδόνας. Μετά την άλωση της Καρχηδόνας και της Κορίνθου, επέστρεψε το 146 π.χ. στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην πατρίδα του τη Μεγαλόπολη, όπου έγινε νομοθέτης και μεσολαβητής ανάμεσα στους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Δεν έμεινε όμως σε έναν τόπο συνέχισε τα ταξίδια του και επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια, τις Σάρδεις και άλλα μέρη. Πέθανε σε ηλικία 82 ετών πέφτοντας από άλογο. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 3

Το έργο του Τα ιστορικά γεγονότα της εποχής που έζησε και η ραγδαία ρωμαϊκή επέκταση ήταν η αφορμή για ασχοληθεί ο Πολύβιος με την ιστοριογραφία. Πολλές φορές μέσα στα έργα του διαβάζουμε ότι τον ενδιέφερε να ερευνήσει με ποιον τρόπο και με ποιο πολίτευμα κατόρθωσαν οι Ρωμαίοι να επεκτείνουν την κυριαρχία τους. Πιστεύει ότι οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί θεσμοί των Ρωμαίων έφεραν αυτές τις επιτυχίες. Η μέθοδος που προτείνει για να αποκομίσει κανείς όφελος και απόλαυση από την ιστορία είναι να συλλαμβάνει την αλληλουχία όλων των γεγονότων και να εξετάζει τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησε για τη συγγραφή του έργου του είναι όμοιες με του Θουκυδίδη: αυτοψία, έλεγχος και μελέτη των πηγών, συστηματικός διαχωρισμός ἀρχῶν και αἰτιῶν. Ο Πολύβιος είναι ο πρώτος ιστορικός που γράφει παγκόσμια ιστορία. Το κείμενο που εξετάζουμε Το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου προέρχεται από το έργο «Ἱστορίαι» του Πολυβίου, και πιο συγκεκριμένα από το πρώτο βιβλίο και αναφέρεται στο καθήκον του ιστορικού να είναι αντικειμενικός, να μην επηρεάζεται δηλαδή από αντιπάθειες και συμπάθειες, και στο χρέος του να ελέγχει τις πηγές του, ώστε να βρει την αλήθεια, χωρίς να εξυπηρετεί κανένα συμφέρον. Αποτελείται από 40 βιβλία συνολικά και αναφέρεται στην αύξηση της δύναμης της Ρώμης και την εδραίωση της εξουσίας της από την αρχή του Β Καρχηδονιακού πολέμου (221 π.χ.) μέχρι την ήττα του Περσέα (168 π.χ.). Φιλοδοξία του ιστορικού ήταν να καλύψει τα γεγονότα που ακολούθησαν και έτσι το έργο του το συνέχισε μέχρι την πλήρη υποταγή της Ελλάδας το 146 π.χ. Από το έργο σώζονται ολόκληρα τα πέντε πρώτα βιβλία ενώ από τα υπόλοιπα έχουμε κάποια αποσπάσματα ή περιλήψεις. Διάβασε στη συνέχεια το κείμενο από το πρωτότυπο. 4 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ΚΕΙΜΕΝΟ Ἐν μέν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ τήν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι καί γάρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τόν ἀγαθόν ἄνδρα καί φιλόπατριν καί συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς καί συναγαπᾶν τούς φίλους ὅταν δέ τό τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις, ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων τῶν τοιούτων καί πολλάκις μέν εὐλογεῖν καί κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τούς ἐχθρούς, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δ ἐλέγχειν καί ψέγειν ἐπονειδίστως τούς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ ὑποδεικνύωσιν. Ὥσπερ γάρ ζῲου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τό ὅλον, οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές γίνεται διήγημα. Πολύβιος, Ἱστορίαι 1.14.4-7 Δες τώρα τις άγνωστες λέξεις του κειμένου. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Λέξεις και φράσεις τήν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι καί γάρ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς ὅταν τό τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ ἐπιλαθέσθαι χρή πολλάκις εὐλογέω, εὐλογῶ κοσμέω, κοσμῶ ψέγω ἐπονειδίστως τούς ἀναγκαιοτάτους αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι Ὥσπερ γάρ ζῲου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τό ὅλον ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς Ερμηνεία - μετάφραση δε θα μπορούσε κανείς να αποβάλει αυτού του είδους την εύνοια προς γνωστούς και φίλους γιατί πράγματι να μισεί τους ίδιους εχθρούς που μισούν και οι φίλοι του όταν επωμίζεται / υιοθετεί το χαρακτήρα του ιστορικού πρέπει να ξεχάσει πολλές φορές επαινώ τιμώ κατηγορώ κατά τρόπο αισχρό / ντροπιαστικό τους στενούς συγγενείς τα σφάλματα στις πράξεις τους όπως ακριβώς όταν ένας ζωντανός οργανισμός χάσει τα μάτια του αχρηστεύεται ολόκληρος εάν λείψει η αλήθεια ό,τι απομένει από αυτήν Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 5

Στο σημείο αυτό σου δίνουμε τη μετάφραση του αρχαίου κειμένου. Όπως παρατηρείς στην αριστερή στήλη έχουμε τοποθετήσει τις λέξεις σε λογική σειρά και στη δεξιά βρίσκεται η αντίστοιχη μετάφραση. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Λογική σύνταξη Ἐν μέν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι τήν τοιαύτην ἐπιείκειαν καί γάρ τόν ἀγαθόν ἄνδρα δεῖ εἶναι φιλόφιλον καί φιλόπατριν καί συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς καί συναγαπᾶν τούς φίλους ὅταν δέ τις ἀναλαμβάνῃ τό ἦθος τῆς ἱστορίας, χρή ἐπιλαθέσθαι πάντων τῶν τοιούτων καί πολλάκις μέν (χρή) εὐλογεῖν καί κοσμεῖν τούς ἐχθρούς τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δ (χρή) ἐλέγχειν Μετάφραση Στην υπόλοιπη ζωή του, λοιπόν, ίσως δε θα μπορούσε κανείς να αποβάλει αυτού του είδους την εύνοια (προς γνωστούς και φίλους) γιατί πράγματι ο ενάρετος άνδρας πρέπει να αγαπά τους φίλους του και την πατρίδα του και να μισεί τους ίδιους εχθρούς που μισούν και οι φίλοι του και να αγαπά όσους αγαπούν οι φίλοι του όταν όμως κάποιος επωμίζεται / υιοθετεί το χαρακτήρα του ιστορικού, πρέπει να τα ξεχάσει όλα αυτά και πολλές φορές απ τη μια πλευρά (πρέπει) να επαινεί και να τιμά τους εχθρούς του με τους μεγαλύτερους επαίνους, όταν οι πράξεις τους το επιβάλλουν, και πολλές φορές από την άλλη (πρέπει) να ελέγχει καί ψέγειν ἐπονειδίστως και να κατηγορεί κατά τρόπο αισχρό / ντροπιαστικό τούς ἀναγκαιοτάτους, τους στενούς συγγενείς του, ὅταν αἱ ἁμαρτίαι τῶν ἐπιτηδευμάτων τοῦθ ὑποδεικνύωσιν. Ὥσπερ γάρ ζῲου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν όταν τα σφάλματα στις πράξεις τους αυτό υπαγορεύουν. Γιατί, όπως ακριβώς ένας ζωντανός οργανισμός, όταν χάσει τα μάτια του, 6 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ἀχρειοῦται τό ὅλον, οὕτως ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας ἐξ ἱστορίας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές διήγημα γίνεται. αχρηστεύεται ολόκληρος, έτσι, εάν λείψει η αλήθεια από την ιστορία, ό,τι απομένει από αυτήν γίνεται ανώφελο διήγημα. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ Ερωτήσεις κατανόησης Τώρα που διάβασες το κείμενο προσπάθησε να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ποιους άλλους ιστορικούς γνωρίζεις από την αρχαιότητα; Τον Ηρόδοτο, που θεωρείται ο πατέρας της ιστορίας, τον Ξενοφάνη, τον Ελλάνικο, το Θουκυδίδη, που έγραψε την ιστορία τού Πελοποννησιακού πολέμου, τον Ξενοφώντα, το Θεόπομπο, τον Έφορο, τον Πολύβιο, τον Πλούταρχο κ.ά. Ακόμη στον Ηρόδοτο μάθαμε ότι οι Ίωνες Λογογράφοι ήταν οι πρώτοι που έγραψαν σε πεζό λόγο, όχι ακριβώς ιστορία αλλά ταξιδιωτικές περιγραφές με περιεχόμενο εθνογραφικό, γεωγραφικό και ιστορικό. 2. Πώς φαντάζεσαι ότι γίνεται η καταγραφή των ιστορικών γεγονότων μιας περιόδου; Ένας ιστορικός που είναι σύγχρονος με τα γεγονότα μπορεί να είναι και αυτόπτης μάρτυρας και να έχει ζήσει από κοντά το γεγονός που περιγράφει. Ο ιστορικός που καταγράφει ένα μακρινό χρονικά ή τοπικά γεγονός χρησιμοποιεί όσο το δυνατό περισσότερες πηγές μπορεί: τα επίσημα αρχεία του κράτους, περιοδικά και βιβλία από Βιβλιοθήκες, τα αρχεία σπουδαίων προσωπικοτήτων, τα ημερολόγια ή τις βιογραφίες τους κτλ. Μπορεί ακόμη να δει ταινίες και φωτογραφίες, να χρησιμοποιήσει οπτικό υλικό και ηχητικά ντοκουμέντα, που έχουν θέμα τους τα γεγονότα που τον ενδιαφέρουν. Πολύτιμη βοήθεια θα του προσφέρει και η προσωπική επαφή με τυχόν επιζήσαντες του γεγονότος, τους οποίους μπορεί να συναντήσει για να τους πάρει συνέντευξη. Πάνω απ όλα όμως ένας καλός ιστορικός φροντίζει όχι τόσο για το πλήθος των πληροφοριών του όσο για το πόσο αληθείς, ακριβείς και αντικειμενικές είναι οι πληροφορίες αυτές. 3. Τι έμαθες στην Α Γυμνασίου στον Ηρόδοτο για τις ιστορικές του μεθόδους; Επιδίωξή του ήταν η ανακάλυψη της αλήθειας και για να πετύχει το στόχο του βασίζεται στην αυτοψία, την προσωπική έρευνα. Δε στηρίζεται στις γνώμες τρίτων για να πάρει πληροφορίες, αλλά ελέγχει με τη λογική και την εμπειρία τις πληροφορίες και τις πηγές του. Όταν ακούει απίστευτα Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 7

