Οδηγός Οργάνωσης Υπηρεσιών Έγκαιρης Διάγνωσης και Αντιμετώπισης του Πρώτου Ψυχωσικού Επεισοδίου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υγεία Πρόνοια 2000-2006» Οδηγός Οργάνωσης Υπηρεσιών Έγκαιρης Διάγνωσης και Αντιμετώπισης του Πρώτου Ψυχωσικού Επεισοδίου ΜΟΝΑΔΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ & ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ «ΨΥΧΑΡΓΩΣ Β ΦΑΣΗ» Αθήνα, Δεκέμβριος 2006 Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ιατρική Σχολή Ψυχιατρική Κλινική Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) Όμιλος Μελετών & Αναπτυξιακού Σχεδιασμού (ΟΜΑΣ ΑΕ) Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 1

Περιεχόμενα Πρόλογος...3 Εισαγωγή...4 Συμπτωματολογία...5 Στάδια εξέλιξης ψυχωσικού επεισοδίου...9 Μορφές της ψύχωσης...10 Πρόωρα συμπτώματα και η αξία της έγκαιρης διάγνωσης...10 Η αναγκαιότητα της έγκαιρης παρέμβασης...10 Τα στάδια της έγκαιρης παρέμβασης...17 Καλές πρακτικές έγκαιρης παρέμβασης...19 Παρέμβαση στην οικογένεια...21 Δημιουργία υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης...23 Απαιτούμενο προσωπικό και εκπαίδευση...23 Διαμόρφωση υποδομής για τη στέγαση υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης...26 Διασύνδεση της υπηρεσίας με εμπεκόμενους φορείς...26 Αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών...27 Καλές πρακτικές δημιουργίας υπηρεσίας έγκαιρης πρόγνωσης και αποκατάστασης της ψύχωσης...29 Παράδειγμα πρώτο: Lamberth Early Onset Service...29 Παράδειγμα δεύτερο: Initiative to Reduce the Impact of Schizophrenia (IRIS)...30 Παράρτημα...34 Πίνακας περιγραφής των προώρων συμπτωμάτων ψυχωσικής διαταραχής...35 Πίνακας για το σχεδιασμό υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης της ψύχωσης...38 Βιβλιογραφία...39 Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 2

Πρόλογος Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερη σημασία δίδεται στην έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση αφού έχει τεκμηριωθεί πως μπορεί να δώσει πραγματικά εντυπωσιακά αποτελέσματα σε όρους θετικών εκβάσεων της πορείας της νόσου. Η Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προέβη στην έκδοση του ανά χείρας φυλλαδίου προκειμένου να καταστεί γνωστή στους έλληνες επαγγελματίες ψυχικής υγείας η προσέγγιση αυτή, μια προσέγγιση που ξεκίνησε πιλοτικά στην Αυστραλία για να εξαπλωθεί στη συνέχεια σε διάφορες χώρες του κόσμου. Κύριος συντάκτης του φυλλαδίου είναι ο Νίκος Ζυγούρης, ψυχολόγος, υποψήφιος διδάκτορας κλινικής νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ενώ την ευθύνη της συνολικής επιμέλειας της έκδοσης έχει ο ψυχολόγος, μέλος της Ομάδας Έργου της ΜΥΠ, Νίκος Γκιωνάκης. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 3

Εισαγωγή Προκειμένου να αιτιολογηθεί η αναγκαιότητα της πρώιμης παρέμβασης στο πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο κρίνεται αναγκαίο να προσδιορίσουμε εν συντομία τον όρο "ψύχωση". Η συγκεκριμένη διάγνωση δίδεται στο άτομο όταν παρουσιάζει δυσλειτουργίες στην ικανότητά του να αναγνωρίζει την πραγματικότητα, στις συναισθηματικές του αντιδράσεις και στις γνωστικές του διαδικασίες. Δίδεται ακόμα, στην περίπτωση κατά την οποία η ικανότητα κρίσης και διαπροσωπικής επικοινωνίας είναι σοβαρά διαταραγμένες, ενώ είναι εμφανείς και οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες, που συνιστούν χαρακτηριστικά συμπτώματα των ψυχώσεων, (Warner, 1999). Με τον όρο, όμως, αυτό περιγράφεται μία ετερογενής ομάδα διαταραχών, παρά μία ομοιογενής μεμονωμένη ασθένεια. Η ψύχωση είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έντονη αλλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας, στην οποία το άτομο απαντά με μη προσαρμοστικούς τρόπους ή με συμπεριφορές που βλάπτουν τη ζωή του. Αυτή η αλλοίωση ή παραμόρφωση της πραγματικότητας -ο ψυχωσικός πυρήνας της ασθένειας- παρουσιάζεται με διαταραχές/συμπτώματα στην αντίληψη, στη σκέψη, στο συναίσθημα, στην ομιλία και στην ψυχοκινητικότητα του ατόμου. Η ψύχωση είναι πιθανότερο να παρουσιαστεί σε νεαρούς ενήλικες παρά σε μεγαλύτερης ηλικίας άτομα. Σχεδόν τρεις στους εκατό νεαρούς αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχωσικό επεισόδιο. Το γεγονός αυτό καθιστά την ψύχωση πιο συχνά εμφανιζόμενη στον πληθυσμό από το διαβήτη, σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο, σε άτομα νεαρής ηλικίας. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 4

Συμπτωματολογία Με στόχο να καταστεί κατανοητή και να περιγραφεί πλήρως αυτή η ανομοιογενής ομάδα διαταραχών, η ψύχωση, κρίνεται σκόπιμο να παρατεθούν ορισμένα από τα πιο σημαντικά της συμπτώματα. Διαταραχές της σκέψης Η κύρια διαταραχή του περιεχομένου της σκέψης σε άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα είναι οι παραληρητικές ιδέες. Παραληρητική ιδέα είναι μία εσφαλμένη πεποίθηση του ατόμου, η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί από το πολιτισμικό του πλαίσιο και η οποία υποστηρίζεται σθεναρά από το άτομο ως πραγματική (McKenna, 1997). Οι παραληρητικές ιδέες μπορεί να έχουν τις ακόλουθες μορφές: 1) διώξεως (το άτομο πιστεύει ότι συνωμοτούν εναντίον του ή ότι καταδιώκεται), 2) ζηλοτυπίας (πιστεύει ότι ο/η σύντροφός του/ της έχει δεσμό με άλλο άτομο), 3) μεγαλείου (το άτομο πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερες δυνάμεις ή ικανότητες), 4)θρησκευτικές (το άτομο «υπεραπασχολείται» με λανθασμένες πεποιθήσεις θρησκευτικής φύσεως), 5) σωματικές (πιστεύει ότι το σώμα του είναι αρρωστημένο, ανώμαλο ή έχει αλλάξει), 6) αναφοράς (όταν πιστεύει ότι ασήμαντα σχόλια ή γεγονότα αναφέρονται σε αυτόν ή έχουν κάποια ειδική σημασία γι αυτόν), 7) ελέγχου (πιστεύει ότι τα συναισθήματα ή οι σκέψεις του ελέγχονται από κάποια εξωτερική δύναμη), 8) διαβάσματος της σκέψης (οι σκέψεις του γίνονται αντιληπτές από τους άλλους), 9) εκπομπής της σκέψης (οι σκέψεις του εκπέμπονται, ώστε να μπορούν να ακουστούν από τους άλλους), 10) παρεμβολής της σκέψης (το άτομο πιστεύει ότι οι σκέψεις του δεν ανήκουν σε αυτό, αλλά έχουν τοποθετηθεί από κάποιον άλλο), 11) απόσυρσης της σκέψης (πιστεύει ότι οι σκέψεις του έχουν απομακρυνθεί από το κεφάλι του). Άλλες διαταραχές της σκέψης που παρατηρούνται σε άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα είναι η αλογία, η οποία αναφέρεται στη μειωμένη γνωστική δραστηριότητα και στις αργές ή κενές νοητικές διεργασίες, η θετική μορφολογική διαταραχή της σκέψης, κατά την οποία το άτομο αλλάζει χωρίς λογική ακολουθία θέμα, έχει διάσπαση προσοχής, εμφανίζει ηχητικούς συνειρμούς και νεολογισμούς κ.λπ. (Andreasen, et al.1994). Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 5

