Υπογειοποίηση εξαµενών Περάµατος. Μια Νέα Προσέγγιση στη Μείωση της Επικινδυνότητας.

Υπογειοποίηση εξαµενών Περάµατος. Μια Νέα Προσέγγιση στη Μείωση της Επικινδυνότητας.. Καλιαµπάκος, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Α. Μπενάρδος, ρ. Μηχανικός Μεταλλείων - Μεταλλουργός 1. Εισαγωγή Η εγκατάσταση των δεξαµενών αποθήκευσης πετρελαιοειδών στην περιοχή Περάµατος άρχισε την δεκαετία του 1930. Την εποχή εκείνη οι µεγάλες διαθέσιµες εκτάσεις και η εγγύτητά του στο λιµάνι του Πειραιά φάνταζαν ιδανικές για την ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων, δεδοµένου και του µικρού αριθµού των κατοίκων, οι οποίοι έφταναν τότε τους 330 (Ζυµάρη, 1996). Η ραγδαία όµως ανάπτυξη και επέκταση του αστικού ιστού, πολλές φορές ανεξέλεγκτα, σήµερα έχει εγκλωβίσει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης. Αυτό µπορεί να γίνει πιο κατανοητό από το σχήµα 1 (Οργανισµός Αθήνας, 1998), το οποίο παρουσιάζει την εξέλιξη της αστικής δόµησης. Σχήµα 1. Οικιστική Εξέλιξη. Περάµατος (Οργανισµός Αθήνας, 1998). Σήµερα, δραστηριοποιούνται στην περιοχή 5 εταιρείες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την λειτουργία 102 επιφανειακών µεταλλικών δεξαµενών που καταλαµβάνουν µια συνολική έκταση 300 περίπου στρεµµάτων. Ο συνολικός αποθηκευτικός όγκος των προϊόντων, διαφόρων τύπων, που βρίσκονται στις εγκαταστάσεις υπολογίζεται σε 165.000 m 3 (Ασπροφός, 2003), καταλαµβάνοντας το 14% περίπου της συνολικής αποθηκευτικής δυναµικότητας του Ελλαδικού χώρου. Η ύπαρξη και λειτουργία των εγκαταστάσεων δηµιουργεί έντονα προβλήµατα τόσο στο ανθρωπογενές όσο και στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Όχι µόνο από την άποψη των προβληµάτων που έχουν να κάνουν µε οσµές ή διαρροές πετρελαιοειδών, αλλά κυρίως µε το ζήτηµα της ασφάλειας των ίδιων των εγκαταστάσεων και κατ επέκταση και των κατοίκων του Περάµατος. Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου κατοικίες βρίσκονται σχεδόν σε επαφή µε τις δεξαµενές, όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στην εικόνα 1. 1

Εικόνα 1. Γειτνίαση κατοικιών και δεξαµενών αποθήκευσης στο Πέραµα Το παρελθόν των εγκαταστάσεων και τα ατυχήµατα που έχουν συµβεί, έχουν οδηγήσει σε µια έντονη αντίδραση από τους κατοίκους και τη δηµοτική αρχή εναντίον της διαιώνισης της σηµερινής κατάστασης. Αποτέλεσµα αυτών ήταν να έχουν εξεταστεί δύο σχέδια που αποσκοπούν στην επιφανειακή µετεγκατάσταση των δεξαµενών σε άλλη θέση στην Αττική. Πιο συγκεκριµένα, η Ασπροφός σε δύο περιπτώσεις (1992, 1995) εξέτασε εναλλακτικές θέσεις και προχώρησε στην επιλογή των καταλληλότερων για µια τέτοια κίνηση. Όµως, µέχρι σήµερα δεν έχουν προχωρήσει οι διαδικασίες και δεν έχει καθοριστεί ένα σαφές χρονοδιάγραµµα για την υλοποίηση µιας µελλοντικής µετεγκατάστασης. Επιπρόσθετα, οι µεγάλες ενιαίες εκτάσεις που απαιτούνται και η σηµαντικότατη αύξηση του κόστους γης που έχει επέλθει τα τελευταία χρόνια κάνουν το εγχείρηµα της επιφανειακής µετεγκατάστασης να φαίνεται ολοένα και πιο δύσκολο. Μια νέα προσέγγιση στο ζήτηµα της µετεγκατάστασης των δεξαµενών δίνεται από το παρόν άρθρο και αφορά στην υπογειοποίησή τους στην ευρύτερη περιοχή Περάµατος. 