πράγματα τα παραθέτει και τα αφήνει στην κρίση των αναγνωστών δηλώνοντας ότι δεν τα πιστεύει και ότι είναι πράγματα που «λένε» άλλοι. 4. Γιατί έχει τόση μεγάλη σημασία να είναι αντικειμενικός ο ιστορικός; Γιατί με το έργο του καταγράφει σπουδαίες πράξεις του παρελθόντος, που θέλει να τις μεταδώσει στις μεταγενέστερες γενιές, με σκοπό να πληροφορήσει αλλά και να παραδειγματίσει όσους το μελετήσουν. Αν δεν είναι αληθινά όσα καταγράφει, με σκοπό να παραπληροφορήσει ή να εξυπηρετήσει κάποια συμφέροντα, τότε και θα ξεσηκώσει την οργή εναντίον του, αλλά και όταν αποκαλυφθεί η αλήθεια, το έργο του αυτόματα θα περάσει στο περιθώριο. 5. Ποιες είναι οι αρετές που πρέπει να διαθέτει σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας άνθρωπος και ποιες ένας ιστορικός; Ένας άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή μπορεί να δέχεται τους φίλους του με όλα τα ελαττώματά τους, να παραβλέπει τα σφάλματα και τις αμαρτίες τους. Μπορεί να έχει τους ίδιους φίλους και τους ίδιους εχθρούς με αυτούς, προκειμένου να μην τους κακοκαρδίσει, ακόμη κι αν δεν τους θεωρεί αξιόλογους. Όταν όμως πρόκειται για ιστορικό, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Οι προσωπικές σχέσεις παραμερίζονται και πάνω απ όλα μπαίνει η αλήθεια. Ο ιστορικός πρέπει να διακρίνεται για το ήθος του και να κατακρίνει τα σφάλματα των συγγενών και των φίλων του, αλλά και να αναγνωρίζει τις σωστές πράξεις ακόμη και των εχθρών. 6. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας ιστορικός; Ο ιστορικός μπορεί να χρειαστεί να κρίνει τις πράξεις τόσο των φίλων όσο και των εχθρών του, και πρέπει να καταπιέσει τα συναισθήματά του, όπως το μίσος για τους εχθρούς και τη συμπάθεια για τους δικούς του ανθρώπους, προκειμένου να λάμψει η ιστορική αλήθεια. 7. Ποιος είναι ο παράγοντας που καθορίζει την αξία ενός ιστορικού έργου; Για τον Πολύβιο, η αλήθεια είναι ο μοναδικός παράγοντας που καθορίζει την αξία του έργου του ιστορικού. Μόνο αν το ιστορικό έργο διέπεται από πραγματικές και αντικειμενικές πληροφορίες είναι πραγματική ιστορία, ενώ αν διέπεται από υποκειμενισμό και μεροληψία, τότε δεν πρόκειται για ιστορία αλλά για λογοτεχνία. 8. Πότε η ιστορία γίνεται ένα ανώφελο διήγημα; Η ιστορία σύμφωνα με τον Πολύβιο καταντάει ανώφελο διήγημα, όταν της λείπει η αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων. Όταν ο ιστορικός δεν ενδιαφέρεται να παρουσιάσει τα γεγονότα όπως πραγματικά έγιναν, αλλά από μια συγκεκριμένη σκοπιά, τότε δε μιλάμε για ιστορία, αλλά για ανώφελη 8 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

διήγηση. Πολύ εύστοχη είναι και η παρομοίωση της ιστορίας που δε στηρίζεται στην αλήθεια με το ζώο που όταν τυφλώνεται δεν μπορεί να καλύψει ούτε τις βασικές του ανάγκες. 9. Να εντοπίσεις στο κείμενο τις φράσεις που αναφέρονται στα χαρακτηριστικά του ιστορικού. ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων τῶν τοιούτων καί πολλάκις μέν εὐλογεῖν καί κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τούς ἐχθρούς πολλάκις δ ἐλέγχειν καί ψέγειν ἐπονειδίστως τούς ἀναγκαιοτάτους ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές γίνεται διήγημα Ερμηνευτικά σχόλια ℵ τό τῆς ἱστορίας ἦθος: Ο ιστορικός για τον Πολύβιο έπρεπε να μεταδώσει τη γνώση των πραγμάτων έτσι όπως τα έκαναν οι λαοί και οι ηγεμόνες τους. Αυτό προϋποθέτει να βρεθεί αντικειμενικά η αλήθεια. Το ιστορικό έργο για τον Πολύβιο είχε σκοπό όχι να τέρψει, αλλά να ωφελεί. Όταν κάποιος επωμίζεται το ρόλο του ιστορικού, δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζει με επιείκεια τα σφάλματα και τις απρέπειες των φίλων του. Διάβασε τώρα τα παρακάτω για να μπορέσεις να διηγηθείς το περιεχόμενο του κειμένου. Νοηματική ανάλυση του περιεχομένου Στο απόσπασμά μας διαβάζουμε τις απόψεις του ιστορικού Πολυβίου για τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει ένας καλός ιστορικός. Ξεκινώντας το κείμενο γίνεται μια αναφορά στην επιείκεια με την οποία αντιμετωπίζουμε πολλές φορές τα λάθη και τα αμαρτήματα των φίλων μας, εξαιτίας της φιλικής σχέσης που διατηρούμε και μας κάνει μεροληπτικούς απέναντί τους. Από τη μια δε θέλουμε να τους στεναχωρέσουμε και από την άλλη, μη θέλοντας να διακινδυνεύσουμε τη φιλία μας, παραβλέπουμε τις απρέπειές τους. Για τον ίδιο λόγο έχουμε τους ίδιους φίλους και τους ίδιους εχθρούς με τους φίλους μας. Όταν όμως κάποιος αναλάβει το ρόλο του ιστορικού, κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται. Ο σωστός ιστορικός πρέπει να αφήνει κατά μέρος τους συναισθηματισμούς και με γνώμονα τη λογική να επικροτεί τις πράξεις των εχθρών, που είναι άξιες θαυμασμού, και να επικρίνει τις πράξεις των φίλων ή των συγγενών του, όταν είναι αξιοκατάκριτες. Ο ιστορικός πρέπει να είναι σωστός, δίκαιος και αμερόληπτος και η ιστορική αφήγηση πρέπει να βασίζεται στην αλήθεια. Όταν μια ιστορική διήγηση χαρακτηρίζεται Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 9

