ΤΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΧΕΡΣΑΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ NATURA 2000 ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΑΝΔΡΟΥ, ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΜΥΚΟΝΟΥ

ΤΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΧΕΡΣΑΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ NATURA 2000 ΤΩΝ ΝΗΣΩΝ ΑΝΔΡΟΥ, ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΜΥΚΟΝΟΥ ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Ερευνητική Ομάδα: Κυριάκος Γεωργίου (Επιστημονικός Υπεύθυνος) Τομέας Βοτανικής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών Παναγιώτης Δημόπουλος Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Πηνελόπη Δεληπέτρου Τομέας Βοτανικής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών Ειρήνη Βαλλιανάτου Βοτανικός Κήπος Διομήδους, Πανεπιστήμιο Αθηνών ΑΘΗΝΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2000

ΝΗΣΟΣ ΑΝΔΡΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Τα φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής μελέτης που περιλαμβάνουν δασικά, παράκτια και υγροτοπικά, θαλάσσια οικοσυστήματα, μπορούν να διακριθούν σε δύο μεγάλες ενότητες: α. Τα οικοσυστήματα "κλίμαξ" ή τελικά ή βιοκλιματικά καθοριζόμενα τα οποία υπόκεινται σε βιοκλιματικό καθορισμό. Πρόκειται για μία κατάσταση ισορροπίας που προκύπτει από την εξέλιξη του εδάφους, της βλάστησης και της πανίδας υπό την επίδραση του βιοκλίματος. Η βλάστηση των οικοσυστημάτων αυτών ονομάζεται ζωνική καθώς συνδέεται με ορισμένες κλιματικές ζώνες και αντιστοιχεί στις επικρατούσες ζώνες βλάστησης. Σ αυτόν τον τύπο οικοσυστημάτων ανήκουν οι ακόλουθες μονάδες βλάστησης της περιοχής μελέτης: οι δενδρώδεις συστάδες με πουρνάρι (Quercus coccifera), οι υποβαθμισμένοι θαμνώνες με πουρνάρι (Quercus coccifera) (πρινώνες), κοινότητες φρυγάνων με κυρίαρχα είδη τα: Sarcopoterium spinosum (αστοιβή) και Genista acanthoclada (αφάνα) και κοινότητες φρυγάνων με κατά θέσεις κυριαρχία της Centaurea spinosa. β. Τα σταθερά ή διαρκή ή εδαφικά εξαρτώμενα τα οποία υπόκεινται σε εδαφικό καθορισμό. Πρόκειται για οικοσυστήματα που δημιουργήθηκαν σε ακραία περιβάλλοντα, όπου δηλ. ξεχωρίζει τοπικά η σημασία ενός από τους παράγοντες του περιβάλλοντος (π.χ. τοπική δυσκολία αποστράγγισης του εδάφους η οποία οδηγεί στη δημιουργία ελών, συνεχής ή περιοδική κατάκλιση με νερό, η περιοδική ροή νερού, οι ισχυροί άνεμοι και άλλες παράμετροι σχηματισμού αμμοθινών, κ.ά). Η βλάστηση των εν λόγω οικοσυστημάτων, που αποτελεί το σημαντικότερο δομικό στοιχείο τους, ονομάζεται αζωνική, δεν είναι βιοκλιματικά καθοριζόμενη, δεν συνδέεται δηλ. με ορισμένες κλιματικές ζώνες και επιπλέον δεν αντιστοιχεί με τις επικρατούσες ζώνες βλάστησης. Πιο συγκεκριμένα, στην περιοχή μελέτης οι αμμονιτρόφιλες κοινότητες, η παρόχθια βλάστηση με ιτιές (Salix alba) και Nerium oleander (πικροδάφνη), Tamarix tetrandra (αρμυρίκι), οι πλατανεώνες (Platanus orientalis), η βραχοαλόφιλη βλάστηση των απόκρημνων βραχωδών ακτών, η χασμοφυτική βλάστηση των ασβεστολιθικών βράχων, οι υδρόβιες κοινότητες στα εποχικά τέλματα, εντάσσονται στους αζωνικούς τύπους βλάστησης. Η βλάστηση της περιοχής μελέτης, χαρακτηρίζεται από μέτρια έως υψηλή ποικιλότητα σε τύπους φυσικών οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (11 τύποι οικοτόπων και μωσαϊκά βλάστησης από δύο ή περισσότερους οικοτόπους με τη μορφή νησίδων) οι οποίοι όμως συσχετιζόμενοι με τη μικρή έκταση της μελετούμενης περιοχής καταδεικνύουν τη σημασία και τον πλούτο της περιοχής: Αμμόφιλη - αμμονιτρόφιλη βλάστηση παρόχθια δάση-στοές και θαμνώνες με πικροδάφνη (Nerio-Tamaricetea) υδρόβια βλάστηση σε εποχικά τέλματα 2

ελοφυτική βλάστηση με Phragmites australis παρόχθια βλάστηση με ανατολική πλάτανο υποβαθμισμένη θαμνώδης βλάστηση με πουρνάρι (Quercus coccifera) και δενδρώδεις συστάδες με Quercus coccifera βλάστηση φρυγάνων με ρείκια (Erica manipuliflora, E. arborea), αφάνα (Genista acnthoclada), αστοιβή (Sarcopoterium spinosum), γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos) και ακανθώδη κενταύρια (Centaurea spinosa) βραχοαλόφιλη βλάστηση απόκρημνων βραχωδών ακτών χασμοφυτική βλάστηση απόκρημνων ασβεστολιθικών βράχων Χερσαίοι και ημιχερσαίοι οικότοποι Αμμονιτρόφιλη βλάστηση Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Μονοετής βλάστηση μεταξύ των ορίων πλημμυρίδας και αμπώτιδας. Κωδικός: 1210 Σε μια αμμώδη-χαλικώδη παραλία της περιοχής μελέτης, όπου η κάλυψη από βλάστηση είναι πολύ αραιή διακρίνεται ένας αμμονιτρόφιλος τύπος βλάστησης. Η ζώνη που ξεκινά από το υψηλότερο επίπεδο της παλίρροιας (μεταβαίνοντας από τη θάλασσα προς το εσωτερικό μετά τη ζώνη του αμμώδους αιγιαλού, που είναι γυμνή από βλάστηση) αποικίζεται από αραιή βλάστηση κυρίως αλοανθεκτικών ειδών, με τη μορφή πολύ διάσπαρτων νησίδων. Πιο συγκεκριμένα, απαντάται η αλονιτρόφιλη θεροφυτική φυτοκοινωνία Salsolo kali - Cakiletum maritimae των εκπλυνόμενων κρασπέδων των ακτών. Πρόκειται για πρόδρομη φυτοκοινωνία των αμμωδών παραλιών στην οποία παρατηρείται μίξη ψαμμόφιλων και νιτρόφιλων ειδών τα οποία αποικίζουν αμμώδη ή αμμοιλυώδη εδάφη με μικρή συνήθως περιεκτικότητα σε κροκάλες και μεγάλη περιεκτικότητα σε χούμο και φυτικά υπολείμματα. Από συνταξινομική άποψη η παραπάνω φυτοκοινωνία εντάσσεται στην κλάση Cakiletea maritimae, την τάξη Euphorbietalia peplis και τη συνένωση Euphorbion peplis. Φυτικά taxa που απαντούν στην περιοχή μελέτης στα πλαίσια της φυτοκοινωνίας Salsolo kali-cakiletum maritimae είναι τα ακόλουθα: Cakile maritima, Salsola kali, Polygonum maritimum, Matthiola tricuspidatα, Atriplex hastata, Glaucium flavum, Anthemis tomentosa,κ.ά. Βραχοαλόφιλη βλάστηση και χασμοφυτική βλάστηση των εσωτερικών ασβεστολιθικών βράχων Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο, Ασβεστολιθικά απόκρημνα εσωτερικά απόκρημνα βράχια. Κωδικοί: 1240, 8217 Οι παράκτιοι σχηματισμοί μεγάλης κλίσης με βραχώδες ή απογυμνωμένο βασικό υπόστρωμα, οι οποίοι ψεκάζονται, αποπλύνονται ή αναδύονται από τα παράκτια ύδατα αποικίζονται στη στενή αμιγή αλοφυτική τους ζώνη από αλοβραχόφιλα ανθεκτικά φυτικά είδη της Κλάσης 3