2. Υπόγεια αποθήκευση υδρογονανθράκων Η χρήση τεχνητών υπογείων χώρων για την αποθήκευση υδρογονανθράκων αποτελεί συνήθη πρακτική, τόσο στις Σκανδιναβικές χώρες από όπου και πρωτοξεκίνησε, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης και του κόσµου (Lee et al., 1996). Αν και οι αυστηροί περιβαλλοντικοί περιορισµοί υπήρξαν ένα σηµαντικό στοιχείο που στηρίζει ένα τέτοιο εγχείρηµα, το κυριότερο πλεονέκτηµα που έχει να επιδείξει η συγκεκριµένη λύση είναι η επίτευξη χαµηλότερου κόστους ανά µονάδα αποθηκευµένου προϊόντος. Αυτό συµβαίνει, ιδιαίτερα όταν οι προς αποθήκευση ποσότητες ξεπερνούν το όριο των 100-120.000 m 3 για υγρούς υδρογονάνθρακες (σχήµα 2), ενώ σε περιπτώσεις υγροποιηµένων αερίων υδρογονανθράκων που απαιτούν αποθήκευση υπό πίεση, το συγκεκριµένο όριο εφαρµοσιµότητας γίνεται ακόµα χαµηλότερο (Froise, 1987). 2

Σχήµα 2. Συγκριτικό διάγραµµα κόστους επιφανειακής - υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων (Froise, 1987). Η εφαρµογή της υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων απαιτεί την ύπαρξη ορισµένων βασικών προϋποθέσεων, όπως: Περιβάλλον πέτρωµα ικανοποιητικής αντοχής ώστε να είναι δυνατή η εκσκαφή µεγάλων ενιαίων όγκων (ανοίγµατα µεγάλης διατοµής) χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα ευστάθειας. Πέτρωµα κατάλληλης σύνθεσης ώστε να µην είναι δυνατή η αλληλεπίδρασή του µε το αποθηκευµένο προϊόν και η δηµιουργία χηµικών αντιδράσεων που µπορεί να αλλοιώσουν την ποιότητα του προϊόντος. Προϊόν προς αποθήκευση µε ειδικό βάρος µικρότερο του νερού (0,80-0,96 gr/cm 3 ), αδιάλυτο στο νερό ώστε να είναι δυνατός ο σαφής διαχωρισµός του από αυτό. Σταθερή, κατά το δυνατόν, στάθµη υδροφόρου ορίζοντα, χωρίς µεγάλες διακυµάνσεις και καλή υδραυλική κυκλοφορία εντός του πορώδους και των διακλάσεων του πετρώµατος. Η βασική αρχή, η οποία χρησιµοποιείται για την πραγµατοποίηση της υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων, στηρίζεται στον εγκλωβισµό του προς αποθήκευση προϊόντος, µέσα σε ένα υδροδυναµικό φράγµα (hydraulic containment) το οποίο δηµιουργείται από τον υδροφόρο ορίζοντα (σχήµα 3). Το υπόγειο νερό, έχοντας µεγαλύτερο ειδικό βάρος από το πετρέλαιο, δηµιουργεί στρώµα ύδατος στον πυθµένα, καθώς και µια πίεση προς το εσωτερικό του θαλάµου εµποδίζοντας τη διαρροή του προϊόντος στο πέτρωµα. Εκεί όπου ο υδροφόρος ορίζοντας δεν παρουσιάζει σταθερή στάθµη ή χρειάζεται να υπάρχει πλήρης εξασφάλιση της υδροστατικής πίεσης, στο χώρο του ανοίγµατος, µπορεί να γίνει τεχνητός εµπλουτισµός του υδροφορέα (water curtain system). 3