Διαταραχές της αντίληψης Οι πιο χαρακτηριστικές διαταραχές στην αντίληψη είναι οι ψευδαισθήσεις και ιδιαίτερα οι ακουστικές. Οι ψευδαισθήσεις στην ουσία είναι αντιλήψεις χωρίς αντικείμενο-ερέθισμα, δεν υπόκεινται στον έλεγχο της βούλησης του ατόμου και έχουν τη δύναμη και την επίδραση των πραγματικών αντιλήψεων. Χαρακτηριστικές ακουστικές ψευδαισθήσεις σε άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα είναι οι εξής : μη λεκτικές (διάφοροι ήχοι, θόρυβοι, μουσική κ.λπ.), σχολιασμού (φωνές που ακούει ο ασθενής να προέρχονται από μέσα ή έξω από το κεφάλι του, να τον σχολιάζουν και να αναφέρονται σε αυτόν σε τρίτο πρόσωπο), προστακτικές (δίνουν εντολή στον ασθενή να προβεί σε δράση, θεωρούνται πολύ επικίνδυνες γιατί μπορεί να τον διατάξουν να κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους), λειτουργικές (ο ασθενής ακούει φωνές που δημιουργούνται πάνω σε πραγματικούς ήχους του περιβάλλοντος, όπως θρόισμα φύλλων, στάλες νερού που πέφτουν κ.λπ.), εξωπραγματικές (ξεφεύγουν από τα όρια της φυσιολογικής αντίληψης, π.χ. ο ασθενής ακούει ένα παιδί που το βασανίζουν σε κάποια άλλη πόλη) (McKenna, 1997). Πέρα από τις ακουστικές ψευδαισθήσεις, υπάρχουν και οπτικές, οσφρητικές, και γευστικές ψευδαισθήσεις, οι οποίες, όμως, είναι πιο σπάνιες στα άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα. Στο σημείο αυτό κρίνεται αναγκαίο να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι οι οπτικές ψευδαισθήσεις συναντώνται κυρίως σε άτομα που έχουν κάνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών (αμφεταμινική ψύχωση). Τέλος, μία γενική υπερευαισθησία στον ήχο, στο φως και στις οσμές είναι συνηθισμένη σε αυτά τα άτομα. Διαταραχές στο συναίσθημα Η συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου μπορεί να αναγνωρισθεί μέσα από την έκφραση του προσώπου, τον τόνο της φωνής, τις χειρονομίες, τη στάση και τη «γλώσσα» του σώματος. Αυτά τα σημάδια γίνονται αντιληπτά από το άλλο άτομο, το οποίο ανταποκρίνεται με ανάλογο τρόπο και έτσι λαμβάνει χώρα ένας «συναισθηματικός διάλογος» (emotional dialogue), που συνοδεύει και συμπληρώνει τη λεκτική αλληλεπίδραση. Αυτό ακριβώς το γεγονός είναι που χάνεται, διαταράσσεται ή μεταβάλλεται στα άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα (McKenna, 1997). Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 6

Οι διαταραχές στο συναίσθημα που παρατηρούνται συχνά είναι το αμβλύ ή επίπεδο συναίσθημα και το απρόσφορο συναίσθημα. Αυτό εκδηλώνεται σαν μία χαρακτηριστική μείωση στη συναισθηματική έκφραση/αντίδραση και στην υποκειμενική αντίληψη του συναισθήματος (Andreasen, et al.1994). Μπορεί να πάρει τη μορφή της μη συναισθηματικής απόκρισης (affective unresponsiveness) ή της συναισθηματικής απόσυρσης (emotional withdrawal). Το απρόσφορο συναίσθημα εκδηλώνεται ως μία τάση έκφρασης συναισθημάτων με τρόπο που δεν συμβαδίζει/συμφωνεί με το θέμα της συζήτησης. Στην κλινική πρακτική συνήθως παίρνει τη μορφή του γέλιου, όταν το άτομο μιλάει για αγχογόνα θέματα, όπως παραληρητικές ιδέες διώξεως, υποτιμητικές ακουστικές ψευδαισθήσεις ή αυτοκτονικές ιδέες (McKenna, 1997). Διαταραχές της αίσθησης του εαυτού Συχνά στους ασθενείς με ψυχωσικά συμπτώματα διαταράσσεται η αίσθηση του εαυτού που δίνει σε ένα «φυσιολογικό» άτομο ένα αίσθημα ατομικότητας, μοναδικότητας και αυτοκατεύθυνσης. Πρόκειται για «απώλεια των ορίων του Εγώ», η οποία εκδηλώνεται με σύγχυση ταυτότητας, παραληρητικές ιδέες ελέγχου κ.λπ. Διαταραχές στη βούληση Οι διαταραχές στη βούληση βρίσκονται έξω από το συνειδητό έλεγχο του ατόμου και αφορούν τη θέληση του ατόμου πριν τη δράση, παρά τη δράση αυτή καθαυτή (McKenna, 1997). H διαταραχή στη βούληση επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου για αυτόνομη, πρωτοβουλιακή, στοχοκατευθυνόμενη δραστηριότητα και κατά συνέπεια, την ικανότητά του για παραγωγική λειτουργία. Συνήθως εκδηλώνεται με τη μορφή ανεπαρκούς ενδιαφέροντος ή ανικανότητας να ακολουθήσει το άτομο μία πορεία ενεργειών μέχρι τη λογική του κατάληξη. Διαταραχή της διαπροσωπικής λειτουργικότητας και της σχέσης με τον έξω κόσμο Σχεδόν όλα τα άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα έχουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Πολύ συχνή είναι η απόσυρση του ατόμου από τον εξωτερικό κόσμο και η υπέρμετρη ενασχόληση με εγωκεντρικές και παράλογες ιδέες, Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 7

στις οποίες χάνεται η αντικειμενικότητα. Όταν αυτή η κατάσταση φτάσει σε ένα πολύ έντονο επίπεδο, τότε έχουμε να κάνουμε με ένα είδος «αυτισμού», όπου το άτομο περιγράφεται από τους οικείους του ως «χαμένος στον κόσμο του» και συναισθηματικά αποκομμένος από τους άλλους. Επίσης, τα άτομα με ψυχωσικά συμπτώματα συχνά έχουν δυσκολία στο να βιώσουν ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση σε δραστηριότητες που φυσιολογικά θεωρούνται ευχάριστες (Andreasen, et al.1994). Διαταραχή της ψυχοκινητικότητας Αυτή η διαταραχή χαρακτηρίζει πολύ έντονα τους ασθενείς που βρίσκονται σε οξεία φάση ή τους χρόνιους ασθενείς. Οι ασθενείς σε οξεία φάση χαρακτηρίζονται από έντονη διέγερση, ενώ, αντίθετα, οι χρόνιοι ασθενείς εμφανίζουν διαταραχές στην όλη ψυχοκινητική συμπεριφορά, όπως κατατονική καταπληξία (ο ασθενής παίρνει μία παράξενη και άβολη στάση για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρώδης ευκαμψία (κατά τις παθητικές κινήσεις των μελών του σώματος, δίνεται η εντύπωση σαν αυτά να είναι από κερί, καθώς παραμένουν στη θέση που τα μετακινήσαμε), μανιερισμοί, στερεοτυπίες κ.λπ. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της ψύχωσης και κυρίως της σχιζοφρένειας, μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα. Τα θετικά συμπτώματα αναφέρονται στα «παραγωγικά» (productive) συμπτώματα της σχιζοφρένειας, δηλαδή σε αυτά που συνιστούν την ψυχοπαθολογία ακριβώς λόγω της παρουσίας τους και προέρχονται από την αύξηση ή διαστρέβλωση των φυσιολογικών λειτουργιών. Αντίθετα, τα αρνητικά συμπτώματα συνιστούν την ψυχοπαθολογία εξαιτίας της απουσίας τους και προέρχονται από μείωση ή απώλεια των φυσιολογικών λειτουργιών (Garety, 1992). Σύμφωνα με την Andreasen (1984), τα θετικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις, η θετική μορφολογική (τυπική) διαταραχή της σκέψης και η παράξενη συμπεριφορά, ενώ τα αρνητικά συμπτώματα είναι το επίπεδο ή αμβλύ συναίσθημα, η αλογία, η απάθεια-αβουλησία και η έλλειψη προσοχής και η κοινωνική απομόνωση. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 8