Crithmo-Staticetea μεταξύ των οποίων τα συχνότερα απαντούμενα είναι τα: Crithmum maritimum, Limonium vulgare, Brassica cretica ssp. aegea, Silene sedoides, Capparis spinosa με μικρό βαθμό φυτοκάλυψης (15-20%), ενώ στην υπερπαράλια ζώνη τους -στα ανώτερα τμήματα των παράκτιων βραχωδών ακτών- εγκαθίστανται, είτε φρυγανικές κοινότητες με Centaurea spinosa, είτε φρυγανικές κοινότητες με Sarcopoterium spinosum, Genista acanthoclada, Pistacia lentiscus, Quercus coccifera κ.ά. Από συνταξινομική άποψη οι εξεταζόμενοι βραχοαλόφιλοι σχηματισμοί εντάσσονται στην κλάση Crithmo-Staticetea, την τάξη Crithmo-Staticetalia και τη συνένωση Crithmo-Staticion. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη χασμοφυτική βλάστηση της Άνδρου, όμως η χασμοφυτική χλωρίδα στα νησιά του Ν και Κ Αιγαίου είναι προσαρμοσμένη σε απόκρημνα βράχια με σκληρό ασβεστόλιθο. Στα μικρά τμήματα τέτοιων ασβεστολιθικών βραχωδών οικοσυστημάτων κυρίαρχο είδος είναι ο Dianthus fruticosus, ενώ άλλα συμμετέχοντα είδη είναι τα: Scrophularia heterophylla, Brassica ctretica ssp. aegaea, Athamanta macedonica, Campanula reiseri, Campanula sartorii. Το είδος Campanula sartorii είναι ενδημικό των νησιών Άνδρου και Τήνου, το μόνο περισσότερο ή λιγότερο αυστηρά χασμοφυτικό είδος που έχει προσαρμοστεί επιτυχώς στις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες. Απαντά σε μικρής επιφάνειας απόκρημνα βράχια και ανοιχτά σχιστολιθικά βράχια κυρίως σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 400μ. Παρόχθια δάση πλατάνου της Ανατολής Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Δάση πλατάνου της Ανατολής. Κωδικός: 92CO. Σε θέσεις όπου το έδαφος δεν επηρεάζεται από τα αλμυρά νερά, αλλά τροφοδοτείται συνεχώς με άφθονα θρεπτικά στοιχεία από τα γλυκά νερά των ποταμών, αναπτύσσονται μικρής επιφάνειας παρόχθιες συστάδες πλατάνου. Απαντούν είτε πολύ αραιής δομής συστάδες με Platanus orientalis είτε πυκνότερες και καλύτερης ανάπτυξης συστάδες, στη χλωριδική σύνθεση των οποίων συμμετέχει μια ποικιλία αναρριχώμενων και άλλων υγρόφιλων ποωδών ειδών. Κυριότερα και πιο συχνά απαντούμενα είδη του εξεταζόμενου τύπου βλάστησης είναι εκτός του Platanus orientalis τα ακόλουθα στο δενδρώδη και θαμνώδη όροφο: Nerium oleander, Ruscus aculeatus, Rosa arvensis, Crataegus monogyna, Rubus ulmifolius, ενώ στον ποώδη όροφο απαντούν: Equisetum ramosissimum, Oenanthe pimpinelloides, Cirsium creticum, Pulicaria dysenterica, Verbena officinalis, Urtica dioica, Brachypodium sylvaticum, Fraxinus ornus, Clematis vitalba, Calystegia sylvatica, Hedera helix, Oryzopsis miliacea, Pteridium aquilinum, κ.ά. Τα παρόχθια δάση πλατάνου της περιοχής μελέτης εντάσσονται από συνταξινομική άποψη στη Συνένωση: Platanion orientalis, την Τάξη: Populetalia albae και την Κλάση: Salicetea purpureae. Παρόχθια βλάστηση με πικροδάφνη (Nerio-Tamaricetea) Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Θέρμο-Μεσογειακά δάση- στοές. Κωδικός: 92DO. Οι όχθες των ρεμάτων με συνεχή ή περιοδικά διακοπτόμενη ροή νερού στην περιοχή μελέτης (σε αμμώδη, αμμοχαλικώδη υπόβαθρα και σε κώνους αποθέσεων), χαρακτηρίζονται από την 4