Σχήµα 3. Εγκλωβισµός του αποθηκευµένου προϊόντος εντός του υδροδυναµικού φράγµατος που δηµιουργείται από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. 2.1 Πλεονεκτήµατα - Μειονεκτήµατα Η µέθοδος υπόγειας αποθήκευσης έχει να παρουσιάσει αρκετά και σηµαντικά πλεονεκτήµατα, τόσο σε θέµατα ασφάλειας, προστασίας του περιβάλλοντος όσο και σε ζητήµατα τεχνικοοικονοµικής φύσης. Πιο συγκεκριµένα, η υπόγεια αποθήκευση πετρελαίου παρουσιάζει : Περιορισµένες ανάγκες επιφανειακών χώρων και εγκαταστάσεων, γεγονός ιδιαίτερα σηµαντικό όταν το κόστος γης είναι υψηλό ή είναι δύσκολη η εύρεση µεγάλων επιφανειακών εκτάσεων. εν δεσµεύονται µεγάλες επιφανειακές εκτάσεις, και έτσι το κόστος αγοράς τους για την πραγµατοποίηση του έργου, παραµένει σε χαµηλά επίπεδα (εικόνα 2). Υψηλή περιβαλλοντική προστασία, προς το οικοσύστηµα και τοπίο της περιοχής (εικόνα 2). Άµεση συνέπεια του γεγονότος αυτού, είναι κατ αρχήν η µειωµένη αισθητική ρύπανση, ενώ παρουσιάζονται σαφώς µειωµένα φαινόµενα διαρροών, οσµών και εκρήξεων, συµβάντων που δηµιουργούν πιθανούς κινδύνους και αίσθηµα ανασφάλειας στους κατοίκους. Μέχρι σήµερα δεν έχει καταγραφεί σοβαρό ατύχηµα σε υπόγειες εγκαταστάσεις (Geostock, 2003). υνατότητα δηµιουργίας υπόγειων αποθηκών κάτω από επιφανειακές εγκαταστάσεις χωρίς να δηµιουργούνται ιδιαίτερα προβλήµατα στην λειτουργία των επιφανειακών διεργασιών. 4

Εικόνα 2. Άποψη επιφανειακών εγκαταστάσεων υπόγειου συγκροτήµατος αποθήκευσης στη Νορβηγία. Κόστος κατασκευής τουλάχιστον συγκρίσιµο µε αντίστοιχες επιφανειακές εγκαταστάσεις δυναµικότητας µεγαλύτερης των 100-120.000 m 3, ενώ παράλληλα εµφανίζουν πολύ µεγαλύτερη διάρκεια ζωής (35-45 έτη). Παρατηρείται, ότι µε την αύξηση της αποθηκευτικής ικανότητας, η διαφορά κόστους αυξάνει αισθητά καθιστώντας τις επιφανειακές δεξαµενές οικονοµικώς ασύµφορες. Μειωµένο κόστος συντήρησης, καθώς δεν απαιτούνται διατάξεις πυρόσβεσης για το υπόγειο τµήµα του συγκροτήµατος, ενώ τα ζητήµατα διάβρωσης και επισκευών αφορούν µόνο στα επιφανειακά έργα, σε αντίθεση µε τα επιφανειακά συγκροτήµατα που απαιτούνται αντίστοιχες εργασίες για το σύνολο των µεταλλικών επιφανειών κάθε 3-4 έτη περίπου. υνατότητα δηµιουργίας στρατηγικών αποθεµάτων πετρελαίου που θα επιτρέψουν την αδιάλειπτη τροφοδοσία και κατά συνέπεια την οµαλή λειτουργία της χώρας σε περιόδους κρίσεων. Ακόµη, οι υπόγειοι χώροι παρουσιάζουν µεγαλύτερη ασφάλεια σε περιόδους πολέµου, τόσο από βοµβαρδισµούς όσο και από απόπειρες δολιοφθορών. υνατότητα χρησιµοποίησης του προϊόντος που προκύπτει από την εξόρυξη, για την παρασκευή αδρανών υλικών που θα διατεθούν είτε στο ίδιο το εργοτάξιο ή στην αγορά. Τα µειονεκτήµατα που εµφανίζει η µέθοδος, αναλύονται ακολούθως : Μεγαλύτερος χρόνος κατασκευής από επιφανειακές εγκαταστάσεις. Κρίνεται ακόµη αναγκαία η κατασκευή βοηθητικών έργων όπως στοών προσπέλασης, προσαγωγής πετρελαίου, κ.α. Κόστος άντλησης του πετρελαίου από την αποθήκη στην επιφάνεια. 5