Στάδια εξέλιξης ψυχωσικού επεισοδίου Τα ψυχωσικά συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο και μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Εξέχουσα, όμως, σημασία κατέχει το πρώτο επεισόδιο ψύχωσης, δηλαδή η πρώτη φορά κατά την οποία αντιμετωπίζει κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα. Από την απλή παράθεση της συμπτωματολογίας καθίσταται κατανοητό το γεγονός ότι το άτομο τα βιώνει ως εξαιρετικά ενοχλητικά και πρωτόγνωρα. Αν συνδυαστεί αυτό με τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα και το στίγμα που φέρει κάποιος με αυτά τα συμπτώματα είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το ιδιαίτερο άγχος και την ανησυχία που βιώνει το άτομο. Το ψυχωσικό επεισόδιο εξελίσσεται σε τρία στάδια: Προδρομικό Τα πρώτα κλινικά σημεία είναι ασαφή και είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εντοπιστούν. Σταθερό προσανατολιστικό άξονα διαδραματίζουν οι αλλαγές που το άτομο αναφέρει στην περιγραφή των συναισθημάτων, των σκέψεων και των αντιλήψεών του. Οξύ Κατά το στάδιο αυτό η κλινική εικόνα του ατόμου γίνεται πιο σαφής αφού εμφανίζονται ψυχωσικά συμπτώματα, όπως παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις και εμφανείς διαταραχές στη σκέψη. Ανάρρωση Η ψύχωση θεραπεύεται και τα περισσότερα άτομα επανεντάσσονται ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Το πρότυπο της ανάρρωσης διαφέρει από άτομο σε άτομο, αφού ορισμένα άτομα ανταποκρίνονται καλά στην φαρμακοθεραπεία, άλλα στην ψυχοθεραπεία και άλλα σε συνδυασμό των προαναφερθέντων τεχνικών. Σημαντικό κρίνεται το γεγονός ότι πολλά άτομα που λαμβάνουν έγκαιρη διάγνωση και αποκατάσταση από το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο δεν αντιμετωπίζουν πάλι ψυχωσικό επεισόδιο. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 9

Μορφές της ψύχωσης Όταν κάποιος αντιμετωπίζει ψυχωσικό επεισόδιο για πρώτη φορά είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εντοπιστεί ο τύπος της διαταραχής, αφού τα συμπτώματα που εμφανίζει δεν είναι ξεκάθαρα. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο προβάλλει επιτακτική η ανάγκη να γίνει μια σύντομη αναφορά στους διαφορετικούς τύπους ψυχωσικής διαταραχής που, ανάλογα με την παρουσία ή την απουσία κάποιων από τα προαναφερθέντα συμπτωμάτων, μπορεί να καταστήσουν εφικτή τη διάγνωση (σύμφωνα με το DSM IV και το ICD-10). Ψύχωση που προκαλείται από χρήση ψυχοδραστικών ουσιών (ναρκωτικά αλκοόλ). Οργανική ψύχωση (που συνοδεύει την εμφάνιση κάποιας σωματικής ασθένειας, όπως εγκεφαλικός τραυματισμός ή εκφυλιστική ασθένεια του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος). Σύντομη αντιδραστική ψύχωση (εξαιτίας κάποιου ιδιαίτερα αγχογόνου γεγονότος, όπως ο ξαφνικός θάνατος ενός συγγενικού προσώπου ή έντονη αλλαγή στον καθημερινό τρόπο ζωής). Παραληρηματική διαταραχή (εμφανίζονται έντονες παραληρηματικές ιδέες, χωρίς ωστόσο να συνδυάζονται με συμπτώματα σχιζοφρένειας ή συναισθηματικής διαταραχής). Σχιζοφρένεια (όταν τα παραπάνω συμπτώματα εμφανίζονται έντονα για περισσότερο από έξι μήνες). Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή (όταν τα παραπάνω συμπτώματα εμφανίζονται για λιγότερο από έξι μήνες). Διπολική διαταραχή (έντονη εναλλαγή μανίας και κατάθλιψης σε συνδυασμό με ψυχωσικά συμπτώματα). Ψυχωσική κατάθλιψη (απουσιάζει η μανιακή διαταραχή, αλλά υπάρχουν ψυχωσικά συμπτώματα, όπως ψευδαισθήσεις και παραληρηματικές ιδέες). Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή (έντονες εναλλαγές στην ψυχική διάθεση σε συνδυασμό με μείζονα ψυχωσικά συμπτώματα, που όμως δεν καλύπτουν τα κριτήρια για διάγνωση σχιζοφρένειας). Συμπερασματικά, γίνεται εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι τα συμπτώματα της ψύχωσης είναι ιδιαίτερα έντονα και προκαλούν σημαντική αναστάτωση στη ζωή του ατόμου. Άλλωστε, το τελευταίο είναι αναγκασμένο από τη φύση της ασθένειας Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 10

να μην μπορεί να αλληλεπιδρά με το κοινωνικό του περιβάλλον, καθώς διαμορφώνει μια εσωτερική πραγματικότητα που είναι διαφορετική από αυτό. Δεν θα ήταν άτοπο, λοιπόν, να υποστηρίζαμε το γεγονός ότι το άτομο που εμφανίζει ψυχωσικά συμπτώματα υποχρεώνεται να διακόψει το ρυθμό της ζωής του. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 11

Πρόωρα συμπτώματα και αξία της έγκαιρης διάγνωσης Υπάρχουν συχνά αλλαγές στην καθημερινή συμπεριφορά του ατόμου πριν εμφανιστούν τα ξεκάθαρα συμπτώματα της ψύχωσης. Τα σημάδια αυτά στο προδρομικό στάδιο είναι ασαφή και παρατηρούνται δύσκολα. Άλλωστε, κατά το συγκεκριμένο στάδιο δεν έχουν εμφανιστεί ακόμα χαρακτηριστικά συμπτώματα, όπως οι παραισθήσεις, οι ψευδαισθήσεις και η διαταραχές στη σκέψη. Θεωρείται ιδιαίτερα βασικό να διαπιστωθεί εάν οι αλλαγές αυτές χειροτερεύουν ή απλά δεν υποχωρούν προκειμένου να γίνει έγκαιρα διαφοροδιάγνωση. Τα πρόωρα, λοιπόν, σημάδια είναι: Καχυποψία Μελαγχολία Άγχος Ανησυχία Εκνευρισμός Επιπλέον, μπορεί να εμφανιστεί: Διακύμανση στην ψυχική διάθεση Διαταραχές στον ύπνο Αλλαγές στην επιθυμία για λήψη τροφής Απώλεια ενεργητικότητας ή ενδιαφέροντος Δυσκολία στην αυτοσυγκέντρωση Κατά την εξέταση της παρούσας ψυχολογικής κατάστασης το άτομο μπορεί να αναφέρει ότι: Η σκέψη του επιταχύνεται ή επιβραδύνεται. Τα πράγματα γύρω του είναι κάπως διαφορετικά ή αλλαγμένα. Η οικογένειά του ή οι φίλοι του έχουν παρατηρήσει έντονες αλλαγές στην συμπεριφορά του. Από την περιγραφή των πρόωρων συμπτωμάτων μπορεί να διαπιστωθεί το γεγονός ότι προκαλείται ιδιαίτερη ανησυχία και προβληματισμός τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στους οικείους του. Τα συναισθήματα αυτά πηγάζουν από το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι συμβαίνει. Η έλλειψη επίγνωσης, όμως, Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 12

προκαλεί καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας, γεγονός που καθιστά τις θεραπεύσιμες αυτές διαταραχές χωρίς έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτικό σχεδιασμό. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 13