παρουσία της πικροδάφνης (Nerium oleander), που κατά θέσεις συγκροτούν θαμνώνες υψηλούς και πολύ πυκνούς. Η πικροδάφνη συνήθως αποικίζει το εσωτερικό της κοίτης των ρεμάτων. Στη χλωριδική σύνθεση αυτών των ιδιαίτερης φυσιογνωμίας κοινοτήτων συμμετέχουν τα ακόλουθα είδη από γειτονικές φυτοκοινότητες (κυρίως με από συστάδες ιτιάς και τις συστάδες ανατολικής πλατάνου) με τις οποίες συνυπάρχουν στον ίδιο αυξητικό χώρο συγκροτώντας πολλές φορές μωσαϊκά και από τους δύο βασικούς τύπους βλάστησης που εναλλάσσονται και προσδίδουν αυξημένη χλωριδική αλλά και πανιδική ποικιλότητα και αισθητική στο τοπίο: Nerium oleander, Rubus ulmifolius, Cistus creticus, Crataegus monogyna, Oenanthe pimpinelloides, Campanula spatulata ssp. sprunerana,clematis vitalba, Dittrichia viscosa, Dactylis glomerata, κ.ά.. Φρυγανική βλάστηση του Αιγαίου (Sarcopoterium spinosum) Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Φρύγανα με Sarcopoterium spinosum. Κωδικός: 5420. Τα φρύγανα κατέχουν ένα μεγάλο ποσοστό της επιφάνειας της περιοχής μελέτης που καλύπτεται από φυσική βλάστηση και απαντούν πάνω σε επικλινείς, πετρώδεις και άγονες κατά κανόνα θέσεις, συνήθως με τη μορφή αμιγών φυτοκοινοτήτων αλλά και σε μίξη με υποβαθμισμένη μακκία βλάστηση. Από φυσιογνωμική άποψη διακρίνονται οι παρακάτω τρεις τύποι φρυγάνων: α. Όψη φρυγάνων με Genista acanthoclada (αφάνα) και Sarcopoterium spinosum (αστοιβή). Κυρίαρχα είδη τόσο από την άποψη της πληθοκάλυψης όσο και της κοινωνικότητας είναι τα είδη Genista acanthoclada και Sarcopoterium spinosum. Όπως μάλιστα αναφέρεται χαρακτηριστικά από την ECONOMIDOU (1976), «ο τύπος φρυγάνων με Sarcopoterium spinosum και Genista acanthoclada διαφέρει από εκείνον όπου κυριαρχεί μόνο το Sarcopoterium spinosum εξαιτίας της συγκυριαρχίας ενός δεύτερου είδους και ως παράδειγμα αντιπροσωπευτικού τέτοιου τύπου φρυγάνων αναφέρει τη Νότιο-Ανατολική Εύβοια». β. Όψη φρυγάνων με Erica arborea και Erica manipuliflora (ερεικώνες). Πρόκειται για χαμηλούς θαμνώνες (ύψος από 0,5 έως 2 μ.), που σύμφωνα με τους BARBERO & QUEZEL (1989) μπορούν να διακριθούν ως μια όψη στα πλαίσια της φυτοκοινωνίας Micromerio graecae- Hypericetum empetrifolii που ανήκει στην υπο-συνένωση Helichryso orientale-phagnalenion graeci, τη συνένωση Hyperico-Micromerion graecae, την τάξη Cisto-Micromerietalia και την κλάση Cisto- Micromerietea. γ. Όψη φρυγάνων με Centaurea spinosa. Απαντά μετά την παραλιακή ζώνη των απότομων βραχωδών ακτών πάνω σε επίπεδα ή μέτριας κλίσης αποβραχωμένα εδάφη με λίγο μόνο έδαφος, όσο και πίσω από την αμμώδη παραλία, όπου παρατηρείται αμέσως μετά την αμμόφιλη-αμμονιτρόφιλη ζώνη. Άλλα είδη -εκτός των φυσιογνωμικά κυριαρχούντων- που συμμετέχουν στη χλωριδική της σύνθεση είναι τα ακόλουθα: Genista acanthoclada, Anthyllis hermanniae, Pteridium aquilinum, Smilax aspera, Myrtus communis, Cyclamen graecum, Teucrium polium, Orchis boryi, Orchis quadripunctata, Coridothymus capitatus, Fumana thymifolia, Hypericum triquetrifolium, 5

Helichrysum stoechas, Muscari botryoides, Ononis reclinata, Lagoecia cuminoides, Micromeria juliana, Urginea maritima, Asphodelus aestivus, Phillyrea latifolia και Quercus coccifera σε χαμηλή θαμνώδη μορφή και πολλά άλλα ποώδη taxa όπως: Bituminaria bituminosa, Rhagadiolus stellatus, Acanthus spinosus, Crepis rurba, Lathyrus aphaca κ.ά. Οι διαφοροποιήσεις στη χλωριδική σύνθεση των διακρινόμενων τύπων φρυγάνων είναι σχετικά μικρές, εάν εξαιρέσουμε τα είδη τα οποία προσδίδουν τον κυρίαρχο κάθε φορά τόνο στη φυσιογνωμία του τοπίου. Δάση και θαμνώνες αείφυλλων σκληρόφυλλων με αριά, πουρνάρι, ελιά και σχίνο, υποβαθμισμένοι χαμηλοί θαμνώνες με πουρνάρι Τύποι οικοτόπων Natura 2000: Δάση αριάς Quercus ilex, garrigues της Ανατολικής Μεσογείου (garrigues πρίνου: Quercus coccifera), δάση με Olea και Ceratonia. Κωδικοί: 9340, 5340, 9320. Στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή απαντούν οι εξής δύο βασικοί τύποι βλάστησης αείφυλλων σκληρόφυλλων (μακία βλάστηση), ι) με Quercus coccifera (πουρνάρι) που ανήκουν στη συνένωση Oleo-Ceratonion (ελιά-χαρουπιά) και απαντούν είτε με τη μορφή χαμηλών υποβαθμισμένων θαμνώνων, είτε με τη μορφή μικρών συστάδων με δενδρώδους μορφής άτομα, ιι) ιδιαίτερα αξιόλογοι θαμνώνες με Quercus ilex (αριά) που ανήκουν στη συνένωση Quercion ilicis. Όσον αφορά τον τύπο οικοτόπου με ελιά και χαρουπιά, στην πραγματικότητα στην περιοχή μελέτης δεν απαντάται χαρουπιά, αλλά μόνο συστάδες αγριελιάς με τη μορφή νησίδων εντός του μωσαϊκού με διάφορες μονάδες αείφυλλης σκληρόφυλλης βλάστησης. Οι λοφώδεις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Ελλάδας που καλύπτονται με μακκία βλάστηση εντάσσονται στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (τάξη Quercetalia ilicis), στην υποζώνη (συνένωση) Quercion ilicis που με τη σειρά της διακρίνεται σε δύο αυξητικούς χώρους ή φυτοκοινωνίες: α. Andrachno-Quercetum ilicis και β.orno-quercetum ilicis, σύμφωνα με τους HORVAT, GLAVAC & ELLENBERG 1974, ΝΤΑΦΗΣ 1976. Στην περιοχή μελέτης οι εξεταζόμενοι θαμνώνες, ως επί το πλείστον εντάσσονται στη φυτοκοινωνία Orno-Quercetum ilicis. Η βασική χλωριδική σύνθεση είναι αρκετά ομοιογενής, όμως ανάλογα με το μητρικό πέτρωμα, το ανάγλυφο, το υψόμετρο και την απόσταση από τη θάλασσα, τα κυρίαρχα φυτικά είδη είναι διαφορετικά και ορίζουν τις διάφορες όψεις της μακκίας. Οι πιο συνηθισμένες όψεις στην περιοχή μελέτης είναι εκείνες με πουρνάρι (Quercus coccifera), σχίνο (Pistacia lentiscus) και φιλύκι (Phillyrea latifolia) ή με αριά (Quercus ilex), σε συνδυασμό με το πουρνάρι (Quercus cocifera), και το φιλύκι (Phillyrea latifolia). Στην χλωριδική σύνθεση των μονάδων μακκίας βλάστησης με τη δενδρώδη μορφή, απαντάται στις προαναφερόμενες λοφώδεις-ημιορεινές εκτάσεις της περιοχής μελέτης και είναι η ακόλουθη: Quercus coccifera, Pistacia lentiscus, Arbutus unedo, Fraxinus ornus, Osyris alba, Phillyrea latifolia, Quercus ilex, Coronilla emerus ssp. emeroides, Prasium majus, Asparagus 6