από μεροληψία και προκαταλήψεις τότε καταντά μια ανώφελη διήγηση, που και δεν ενδιαφέρει αλλά και δεν πείθει κανέναν. Μόνο όταν ο ιστορικός διαθέτει αντικειμενική και αμερόληπτη κρίση, όταν ξέρει να εκτιμά τα γεγονότα, τις πράξεις και τις επιλογές των προσωπικοτήτων που «γράφουν» ιστορία, αφήνοντας κατά μέρος τα προσωπικά κίνητρα ή τις φιλοδοξίες του, μόνο όταν εξετάζει προσεκτικά όλες τις πηγές, τότε διαθέτει το ήθος του ιστορικού και το έργο του θα μείνει πραγματικά στην ιστορία. Κεντρική ιδέα Ο ιστορικός πρέπει να ελέγχει τις πηγές του και να είναι αντικειμενικός κατά την παρουσίαση των γεγονότων. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ Γραμματική αναγνώριση Ἐν μέν οὖν οὐκ ἄν λοιπῷ τῷ βίῳ τοιαύτην τήν ἐπιείκειαν ἴσως τις Πρόθεση, συντάσσεται με δοτική και σημαίνει το χρόνο Αντιθετικός σύνδεσμος Συμπερασματικός σύνδεσμος Αρνητικό μόριο Δυνητικό μόριο Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, ενικού αριθμού, β κλίσης ὁ λοιπός, ἡ λοιπή, το λοιπόν Ομόρριζα: διάλειμμα, διάλειψη, έλλειψη, έλειμμα, υπόλειμμα, ελλιπής, λειψός, λείψανο, αδιάλειπτος, υπόλοιπος, κατάλοιπο, εγκατάλειψη, παράλειψη, κειψανδρία, λειψυδρία, λιπόθυμος, λιποτάκτης, Ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, ενικού αριθμού, β κλίσης ὁ βίος, τοῦ βίου Ομόρριζα: διαβίωση, συμβίωση, βίωση, βιοτικός, βιώσιμος, βιωσιμότητα, βιολόγος, βιοψία, βιότοπος, αβίωτος, υδρόβιος Αντωνυμία, θηλυκού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού => τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτον Δεικτική αντωνυμία Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, α κλίσης ἡ ἐπιείκεια, τῆς ἐπιεικείας Επίρρημα τροπικό Αντωνυμία, αρσενικού γένους, πτώσης ονομαστικής, ενικού αριθμού τίς, τίς, τί Αόριστη αντωνυμία 10 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ἐκβάλλοι καί γάρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τόν ἄνδρα ἀγαθόν φιλόπατριν συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς Ρήμα, τρίτο ενικό πρόσωπο, ευκτικής Ενεστώτα, ενεργητκής φωνής ἐκβάλλω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἐκβάλλω, ΠΑΡΑΤ.: ἐξέβαλλον, ΜΕΛΛ.: ἐκβαλῶ, ΑΟΡ.: ἐξέβαλον, ΠΑΡΑΚ.: ἐκβέβληκα, ΥΠΕΡ.: ἐξεβεβλήκειν Ομόρριζα: βολή, αποβολή, διαβολή, διάβολος, εκβολή, εμβολή, μεταβολἠ, προβολή, συμβολή, συμβόλαιο, υπερβολή, υποβολή, υποβολέας, υπερβολικός, απόβλητα, βέλος, βελόνη, βόλος, εμβόλιο, εμβόλιμος, δισκοβόλος, βαλβίδα, βαλάντιο, βολίδα, βλήμα, έμβλημα, πρόβλημα, περίβλημα Συμπλεκτικός καταφατικός σύνδεσμος Αιτιολογικός σύνδεσμος. Εισάγει κύρια και όχι αιτιολογική πρόταση. Δεν βρίσκεται ποτέ στην αρχή της πρότασης. Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, β κλίσης ὁ/ἡ φιλόφιλος, τό φιλόφιλον Είναι τριγενές και δικατάληκτο Απαρέμφατο Ενεστώτα εἰμί Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: εἰμί, ΠΑΡΑΤ.: ἦ και ἦν, ΜΕΛΛ.: ἔσομαι, ΑΟΡ.: ἐγενόμην, ΠΑΡΑΚ.: γέγονα, ΥΠΕΡ.: ἐγεγόνειν Ρήμα, τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής δεῖ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: δεῖ, ΠΑΡΑΤ.: ἔδει, ΜΕΛΛ.: δεήσει, ΑΟΡ.: ἐδέησε, ΠΑΡΑΚ.: δεδέηκε, ΥΠΕΡ.: ἐδεδεήκει Ομόρριζα: δέηση, τα δέοντα, ένδεια, ενδεής Ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, γ κλίσης ὁ ἀνήρ, τοῦ ἀνδρός Ημιφωνόληκτο συγκοπτόμενο διπλόθεμο ακατάληκτο Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, β κλίσης ἀγαθός, ἀγαθή, ἀγαθόν Ομόρριζα: αγαθότητα, αγαθιάρης, αγαθοεργία, αγαθοσύνη Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, γ κλίσης ὁ/ἡ φιλόπατρις, τό φιλόπατρι Είναι τριγενές και δικατάληκτο Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 2ης τάξης συμμισέω, συμμισῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: συμμισῶ, ΠΑΡΑΤ.:συνεμίσουν, ΜΕΛΛ.: συμμισήσω, ΑΟΡ.: συνεμίσησα, ΠΑΡΑΚ.: συμμεμίσηκα, ΥΠΕΡ.: συνεμεμισήκειν Ομόρριζα: μίσος, μισάνθρωπος, μισαλλοδοξία Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, πληθυντικού αριθμού, β κλίσης φίλος, φίλη, φίλον Ομόρριζα; Φιλία, φίλιος, φιλικός, φιλικότητα, φιλιώνω, συμφιλιώνω, άφιλος, φιλεύω, φιλενάδα, φίλημα, φιλόπατρις, φιλοπατρία Ουσιαστικό, αρσενικού γένους, αιτιατικής πτώσης, πληθυντικού αριθμού, β κλίσης ὁ ἐχθρός, τοῦ ἐχθροῦ Προέρχεται από το επίθετο ἐχθρός, ἐχθρά, ἐχθρόν Ομόρριζα: έχθρα, εχθρότητα, εχθρικός, εχθροπραξία, εχθρεύομαι Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 11

συναγαπᾶν τούς φίλους ὅταν δέ τῆς ἱστορίας τό ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 1ης τάξης συναγαπάω, συναγαπῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: συναγαπῶ, ΠΑΡΑΤ.: συνηγάπων, ΜΕΛΛ.: συναγαπήσω, ΑΟΡ.: συνηγάπησα, ΠΑΡΑΚ.: συνηγάπηκα, ΥΠΕΡ.: συνηγαπήκειν Ομόρριζα: αγάπη, αγαπητός, αγαπητικός, αγαπητικιά, αγαπούλα, αγαπησιάρης, αγάπανθος, αγαποβότανο Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθμού, β κλίσης φίλος, φίλη, φίλον Χρονικός σύνδεσμος Αντιθετικός σύνδεσμος Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, αριθμού ενικού, α κλίσης ἡ ἱστορία, τῆς ἱστορίας Ομόρριζα: ιστορώ, ιστορικός, ανιστόρητος, εξιστόρηση, φιλίστορας, ιστοριογράφος, ιστοριογραφία, ιστόρημα, μυθιστόρημα, ιστοριοδίφης, ιστορισμός Ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, γ κλίσης τό ἦθος, τοῦ ἤθους Ομόρριζα: ηθική, ηθικός, ηθικότητα, ηθικοποίηση, ηθικολογία, ανήθικος, ανηθικότητα, ευήθης, αήθης, συνήθης, συνήθεια, έθος, έθιμο Ρήμα, τρίτο ενικό πρόσωπο, υποτακτικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἀναλαμβάνω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἀναλαμβάνω, ΠΑΡΑΤ.: ἀνελάμβανον, ΜΕΛΛ.: ἀναλήψομαι, ΑΟΡ.: ἀνέλαβον, ΠΑΡΑΚ.: ἀνείληφα, ΥΠΕΡ.: ἀνειλήφειν Ομόρριζα: λήμμα, λήψη, πρόσληψη, ανάληψη, κατάληψη, περίληψη, σύλληψη, αντίληψη, λαβή, χειρολαβή, αντιλαβή, λάφυρο, λήπτης, συλλήβδην, εύληπτος, ασύλληπτος, λαβίδα, θρησκόληπτος, παραλήπτης, επιληπτικός Αντωνυμία, αρσενικού γένους, πτώσης ονομαστικής, ενικού αριθμού τίς, τίς, τί Αόριστη αντωνυμία Απαρέμφατο Αορίστου β, μέσης φωνής ἐπιλανθάνομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἐπιλανθάνομαι, ΠΑΡΑΤ.: ἐπελανθανόμην, ΜΕΛΛ.: ἐπιλήσομαι, ΑΟΡ.: ἐπελαθόμην και ἐπελήσθην, ΠΑΡΑΚ.: ἐπιλέλησμαι, ΥΠΕΡ.: ἐπελελήσμην Ομόρριζα: λάθος, λαθεύω, λάθεμα, λάθρα, λήθη, επιλήσμων, λησμοσύνη, λησμονώ, λησμονιά, αλάθητος, αληθής, αλήθεια, Ρήμα, τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα του συνηρημένου ρήματος χρή Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: χρή και χρεών ἐστι, ΠΑΡΑΤ.: ἐχρῆν και χρῆν και χρεών ἦν, ΜΕΛΛ.: χρήσει, ΑΟΡ.: ἔχρησε ομόρριζα Αόριστη επιμεριστική αντωνυμία, αρσενικού γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθμού πᾶς, πᾶσα, πᾶν 12 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