Η αναγκαιότητα της έγκαιρης παρέμβασης Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι στις περισσότερες ψυχωσικές διαταραχές υπάρχει μια μέση χρονική διάρκεια δύο ετών μεταξύ της εμφάνισης των συμπτωμάτων και της προσπάθειας για αποκατάσταση (McGorry & Jackson, 1999). Αν μάλιστα κανείς αναλογιστεί το γεγονός ότι η κρίσιμη περίοδος κατά την οποία, συνήθως, εκδηλώνονται πλήρως τα συμπτώματα της ψύχωσης είναι τα τρία περίπου χρόνια μπορεί εύκολα να καταλάβει ότι ουσιαστικά στα άτομα αυτά δεν παρέχεται καμία απολύτως βοήθεια στην πιο δύσκολη περίοδο της διαταραχής. Επιπλέον, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί το γεγονός ότι έχει υποστηριχθεί έντονα τα τελευταία χρόνια ότι η έγκαιρη θεραπεία των ατόμων αυτών αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες για πιο γρήγορη αποκατάσταση. Μάλιστα, αξίζει να αναφερθεί ότι, με κατάλληλη θεραπεία, το 80% των ασθενών καταφέρνει να παρουσιάσει μείωση των συμπτωμάτων μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο μέσα σε μόλις έξι μήνες (Liberman et al., 1993). Πέρα, όμως, από τους λόγους της αποκατάστασης η σωστή και έγκαιρη διάγνωση διαδραματίζει εξέχοντα ρόλο στην αποφυγή συμπεριφορών κοινωνικής περιθωριοποίησης που μπορούν ακόμα να οδηγήσουν και σε παθογενείς συμπεριφορές και εντοπίζονται σε άτομα με αδιάγνωστα ψυχωσικά χαρακτηριστικά. Δεν θα ήταν άτοπο να αναφερθεί ότι επιμηκύνοντας το χρονικό διάστημα για τη θεραπεία επιβραδύνεται αντίστοιχα και αυτό της επανένταξης του ατόμου στους κανονικούς ρυθμούς της ζωής του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος να εμφανιστούν και άλλα προβλήματα, μια και ο ασθενής καθίσταται μη λειτουργικός στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής του. Το άτομο, για παράδειγμα, δεν μπορεί να ανταποκριθεί επαρκώς στις εργασιακές του απαιτήσεις μια και δεν έχει καταφέρει να εξισορροπήσει τον εσωτερικό του κόσμο με το εξωτερικό περιβάλλον. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που το άτομο δεν έχει ολοκληρώσει τον κύκλο σπουδών του, μια και η απόδοσή του μειώνεται έντονα. Αυτό επιφέρει ως αποτέλεσμα να βιώνει μια έντονη κοινωνική απόσυρση που δεν οφείλεται μόνο στα συμπτώματα της ασθένειάς του, αλλά και στις επιδράσεις τους. Η ανεργία ή η χαμηλή σχολική επίδοση, που καλείται συνήθως να αντιμετωπίσει ο ασθενής, μια και δεν μπορεί εμφανίσει λειτουργική συμπεριφορά στο χώρο εργασίας/σχολείο του, δεν επιφέρει μόνο την κοινωνική του περιθωριοποίηση, αλλά καθιστά και τον ίδιο περισσότερο ευάλωτο μια και είναι μια ιδιαίτερα αγχογόνος κατάσταση. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, το γεγονός ότι ένα από τα πρόδρομα συμπτώματα του ψυχωσικού Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 14

επεισοδίου είναι το έντονο άγχος που αντιμετωπίζει το άτομο και ότι αυτή η κατάσταση το αυξάνει αντί να το μειώνει. Πέρα από αυτό, το άτομο απομακρύνεται και από τις κοινωνικές του συναναστροφές καθώς η ψυχωσική διαταραχή επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και το γεγονός ότι το άτομο δεν μπορεί να εξηγήσει τις αλλαγές αυτές. Όσο, λοιπόν, παρατείνεται ο χρόνος της διάγνωσης και της αποκατάστασης τόσο εντείνονται τα συναισθήματα που πηγάζουν από την κοινωνική περιθωριοποίηση του ασθενούς. Τα προαναφερθέντα αποτελέσματα της μη έγκαιρης πρόληψης ενδέχεται να οδηγήσουν τον ασθενή σε κατάθλιψη που δεν προκαλείται όμως, μόνο από τα συμπτώματα της ψύχωσης. Άλλωστε, έχει χάσει δύο σημαντικά στοιχεία της προσωπικής του ταυτότητας όπως είναι η εργασία ή οι σπουδές και οι σημαντικοί άλλοι. Είναι εξάλλου γνωστό το γεγονός ότι αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με το οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και την δημιουργία της αυτοεικόνας του ατόμου. Η εντεινόμενη, λοιπόν, συναισθηματική διαταραχή μπορεί να επιφέρει ως αποτέλεσμα την κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών ή ακόμα και να οδηγήσει στην πρόκληση κάποιου αυτοτραυματισμού. Τα συμπεράσματα αυτά εξάγονται πέρα από τις βιβλιογραφικές αναφορές και από την καθημερινή πρακτική σε χώρους διασφάλισης της ψυχικής υγείας. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε το γεγονός ότι 20 30% των νέων που βιώνουν το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο εκθέτουν τον εαυτό τους σε διάφορους κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονίας, πριν ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα αποκατάστασης (Lincoln and Mcgorry, 1999). Τέλος, η υποτροπή στο πρώιμο στάδιο της ψύχωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αύξηση της πιθανότητας για μετέπειτα υποτροπή ή για δυσκολότερη αποκατάσταση της λειτουργικότητας. Συνεπώς, με την έγκαιρη διάγνωση και σωστή αποκατάσταση από το πρώιμο στάδιο, επιτυγχάνεται η αποφυγή της δημιουργίας του φαύλου κύκλου μεταξύ της αποκατάστασης και της υποτροπής, που συνήθως παρατηρείται σε μεγάλο ποσοστό των ψυχωσικών ασθενών. Ωστόσο, η αναφορά μας δεν θα ήταν ολοκληρωμένη αν δεν εστιαζόμασταν στο γεγονός ότι τα συγκεκριμένα πρόωρα συμπτώματα δεν είναι αποκλειστικά συνοδά της ψυχωσικής διαταραχής. Η εμφάνιση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς μπορεί απλά να είναι μια σύντομη αντίδραση σε κάποιες δυσκολίες που πιθανά αντιμετωπίζονται στη δουλειά ή τις σπουδές ή σε κάποια αγχογόνα γεγονότα. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 15

Σημαντικό, λοιπόν, είναι να συμπεριλαμβάνονται και αυτά στη διαφορική διάγνωση κατά τη διαδικασία λήψης του ιστορικού. Κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να υπενθυμιστεί το γεγονός ότι πέρα από τις διαταραχές στη συμπεριφορά και το συναίσθημα η ψύχωση ανιχνεύεται και από διάφορους βιολογικούς παράγοντες, που είναι εμφανείς σε σημαντικό ποσοστό των ατόμων που έχουν το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο και που μπορούν εύκολα στις μέρες μας να διαγνωστούν με τη χρήση σύγχρονων νευροαπεικονιστικών μεθόδων (Καραπέτσας Α.Β., Ζυγούρης Ν.Χ., 2006). Ανακεφαλαιώνοντας, γίνεται εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι είναι απαραίτητο, όταν εμφανίζονται τα πρώιμα συμπτώματα που μπορούν να οδηγήσουν σε ψυχωσική διαταραχή, τόσο το άτομο όσο και το κοινωνικό του περιβάλλον να είναι ευαισθητοποιημένο και αποενοχοποιημένο προκειμένου να αναζητήσει και να αποδεχθεί τη βοήθεια. Με τον τρόπο αυτό ήδη θα έχει επιτευχθεί η μείωση του χρόνου της αποκατάστασής του, καθώς επίσης θα έχουν αποφευχθεί πολλές παθογενείς συμπεριφορές που δεν είναι αποτέλεσμα της ψυχικής διαταραχής. Ουσιαστικά, δηλαδή, ήδη από την πρώτη στιγμή θα έχει καταφέρει να αυξήσει την ποιότητα ζωής του, αποφεύγοντας πολλές από τις συμπεριφορές που παρατηρούνται σε παρόμοια περιστατικά, όπου δεν λαμβάνει χώρα η έγκαιρη διάγνωση. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 16