acutifolius, Rubia tinctoria, Myrtus communis, Clematis flammula, Tamus communis, Lonicera etrusca, Crepis fraasii, Brachypodium sylvaticum, Brachypodium ramosum κ.ά. Στις ημιορεινές θέσεις κυρίαρχα είδη στη σύνθεση των θαμνώνων μακκίας είναι τα είδη: Quercus ilex, Quercus coccifera και Phillyrea latifolia, ενώ με αραιή συχνότητα εμφάνισης απαντά η χνοώδης δρυς (Quercus pubescens) και συμμετέχουν επίσης τα ακόλουθα είδη: Fraxinus ornus, κ.ά. Στον υποόροφο των θαμνώνων αριάς ορισμένες φορές συμμετέχουν τα είδη: Erica manipuliflora, Arbutus unedo, Myrtus communis, Coronilla emerus subsp. emeroides, κ.ά. Σύμφωνα με τον ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ (1980), στη μεσογειακή διάπλαση της αριάς (Quercion ilicis), που συγκριτικά με τη διάπλαση Oleo-Ceratonion είναι υγροβιότερη, η Quercus ilex αποτελεί ένα στοιχείο μικρότερης σημασίας από την άποψη της επιφάνειας που καλύπτει, τουλάχιστον στους λοφώδεις και ημιορεινούς σχηματισμούς που δέχονται έντονες ανθρωπογενείς επεμβάσεις καθώς υποκαθίσταται συνήθως από το πουρνάρι (Quercus coccifera). Το είδος Quercus coccifera συμμετέχει ακόμη με τη μορφή χαμηλών θάμνων ή ημίθαμνων (σε μορφή πρεμνοφυή αναγεννόμενη) στη σύνθεση των φρυγανικών σχηματισμών. Τα πιο συχνά απαντούμενα είδη τα οποία συμμετέχουν στη σύνθεση των υποβαθμισμένων πρινώνων είναι τα: Quercus coccifera, Osyris alba, Ruscus aculeatus, Phlomis fruticosa, Phillyrea latifolia, Smilax aspera, Pistacia terebinthus, Asparagus acutifolius και ποώδη είδη με ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλότητα (Teucrium divaricatum, Psorallea bituminosa, Urginea maritima, Brachypodium ramosum, Galium muricatum, Bupleurum glumaceum κ.ά.). Υδρόβια βλάστηση βιοτόπων γλυκού νερού Τύπος οικοτόπου Natura 2000: Μεσογειακά εποχιακά τέλματα, Ολιγοτροφικά νερά που περιέχουν πολύ λίγα μέταλλα με Isoetes. Κωδικοί: 3170, 3120 Σε μόνιμα ή παροδικά κάθυγρες θέσεις κοντά σε πηγές και κατά μήκος μικρών ρυακιών απαντά ένας τύπος βλάστησης όπου είτε κυριαρχούν υψηλά υγροτοπικά είδη φυτών μεταξύ των οποίων τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα: Juncus heldreichianus, Schoenus nigricans, Carex distans, Melissa officinalis, Teucrium scordium ssp. scordioides, Epilobium hirsutum, Equisetum ramosissimum, Oenanthe pimpinelloides, Pulicaria dysenterica, Dorycnium rectum, Verbena officinalis, Mentha sp. Μικρές κηλίδες ανοιχτών υγρών εδαφών φιλοξενούν μια πλούσια χλωρίδα με χαμηλότερης ανάπτυξης φυτικά taxa όπως είναι τα: Ranunculus marginatus, Cyperus fuscus, Pycreus flavescens, Juncus articulatus, Lythrum hyssopifolia. Οι θέσεις όπου απαντούν είδη όπως Isoetes hystrix, Crassula tillae, Juncus capitatus δεν θεωρούνται τυπικές ανοιξιάτικες (παροδικές) λιμνούλες γλυκού νερού (εποχιακά τέλματα). Η υδρόβια βλάστηση της Άνδρου δεν είναι γνωστή και απαιτείται φυτοκοινωνιολογική έρευνα, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που από τη μια έχουν αυτές οι υγρές θέσεις εξαιτίας της συμμετοχής στη δομή τους πολύ σπάνιων φυτών και από την άλλη για τους πληθυσμούς της ορνιθοπανίδας. 7

Ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα, και προστατευόμενα είδη. Στη νήσο Άνδρο απαντούν αρκετά ελληνικά ενδημικά, αλλά και σπάνια -απειλούμενα και προστατευόμενα (με βάση την Ελληνική και Διεθνή Νομοθεσία) είδη. Η γεωγραφική θέση της περιοχής, η γεωλογική της σύνθεση και η παλαιογεωγραφία της, συνετέλεσαν στην απομόνωση ορισμένων ειδών και στη δημιουργία νέων taxa. Στο Παράρτημα Ι παρουσιάζονται τα Σημαντικά φυτικά taxa της νήσου, δηλ. είδη τα οποία θεωρούνται σημαντικά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Ο συνολικός αριθμός ενδημικών και λοιπών φυτικών ειδών που αξιολογούνται ως Σημαντικά για την περιοχή μελέτης ανέρχονται σε 18. Στο Παράρτημα Ι παρουσιάζεται επίσης η κατάσταση διατήρησης, όσων φυτών της περιοχής έχουν αξιολογηθεί με βάση Ελληνικούς και Ευρωπαϊκούς-Διεθνείς Καταλόγους ή σύμφωνα με αξιόπιστα βιβλιογραφικά δεδομένα τα οποία εντάσσονται σε Κατηγορίες Κινδύνου της IUCN (E: Κινδυνεύον, V: Εύτρωτο, R: Σπάνιο Κ: Ανεπαρκώς γνωστό,?: ελλιπή στοιχεία, nt: Mη Aπειλούμενο προς το παρών taxon). Οι κατάλογοι αυτοί είναι: το Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας (PHITOS et al. 1995), η βάση δεδομένων της WCMC-IUCN (κατάσταση διατήρησης στην Ελλάδα και σε παγκόσμιο επίπεδο, 1997), ο κατάλογος Σπάνιων, Απειλούμενων και Ενδημικών φυτών της Ευρώπης που εκδόθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης (List of Rare, Threatened and Endemic plants in Europe, Council of Europe 1982), ο Ευρωπαϊκός Ερυθρός Κατάλογος των Παγκοσμίως Απειλουμένων Ζώων και Φυτών (European Red List of Globally Threatened Animals and Plants, 1991). Με βάση λοιπόν τον Πίνακα, στην περιοχή μελέτης απαντούν 10 Απειλούμενα υπό την ευρεία έννοια taxa. Αναφερόμενοι αναλυτικά στον αριθμό των taxa ανά Κατηγορία κινδύνου, σύμφωνα με τον Πίνακα και τις κατατάξεις που δίνει η WCMC 1997 σε επίπεδο Ελλάδας αλλά και παγκόσμια, τα παρακάτω αποτελέσματα γίνονται φανερά: 10 taxa ανήκουν στα Σπάνια (R) 5 taxa εντάσσονται στην κατηγορία όπου δεν είναι επαρκώς γνωστή η δυναμική κατάσταση των πληθυσμών του είδους (?) 4 taxa έχουν χαρακτηριστεί μη απειλούμενα προς το παρών (nt). Τα απειλούμενα φυτά θεωρούνται είδη προτεραιότητας στη σχεδίαση της στρατηγικής για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Βεβαίως, είναι επιβεβλημένη η διατήρηση όλων των ειδών που περιλαμβάνονται στον Πίνακα, γιατί αποτελούν πολύτιμα στοιχεία της φυτικής ποικιλότητας της νήσου. Στο Παράρτημα Ι παρουσιάζονται φυτικά taxa της περιοχής μελέτης που προστατεύονται από το Προεδρικό Διάταγμα 67/81, τις Συμβάσεις της Βέρνης (αναθεώρηση σε ισχύ από τον Μάρτιο 1998) και CITES και από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Επίσης 12 taxa της περιοχής μελέτης βρίσκονται υπό καθεστώς νομικής προστασίας στην Ελλάδα. 8

Τα παραπάνω καθιστούν εμφανές ότι η περιοχή μελέτης είναι σημαντική από άποψη: α) βιοποικιλότητας της χλωρίδας (ο βαθμός ενδημισμού είναι ενδεικτικός), β) σπανιότητας και μοναδικότητας των φυτικών ειδών, γ) προτεραιότητας για την προστασία της χλωρίδας. Οι οικότοποι που περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα ανωτέρω taxa χαρακτηρίζονται από μεγάλη Μοναδικότητα και αξιολογούνται ως Σπάνιοι και Απειλούμενοι (εφόσον ταυτόχρονα ασκούνται και δραστηριότητες μεγάλης έντασης που μπορεί να προκαλέσουν μεγάλες οικολογικές τροποποιήσεις - αλλοιώσεις με καθοριστική επίδραση στην επιβίωση των ειδών), ενώ εκείνοι στους οποίους αναπτύσσονται ένα ή περισσότερα ενδημικά taxa θεωρούνται Σημαντικοί και έχουν προτεραιότητα για προστασία και ένταξη σε ειδικές ρυθμίσεις διαχείρισης (στα πλαίσια διαχειριστικών ζωνών), συγκριτικά με τα υπόλοιπα οικοσυστήματα της περιοχής μελέτης όπου δεν απαντούν ενδημικά ή απειλούμενα ή σπάνια είδη. Η παρουσία Σπάνιων, Κινδυνευόντων και Σημαντικών οικοτόπων της περιοχής μελέτης (με βάση το παραπάνω κριτήριο) σε υποπεριοχές της μελετούμενης περιοχής (βιότοποι), προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη αξία σ' αυτές και τις κατατάσσουν στους αξιόλογους βιότοπους που πρέπει να περιληφθούν στις Ζώνες Προστασίας της περιοχής μελέτης. Οι σύγχρονες απόψεις για τη διατήρηση (προστασία) ειδών μεγάλης οικολογικής σημασίας απαιτούν τη λήψη μέτρων για την προστασία ολόκληρης της επιφάνειας που καταλαμβάνει το συγκεκριμένο ενδιαίτημα (οικότοπος) στο οποίο αναπτύσσεται το εξεταζόμενο Ενδημικό ή Σπάνιο ή Απειλούμενο ή Κινδυνεύον είδος. 9