Πιθανό κόστος επεξεργασίας προϊόντων υψηλής καθαρότητας, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες θα χρειαστεί η άντληση του συνόλου της ποσότητας στην επιφάνεια. 2.2 Παραδείγµατα από διεθνή χώρο Τα παραδείγµατα που υπάρχουν από το διεθνή χώρο είναι αρκετά. ύο από αυτά, τα οποία και αναλύονται συνοπτικά αφορούν συγκροτήµατα στη Γαλλία και στην Ν. Κορέα. Στο πρώτο παράδειγµα, εξετάζεται το συγκρότηµα αποθήκευσης υγροποιηµένων αέριων υδρογονανθράκων (LPG) στη Lavera της Ν. Γαλλίας (εικόνα 3). Εκεί αναπτύσσονται συνολικά τέσσερις οµάδες υπόγειων θαλάµων για την αποθήκευση προπανίου και βουτανίου. Είναι αξιοσηµείωτο ότι η κατασκευή των υπογείων θαλάµων γίνεται κάτω από υφιστάµενες δεξαµενές, αν και οι απαιτήσεις αποθήκευσης του συγκεκριµένου προϊόντος είναι πιο µεγάλες σε σχέση µε τα πετρελαιοειδή. Όµως, το πιο µεγάλο ενδιαφέρον έχει να κάνει µε το γεωλογικό υπόβαθρο της συγκεκριµένης περιοχής, η οποία δοµείται από ασβεστόλιθους. Οι θάλαµοι µε ύψος 18m και πλάτος 12m, βρίσκονται σε βάθη που κυµαίνονται από 70 100m (Geostock, 2003). Άποψη του θαλάµου αποθήκευσης µετά το πέρας της κατασκευής του δίνεται στην εικόνα 4. Στο επόµενο παράδειγµα, εξετάζεται η περίπτωση του συγκροτήµατος U-2 (Lee et al., 2003), το οποίο βρίσκεται στο νότιο τµήµα της Ν. Κορέας και διαχειρίζεται από την εκεί κρατική εταιρεία πετρελαιοειδών (KNOC). Η κατασκευή του αρχικού τµήµατος τελείωσε το 1985 και ήταν ένα από τα πρώτα που έχουν κατασκευαστεί στη χώρα για την αποθήκευση πετρελαιοειδών. Η δυναµικότητά του είναι 4,2 εκ. m 3 και αποτελείται από 12 υπόγειους θαλάµους πλάτους 18m και ύψους 30m, οι οποίοι βρίσκονται περίπου 30m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Έχει γίνει ήδη µια επέκταση (U-2 1 ) το 1997 και κατασκευάζεται και δεύτερη (U-2 2 ) η οποία αναµένεται να τελειώσει το 2006. Στην εικόνα 5, παρουσιάζεται σκαρίφηµα του συγκροτήµατος, καθώς και οι δύο νέες επεκτάσεις του, οι οποίες θα αυξήσουν κατά 3,7 εκ. m 3 τη δυναµικότητά του. 6

Εικόνα 3. Αεροφωτογραφία του υπόγειου αποθηκευτικού συγκροτήµατος της εταιρείας Géosgaz (Lavera). ιακρίνονται χαρακτηριστικά οι θέσεις των υπογείων θαλάµων. Εικόνα 4. Άποψη του εσωτερικού θαλάµου αποθήκευσης, µετά το πέρας της κατασκευής του. 7