Τα στάδια της έγκαιρης παρέμβασης Το πρώτο στάδιο της έγκαιρης παρέμβασης είναι η αξιολόγηση του ασθενούς που παραπέμπεται. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα πρώιμα συμπτώματα της ψύχωσης το στάδιο αυτό διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο. Για το λόγο αυτό οφείλουμε αρχικά να εξετάζουμε συστηματικά και σε τακτά χρονικά διαστήματα την ψυχική κατάσταση του ατόμου. Πέρα, όμως, από αυτό, σημαντικές πληροφορίες αναμένεται να ληφθούν και από την οικογένειά του και το στενό κοινωνικό του περίγυρο. Επιπλέον, προκειμένου να καταστεί εφικτή η ενημέρωση για όλες τις παραμέτρους της ψύχωσης, στη λήψη κλινικού ιστορικού καλό θα είναι να εξεταστούν εκφάνσεις της διαταραχής όπως η ένταση, οι προκαταλήψεις του ατόμου, η συχνότητα των συμπτωμάτων, η άποψή του για αυτό κ.α. Μία λεπτομερής συζήτηση χρειάζεται εξελιχθεί αναφορικά με την πρώτη φορά που εμφανίστηκαν τα συμπτώματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση καλό θα είναι να συμπεριληφθούν ερωτήσεις αναφορικά με τον εντοπισμό, τόσο σε χρόνο όσο και σε ένταση, της πρώτης δυσλειτουργίας, να γίνει αναφορά στα «προψυχωσικά» συμπτώματα και στα συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν στην ψύχωση καθώς και στα αυστηρά διαγνωστικά στοιχεία της ψύχωσης. Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να γίνει εκτενής αναφορά στη λειτουργικότητα του ατόμου στο επαγγελματικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό περιβάλλον, καθώς και στις διάφορες δραστηριότητες που συμμετέχει κατά τον ελεύθερο χρόνο του τόσο πριν και κατά τη διάρκεια όσο και μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο. Με τον τρόπο αυτό θα διαγνωστεί ο ακριβής χρόνος εμφάνισης των ψυχωσικών συμπτωμάτων, το επίπεδο και η διάρκεια της περιόδου κατά την οποία το άτομο είχε τη μέγιστη λειτουργικότητα και οι συνέπειες της ψύχωσης στον τομέα της λειτουργικότητας και της εξελικτικής πορείας του ατόμου. Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την εμπιστοσύνη. Η καλή σχέση που πρέπει να αναπτυχθεί μεταξύ ασθενούς και θεραπευτή είναι ένας σημαντικός παράγοντας που θα βοηθήσει στην αξιολόγηση του ασθενούς. Οι γενικότερες ψυχοθεραπευτικές έρευνες παραθέτουν πολλά στοιχεία αναφορικά με τον τρόπο δημιουργίας μιας καλής ψυχοθεραπευτικής σχέσης. Στην περίπτωση, όμως, του πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου καλό θα είναι να συμπεριληφθεί και η ευαισθησία του θεραπευτή για την ψυχολογική κατάσταση του θεραπευόμενου, η υπομονή αλλά ταυτόχρονα και Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 17

επιμονή του θεραπευτή, και η ελαστικότητά του σε θέματα όπως η διάρκεια, η συχνότητα και ο τόπος που θα λαμβάνουν χώρα οι συνεδρίες. Στο τρίτο στάδιο γίνεται αναφορά για την αποδοχή της κατάστασης. Προκειμένου να καταστεί εφικτή η αποδοχή κρίνεται σκόπιμο ο θεραπευτής, αρχικά, να πείσει τον ασθενή ότι η ψυχολογική του κατάσταση είναι παροδική και ότι υπάρχουν τρόποι που θα τον βοηθήσουν να επανέλθει. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αλλάξει τρόπο σκέψης ο ασθενής όσον αφορά τη διαταραχή του, τις επιπτώσεις της και τις δυνατότητες που έχει προκειμένου να καταφέρει να επανέλθει. Ακόμα, είναι σημαντικό ο ασθενής να πιστέψει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει την ψύχωση και τις συνέπειές της. Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο του τρίτου σταδίου αποτελεί η ανάληψη δράσης από τον ίδιο τον ασθενή και ο σχεδιασμός αρχικά σε επίπεδο σκέψης και στη συνέχεια σε επίπεδο δράσης των πρωτοβουλιών που οφείλει να αναλάβει στον τομέα της βελτίωσης της ποιότητας ζωής του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παραμείνει στην κοινότητα και να δραστηριοποιηθεί σε αυτή. Μπορεί για παράδειγμα να επικοινωνήσει και να έρθει σε επαφή με τους φίλους του ή να θέσει καινούριος στόχους στη ζωή του, όπως να επιστρέψει στις σπουδές του, να πάρει δίπλωμα οδήγησης ή να διοργανώσει μια κοινωνική εκδήλωση. Όλες αυτές οι δραστηριότητες βέβαια θα λάβουν χώρα μετά την κατάλληλη προετοιμασία από το θεραπευτή του. Κατά το στάδιο της αποδοχής ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην έκθεση που θα συνταχθεί από το θεραπευτή και θα εστιάζει στην πορεία της ασθένειας του θεραπευόμενου. Θα περιλαμβάνει μια εκτενή αναφορά στους στόχους που τέθηκαν και στις επιτυχίες που είχε ο ασθενής, προκειμένου να τεθούν πάλι καινούριοι εξελικτικοί στόχοι. Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ο τρόπος κατά τον οποίο θα δοθεί η φαρμακευτική αγωγή. Η συγκεκριμένη διαδικασία είναι αναγκαίο να διεξαχθεί με τον τρόπο που θα διασφαλίζει στον ασθενή ότι δεν θα στιγματιστεί. Για το λόγο αυτό ο ασθενής πρέπει να έχει το δικαίωμα να συναποφασίσει το θεραπευτικό μοντέλο που θα ακολουθήσει. Άλλωστε, με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται και η ενεργότερη συμμετοχή του στη διαδικασία της αποκατάστασης. Κρίνεται σημαντικό να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι πολλοί ψυχωσικοί ασθενείς βιώνουν έντονο μετατραυματικό στρες, όχι εξαιτίας της διαταραχής τους, αλλά εξαιτίας του τρόπου που ακολουθήθηκε προκειμένου να οδηγηθούν στην αποκατάσταση (McGorry et all.,1991). Συνεπώς, η θεραπεία που εξασφαλίζει τη μη «στιγματοποίηση» του Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 18

ασθενούς δεν είναι μόνο ενδεδειγμένη, αλλά έχει βρεθεί ότι είναι περισσότερο αποτελεσματική (Kulkarni & Power, 1999). Καλές πρακτικές έγκαιρης παρέμβασης Στο σημείο αυτό γίνεται μια προσπάθεια συγκέντρωσης, σύνθεσης και προσαρμογής στην Ελληνική πραγματικότητα της εμπειρίας από υπηρεσίες έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης που λειτουργούν στο εξωτερικό. Ουσιαστικά, δηλαδή, γίνεται λόγος για προαπαιτούμενα που διασφαλίζουν τη σωστή λειτουργία μιας υπηρεσίας πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και αποκατάστασης ψυχωσικών ασθενών στα πρώτα στάδια εμφάνισης της διαταραχής και στη χώρα μας. Μια υπηρεσία έγκαιρης πρόληψης πρέπει να εστιαστεί: Στο διαχειριστικό έλεγχο όλων των βάσεων δεδομένων που μπορούν να παρέχουν πληροφορίες για πρόβλεψη των ατόμων που μπορεί να εκδηλώσουν ψυχωσικό επεισόδιο. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο καταφεύγουν στις πρώτες βοήθειες. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει μια στενότερη συνεργασία μεταξύ πρώτων βοηθειών και οργανωμένων ψυχιατρικών υπηρεσιών που θα οδηγήσει στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Η έγκαιρη αξιολόγηση με τρόπο που δεν στιγματίζει τον ασθενή είναι χρήσιμη καθώς μειώνει τις φοβίες του για εμπλοκή με τις παραδοσιακές ψυχιατρικές μονάδες. Το άτομο που αναλαμβάνει το κάθε περιστατικό παραμένει το ίδιο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ανάπτυξη μιας σχέσης εμπιστοσύνης και η παρακολούθηση των στόχων που έχουν συναποφασιστεί. Πέρα, όμως, από τον ασθενή οφείλει να παρέχει τις υπηρεσίες του και στην οικογένεια και στο στενό κοινωνικό του περιβάλλον. Το διάστημα παρακολούθησης του ασθενούς από τον ίδιο επαγγελματία ψυχικής υγείας προτείνεται να είναι τα τρία χρόνια (η πιο κρίσιμη περίοδος). Οι ανάγκες που εκφράζει ο θεραπευόμενος κρίνεται αναγκαίο να τίθενται σε προτεραιότητα στο σχεδιασμό της αποκατάστασης. Ο σχεδιασμός της αποκατάστασης πρέπει να αναθεωρείται σύμφωνα με τις ανάγκες της διαταραχής του ασθενούς. Ένα καλό διάστημα για επανάληψη της Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 19