ΝΗΣΟΣ ΤΗΝΟΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Η ανατολική Τήνος γεωμορφολογικά χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη του μικρού όρους Τσικνιά (υψόμετρο 725) και της κοιλάδας που ξεκινά από το χωριό Μυρσίνη και καταλήγει στον όρμο Λιβάδας. Το σχιστολιθικό όρος Τσικνιάς που βρίσκεται ανατολικότερα της κοιλάδας καταλήγει στις ανατολικές και Β.Α. ακτές του νησιού οι οποίες είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους βραχώδεις. Ως επί το πλείστον καλύπτεται από τη βλάστηση των φρυγάνων (Cisto-Micromerietea), όπου επικρατεί ή συμμετέχει η αστοιβή (Sarcopoterium spinosum) - Κωδ. Natura 5420. Σε αυτά τα φρύγανα με αστοιβή συναντάμε επίσης λαδανιές (Cistus creticus ή σπανιότερα Cistus salviifolius), αφάνα (Genista acanthoclada), αγριολεβάντα (Lavandula stoechas), θρούμπι (Satureja thymbra), αλογοθύμαρο (Anthyllis hermanniae). Σε ορισμένες θέσεις σημαντική παρουσία έχουν τα ρείκια (Erica manipuliflora) όπως επίσης στις Β. - Β.Α. πλαγιές και στα ανεμοδαρμένα διάσελα κοντά στην κορυφή προφήτης Ηλίας όπου μάλιστα τα ρείκια έχουν πολύ μικρό ύψος. Κάποιες φορές ανάμεσα στα φρύγανα συναντάμε και υπολείμματα της διάπλασης των σκληρόφυλλων - αείφυλλων πλατύφυλλων (Oleo-Ceratonion), κυρίως σχίνα (Pistacia lentiscus) και ασπάλαθους (Calicotome villosa). Σε όλη την περιοχή υπάρχει βόσκηση που δεν φαίνεται να επηρεάζει πάρα πολύ την κατάσταση των φρυγάνων. Ωστόσο εκεί που είναι ιδιαίτερα έντονη έχουμε μεγάλη ανάπτυξη πολυετών αγρωστωδών φυτών και μικρή σχετικά εδαφοκάλυψη από φρύγανα. Στις περισσότερες φρυγανικές διαπλάσεις του Τσικνιά συμμετέχει το στενότοπο ενδημικό (ενδημικό αποκλειστικά του Τσικνιά) Alyssum tenium (Άλυσσον το τήνιον). Σε ελάχιστες θέσεις συναντάμε υποβαθμισμένη διάπλαση σκληρόφυλλων αείφυλλων πλατύφυλλων θάμνων (Oleo-Ceratonion: Oleo-Lentiscetum aegaeicum) - Κωδ. Natura 9320 όπου ισοεπικρατεί το σχίνο (Pistacia lentiscus) και ο ασπάλαθος (Calicotome villosa) με φρύγανα: ρείκια (Erica manipuliflora), λαδανιές (Cistus creticus), ασφάκες (Sarcopoterium spinosum). Η εισχώρηση φρυγανικών ειδών είναι προφανώς αποτέλεσμα της έντονης βόσκησης που μετέτρεψε τα μεγαλύτερο μέρος του Τσικνιά από θαμνώνα με σκληρόφυλλα αείφυλλα πλατύφυλλα σε φρυγανότοπο. Σε ορισμένες θέσεις του Τσικνιά (στις νοτιοανατολικές και στις δυτικές πλαγιές συναντάμε δάση ήμερης βαλανιδιάς (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) - Κωδ. Natura 9350. Στη διάπλαση αυτή (Quercetum macrolepidis) που συναντάμε σε πλαγιές και αναβαθμίδες κάποιες φορές εμφανίζεται και με μεγαλύτερη ακόμη πληθοκάλυψη από τη δρυ το νοτιοαφρικανικό ζιζάνιο Oxalis pes-caprae (οξαλίδα) ή σε περιοχές που βοσκούνται έντονα ο Asphodelus ramosus (ασφόδελος). Η έντονη βόσκηση έχει ως αποτέλεσμα η αναγέννηση της δρυός αλλά και άλλων ειδών να είναι ανύπαρκτη ή αμελητέα. Επιπλέον οδηγεί στην κυρίευση του υποορόφου από ασφόδελους. Επικίνδυνη είναι όμως και η εξάπλωση της οξαλίδας που εκτοπίζει τα άλλα ποώδη 10

είδη. Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι δίνεται η εντύπωση ότι τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος των συστάδων είναι φυτεμένο στο παρελθόν. Ο Τσικνιάς διαθέτει και ένα σημαντικό υδρογραφικό δίκτυο. Κατά μήκος των ρυακιών συναντάμε συνήθως θερμομεσογειακές στοές (Nerio-Tamaricetea) - Κωδ. Natura 92DO όπου επικρατεί η πικροδάφνη (Nerium oleander) και υπάρχει φτωχία ειδών. Παρατηρούμε συχνά εισχώρηση νιτρόφιλων ειδών και μάλιστα ξενόφυτων σε ανθρωποεπηρεαζόμενες περιοχές (π.χ. κοντά σε δρόμους, ναούς). Σε μεγαλύτερα ρέματα με μεγαλύτερης διάρκειας ροή εμφανίζονται στοές από ανατολική πλάτανο (Platanion orientalis) Κωδ. Natura 92CO. Σε αυτές τις θέσεις που έχουν και μεγάλη αισθητική αξία, επικρατούν τα πλατάνια (Platanus orientalis) συνοδευόμενα από ιτιές (Salix alba), πικροδάφνες (Nerium oleander), μυρτιές (Myrtus communis), και λάμια (Phragmites australis). Ορισμένες φορές οι ιτιές και οι μυρτιές έχουν μεγαλύτερη πληθοκάλυψη από τα πλατάνια. Σπάνια κοντά σε χείμαρρους και σε θέσεις που λιμνάζουν νερά συναντάμε βλάστηση με μεγάλα ποώδη φυτά (ψηλά "βούρλα") της οικογένειας Cyperaceae (Κυπερίδες) (Magnocaricion) - Κωδ. Natura 72ΒΟ. Ενώ κοντά στις εκβολές και σε θέσεις που λιμνάζουν ή ρέουν αργά τα νερά συναντάμε ψηλά αλόφυτα (Juncus - βούρλο και Scirpus - σκίρπος). - Κωδ. Natura 72AO. Στους βράχους που δεσπόζουν στις κορυφές του Τσικνιά και σε άλλες θέσεις του δεν αναπτύσσονται χαρακτηριστικές χασμοφυτικές κοινωνίες. Χασμοφυτικά είδη συναντάμε σπάνια και μεμονωμένα. Στις απόκρημνες βραχώδεις ακτές στις οποίες καταλήγει το βουνό τις περισσότερες φορές απουσιάζει εντελώς η βλάστηση, άλλες φορές καλύπτονται από αραιά φρύγανα και μόνο σε ελάχιστες θέσεις εμφανίζεται αλοφυτική χασμοφυτική βλάστηση (Crithmo-Staticetea) Κωδ. Natura 1240 με πολύ μικρή κάλυψη (έως 5%). Σε αυτά τα παραθαλάσσια βράχια συναντάμε αμάραντα (Limonium graecum), μαλκόλμιες (Malcolmia flexuosa), κρίταμα (Crithmum maritimum), λοτούς (Lotus cytisoides), και σιληνές (Silene sedoides). Σε θέσεις όπου σχηματίζονται αμμώδεις - αμμοχαλικώδεις ακτές (π.χ. Λυχνάφτια) συναντάμε μόνο υποβαθμισμένη μονοετή βλάστηση μεταξύ των ορίων της πλυμμυρίδας και της αμπώτιδας με αμμονιτρόφιλα είδη (Cakiletea maritimae) - Κωδ. Natura 1210. Μάλιστα η υποβάθμιση είναι τόση ώστε η αμμονιτρόφιλη κοινωνία δίνει τη θέση της σε νιτρόφιλη. Δυστυχώς η περίφραξη και η καλλιέργεια εκτάσεων πολύ κοντά στην ακτή στέρησε πολλές ακτές της Τήνου από τη ζώνη των αμμονιτρόφιλων, πόσο μάλλον από τα αμμόφιλα είδη που φυσιολογικά βρίσκονται μακρύτερα από την ακτή. Ένα τμήμα των νοτιοανατολικών πλαγιών του Τσικνιά καλύπτεται από καλλιέργειες. Το κύριο παραδοσιακό χαρακτηριστικό της κοιλάδας από το όμορφο χωριό Μυρσίνη έως τον όρμο Λιβάδας είναι το σημαντικό υδρογραφικό της δίκτυο με αρκετά στάσιμα καθώς και τρεχούμενα νερά καθόλο το έτος. Υπάρχουν επίσης καλλιέργειες όπως και ένας μικρός οικισμός ενδιάμεσα. Η κοιλάδα καταλήγει στον αμμοχαλικώδη όρμο της Λιβάδας. 11