Εικόνα 5. Απεικόνιση του συγκροτήµατος αποθήκευσης πετρελαίου U-2, στη Ν. Κορέα. 3. Η περίπτωση του Περάµατος Η υπόγεια µετεγκατάσταση των επιφανειακών δεξαµενών µπορεί να προσφέρει σηµαντικές λύσεις τόσο προς την κατεύθυνση της ασφάλειας των κατοίκων και της απελευθέρωσης ζωτικών εκτάσεων, όσο και προς την κατεύθυνση της διασφάλισης των συµφερόντων των εταιρειών πετρελαιοειδών (Παναγόπουλος et al., 1996). Πιο συγκεκριµένα: Αποµακρύνονται οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης από τον αστικό ιστό και εξασφαλίζεται η ύπαρξη µιας ικανής ακτίνας ασφαλείας προς τις κατοικίες. Εκµηδενίζεται η διαφυγή οσµών ή/και διαρροών πετρελαιοειδών, συµβάλλοντας προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής αναβάθµισης αλλά και προς την αύξηση του επιπέδου ασφάλειας. ηµιουργείται ένα απόλυτα ελεγχόµενο περιβάλλον αποθήκευσης, µε την πλήρη απουσία οξυγόνου, γεγονός που εκµηδενίζει την πιθανότητα έκρηξης. Το φράγµα που προσφέρει το γεωλογικό µέσο είναι ικανό να αντέξει σε επιθέσεις, δολιοφθορές, αλλά ακόµα και στην απίθανη περίπτωση εκρήξεων που µπορούν να γίνουν εντός του υπόγειου θαλάµου αποθήκευσης. εν µεταφέρεται το σύστηµα τροφοδοσίας σε άλλη περιοχή, πιο µακριά από τα κέντρα κατανάλωσης και παραµένει το κέντρο διακίνησης στην περιοχή Περάµατος. ιασφαλίζει τις υφιστάµενες θέσεις εργασίας για τους κατοίκους και τις προσόδους για το ήµο. Μπορούν να αξιοποιηθούν οι υπάρχουσες λιµενικές εγκαταστάσεις της περιοχής για την διακίνηση / τροφοδοσία των εταιρειών µε καύσιµα, σε αντίθεση µε τη ανάγκη δηµιουργίας νέων εγκαταστάσεων σε περίπτωση µετεγκατάστασης σε άλλη περιοχή. 8

ηµιουργία σύγχρονων υποδοµών για τις εταιρείες σε αντικατάσταση των υπαρχουσών και κυρίως µείωση της διαρκούς αντιπαράθεσης µε το κοινό και την τοπική αυτοδιοίκηση και εξασφάλιση ενός οµαλού περιβάλλοντος λειτουργίας. Οι συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή του Περάµατος, σε µια πρώτη προσέγγιση, φαίνεται να ευνοούν ένα τέτοιο είδος υπόγειας µετεγκατάστασης (Κωτάκης, 2000). Συνοπτικά δίνονται τα παρακάτω: Ο συνολικός όγκος των προς αποθήκευση υδρογονανθράκων που υπάρχει σήµερα στην περιοχή (165.000 m 3 ), µπορεί να δικαιολογήσει την επιλογή υπογείων αποθηκευτικών χώρων. Το γεωλογικό περιβάλλον της περιοχής είναι σε µεγάλο βαθµό γνωστό. Ήδη σήµερα, βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για τη διάνοιξη σήραγγας που θα εξυπηρετεί τον εµπορευµατικό σταθµό και λαµβάνονται αρκετά χρήσιµες πληροφορίες. Οι ασβεστολιθικοί σχηµατισµοί που δοµούν την περιοχή είναι ικανοποιητικής αντοχής, ενώ οι προκαταρκτικές γεωτεχνικές εκτιµήσεις µπορούν να κατατάξουν το πέτρωµα ως «µέτριας έως καλής» ποιότητας. Ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής είναι αρκετά σηµαντικός και αναπτύσσεται σε υψόµετρα που φτάνουν περίπου στο επίπεδο της θάλασσας. 