τῶν τοιούτων πολλάκις εὐλογεῖν κοσμεῖν μεγίστοις τοῖς ἐπαίνοις τούς ἐχθρούς αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι Αντωνυμία, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθμού τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτον Δεικτική αντωνυμία Ποσοτικό ή χρονικό επίρρημα Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 2ης τάξης εὐλογέω, εὐλογῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: εὐλογῶ, ΠΑΡΑΤ.: ηὐλόγουν, ΜΕΛΛ.: εὐλογήσω, ΑΟΡ.: ηὐλόγησα, ΠΑΡΑΚ.: ηὐλόγηκα, ΥΠΕΡ.: ηὐλογήκειν Ομόρριζα: ευλογία, ευλογητός, εύλογος, ευλόγημα, ευλόγηση, ευλογητάριο, ευλογημένος Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 2ης τάξης κοσμέω, κοσμῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: κοσμῶ, ΠΑΡΑΤ.: ἐκόσμουν, ΜΕΛΛ.: κοσμήσω, ΑΟΡ.: ἐκόσμησα, ΠΑΡΑΚ.: κεκόσμηκα, ΥΠΕΡ.: ἐκεκοσμήκειν Ομόρριζα: κόσμος, κόσμημα, διάκοσμος, διακοσμητής, διακοσμήτρια, διακόσμηση, άκοσμος, κοσμητικός, κοσμία, κοσμιότητα, κοσμήτορας, κοσμικότητα, κοσμηματοπωλείο, κοσμηματοπώλης Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, πληθυντικού αριθμού, κλίνεται σύμφωνα με τη β κλίση μέγιστος, μεγίστη, μέγιστον, Είναι υπερθετικός βαθμός του ανωμάλου επιθέτου μέγας, μεγάλη, μέγαν Ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, πληθυντικού αριθμού, β κλίσης ὁ ἔπαινος, τοῦ ἐπαίνου Ουσιαστικό, αρσενικού γένους, αιτιατικής πτώσης, πληθυντικού αριθμού, β κλίσης ὁ ἐχθρός, τοῦ ἐχθροῦ Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης ονομαστικής, πληθυντικού αριθμού, γ κλίσης ἡ πρᾶξις, τῆς πράξεως Ομόρριζα: πράξη, διάπραξη, πράκτορας, πράγμα, πραγματεία, πρακτικός, πρακτική, άπρακτος, πρακτορείο, δυσπραγία, πράγματι, σύμπραξη, αντίπραξη, πραγματικός, διαπραγμάτευση Ρήμα, συνηρημένο της 2ης τάξης, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, υποτακτικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἀπαιτέω, ἀπαιτῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἀπαιτῶ, ΠΑΡΑΤ.: ἀπῂτουν, ΜΕΛΛ.: ἀπαιτήσω, ΑΟΡ.: ἀπῂτησα, ΠΑΡΑΚ.: ἀπῂτηκα, ΥΠΕΡ.: ἀπῃτήκειν Ομόρριζα: απαίτηση, απαιτητικός, αίτημα, αίτηση, διαιτητής Αντωνυμία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, οὗτος, τοῦτο αὕτη, τοῦτο Δεικτική αντωνυμία. ἐλέγχειν ψέγειν Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἐλέγχω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἐλέγχω, ΠΑΡΑΤ.: ἤλεγχον, ΜΕΛΛ.: ἐλέγξω, ΑΟΡ.: ἤλεγξα, ΠΑΡΑΚ.: ἐλέγξας ἔχω, ΥΠΕΡ.: ἐλέγξας εἶχον Ομόρριζα: έλεγχος, ελεγκτής, ελεγκτικός, ανεξέλεγκτος, ελεγκτήριο Απαρέμφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ψέγω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ψέγω, ΠΑΡΑΤ.: ἔψεγον, ΜΕΛΛ.: ψέξω, ΑΟΡ.: ἔψεξα Ομόρριζα: ψόγος, άψογος, ψεγάδι, αψεγάδιαστος Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 13

ἐπονειδίστως τούς ἀναγκαιοτάτους αἱ ἁμαρτίαι τῶν ἐπιτηδευμάτων Επίρρημα τροπικό Επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθμού, κλίνεται σύμφωνα με τη β κλίση ἀναγκαιότατος, ἀναγκαιοτάτη, ἀναγκαιότατον Είναι υπερθετικός βαθμός του επιθέτου ἀναγκαῖος, ἀναγκαία, ἀναγκαῖον Ομόρριζα: ανάγκη, αναγκάζω, αναγκαιότητα, αναγκαστικός, αναγκαίος, εξαναγκασμός, εξαναγκαστικός Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης ονομαστικής, πληθυντικού αριθμού, α κλίσης ἡ ἁμαρτία, τῆς ἁμαρτίας Ομόρριζα: αμαρτάνω, αμάρτημα, αμαρτωλός, αναμάρτητος Ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, αριθμού πληθυντικού, γ κλίσης τό ἐπιτήδευμα, τοῦ ἐπιτηδεύματος Ομόρριζα: επιτήδειος, επιτηδειότητα, επιτηδευματίας Αντωνυμία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθμού, οὗτος, αὕτη, τοῦτο Δεικτική αντωνυμία. τοῦθ ὑποδεικνύωσιν Ὥσπερ ζῲου τῶν ὄψεων Πρόσεξε πρόκειται για την αντωνυμία τοῦτο που παθαίνει έκθλιψη το τελικό της βραχύχρονο φωνήεν ο, γιατί ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν (ὑποδεικνύωσιν), στη συνέχεια μετατρέπεται σε τοῦθ, γιατί η λέξη που ακολουθεί έχει δασεία και σύμφωνα με τον κανόνα στην περίπτωση αυτή το σύμφωνο που απομένει μετά την έκθλιψη (τ), αν είναι άφωνο ψιλόπνοο (κ, π, τ), και η ακόλουθη λέξη δασύνεται, μετετρέπεται στο αντίστοιχο δασύπνοο (κ χ, π φ, τ θ). Ρήμα, 2ης συζυγίας, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, υποτακτικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ὑποδείκνυμι και ὑποδεικνύω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ὑποδείκνυμι, ΠΑΡΑΤ.: ὑπεδείκνυν, ΜΕΛΛ.: ὑποδείξω, ΑΟΡ.: ὑπέδειξα, ΠΑΡΑΚ.: ὑποδέδειχα, ΥΠΕΡ.: ὑπεδεδείχειν Ομόρριζα: ανάδειξη, απόδειξη, επίδειξη, υπόδειξη, ένδειξη, δείξιμο, δείγμα, παράδειγμα, παραδειγματικός, δείκτης, ανεμοδείκτης, δεικτικός, δειγματολειψία Επίρρημα αναφορικό του τρόπου Ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, αριθμού ενικού, β κλίσης τό ζῷον, τοῦ ζῲου Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθμού, γ κλίσης ἡ ὄψις, τῆς ὄψεως Ομόρριζα: όραμα, οραματίζομαι, ορατός, αόρατος, όραση, διορατικός, ιδέα, ιδεατός, είδος, είδωλο, ειδύλλιο, άποψη, κάτοψη, πρόσοψη, όμμα, μάτι, οφθαλμός, κάτοπτρο, ύποπτος, ανύποπτος, αυτόπτης 14 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται ὅλον οὕτως ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές γίνεται Μετοχή, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθμού, χρόνου αορίστου, παθητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 2ης τάξης ἀφαιρέομαι, ἀφαιροῦμαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἀφαιροῦμαι, ΠΑΡΑΤ.: ἀφῃρούμην, ΜΕΛΛ.: ἀφαιρήσομαι και ἀφαιρεθήσομαι, ΑΟΡ.: ἀφειλόμην και ἀφῃρέθην, ΠΑΡΑΚ.: ἀφῂρημαι, ΥΠΕΡ.: ἀφῃρήμην Ομόρριζα: αφαίρεση, αφαιρετικός, αφαιρετέος, αναίρεση, αναιρέσιμος, αιρετός, αιρετικός, αίρεση, διαίρεση, συναίρεση, εξαίρεση, καθαίρεση Ρήμα, συνηρημένο της 3ης τάξης, τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, μέσης φωνής ἀχρειόομαι, ἀχρειοῦμαι Επίθετο, ουδετέρου γένους, πτώσης ονομαστικής, ενικού αριθμού, β κλίσης ὅλος, ὅλη, ὅλον Χρησιμοποιείται στη θέση ουσιαστικού Επίρρημα τροπικό Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθμού, α κλίσης ἡ ἱστορία, τῆς ἱστορίας Μετοχή, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθμού, χρόνου Αορίστου, παθητικής φωνής, από το συνηρημένο ρήμα της 2ης τάξης ἀναιρέομαι, ἀναιροῦμαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἀναιροῦμαι, ΠΑΡΑΤ.: ἀνῃρούμην, ΜΕΛΛ.: ἀναιρήσομαι και ἀναιρεθήσομαι, ΑΟΡ.: ἀνειλόμην και ἀνῃρέθην, ΠΑΡΑΚ.: ἀνῂρημαι, ΥΠΕΡ.: ἀνῃρήμην Ομόρριζα: αίρεση, αναίρεση, αιρετικός, αναιρετικός Ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθμού, α κλίσης ἡ ἀλήθεια, τῆς ἀληθείας Μετοχή, ουδετέρου γένους, πτώσης ονομαστικής, ενικού αριθμού, χρόνου Ενεστώτα, μέσης φωνής καταλείπομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: καταλείπομαι, ΠΑΡΑΤ.: κατελειπόμην, ΜΕΛΛ.: καταλείψομαι και καταλειφθήσομαι, ΑΟΡ.: κατελιπόμην και κατελείφθειν, ΠΑΡΑΚ.: καταλέλειμμαι, ΥΠΕΡ.: κατελελείμμην Ομόρριζα: κατάλοιπο Αντωνυμία, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθμού αὐτός, αὐτή, αὐτό Οριστική ή επαναληπτική αντωνυμία Επίθετο, ουδετέρου γένους, πτώσης ονομαστικής, αριθμού ενικού, γ κλίσης ὁ/ἡ ἀνωφελής, τό ἀνωφελές Είναι τριγενές και δικατάληκτο Ρήμα, τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα γίγνομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: γί(γ)νομαι, ΠΑΡΑΤ.: ἐγι(γ)νόμην, ΜΕΛΛ.: γενήσομαι και γενηθήσομαι, ΑΟΡ.: ἐγενόμην και ἐγενήθην, ΠΑΡΑΚ.: γέγονα και γεγένημαι, ΥΠΕΡ.: ἐγεγόνειν και έγεγενήμην Ομόρριζα: ουσία, απουσία, εξουσία, παρουσία, ον, όντα, όντως, οντότητα, γεγονός, ουσιαστικός Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 15