αξιολόγησης και αλλαγής του θεραπευτικού πλαισίου θεωρείται ότι είναι οι δύο μήνες. Ωστόσο, προς το τέλος της θεραπευτικής σχέσης πρέπει να μειώνεται το διάστημα αυτό καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα για υποτροπή. Το στενό οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον πρέπει να εμπλέκεται ενεργά στη διάγνωση, θεραπεία και εξέλιξη της αποκατάστασης. Κρίνεται απαραίτητο να σχεδιαστεί μια στρατηγική αποφυγής της αντίστασης στη θεραπεία και κατά συνέπεια της υποτροπής. Η στρατηγική αυτή προτείνεται να περιλαμβάνει την αποφυγή στρεσσογόνων παραγόντων (από τις αλλαγές στην καθημερινότητα μέχρι και τα μη σταθερά σχέδια ζωής). Επίσης, πρέπει να διασφαλίζεται η χρήση των φαρμακευτικών σκευασμάτων σύμφωνα με τις οδηγίες του θεραπευτή και τέλος, να υπενθυμίζεται στον ασθενή, όταν είναι αναγκαίο, η προσπάθεια που έχει κάνει για να κατακτήσει το συγκεκριμένο επίπεδο λειτουργικότητας. Σημαντική από τη διεθνή εμπειρία κρίνεται η διασφάλιση της επαγγελματικής αποκατάστασης του ασθενούς, προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η οικονομική του ανεξαρτησία, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις καθημερινές ανάγκες της ζωής. Τέλος, εξαιρετικά σημαντική κρίνεται η προσπάθεια της δημιουργίας θετικής εικόνας για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ψυχωσική διαταραχή, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο. Στην προσπάθεια αυτή μπορεί να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο η ενημέρωση - εκπαίδευση της τοπικής κοινωνίας. Ολοκληρώνοντας την αναφορά στις αποδοτικές πρακτικές που ακολουθούνται στον τομέα την πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης της ψύχωσης, οφείλουμε να αναφερθούμε στις οργανώσεις που έχουν συσταθεί και λειτουργούν με στόχο την ανάληψη δράσεων για τη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Για παράδειγμα, στην Νέα Ζηλανδία λειτουργούν επτά υπηρεσίες που ως στόχο τους θέτουν την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της ψύχωσης (Tatara House, St Lucas first episode psychosis service, Wellington early intervention service κ.ά.). Στην Μεγάλη Βρετανία η πιο γνωστή υπηρεσία είναι η Initiative to Reduce the Impact of Schizophrenia (IRIS). Η πρώτη, όμως, είναι η Early Psychosis Prevention and Intervention Centre (EPPIC) που λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία στην Αυστραλία. Ουσιαστικά, οι δύο Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 20

τελευταίες υπηρεσίες εισήγαν τη διαδικασία της έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης και παρέχουν, πλέον, πολλές πληροφορίες και ερευνητικά δεδομένα αναφορικά με τα οφέλη της λειτουργίας της συγκεκριμένης υπηρεσίας. Παρέμβαση στην οικογένεια Από την καταγραφή των σταδίων της έγκαιρης παρέμβασης αφενός και από την παράθεση των δράσεων που ακολουθούνται από υπηρεσίες έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης της ψύχωσης, καταδεικνύεται ότι σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον του ασθενούς. Ο ρόλος του δεν περιορίζεται μόνο στον έγκαιρο εντοπισμό των συμπτωμάτων και των αλλαγών στη συμπεριφορά του ασθενούς, αντίθετα επεκτείνεται και στη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών για την αποκατάστασή του και την αποφυγή της υποτροπής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας που εντάσσεται στα πλαίσια μιας υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης της ψύχωσης να θέτει στον ψυχοθεραπευτικό του σχεδιασμό και το στενό οικογενειακό περιβάλλον του ασθενούς. Άλλωστε, η οικογένεια είναι αυτή που καλείται να φροντίσει τον ασθενή, άρα κρίνεται σημαντικό να της δοθούν οι απαραίτητες οδηγίες ή ακόμα και η εκπαίδευση. Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί η εμπλοκή και η βοήθεια της οικογένειας στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αρχικά, λοιπόν, θα πρέπει να επεξηγηθεί ο όρος ψύχωση, τα συμπτώματα και οι διαταραχές της. Το γεγονός αυτό θα βοηθήσει την οικογένεια να κατανοήσει και να αποδεχθεί τις αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου. Ωστόσο, η συγκεκριμένη προσπάθεια ενδέχεται να οδηγήσει τα μέλη της οικογένειας σε θλίψη ή σε αισθήματα ενοχής. Για αυτό, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να εμπλακούν σε κάποιο ομαδικό ή ατομικό ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα, προκειμένου να ξεπεράσουν την κατάσταση αυτή. Στη συνέχεια, κρίνεται σημαντικό να εκπαιδευτεί η οικογένεια αναφορικά με τη διαχείριση του ασθενή. Πρακτικά, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει οδηγίες αναφορικά με τη μείωση των αγχογόνων ερεθισμάτων που δέχεται ο ασθενής, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της θεραπείας και κατά την κρίσιμη περίοδο της υποτροπής. Επιπλέον, σημαντικές είναι οι κατευθύνσεις αναφορικά με την εστίαση του ενδοοικογενειακού διαλόγου σε πράγματα που αφορούν το μέλλον και όχι η προσκόλληση σε θέματα που αφορούν στο παρελθόν του ψυχωσικού. Στο Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 21

σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι η οικογένεια οφείλει να επιβραβεύει τον ασθενή κάθε φορά που παρατηρεί θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά του και να αναφέρει στον επαγγελματία ψυχικής υγείας τυχόν υποτροπές του σε μη λειτουργικούς τρόπους συμπεριφοράς. Τέλος, η αναφορά μας στο οικογενειακό περιβάλλον δεν θα ήταν ολοκληρωμένη αν δεν εστιάζαμε στο γεγονός ότι σε αυτή τη διαδικασία κρίνεται σημαντικό να εμπλακούν και άτομα που ο ασθενής κρίνει σημαντικά, έχει δηλαδή επενδύσει συναισθηματικά σε αυτούς και τα συναναστρέφεται στενά τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 22