4. Σχεδιασµός Υπόγειου Συγκροτήµατος Αποθήκευσης Η θέση κατασκευής που θα µπορούσε να εξυπηρετήσει βέλτιστα τις ανάγκες του υπόγειου συγκροτήµατος και ταυτόχρονα να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των κατοίκων εντοπίζεται στα ΒΑ όρια του ήµου, στην περιοχή του λόφου της Αγ. Μαρίνας, όπως φαίνεται στην εικόνα 6. Η προτεινόµενη τοποθέτηση του συγκροτήµατος γίνεται στο βόρειο τµήµα του λόφου, κοντά στη λεωφόρο Σχιστού, και µακριά σχετικά από τον αστικό ιστό τόσο του. Περάµατος όσο και του. Κερατσινίου, εξασφαλίζοντας έτσι την άµεση οδική σύνδεσή του και τη µειωµένη όχληση στους κατοίκους της περιοχής (Εργ. Μεταλλευτικής Τεχνολογίας & Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής, 2003). Τα πλεονεκτήµατα της προτεινόµενης θέσης είναι: Ύπαρξη διαθέσιµης έκτασης αρκετά µεγάλης ώστε να υποδεχτεί τις υπόγειες και υπέργειες εγκαταστάσεις του συγκροτήµατος. Αξιοποιεί µεγάλο τµήµα των λιµενικών εγκαταστάσεων φορτοεκφόρτωσης καυσίµων και την υφιστάµενη διασύνδεση των εγκαταστάσεων µε τα διυλιστήρια Ασπροπύργου. Απελευθερώνει το σύνολο σχεδόν των επιφανειακών εκτάσεων, που σήµερα καλύπτονται από τις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών, προσφέροντας την αναβάθµιση του οικιστικού περιβάλλοντος του ήµου. Αποφεύγεται η κυκλοφοριακή επιβάρυνση του. Περάµατος από την κίνηση των βυτιοφόρων, αφού πλέον η διακίνηση των καυσίµων µπορεί να γίνεται απ ευθείας προς την Λεωφ. Σχιστού. 9

ίνεται η δυνατότητα για την απ ευθείας εκσκαφή εντός ασβεστολιθικού πετρώµατος, χωρίς την ύπαρξη ιδιαιτέρων δυσκολιών. Προτεινόµενη θέση κατασκευής Εικόνα 6. Αεροφωτογραφία της ευρύτερης περιοχής Περάµατος και της προτεινόµενης θέσης ανάπτυξης του υπογείου συγκροτήµατος αποθήκευσης. Η επιλογή των προϊόντων πετρελαιοειδών που θα αποθηκευθούν στο υπόγειο συγκρότηµα, καθώς και οι επιµέρους δυναµικότητές τους είναι άµεσα συναρτώµενα τόσο από την υφιστάµενη κατάσταση των αποθηκευµένων προϊόντων, όσο και από τις µελλοντικές εξελίξεις που θα διαµορφωθούν στις ενεργειακές συνθήκες της πρωτεύουσας. Έτσι, µε δεδοµένη τη λειτουργία του αγωγού µεταφοράς καυσίµων αεροπορίας (Jet fuels) απ ευθείας απ το χώρο των διυλιστηρίων στο νέο Αερολιµένα Αθηνών και τη σταδιακή αποµάκρυνση του µαζούτ (Fuel oil) από την κατανάλωση, τα προς αποθήκευση προϊόντα πετρελαιοειδών που θα αποθηκευθούν στο υπόγειο συγκρότηµα συνίστανται στις εξής κατηγορίες: Πετρέλαιο Κίνησης : 80.000 m 3 Πετρέλαιο Θέρµανσης : 40.000 m 3 Βενζίνη Αµόλυβδη : 40.000 m 3 Βενζίνη Σούπερ : 40.000 m 3 Συνολική δυναµικότητα συγκροτήµατος : 200.000 m 3 Οι υπόγειες δεξαµενές είναι οριζόντιου τύπου, παράλληλα διατεταγµένες µεταξύ τους, ενώ η κατασκευή τους θα γίνει κάτω από τη στάθµη του υδροφόρου ορίζοντα. Προτείνεται θάλαµος πεταλοειδούς διατοµής µε µέγιστο πλάτος 12 m, ύψος 18 m και µήκος που φτάνει τα 260 m, επιτυγχάνοντας µια δυναµικότητα της τάξης των 40.000 m 3. Προκύπτουν έτσι 10