διήγημα Ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, πτώσης ονομαστικής, αριθμού ενικού, γ κλίσης τό διήγημα, τοῦ διηγήματος Ομόρριζα: ηγέτης, ηγεμών, ηγεμονία, ηγεμονικότητα, διήγημα, διήγηση, αφήγηση, αφήγημα, ηγετικός, ηγεσία, καθηγητής Πίνακες κλίσεων Ουσιαστικά Ενικός αριθμός Αρσενικά Ονομ. ὁ ἀνήρ βίος ἐχθρός ἔπαινος Γεν. τοῦ ἀνδρός βίου ἐχθροῦ ἐπαίνου Δοτ. τῷ ἀνδρί βίῳ ἐχθρῷ ἐπαίνῳ Αιτ. τόν ἄνδρα βίον ἐχθρόν ἔπαινον Κλητ. ὦ ἄνερ βίε ἐχθρέ ἔπαινε Πληθυντικός αριθμός Αρσενικά Ονομ. οἱ ἄνδρες βίοι ἐχθροί ἔπαινοι Γεν. τῶν ἀνδρῶν βίων ἐχθρῶν ἐπαίνων Δοτ. τοῖς ἀνδράσι(ν) βίοις ἐχθροῖς ἐπαίνοις Αιτ. τούς ἄνδρας βίους ἐχθρούς ἐπαίνους Κλητ. ὦ ἄνδρες βίοι ἐχθροί ἔπαινοι Ενικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. ἡ ἱστορία ἀλήθεια ἀμαρτία πρᾶξις Γεν. τῆς ἱστορίας ἀληθείας ἀμαρτίας πράξεως Δοτ. τῇ ἱστορίᾳ ἀληθείᾳ ἀμαρτίᾳ πράξει Αιτ. τήν ἱστορίαν ἀλήθειαν ἀμαρτίαν πρᾶξιν Κλητ. ὦ ἱστορία ἀλήθεια ἀμαρτία πρᾶξι 16 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Πληθυντικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. αἱ ἱστορίαι ἀλήθειαι ἀμαρτίαι πράξεις Γεν. τῶν ἱστοριῶν ἀληθειῶν ἀμαρτιῶν πράξεων Δοτ. ταῖς ἱστορίαις ἀληθείαις ἀμαρτίαις πράξεσι(ν) Αιτ. τάς ἱστορίας ἀληθείας ἀμαρτίας πράξεις Κλητ. ὦ ἱστορίαι ἀλήθειαι ἀμαρτίαι πράξεις Ενικός αριθμός Θηλυκό Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ἡ ἐπιείκεια αἱ ἐπιείκειαι Γεν. τῆς ἐπιεικείας τῶν ἐπιεικειῶν Δοτ. τῇ ἐπιεικείᾳ ταῖς ἐπιεικείαις Αιτ. τήν ἐπιείκειαν τάς ἐπιεικείας Κλητ. ὦ ἐπιείκεια ὦ ἐπιείκειαι Ενικός αριθμός Θηλυκό Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ἡ ὄψις αἱ ὄψεις Γεν. τῆς ὄψεως τῶν ὄψεων Δοτ. τῇ ὄψει ταῖς ὄψεσι(ν) Αιτ. τήν ὄψιν τάς ὄψεις Κλητ. ὦ ὄψι ὦ ὄψεις Ενικός αριθμός Ουδέτερα Ονομ. τό ἦθος ζῷον ἐπιτήδευμα διήγημα Γεν. τοῦ ἤθους ζῲου ἐπιτηδεύματο ς διηγήματος Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 17

Δοτ. τῷ ἤθει ζῲῳ ἐπιτηδεύματι διηγήματι Αιτ. τό ἦθος ζῷον ἐπιτήδευμα διήγημα Κλητ. ὦ ἦθος ζῷον ἐπιτήδευμα διήγημα Πληθυντικός αριθμός Ουδέτερα Ονομ. τά ἤθη ζῷα ἐπιτηδεύματα διηγήματα Γεν. τῶν ἠθῶν ζῲων ἐπιτηδευμάτων διηγημάτων Δοτ. τοῖς ἤθεσι(ν) ζῲοις ἐπιτηδεύμασι(ν) διηγήμασι(ν) Αιτ. τά ἤθη ζῷα ἐπιτηδεύματα διηγήματα Κλητ. ὦ ἤθη ζῷα ἐπιτηδεύματα διηγήματα Επίθετα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. λοιπός λοιπή λοιπόν λοιποί λοιπαί λοιπά Γεν. λοιποῦ λοιπῆς λοιποῦ λοιπῶν λοιπῶν λοιπῶν Δοτ. λοιπῷ λοιπῇ λοιπρῷ λοιποῖς λοιπαῖς λοιποῖς Αιτ. λοιπόν λοιπήν λοιπόν λοιπούς λοιπάς λοιπά Κλητ. λοιπέ λοιπή λοιπόν λοιποί λοιπαί λοιπά Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. μέγιστος μεγίστη μέγιστον μέγιστοι μέγισται μέγιστα Γεν. μεγίστου μεγίστης μεγίστου μεγίστων μεγίστων μεγίστων Δοτ. μεγίστῳ μεγίστῃ μεγίστῳ μεγίστοις μεγίσταις μεγίστοις Αιτ. μέγιστον μεγίστην μέγιστον μεγίστους μεγίστας μέγιστα Κλητ. μέγιστε μεγίστη μέγιστον μέγιστοι μέγισται μέγιστα 18 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. φιλόφιλος φιλόφιλον φιλόφιλοι φιλόφιλα Γεν. φιλοφίλου φιλοφίλου φιλοφίλων φιλοφίλων Δοτ. φιλοφίλῳ φιλοφίλῳ φιλοφίλοις φιλοφίλοις Αιτ. φιλόφιλον φιλόφιλον φιλοφίλους φιλόφιλα Κλητ. φιλόφιλε φιλόφιλον φιλόφιλοι φιλόφιλα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. φιλόπατρις φιλόπατρι φιλοπάτριδες φιλοπάτριδα Γεν. φιλοπάτριδος φιλοπάτριδος φιλοπατρίδων φιλοπατρίδων Δοτ. φιλοπάτριδι φιλοπάτριδι φιλοπάτρισι(ν) φιλοπάτρισι(ν) Αιτ. φιλόπατριν φιλόπατρι φιλοπάτριδας φιλοπάτριδα Κλητ. φιλόπατρι φιλόπατρι φιλοπάτριδες φιλοπάτριδα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἀνωφελής ἀνωφελές ἀνωφελεῖς ἀνωφελῆ Γεν. ἀνωφελοῦς ἀνωφελοῦς ἀνωφελῶν ἀνωφελῶν Δοτ. ἀνωφελεῖ ἀνωφελεῖ ἀνωφελέσι(ν) ἀνωφελέσι(ν) Αιτ. ἀνωφελῆ ἀνωφελές ἀνωφελεῖς ἀνωφελῆ Κλητ. ἀνωφελές ἀνωφελές ἀνωφελεῖς ἀνωφελῆ Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. φίλος φίλη φίλον φίλοι φίλαι φίλα Γεν. φίλου φίλης φίλου φίλων φίλων φίλων Δοτ. φίλῳ φίλῃ φίλῳ φίλοις φίλαις φίλοις Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 19