Σε πολλές θέσεις κατά μήκος των οχθών των ποταμών αναπτύσσονται ψηλές στοές ανατολικής πλατάνου (Platanion orientalis) - Κωδ. Natura 92CO, όπως περιγράφονται και για τον Τσικνιά. Σε άλλες θέσεις εμφανίζονται ψηλές στοές με Salix alba - Κωδ. Natura 92ΑΟ όπου μαζί με την ιτιά συναντάμε και μεγάλους βάτους (Rubus sp.). Η διάπλαση αυτή, ίδιας αισθητικής αξίας με την προηγούμενη, είναι ιδιαίτερα σπάνια στις Κυκλάδες. Σε ρυάκια και αυλάκια στις άκρες των χωματόδρομων συναντάμε βλάστηση ποταμών της Μεσογείου με περιοδική ροή - Κωδ. Natura 3290 ή όταν η ροή είναι πολύ αργή βλάστηση φυσικών ευτροφικών λιμνών - Κωδ. Natura 3150 με πολλά υδρόβια και υγρόφιλα ποώδη είδη. Σε σημεία δίπλα στην κοίτη του ποταμού όπου λιμνάζει νερό όπως και στις εκβολές του που το νερό έχει ελάχιστη ή καθόλου ροή σχηματίζονται κοινωνίες ψηλών ελοφύτων των γενών Scirpus (σκίρπος) και Juncus (βούρλο) - Κωδ. Natura 72AO. Οι θέσεις αυτές είναι ιδιαίτερα γραφικές. Γενικά τα ενδιαιτήματα με τα εσωτερικά νερά είναι σε πολύ καλή κατάσταση και επιπλέον δεν συναντώνται συχνά στο Αιγαίο. Στην κοιλάδα συναντάμε επίσης συστάδες δρυοδασών της ήμερης βαλανιδιάς (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) - Κωδ. Natura 9350 με τα ίδια προβλήματα που υπάρχουν και στα δρυοδάση των πλαγιών του Τσικνιά λόγω της βόσκησης και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό. Παρόλα αυτά η ύπαρξή τους δεν είναι συνηθισμένη στις μέρες μας στις Κυκλάδες. Ακόμη στις πλαγιές που σηκώνονται δυτικά της κοιλάδας εμφανίζονται φρυγανότοποι με συμμετοχή της αστοιβής (Sarcopoterium spinosum) - Κωδ. Natura 2000 καθώς και υποβαθμισμένοι θαμνώνες σκληρόφυλλων αείφυλλων πλατύφυλλων (Oleo-Ceratonion: Oleo-Lentiscetum aegaeicum) - Κωδ. Natura 9320. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε θέσεις που είναι προφυλαγμένοι από τη βόσκηση λόγω ψηλής πέτρινης περίφραξης οι θαμνώνες αυτοί είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Τέλος η αμμοχαλικώδης και όμορφη ακτή όπου καταλήγει το ποτάμι της κοιλάδας δε φέρει τις χαρακτηριστικές ζώνες βλάστησης τέτοιων ενδιαιτημάτων. 12

ΝΗΣΟΣ ΜΥΚΟΝΟΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μυκόνου, της Δήλου και της Ρήνειας χαρακτηρίζεται από ξηρό κλίμα και ξηροφυτική βλάστηση. Η χλωρίδα και η βλάστηση δεν έχουν μελετηθεί και οι λιγοστές πληροφορίες είναι διάσπαρτες στη βιβλιογραφία. Η έντονη τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή ίσως έχει ήδη αλλάξει την κατάσταση διατήρησης τόσο της χλωρίδας όσο και των ενδιαιτημάτων. Η χλωρίδα της Μυκόνου περιλαμβάνει 26 ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα ή προστατευόμενα είδη. Το γεωστοιχείο του Αιγαίου κυριαρχεί μεταξύ των 18 ελληνικών ενδημικών φυτών, που έχουν βρεθεί στα νησιά. Το Hypecoum procumbens ssp. fragrantissimum (Εικ. 1), είναι μια μικρή κίτρινη παπαρούνα, που απαντάται σε αμμώδη ενδιαιτήματα και είναι ενδημικό της Μυκόνου. Η ασβεστολιθική χασμοφυτική χλωρίδα περιλαμβάνει μερικά ενδιαφέροντα είδη της περιοχή του Αιγαίου: Την Centaurea atropurpurea, ένα παλαιό ενδημικό είδος των Κυκλάδων, απειλούμενο από τη βόσκηση, το οποίο απαντάται σπανίως σήμερα στη Μύκονο και λίγα άλλα νησιά. Τα είδη Campanula calaminthifolia (Κυκλάδες και Ικαρία) και Campanula reiseri (Κυκλάδες και Σποράδες), τα οποία υπογραμμίζουν τις φυτογεωγραφικές σχέσεις των νησιών. Το γαϊδουράγκαθο Onopordum caulescens ssp. caulescens, που απαντά στη Μύκονο και Ρήνεια και το νεοενδημικό Nigella degenii ssp. barbro, που απαντά σε όλα τα νησιά του συμπλέγματος, είναι ενδημικά στις Κυκλάδες. Πρέπει να τονιστεί πως για 3 σπάνια είδη της Ελλάδας υπάρχουν αναφορές για την παρουσία τους στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Μυκόνου-Δήλου-Ρήνειας αλλά η παρουσία τους δεν έχει επιβεβαιωθεί πρόσφατα. Αυτά είναι: Tο Verbascum adeliae, γνωστό με βεβαιότητα από τη Νάξο και την Αμοργό και που έχει αναφερθεί από τη Μύκονο και Ρήνεια. Tο Goniolimon sartorii, το οποίο προσφάτως βρέθηκε στην Αντίπαρο και στο Λαύριο και αναφέρθηκε από τη Μύκονο τον 19 o αιώνα. Tο Myosurus sessilis, ένα είδος των εαρινών εποχιακών τελμάτων, που αρχικά περιγράφηκε ως M. heldreichii από τη Δήλο και το οποίο εθεωρείτο πως είχε εξαφανιστεί στην Ελλάδα αλλά ανακαλύφθηκε πάλι πρόσφατα στη Λέσβο και στον Άγιο Ευστράτιο. Ένα ακόμα ενδιαφέρον είδος είναι το Beta vulgaris ssp. adanensis, ένα αυτοφυές είδος, συγγενές με το καλλιεργούμενο παντζάρι, εύτρωτο σε παγκόσμιο επίπεδο και το οποίο απαντάται σε λίγα νησιά στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και η Ρήνεια. 13