τελικά 5 θάλαµοι αποθήκευσης, οι οποίοι τοποθετούνται µε µεταξύ τους αποστάσεις 36 m περίπου. Το βάθος κατασκευής του συγκροτήµατος θεωρείται στο υψόµετρο 40 m και εκτείνεται µέχρι τα 22 m, εξασφαλίζοντας την απαίτηση για την ύπαρξη καλύµµατος εντός της ζώνης υδροφορίας πάχους τουλάχιστον 20m. Το µέσο ύψος υπερκειµένων είναι περίπου 120 m, ενώ το µέγιστο πλησιάζει τα 180 m. Για τη δηµιουργία του τεχνητού υδροφορέα γίνεται αρχικά η όρυξη δύο βασικών στοών προσαγωγής του νερού, παράλληλων µε τον επιµήκη άξονα των θαλάµων και µε µήκος ίσο µε το µήκος των θαλάµων. Η όρυξή τους γίνεται στο επίπεδο των 10 m, έτσι ώστε να βρίσκονται εντός του υδροφόρου ορίζοντα και ταυτόχρονα να εξασφαλίζεται µια σηµαντική στρώση πετρώµατος µεταξύ αυτών και των θαλάµων αποθήκευσης. Από τις συγκεκριµένες στοές πραγµατοποιείται η όρυξη διατρηµάτων µεγάλου µήκους, µέσω των οποίων διαχέεται το νερό. Στα σχήµατα 4 και 5 παρουσιάζονται αντίστοιχα, η τρισδιάστατη αναπαράσταση του υπογείου συγκροτήµατος µε τα διάφορα υποστηρικτικά έργα (προσπελάσεις, φρέατα, κ.λ.π.) και η σχετική θέση του συγκροτήµατος σε σχέση µε την περιοχή Περάµατος. Σχήµα 4. Σκαρίφηµα του υπόγειου αποθηκευτικού συγκροτήµατος στην περιοχή Περάµατος. 11

Σχήµα 5. Τοποθέτηση του αποθηκευτικού συγκροτήµατος στον ευρύτερο χώρο της περιοχής Περάµατος. Ένας πρώτος έλεγχος για την εφικτότητα του εγχειρήµατος δίνεται µε βάση το νοµόγραµµα του σχήµατος 6 (Barton et al., 1981), το οποίο παρουσιάζει σχηµατικά τις περιοχές κατασκευής υπόγειων θαλάµων, συναρτήσει του συστήµατος ταξινόµησης της βραχόµαζας Q, του µεγέθους της εκσκαφής, και της οικονοµικότητας του έργου. Περιοχές Κατασκευής Υπόγειων Θαλάµων: Α: Πολλοί κίνδυνοι. εν συνιστάται. Β: Πιθανώς εφικτή αλλά Προτεινόµενη εκσκαφή δύσκολη. C: Πλέον οικονοµική. Συνθήκες χαµηλού κινδύνου. D: Συνθήκες φυσιολογικού κινδύνου. Σχήµα 6. υνατότητες κατασκευής υπόγειων θαλάµων σε σχέση µε την ποιότητα βραχόµαζας (Barton et al., 1981). 12

Φαίνεται ότι η προτεινόµενη εκσκαφή βρίσκεται σε αρκετά ευνοϊκές συνθήκες, χωρίς την αντιµετώπιση ιδιαίτερων δυσκολιών. Κάτι τέτοιο άλλωστε δείχνει και η ανάλυση των υπογείων εκσκαφών που πραγµατοποιήθηκε µε αριθµητικές µεθόδους Εργ. Μεταλλευτικής Τεχνολογίας & Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής, 2003). Τα αποτελέσµατα που προέκυψαν έδειξαν ότι δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήµατα αστοχίας στην επένδυση, οι µέγιστες µετακινήσεις που αναµένονται είναι της τάξης των 8 mm, ενώ, η αστοχία του πετρώµατος εντοπίζεται κυρίως στις παρειές των θαλάµων. 