Αιτ. φίλον φίλην φίλον φίλους φίλας φίλα Κλητ. φίλε φίλη φίλον φίλοι φίλαι φίλα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἀγαθός ἀγαθή ἀγαθόν ἀγαθοί ἀγαθαί ἀγαθά Γεν. ἀγαθοῦ ἀγαθῆς ἀγαθοῦ ἀγαθῶν ἀγαθῶν ἀγαθῶν Δοτ. ἀγαθῷ ἀγαθῇ ἀγαθῷ ἀγαθοῖς ἀγαθαῖς ἀγαθοῖς Αιτ. ἀγαθόν ἀγαθήν ἀγαθόν ἀγαθούς ἀγαθάς ἀγαθά Κλητ. ἀγαθέ ἀγαθή ἀγαθόν ἀγαθοί ἀγαθαί ἀγαθά Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. πᾶς πᾶσα πᾶν Γεν. παντός πάσης παντός Δοτ. παντί πάσῃ παντί Αιτ. πάντα πᾶσαν πᾶν Κλητ. πᾶς πᾶσα πᾶν Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. πάντες πᾶσαι πάντα Γεν. πάντων πασῶν πάντων Δοτ. πᾶσι πάσαις πᾶσι Αιτ. πάντας πάσας πάντα Κλητ. πάντες πᾶσαι πάντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ὅλος ὅλη ὅλον ὅλοι ὅλαι ὅλα Γεν. ὅλου ὅλης ὅλου ὅλων ὅλων ὅλων Δοτ. ὅλῳ ὅλῃ ὅλῳ ὅλοις ὅλαις ὅλοις 20 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Αιτ. ὅλον ὅλην ὅλον ὅλους ὅλας ὅλα Κλητ. ὅλε ὅλη ὅλον ὅλοι ὅλαι ὅλα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἀναγκαῖος ἀναγκαία ἀναγκαῖον ἀναγκαῖοι ἀναγκαῖαι ἀναγκαῖα Γεν. ἀναγκαίου ἀναγκαίας ἀναγκαίου ἀναγκαίων ἀναγκαίων ἀναγκαίων Δοτ. ἀναγκαίῳ ἀναγκαίᾳ ἀναγκαίῳ ἀναγκαίοις ἀναγκαίαις ἀναγκαίοις Αιτ. ἀναγκαῖον ἀναγκαίαν ἀναγκαῖον ἀναγκαίους ἀναγκαίας ἀναγκαῖα Κλητ. ἀναγκαῖε ἀναγκαία ἀναγκαῖον ἀναγκαῖοι ἀναγκαῖαι ἀναγκαῖα Τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων Στο κείμενο συναντήσαμε τους τύπους: μεγίστοις και ἀναγκαιοτάτους που βρίσκονται στον υπερθετικό βαθμό. Δες στη συνέχεια τα παραθετικά τους: Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός μεγάλοις μείζοσι(ν) μεγίστοις Μετοχές ἀναγκαίους ἀναγκαιοτέρου ς ἀναγκαιοτάτους Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἀφαιρεθείς ἀφαιρεθεῖσα ἀφαιρεθέν ἀφαιρεθέντες ἀφαιρεθεῖσαι ἀφαιρεθέντα Γεν. ἀφαιρεθέντος ἀφαιρεθείσης ἀφαιρεθέντος ἀφαιρεθέντω ν ἀφαιρεθεισῶν ἀφαιρεθέντων Δοτ. ἀφαιρεθέντι ἀφαιρεθείσῃ ἀφαιρεθέντι ἀφαιρεθεῖσι ἀφαιρεθείσαι ς ἀφαιρεθεῖσι Αιτ. ἀφαιρεθέντα ἀφαιρεθεῖσα ν ἀφαιρεθέν ἀφαιρεθέντας ἀφαιρεθείσας ἀφαιρεθέντα Κλητ. ἀφαιρεθείς ἀφαιρεθεῖσα ἀφαιρεθέν ἀφαιρεθέντες ἀφαιρεθεῖσαι ἀφαιρεθέντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 21

Ονομ. ἀναιρεθείς ἀναιρεθεῖσα ἀναιρεθέν ἀναιρεθέντες ἀναιρεθεῖσαι ἀναιρεθέντα Γεν. ἀναιρεθέντος ἀναιρεθείσης ἀναιρεθέντος ἀναιρεθέντων ἀναιρεθεισῶν ἀναιρεθέντων Δοτ. ἀναιρεθέντι ἀναιρεθείσῃ ἀναιρεθέντι ἀναιρεθεῖσι ἀναιρεθείσαις ἀναιρεθεῖσι Αιτ. ἀναιρεθέντα ἀναιρεθεῖσαν ἀναιρεθέν ἀναιρεθέντας ἀναιρεθείσας ἀναιρεθέντα Κλητ. ἀναιρεθείς ἀναιρεθεῖσα ἀναιρεθέν ἀναιρεθέντες ἀναιρεθεῖσαι ἀναιρεθέντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. καταλειπόμενος καταλειπομένη καταλειπόμενον καταλειπόμενοι καταλειπόμεναι καταλειπόμενα Γεν. καταλειπομένου καταλειπομένης καταλειπομένου καταλειπομένων καταλειπομένων καταλειπομένων Δοτ. καταλειπομένῳ καταλειπομένῃ καταλειπομένῳ καταλειπομένοις καταλειπομέναις καταλειπομένοις Αιτ. καταλειπόμενον καταλειπομένην καταλειπόμενον καταλειπομένους καταλειπομένας καταλειπόμενα Κλητ. καταλειπόμενε καταλειπομένη καταλειπόμενον καταλειπόμενοι καταλειπόμεναι καταλειπόμενα Αντωνυμίες Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. τοιοῦτος τοιαύτη τοιοῦτο(ν) Γεν. τοιούτου τοιαύτης τοιούτου Δοτ. τοιούτῳ τοιαύτῃ τοιούτῳ Αιτ. τοιοῦτον τοιαύτην τοιοῦτο(ν) Κλητ. - - - Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. τοιοῦτοι τοιαῦται τοιαῦτα Γεν. τοιούτων τοιούτων τοιούτων Δοτ. τοιούτοις τοιαύταις τοιούτοις Αιτ. τοιούτους τοιαύτας τοιαῦτα Κλητ. - - - 22 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. οὗτος αὕτη τοῦτο Γεν. τούτου ταύτης τούτου Δοτ. τούτῳ ταύτῃ τούτῳ Αιτ. τοῦτον ταύτην τοῦτο Κλητ. οὗτος αὕτη - Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. οὗτοι αὕται ταῦτα Γεν. τούτων τούτων τούτων Δοτ. τούτοις ταύταις τούτοις Αιτ. τούτους ταύτας ταῦτα Κλητ. - - - Ενικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. τίς τί Γεν. τινός ή του τινός ή του Δοτ. τινί ή τῳ τινί ή τῳ Αιτ. τινά τί Κλητ. - - Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. τινές τινά ή ἄττα Γεν. τινῶν τινῶν Δοτ. τισί(ν) τισί(ν) Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 23

Αιτ. τινάς τινά ή ἄττα Κλητ. - - Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. αὐτός αὐτή αὐτό Γεν. αὐτοῦ αὐτῆς αὐτοῦ Δοτ. αὐτῷ αὐτῇ αὐτῷ Αιτ. αὐτόν αὐτήν αὐτό Κλητ. αὐτέ αὐτή αὐτό Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. αὐτοί αὐταί αὐτά Γεν. αὐτῶν αὐτῶν αὐτῶν Δοτ. αὐτοῖς αὐταῖς αὐτοῖς Αιτ. αὐτούς αὐτάς αὐτά Κλητ. αὐτοί αὐταί αὐτά Χρονικές αντικαταστάσεις ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ἐκβάλλοι δεῖ ἀναλαμβάν ῃ χρή και χρεών ἐστι ἀπαιτῶσι ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ - ἔδει - ἐχρῆν και χρῆν και χρεών ἦν - ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ἐκβαλοῖ δεήσει - χρήσει - ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἐκβάλοι ἐδέησε ἀναλάβῃ ἔχρησε ἀπαιτήσωσι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ἐκβεβληκώς εἴη δεδέηκε ἀνειληφώς ᾖ - ἀπῃτημένοι ὦσι ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ - ἐδεδεήκε - - - 24 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Σ ι ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν ἐπιλανθάνεσθαι εὐλογεῖν ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ - - - - - ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ἔσεσθαι συμμισήσειν συναγαπήσειν ἐπιλἠσεσθαι εὐλογήσειν ΑΟΡΙΣΤΟΣ γενέσθαι συμμισῆσαι συναγαπῆσαι ἐπιλαθέσθαι και εὐλογῆσαι ἐπιλησθῆναι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ γεγονένα συμμεμισηκένα συνηγαπηκένα ἐπιλελῆσθαι ηὐλογηκέναι ι ι ι ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ Σ - - - - - ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ὑποδεικνύωσιν κοσμεῖν ἐλέγχει ν ψέγει ν ἀφαιρουμένων ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ - - - - - ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ - κοσμήσειν ἐλέγξει ν ψέξει ν ἀφαιρησομένων και ἀφαιρεθησομένων ΑΟΡΙΣΤΟΣ ὑποδείξωσι κοσμῆσαι ἐλέγξαι ψέξαι ἀφαιρεθεισῶν και ἀφειλομένων ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ὑποδεδειχότες κεκοσμηκένα - - ἀφῃρημένων ὦσι ι ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ Σ - - - - - ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ἀναιρουμένης καταλειπόμενον γίνεται και γίγνεται ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ - - ἐγίνετο και ἐγίγνετο ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ἀφαιρησομένης καταλειψόμενον γενήσεται και και και γενηθήσεται Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 25