Δημιουργία υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης Παρά τις εξαιρετικές δυσκολίες και αλλαγές στη συμπεριφορά που επιφέρει η εκδήλωση ενός ψυχωσικού επεισοδίου, ο χρόνος που απαιτείται για να φτάσει ο ασθενής να λάβει διάγνωση και να ενταχθεί σε κάποιο θεραπευτικό σχεδιασμό είναι πολύ μεγάλος. Η πρώτη εμπειρία από υπηρεσίες ψυχικής υγείας που λαμβάνουν πολλοί χρήστες είναι ο εγκλεισμός τους σε ψυχιατρικά νοσοκομεία ή σε ψυχιατρικά τμήματα γενικών νοσοκομείων, ύστερα από εισαγγελική παραγγελία. Ωστόσο, η εμπειρία στις μέρες μας, όσον αφορά την πορεία και την έκβαση της ασθένειας, έχει καταδείξει την καλύτερη λειτουργία των μονάδων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, παρά των δομών που λειτουργούν με τον παραδοσιακό ψυχιατρικό τρόπο. Το γεγονός αυτό καθιστά αναγκαία τη δημιουργία μιας υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης που δεν θα είναι αποκομμένη, αλλά ούτε και θα αποκόπτει τον ασθενή από το κοινωνικό περιβάλλον. Απαιτούμενο προσωπικό και εκπαίδευση. Το προσωπικό που απαιτείται για τη στελέχωση μιας υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης δε διαφέρει ιδιαίτερα από αυτό που ήδη απασχολείται σε ψυχιατρικές μονάδες. Ωστόσο, απαιτείται μεγαλύτερη εξειδίκευση τόσο αναφορικά με τις τεχνικές έγκαιρης πρόληψης και παρέμβασης όσο με τις αρμοδιότητες του προσωπικού που θα κληθεί να στελεχώσει την υπηρεσία. Η στελέχωση, λοιπόν, της υπηρεσίας περιλαμβάνει ψυχιάτρους εξειδικευμένους στη λήψη ιστορικού και σε τεχνικές συνέντευξης. Οι ψυχίατροι πρέπει επίσης να είναι εξειδικευμένοι στην ψυχοφαρμακολογία. Ακόμα, εντάσσονται στην υπηρεσία ψυχολόγοι εξειδικευμένοι σε τεχνικές ατομικής και ομαδικής ψυχοθεραπείας. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη κοινωνικών λειτουργών και νοσηλευτικού προσωπικού. Χρειάζεται, βέβαια, και η στελέχωση της υπηρεσίας με υποστηρικτικό προσωπικό. Τέλος, πέρα από το συγκεκριμένο προσωπικό που απαιτείται κρίνεται αναγκαία η παροχή βοήθειας και από ειδικούς παιδαγωγούς, στην περίπτωση που τα άτομα δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, λογοθεραπευτές και εργοθεραπευτές, που θα προετοιμάσουν τους χρήστες για την ένταξή τους στο εργασιακό περιβάλλον. Οι συγκεκριμένες Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 23

κατηγορίες ειδικών δεν χρειάζεται να απασχολούνται σε μόνιμη βάση στην υπηρεσία, αλλά να παρέχουν υποστήριξη ανάλογα με τις ανάγκες των ασθενών. Η εκπαίδευση που καλείται το προσωπικό να παρακολουθήσει περιλαμβάνει σεμινάρια που αφορούν την έγκαιρη πρόληψη και αποκατάσταση της ψύχωσης. Πιο συγκεκριμένα: Το προσωπικό που θα προσφέρει γραμματειακή υποστήριξη καθώς και το νοσηλευτικό προσωπικό είναι απαραίτητο να γνωρίζει τα πρόωρα συμπτώματα της ψύχωσης, προκειμένου να διαχειρίζεται σωστά τους χρήστες της υπηρεσίας. Οι κοινωνικοί λειτουργοί θα πρέπει να γνωρίζουν καλά το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, τις οικονομικές ενισχύσεις που δικαιούνται, καθώς και τους εργασιακούς χώρους όπου έχουν προτεραιότητα για κάλυψη θέσεων. Οι ψυχολόγοι πρέπει να εκπαιδευτούν στην ψυχοθεραπεία ψυχωσικών ατόμων. Η εκπαίδευσή τους περιλαμβάνει τεχνικές προσέγγισης των ψυχωσικών ασθενών, τον τρόπο κατάκτησης της εμπιστοσύνης τους στο ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο 1 και την σωστή ιεράρχηση των στόχων της ψυχοθεραπευτικής αποκατάστασης. Τέλος, το ψυχιατρικό προσωπικό θα πρέπει να εκπαιδευτεί στη χορήγηση αντιψυχωσικών φαρμάκων, ανάλογα με τη βαρύτητα του περιστατικού. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η διεθνής βιβλιογραφία προτείνει τη χορήγηση άτυπων αντιψυχωσικών στις υπηρεσίες έγκαιρης πρόληψης. Η συγκεκριμένη κατεύθυνση πηγάζει από το γεγονός ότι τα τελευταίας γενιάς αντιψυχωσικά έχουν καλή δράση και στα θετικά και στα αρνητικά συμπτώματα και δεν έχουν τόσο έντονα εξωπυραμιδικά συμπτώματα. Επίσης, το ψυχιατρικό προσωπικό θα πρέπει να εξειδικευτεί στη διαφοροδιάγνωση μεταξύ των διαταραχών που περιλαμβάνει η ψύχωση. Ακόμα, τόσο οι ψυχίατροι όσο και οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί θα πρέπει να εκπαιδευτούν στη διεξαγωγή ομιλιών ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης. Συμπληρωματικά, πρέπει να εκπαιδευτούν και στη διαχείριση ομάδων, αφού στις αρμοδιότητές τους περιλαμβάνεται και το 1 Σε αυτές τις δύο τεχνικές πρέπει να εκπαιδευτεί στο σύνολό του το προσωπικό που θα στελεχώσει την υπηρεσία. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 24

κοινωνικό περιβάλλον των ασθενών. Οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι πρέπει να εκπαιδευτούν στη χορήγηση διαγνωστικών δοκιμασιών που είναι κατασκευασμένες και σταθμισμένες για ψυχωσικούς ασθενείς. Ως παράδειγμα, αναφέρεται η χορήγηση διαγνωστικών κλιμάκων προσωπικότητας, αξιολόγησης της παρούσας κατάστασης, μέτρησης των θετικών και αρνητικών συμπτωμάτων κ.α. Γενικά, κρίνεται αναγκαίο να τονιστεί ότι όλο το προσωπικό θα πρέπει να εξειδικευτεί στη διαχείριση ασθενών που ανήκουν σε νεαρές ηλικιακές ομάδες. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι γίνεται λόγος για άτομα που αντιμετωπίζουν πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο. Το εξειδικευμένο προσωπικό που περιγράφεται κρίνεται αναγκαίο να λειτουργεί ως ομάδα. Το σημείο αυτό είναι κατάλληλο προκειμένου να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι ίσως κάποιοι ασθενείς να χρειαστούν παρακολούθηση στο σπίτι, ανάλογα με τα συμπτώματα που αντιμετωπίζουν. Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί ότι το ωράριο όλου του στελεχιακού δυναμικού πρέπει να είναι ελαστικό, μια και το καθορίζουν οι ανάγκες των ασθενών και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος. Τέλος, σημειώνεται ότι η διεθνής πρακτική προτείνει ο συγκεκριμένος θεραπευτής που θα παρακολουθήσει τον ασθενή να παραμείνει στην υπηρεσία για τρία, το λιγότερο, χρόνια. Η καθημερινή πρακτική με ψυχωσικούς καταδεικνύει το γεγονός ότι είναι δύσκολο να εμπιστευτούν κάποιον άλλο θεραπευτή από αυτόν που έχουν συνηθίσει και βιώνουν έντονο άγχος, όταν είναι υποχρεωμένοι να τον αλλάξουν. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 25

Διαμόρφωση υποδομής για τη στέγαση υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης. Η υπηρεσία έγκαιρης πρόληψης της ψύχωσης, στεγάζεται σε κάποια ήδη υπάρχουσα μονάδα ψυχικής υγείας, σε ξεχωριστό, όμως, χώρο. Προτείνεται η συγκεκριμένη διάταξη, προκειμένου να εξασφαλίζεται η μείωση του φόβου και του στιγματισμού των ψυχικά ασθενών. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαίο να έχει εύκολη πρόσβαση, με μέσα μαζικής μεταφοράς. Ένα σημαντικό ζήτημα που προκύπτει είναι η διασφάλιση της ησυχίας του χώρου, η απομόνωσή του από εξωτερικούς θορύβους, που μπορούν να αποσπάσουν το προσωπικό ή τους χρήστες της υπηρεσίας. Ο εσωτερικός χώρος πρέπει να είναι φωτεινός, κυρίως με φυσικό τρόπο. Επιπλέον, πρέπει να είναι άνετος. Οι χώροι που χρησιμοποιούνται για την συνέντευξη και την ψυχοθεραπεία, πρέπει να είναι αρκετά απομονωμένοι από τους υπόλοιπη υπηρεσία. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται αφενός η ησυχία ηρεμία και αφετέρου η εχεμύθεια, βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη ψυχοθεραπευτικής σχέσης. Σημαντικό κρίνεται, επίσης, ο προθάλαμος να είναι ευρύχωρος και να υπάρχει αξιόπιστο τηλεφωνικό κέντρο. Ας μην ξεχνάμε ότι για την πρώτη προσέγγιση των συγγενών ή των ασθενών στο χώρο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η τηλεφωνική επαφή. Εξέχουσα σημασία έχει και η διακόσμηση του χώρου. Κρίνεται αναγκαίο ο χώρος να έχει ζωηρά χρώματα σε μια προσπάθεια αφενός να αποφευχθεί η αισθητηριακή αποστέρηση που παρέχει το λευκό χρώμα και αφετέρου προκειμένου να νιώσουν οικεία οι νέοι σε ηλικία χρήστες της υπηρεσίας. Επιπλέον, καλό είναι να υπάρχουν και τα προσωπικά στοιχεία του κάθε εργαζόμενου στο χώρο που βρίσκεται μια και έτσι θα νιώσει και ο ίδιος πιο οικεία. Διασύνδεση της υπηρεσίας με εμπεκόμενους φορείς Προκειμένου να λειτουργήσει σωστά ο συγκεκριμένος φορέας και να καταφέρει να μειώσει σημαντικά τον χρόνο διάγνωσης και αποκατάστασης της ψύχωσης πρέπει να έχει άμεση διασύνδεση με υπηρεσίες που μπορεί να αντιμετωπίσουν ψυχωσικά περιστατικά. Βέβαια, όπως έχει προαναφερθεί, σημαντικό ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν και οι ομιλίες ευαισθητοποίησης που θα διεξαχθούν, αλλά, μέχρι να αποδώσουν, η διασύνδεση κρίνεται απαραίτητη. Επειδή, εξάλλου, γίνεται λόγος για τη δημιουργία μιας καινούριας δομής αυτονόητο είναι πως Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 26