5. Συµπεράσµατα Τα βασικά αποτελέσµατα της εργασίας συνοψίζονται στα ακόλουθα: Η λειτουργία των επιφανειακών δεξαµενών αποθήκευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή Περάµατος έχει σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον της περιοχής και δεν µπορεί να εξασφαλίσει την απαιτούµενες συνθήκες ασφαλείας για τους κατοίκους της περιοχής. Η µεταφορά των εγκαταστάσεων σε άλλη θέση στην Αττική δεν έχει αποδειχθεί ότι µπορεί να αποτελέσει µια βιώσιµη εναλλακτική λύση, καθώς µέχρι σήµερα φαίνεται να µην µπορεί να ξεπεράσει τις αντιδράσεις των εταιριών και των κατοίκων των άλλων υποψήφιων περιοχών µετεγκατάστασης. Η εφαρµογή της υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων είναι µια τεχνικά εφικτή λύση στην περιοχή Περάµατος, η οποία µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντικό βαθµό στην επίλυση των προβληµάτων που προκύπτουν από την λειτουργία των επιφανειακών δεξαµενών αποθήκευσης, µε έµφαση στην επίτευξη υψηλότερων συνθηκών ασφαλείας. Η προτεινόµενη θέση κατασκευής, στην περιοχή του λόφου της Αγ. Μαρίνας, επιδεικνύει σηµαντικά πλεονεκτήµατα, όπως, τη σηµαντική απελευθέρωση εκτάσεων εντός του αστικού ιστού, τη µείωση της κυκλοφοριακής επιβάρυνσης στην περιοχής Περάµατος, την αξιοποίηση σε µεγάλο βαθµό των υφιστάµενων υποδοµών (λιµενικών, αγωγών, κ.α.). 13

Αναφορές Barton N., Loset F., Lien R., Lunde J., Application of Q-System in Design Decisions Concerning Dimensions and Appropriate Support for Underground Installations. Rockstore '80, Stockholm, Vol. 2, pp. 553-561, 1981. Froise S., Hydrocarbon Storage in Unlined Rock Caverns: Norway's Use and Experience, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 2, 1987. Geostock, 2003 (www.geostock.fr) Lee C.I, Song J.J., Rock Engineering in Underground Energy Storage in Korea, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 18, pp. 467 483, 2003. Lee Y.N., Yun S.P., Kim D.Y., Nam H.K., Design and Construction Aspects of Unlined Oil Storage in Rock. Tunnelling and Underground Space Technology, Vol 11, No. 1, pp.33-37, 1996. Ασπροφός Α.Ε., Μελέτη ιερεύνησης Περιοχών για τη Μετεγκατάσταση των εξαµενών Αποθήκευσης Πετρελαιοειδών Περάµατος, 1995. Ασπροφός Α.Ε., Μελέτη Εφικτότητας Μετεγκατάστασης Εγκαταστάσεων Εταιρειών Πετρελαιοειδών Περάµατος, 1992. Ασπροφός Α.Ε., Προκαταρκτική Μελέτη Σκοπιµότητας για τη ηµιουργία Υπόγειων Χώρων Αποθήκευσης Υδρογονανθράκων, 2003. Εργ. Μεταλλευτικής Τεχνολογίας & Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής ΕΜΠ, Προκαταρκτικής Μελέτης Σκοπιµότητας για τη ηµιουργία Υπόγειων Χώρων Αποθήκευσης Υδρογονανθράκων, 2003. Ζυµάρη Μ., Ο Οικισµός και οι Εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών και οι Ενέργειες του ήµου. Ένας Μακροχρόνιος Αγώνας, Hµερίδα T.E.E. - ηµ. Περάµατος, 1996. Κωτάκης Χ., υνατότητες Υπόγειας Μετεγκατάστασης των εξαµενών Υγρών Καυσίµων του Περάµατος, ιπλωµατική Εργασία, Τµήµα Μηχ. Μεταλλείων Μεταλλουργών Ε.Μ.Π., 2000. Οργανισµός Αθήνας, Εξυγίανση και Ανάπλαση Ευρύτερης Περιοχής της Ν/Ε Ζώνης Περάµατος, 1998. Παναγόπουλος Κ., Kαλιαµπάκος., Mπενάρδος Α., υνατότητες Yπεδαφικής Aποθήκευσης στην Περιοχή Περάµατος, Hµερίδα T.E.E. - ηµ. Περάµατος, 1996. 14