ἀφαιρεθησομένης καταλειφθησόμενον ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἀφαιρεθείσης και καταλιπόμενον και ἐγένετο και ἐγενήθη ἀφειλομένης καταλειφθέν ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ἀφῃρημένης καταλελειμμένον γέγονε και γεγένηται ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟ Σ - - ἐγεγόνει και ἐγεγένητο Το χρή ήταν αρχικά ουσιαστικό (=ανάγκη, χρεία) και λεγόταν στην οριστική με παράλειψη του ἐστί. Εγκλιτικές αντικαταστάσεις ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ἐκβάλλει δεῖ χρή ἀναλαμβάνει ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ἐκβάλλῃ δέῃ χρῇ ἀναλαμβάνῃ ΕΥΚΤΙΚΗ ἐκβάλλοι δέοι χρείη ἀναλαμβάνοι ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ἐκβαλλέτω δείτω χρεών ἔστω ἀναλαμβανέτω ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ἐκβάλλειν δεῖν χρῆναι ἀναλαμβάνειν ΜΕΤΟΧΗ ἐκβάλλων, -ουσα, -ον δέων, δέουσα, δέον χρεών ἀναλαμβάνων, -ουσα, -ον ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ἀπαιτοῦσι(ν) ὑποδεικνύασι γίνεται και γίγνεται ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ἀπαιτῶσι(ν) ὑποδεικνύωσι γίγνηται ΕΥΚΤΙΚΗ ἀπαιτοῖεν ὑποδεικνύοιεν γίγνοιτο ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ἀπαιτούντων ὑποδεικνύντων γιγνέσθω και και ἀπαιτείτωσαν ὑποδεικνύτωσαν ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ἀπαιτεῖν ὑποδεικνύναι γίγνεσθαι ΜΕΤΟΧΗ ἀπαιτῶν, -οῦσα, -οῦν ὑποδεικνύς, ὑποδεικνῦσα, ὑποδεικνύν γιγνόμενος, -η, -ον 26 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ Συντακτική ανάλυση 1: Ἐν μέν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ τήν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι: Κύρια πρόταση κρίσεως αρνητική, εκφέρεται με δυνητική ευκτική και δηλώνει κάτι που μπορεί να πραγματοποιηθεί. οὐκ ἄν ἐκβάλλοι: ρήμα, τις: υποκείμενο, τήν ἐπιείκειαν: αντικείμενο, τοιαύτην: επιθετικός προσδιορισμός στο αντικείμενο, ἐν τῷ βίῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου, λοιπῷ: επιθετικός προσδιορισμός στο βίῳ, ἴσως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου 2. καί γάρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τόν ἀγαθόν ἄνδρα καί φιλόπατριν καί συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς καί συναγαπᾶν τούς φίλους: Κύρια πρόταση κρίσεως καταφατική, εκφέρεται με οριστική και δηλώνει το πραγματικό. δεῖ: ρήμα απρόσωπο, εἶναι, συμμισεῖν, συναγαπᾶν: υποκείμενα του ρήματος, τελικά απαρέμφατα, τόν ἄνδρα: υποκείμενο των απαρεμφάτων σε αιτιατική γιατί έχουμε ετεροπροσωπία, ἀγαθόν: επιθετικός προσδιορισμός στο ἄνδρα, φιλόφιλον, φιλόπατριν κατηγορούμενα στο υποκείμενο του απαρεμφάτου εἶναι ἄνδρα, τούς ἐχθρούς: αντικείμενο του συμμισεῖν, τοῖς φίλοις: δοτική του μέσου στο συμμισεῖν, τούς φίλους: αντικείμενο του συναγαπᾶν 3. ὅταν δέ τό τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, εκφέρεται με υποτακτική και δηλώνει την αόριστη επανάληψη. ἀναλαμβάνῃ: ρήμα, τις: υποκείμενο, τό ἦθος: αντικείμενο του ρήματος, τῆς ἱστορίας: γενική της ιδιότητας από το ἦθος 4. ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων τῶν τοιούτων καί πολλάκις μέν εὐλογεῖν καί κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τούς ἐχθρούς - πολλάκις δ ἐλέγχειν καί ψέγειν ἐπονειδίστως τούς Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 27

ἀναγκαιοτάτους: Κύρια πρόταση κρίσεως καταφατική, εκφέρεται με οριστική και δηλώνει το πραγματικό. χρή: ρήμα απρόσωπο, ἐπιλαθέσθαι, εὐλογεῖν, κοσμεῖν, ἐλέγχειν, ψέγειν: υποκείμενα του ρήματος, τελικά απαρέμφατα, τοῦτον: εννοείται ως υποκείμενο των απαρεμφάτων σε αιτιατική, γιατί έχουμε ετεροπροσωπία, τῶν τοιούτων: αντικείμενο του ἐπιλαθέσθαι, πάντων: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τοιούτων, πολλάκις: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού, τοῖς ἐπαίνοις: δοτική του μέσου στο κοσμεῖν, μεγίστοις: επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπαίνοις, τούς ἐχθρούς: αντικείμενο του κοσμεῖν, ἐπονειδίστως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου, τούς ἀναγκαιοτάτους: αντικείμενο του ψέγειν 5. ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, εκφέρεται με υποτακτική και δηλώνει την αόριστη επανάληψη. ἀπαιτῶσι: ρήμα, αἱ πράξεις: υποκείμενο, τοῦτο: αντικείμενο 6.: ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ ὑποδεικνύωσιν: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, εκφέρεται με υποτακτική και δηλώνει την αόριστη επανάληψη. ὑποδεικνύωσιν: ρήμα, αἱ ἁμαρτίαι : υποκείμενο, τοῦθ : αντικείμενο, τῶν ἐπιτηδευμάτων: γενική της αιτίας στο ἁμαρτίαι 7. Ὥσπερ γάρ ζῲου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τό ὅλον: Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική παραβολική πρόταση, που δηλώνει τρόπο, εκφέρεται με οριστική και δηλώνει το πραγματικό. ἀχρειοῦται: ρήμα, τό ὅλον: υποκείμενο, ἀφαιρεθεισῶν: επιρρηματική υποθετική μετοχή, γενική απόλυτη με υποκείμενο τῶν ὄψεων, ζῲου: γενική κτητική στο ὄψεων 8. οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές γίνεται διήγημα: Κύρια πρόταση κρίσεως καταφατική, εκφέρεται με οριστική και δηλώνει το πραγματικό. γίνεται: ρήμα, τό καταλειπόμενον: έναρθρη επιθετική μετοχή ως υποκείμενο, διήγημα: κατηγορούμενο στο καταλειπόμενον, ἀνωφελές: επιθετικός προσδιορισμός στο διήγημα, αὐτῆς: γενική διαιρετική στο καταλειπόμενον, ἐξ ἱστορίας: εμπρόθετος προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου, ἀναιρεθείσης: επιρρηματική υποθετική μετοχή, γενική απόλυτη με υποκείμενο τῆς ἀληθείας, οὕτως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου 28 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 23 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωνα με τον Πολύβιο; Απάντηση Ο Πολύβιος πιστεύει ότι στην καθημερινή του ζωή ένας ενάρετος άνθρωπος μπορεί να αγαπά τους φίλους του και να σέβεται τις πράξεις τους. Ακόμη η ηθική επιτάσσει να αγαπά και τους φίλους των φίλων του και να τους συμπαραστέκεται όταν έχουν την ανάγκη του. Κατά συνέπεια πρέπει και να μισεί τους εχθρούς που μισούν οι φίλοι του. Αυτά προστάζει η αρχαία ελληνική ηθική για κάθε άνδρα στην ιδιωτική του ζωή. 2.Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνει λόγο στο έργο του; Απάντηση Ο ιστορικός, σε αντίθεση με τον απλό άνθρωπο στην καθημερινή του ζωή, πρέπει να αφήνει κατά μέρος τα συναισθήματά του και να κρίνει φίλους και εχθρούς αντικειμενικά: δηλαδή να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς, όταν οι πράξεις τους είναι άξιες θαυμασμού, και να καταδικάζει τις πράξεις των φίλων του και των συγγενικών του προσώπων, όταν οι επιλογές τους το επιβάλλουν. Ο ιστορικός πρέπει να διαθέτει ήθος, αμερόληπτη και ορθή κρίση. 3. Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση των προϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος; Απάντηση Οι προϋποθέσεις που θέτει ο Πολύβιος για την ποιότητα του ιστορικού έργου είναι: η αντικειμενικότητα, η διαρκής αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας και η αμεροληψία. Όταν ο ιστορικός δε διαθέτει αντικειμενική κρίση, όταν εκτιμά τα γεγονότα, τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων επηρεασμένος από προσωπικά κίνητρα, τότε το έργο του καταντά απλή και ανώφελη διήγηση, που δεν μπορεί να πείσει κανέναν, γιατί δεν παρουσιάζει την ιστορική αλήθεια, ούτε έχει διδακτικό χαρακτήρα, αλλά μόνο παραπλανά το κοινό. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 29

4. Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικός τύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων, που θα αξιοποιήσει ο ιστορικός της εποχής μας; Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει ο Πολύβιος; Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρία σας. Απάντηση Στη σύγχρονη εποχή ένας ιστορικός έχει στη διάθεσή του πάρα πολλές πηγές από τις οποίες μπορεί να αντλήσει πληροφορίες για τα σύγχρονά του γεγονότα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρουν άφθονο υλικό που πρέπει όμως να ελεγχθεί. Οι πληροφορίες που προσφέρουν οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο δεν είναι αντικειμενικές, καθώς εξαρτώνται από την άποψη των συμφερόντων που τα μέσα υπηρετούν: πολιτικούς, αθλητικούς παράγοντες, οικονομικά κέντρα κτλ. Κατά συνέπεια παρουσιάζουν το ίδιο γεγονός με διαφορετικό τρόπο. Άρα ο ιστορικός πρέπει να ελέγξει τις αντιφατικές πληροφορίες και να βρει την αλήθεια. Άρα ο ιστορικός της εποχής μας και του μέλλοντος έχει πάρα πολλές πηγές για να αντλήσει το υλικό του. Όμως το γεγονός ότι υπάρχει τέτοια πληθώρα στοιχείων δεν κάνει το έργο του ευκολότερο, καθώς δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία χωρίς να τα κρίνει πρώτα. Άρα οι συμβουλές που δίνει ο Πολύβιος αφορούν και τους σύγχρονους ιστορικούς. 30 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