θα πρέπει όλοι όσοι ασχολούνται με την ευαίσθητη ομάδα των ασθενών που μπορεί να αντιμετωπίσουν πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, να μάθουν για τη λειτουργία της και τις υπηρεσίες που προσφέρει. Τέλος, η σωστή διασύνδεση θα βοηθήσει και στην αμεσότερη ενημέρωση του κοινού μέσω της προβολής της ιστοσελίδας της υπηρεσίας στις ήδη αναρτημένες και έγκυρες ιστοσελίδες των δομών με τις οποίες θα αναπτυχθεί συνεργασία. Οι φορείς που πρέπει μια υπηρεσία έγκαιρης πρόληψης να έχει επαφή είναι: o Τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, όπου συνήθως απευθύνονται τα άτομα που αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά ψυχωσικό επεισόδιο. o Υπηρεσίες που ως στόχο τους έχουν την εξυπηρέτηση νέων κυρίως ατόμων, όπως ΟΑΕΔ κ.α. o Οικογενειακοί γιατροί, και γενικά παθολόγοι που συνήθως απευθύνονται οι γονείς κατά την πρώτη παρατήρηση ασυνήθιστης συμπεριφοράς. o Κοινωνικές υπηρεσίες που λειτουργούν στα πλαίσια των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης που, συνήθως, έχουν ευκολότερη πρόσβαση στην τοπική κοινωνία. o Σύλλογοι καθηγητών και γονέων και κηδεμόνων, μια και έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά ή την επίδοση των νέων. Αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών Η δημιουργία υπηρεσιών έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης των ψυχωσικών διαταραχών είναι ιδιαίτερα καινούρια για τη χώρα μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός δικτύου διασύνδεσης των υπηρεσιών μεταξύ τους. Με το συγκεκριμένο τρόπο επιτυγχάνεται η επίλυση τυχόν κοινών προβλημάτων ή προβληματισμών ενώ ταυτόχρονα προκύπτουν καλές πρακτικές εφαρμογές, βασισμένες πλέον στην Ελληνική εμπειρία. Πέρα από αυτό διασφαλίζεται και το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους χρήστες μια και υπάρχει μια ομοιογένεια που σέβεται όμως, τις ανάγκες κάθε περιοχής που λειτουργεί η συγκεκριμένη υπηρεσία. Οι κανόνες αξιολόγησης, των παρεχόμενων υπηρεσιών κρίνεται σημαντικό να είναι: Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 27

Η διάγνωση της ψυχωσικής διαταραχής και ο εντοπισμός των ατομικών χαρακτηριστικών συμπεριφοράς κάθε ασθενούς. Η επιτυχία της αποκατάστασης, η οποία αξιολογείται, πέρα από ποσοστό των υποτροπών του κάθε περιστατικού, και με αυτοσυμπληρούμενες κλίμακες αξιολόγησης της ψυχοθεραπευτικής σχέσης καθώς επίσης και με δοκιμασίες που καταγράφουν το ποσοστό ενόχλησης από τα θετικά και αρνητικά συμπτώματα της ψυχωσικής διαταραχής. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση του προσωπικού που διαχειρίζεται τόσο τους άμεσους χρήστες της υπηρεσίας όσο και τις οικογένειές τους. Συμπερασματικά, γίνεται εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι κανόνες αξιολόγησης είναι χρήσιμοι, απλά για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της υπηρεσίας. Άλλωστε, καταδεικνύουν τα σημεία στα οποία πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση την πρώτη περίοδο λειτουργίας της. Στη συνέχεια είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν τρόποι για πιο εμπεριστατωμένη αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών, που ως στόχο τους θα έχουν την έγκαιρη αντιμετώπιση ενός ψυχωσικού περιστατικού. Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 28

Καλές πρακτικές δημιουργίας υπηρεσίας έγκαιρης πρόγνωσης και αποκατάστασης της ψύχωσης Παράδειγμα πρώτο: Lamberth Early Onset Service Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να γίνει μια σύντομη αναφορά στον τρόπο λειτουργίας και διάρθρωσης παρόμοιων υπηρεσιών που έχουν ιδρυθεί στο εξωτερικό και έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα ωφέλιμες για την κοινωνική ομάδα στην οποία απευθύνονται. Συγκεκριμένα, θα γίνει αναφορά για τον τρόπο λειτουργίας μιας υπηρεσίας έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης που ιδρύθηκε στο νότιο Λονδίνο (Lambeth Early Onset Service). Η συγκεκριμένη δομή δημιουργήθηκε, αρχικά, για να αξιολογήσει και να συγκρίνει την αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση της ψύχωσης μεταξύ των ψυχοκοινωνικών δομών αποκατάστασης και των παραδοσιακών ψυχιατρικών νοσοκομείων. Σήμερα, λειτουργεί ως υπηρεσία έγκαιρης πρόληψης και αποκατάστασης για όλους τους ασθενείς που αντιμετωπίζουν ψυχωσικό επεισόδιο για πρώτη φορά και είναι μεταξύ 16 35 ετών. Η ομάδα των επαγγελματιών ψυχικής υγείας που εργάζονται στη συγκεκριμένη υπηρεσία αρχικά αριθμούσε δέκα άτομα. Συγκεκριμένα το στελεχιακό της δυναμικό αποτελείται από έναν ψυχίατρο, έναν ειδικευόμενο ψυχίατρο, έναν κλινικό ψυχολόγο, έναν ψυχολόγο που ειδικεύεται σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού, τέσσερις νοσοκόμες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και δύο βοηθούς υγείας. Το πρόγραμμα λειτουργίας της υπηρεσίας είναι ελαστικό μια και περιλαμβάνει σαββατοκύριακα και αργίες. Η ομάδα του προσωπικού προσφέρει έγκαιρη πρόληψη, βασισμένη σε στοιχεία αξιολόγησης των ασθενών, προσαρμοσμένη στις ανάγκες των χρηστών, χαμηλή δόση άτυπων αντιψυχωσικών, ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική οικογένειας. Οι ασθενείς που λαμβάνουν την εξειδικευμένη θεραπεία που τους παρέχεται από τη συγκεκριμένη υπηρεσία, σύμφωνα με μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2004, παρουσιάζουν σαφώς λιγότερες υποτροπές από τους ασθενείς που λαμβάνουν την παραδοσιακή θεραπεία. Η συγκεκριμένη υπηρεσία από την ημέρα δημιουργίας της έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτη επέκταση. Πλέον αποτελείται από μία ομάδα επαγγελματιών ψυχικής υγείας που ως στόχο τους έχουν τον εντοπισμό των ομάδων υψηλού κινδύνου στην κοινωνία και την διαχείριση της πρώτης κρίσης, την ομάδα που παρακολουθεί τους Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης προγράμματος «Ψυχαργώς - Β φάση» 29