Β ΜΕΡΟΣ Β1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Στο κείμενο της Ενότητας 3 συναντήσαμε τον τύπο κοσμεῖν, που είναι το απαρέμφατο του Ενεστώτα στην ενεργητική φωνή του ρήματος κοσμέω, κοσμῶ. Στο σημείο αυτό θα μελετήσουμε τα ομόρριζα του ρήματος κοσμέω, κοσμῶ στα αρχαία και νέα ελληνικά. Το ρήμα κοσμῶ σημαίνει: 1. α. διευθετώ, β. κυβερνώ, 2. στολίζω. Παράγεται από τη λέξη κόσμος, που σημαίνει: 1. η ευπρέπεια, η τάξη, 2. το στολίδι, 3. το σύμπαν Ομόρριζα Απλά Αρχαία ελληνική ὁ κοσμητής: λειτουργικό αξίωμα, ο υπεύθυνος για την πειθαρχία των νέων στα γυμναστήρια κοσμητός: περιποιημένος, στολισμένος Αρχαία / Νέα ελληνική ἡ κόσμησις / η κόσμηση: (α.ε.) (ν.ε.) τακτοποίηση, στολισμός, διακόσμηση π.χ. Έχει για χόμπι της τη (δια)κόσμηση εσωτερικών χώρων. τό κόσμημα: (α.ε.) (ν.ε.) στολίδι, μπιζού π.χ. Είναι κοκέτα, ακόμη και στο περίπτερο της γειτονιάς πηγαίνει φορώντας κοσμήματα. κοσμητικός: (α.ε.) (ν.ε.) 1. αυτός που χρησιμεύει για διακόσμηση, 2. στη φράση κοσμητικό επίθετο είναι το επίθετο που δίνει κάποια ιδιότητα στο ουσιαστικό, 3. ύβρεις, χαρακτηρισμοί π.χ. Τον στόλισα με διάφορα κοσμητικά. Αμάν πια έχασα την υπομονή μου μαζί του. κόσμιος: καλά οργανωμένος, ευπρεπής (α.ε.) (ν.ε.) ευπρεπής, σύμφωνος με τους κανόνες καλής συμπεριφοράς π.χ. Ελπίζω, παιδιά, να μη με φέρετε σε δύσκολη θέση στο οικογενειακό τραπέζι. Σας παρακαλώ να κάθεστε φρόνιμα και να δείξετε κόσμια συμπεριφορά. ἡ κοσμιότης / η κοσμιότητα: (α.ε.) (ν.ε.) ευπρέπεια, σεμνότητα, ευγένεια, τάξη π.χ. Τι ευγενικός, νέος, με κοσμιότητα και ήθος. κοσμικός: (α.ε.) (ν.ε.) 1. αυτός που σχετίζεται με τον κόσμο, την κοινωνική ζωή (σε αντίθεση με την εκκλησιαστική ζωή) Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 31

π.χ. Η χώρα σας ακόμη διοικείται από τους θρησκευτικούς ηγέτες, απέχει πολύ από το μοντέλο του κοσμικού κράτους. 2. αυτός που σχετίζεται με εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής π.χ. Διαβάσαμε για το γάμο της γνωστής τραγουδίστριας στις κοσμικές στήλες των εφημερίδων. 3. αυτός που σχετίζεται με το σύμπαν π.χ. Κοσμική σκόνη ὁ κοσμήτωρ: (α.ε.) αρχηγός του στρατού, (ν.ε.) ο κοσμήτορας: ο επικεφαλής μιας πανεπιστημιακής σχολής π.χ. Οι πτυχιούχοι ορκίστηκαν μπροστά στον κοσμήτορα της φιλοσοφικής σχολής. Νέα ελληνική κοσμικότητα, η: (ουσ.) η συμμετοχή σε κοσμικές εκδηλώσεις και η συμπεριφορά των κοσμικών ανθρώπων κοσμάκης, ο: (ουσ.) το σύνολο των απλών ανθρώπων, ο λαός π.χ. Κανείς δε νοιάζεται για το πώς τα βγάζει πέρα ο κοσμάκης με τρεις κι εξήντα. Σύνθετα Αρχαία ελληνική κατακοσμῶ: διευθετῶ, τακτοποιώ ἐπικοσμῶ: προσθέτω στολίδια σε κάτι ἀποκοσμῶ: καθαρίζω και αποκαθιστώ την τάξη αφαιρώντας τα περιττά Αρχαία / Νέα ελληνική διακοσμῶ: (α.ε.) (ν.ε.) στολίζω, διαμορφώνω ένα χώρο έτσι ώστε να φαίνεται όμορφος π.χ. Διακόσμησα το σπίτι με στοιχεία έθνικ, γιατί επηρεάστηκα από το πρόσφατο ταξίδι μου στην Ινδία. ἡ κοσμογονία: (α.ε.) η δημιουργία του κόσμου, (ν.ε.) 1. η προέλευση και ο σχηματισμός του σύμπαντος, 2. κάθε γεγονός που αλλάζει ριζικά μία κατάσταση π.χ. Η κοσμογονία του Ησιόδου μάς δίνει πολλές πληροφορίες για το πώς αντιλαμβάνονταν τον κόσμο οι αρχαίοι Έλληνες. Ο διορισμός του νέου Διευθυντή έφερε κοσμογονία στο γραφείο. ἡ κοσμογραφία: (α.ε.) η περιγραφή του κόσμου 32 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

(ν.ε.) 1. οι βασικές αρχές της αστρονομίας, 2. το αντίστοιχο σχολικό μάθημα π.χ. Διάβασα σε ένα βιβλίο κοσμογραφίας τις θεωρίες σχετικά με τη γέννηση του σύμπαντος. ὁ κοσμοκράτωρ / ο κοσμοκράτορας: (α.ε.) (ν.ε.) αυτός που εξουσιάζει μεγάλο μέρος του κόσμου π.χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος ίσως είναι ο μόνος Έλληνας που μπορεί να χαρακτηριστεί κοσμοκράτορας. ὁ κοσμοπολίτης: (α.ε.) πολίτης όλου του κόσμου, (ν.ε.) άνθρωπος που έχει ταξιδέψει σε πολλά μέρη και είναι εξοικειωμένος με τις συνήθειες και τον πολιτισμό ξένων λαών π.χ. Κινείται με άνεση στους αριστοκρατικούς κύκλους, σαν πραγματικός κοσμοπολίτης, κανένας δεν μπορεί να μαντέψει την ταπεινή καταγωγή του. ἡ ἀκοσμία: (α.ε.) (ν.ε.) απρεπής και ανάρμοστη συμπεριφορά π.χ. Κάνε ησυχία, δε θέλω να μας κάνουν και στον κινηματογράφο παρατήρηση για ακοσμία. ὁ ὑπόκοσμος: (α.ε.) (ν.ε.) το κοινωνικό περιθώριο, όσοι δε ζουν σύμφωνα με τους νόμους, αλλά παρουσιάζουν εγκληματική συμπεριφορά π.χ. Η Αστυνομία έψαχνε τον ύποπτο ανάμεσα στις ομάδες του υποκόσμου. Νέα ελληνική κοσμοθεωρία, η: (ουσ.) η στάση με την οποία αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής π.χ. Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του, δεν πρέπει να στενοχωριέσαι για τίποτα. κοσμογυρισμένος, -η, -ο: (επίθ.) πολυταξιδεμένος π.χ. Έχει ταξιδέψει μέχρι και την Αλάσκα, είναι πράγματι κοσμογυρισμένος. κοσμοπλημμύρα, η: (ουσ.) κοσμοσυρροή π.χ. Στην πρεμιέρα του Εθνικού Θεάτρου δεν έπεφτε καρφίτσα στην Επίδαυρο. Πραγματική κοσμοσυρροή. κοσμοσωτήριος, -α, -ο: (επίθ.) αυτός που βοηθάει στη σωτηρία του κόσμου π.χ. Το έργο που διαπράττουν οι Γιατροί του Κόσμου στην Αφρική είναι κοσμοσωτήριο. κοσμοϊστορικός, -η, -ο: (επίθ.) αυτός που επιδρά σημαντικά στην ιστορία π.χ. Ο καταστροφικός σεισμός ήταν ένα γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας για τη χώρα. Θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να επουλωθούν οι πληγές που άφησε πίσω του. κοσμοναύτης, ο: ο αστροναύτης π.χ. Το διαστημικό λεωφορείο μεταφέρει δύο κοσμοναύτες στο διεθνή διαστημικό σταθμό. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 33