Εικ. 1. Hypecoum proumbens ssp. fragrantissimum. Εξωτερικά πέταλα (1), εσωτερικά πέταλα (2) μεσαίος στήμονας (3), πρωτογενές φύλλο (4), καρπός (5), σέπαλα (6) 14

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Αξιόλογα φυτικά taxa της περιοχής μελέτης (νήσος Άνδρος): Ενδημισμός, εξάπλωση στις επιμέρους νησιωτικές περιοχές της φυτογεωγραφικής περιοχής των Κυκλάδων (*: Ενδημικό της Ελλάδας ή στενότοπο ενδημικό και : δεν είναι ενδημικό της Ελλάδας) Σημειώνονται η κατάσταση διατήρησης και το καθεστώς προστασίας. Φυτικό taxon Ενδημισμός Εξάπλωση σε νησιά των Κυκλάδων Απειλούμενο (WCMC) Προστατευόμενο (Π.Δ. 67/81, CITES) 1. Crocus sieberi ssp. * Άνδρος O O atticus 2. Dianthus fruticosus * Άνδρος, Μήλος, Ανάφη R N 3. Erysimum senoneri ssp. * Άνδρος, Τήνος, Σίκινος, nt O senoneri Φολέγανδρος, Μήλος, Σαντορίνη, Ανάφη, Αμοργός, 4. Fritillaria ehrhartii * Άνδρος, Τήνος, Σύρος, nt O Σέριφος 5. Hypericum delphicum * Άνδρος R N 6. Paeonia mascula ssp. * Άνδρος R O hellenica 7. Campanula sartorii * Άνδρος, Τήνος, Αστυπάλαια R N 8. Centaurea spinosa ssp. * Άνδρος, O O cycladum 9. Ferulago serpentinica * Άνδρος (ανάμεσα στην R N Παναγία Παναχράντο και το Βραχνό) 10.Galanthus ikariae ssp. * Άνδρος, Νάξος R N snogerupii 11. Campanula reiseri * Άνδρος, Κέα, Δονούσα, R N Μύκονος, Μακάριες 12 Silene pentelica * Άνδρος, Κύθνος,? Τήνος R N 13. Ophrys mammosa * Άνδρος, Νάξος, Μήλος nt N 14. Orchis borgi * Άνδρος, Κύθνος? N 15. Ranunculus thasius * Άνδρος, Νάξος R N 16. Centaurea raphanina ssp. * Άνδρος, Σέριφος, Σαντορίνη (Θήρα, Θηρασία), Μήλος (nt) N 15

Φυτικό taxon Ενδημισμός Εξάπλωση σε νησιά των Κυκλάδων Απειλούμενο (WCMC) Προστατευόμενο (Π.Δ. 67/81, CITES) Αντίμηλος Πολύαιγος, Κέα, Σίφνος, Κύθνος, Τήνος, Σύρος, Μύκονος, Δήλος, Φολέγανδρος, Νάξος, Σίκινος, Ίος, Αμοργός, Κίναρος, Πάρος, Αντίπαρος, Κουφονήσια, Αστυπάλαια, Οφιδούσα, Ανάφη, Σύρνα 17. Barlia robertiana - Άνδρος? O 18. Leontice leontopetalum * Άνδρος, Τήνος, Σύρος, R N ssp. leontopetalum Νάξος, Αστυπάλαια, Πάρος 19. Ophrys gortynia * Άνδρος, Τήνος, Πάρος,? O Αντίπαρος 20. Veronica glauca ssp.? * Άνδρος, Τήνος? O peloponnesiaka 21. Colhicum andrium * Άνδρος? O 16

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Τα ενδημικά, απειλούμενα και προστατευόμενα φυτά της Τήνου. Taxon Οικογένεια Ενδη μικό Απειλού μενο Προστα τευόμενο Alhagi graecorum Boiss. Leguminosae - + + Alyssum tenium Halαcsy Cruciferae + + + Anacamptis pyramidalis (L.) L.C.M. Richard Orchidaceae - - + Anchusa sartorii Gusuleac Boraginaceae + + + Atriplex recurva D'Urv. Chenopodiaceae + - - Beta vulgaris L. ssp. adanensis Ford-Lloyd & Chenopodiaceae - + + Williams Campanula sartorii Boiss. & Heldr. Campanulaceae + + + Centaurea aetolica Phitos & T.Georgiadis Compositae + + - Centaurea raphanina Sm. Compositae + - - Centaurea raphanina Sm. ssp. mixta (DC.) Compositae + - - Runemark Centaurea spruneri Boiss. & Heldr. ssp. guicciardii Compositae - + - (Boiss.) Hayek Centaurea spruneri Boiss. & Heldr. ssp. spruneri Compositae + - - Centaurea xlaureotica Heldr. ex Halαcsy pro spec. Compositae + + + Crocus cartwrightianus Herb. Iridaceae + - - Crocus tournefortii Gay Iridaceae + - - Cyclamen graecum Link Primulaceae - - + Cyclamen hederifolium Aiton Primulaceae - - + Erysimum graecum Boiss. & Heldr. Cruciferae + - - Erysimum senoneri (Heldr. & Sart.) Wettst. Cruciferae + - - Erysimum senoneri (Heldr. & Sart.) Wettst. ssp. Cruciferae + - - senoneri Fritillaria ehrhartii Boiss. & Orph. Liliaceae + - - Galanthus ikariae Baker Amaryllidaceae?+ + + Galanthus ikariae Baker ssp. snogerupii Kamari Amaryllidaceae + + + Hymenonema graecum (L.) DC. Compositae - - + Leontice leontopetalum L. ssp. leontopetalum Berberidaceae - + - Limonium tenium (Heldr.) Rech.f. Plumbaginaceae + - - Mentha pulegium L. ssp. erinoides (Heldr.) Labiatae + - - Kokkini Nigella degenii Vierh. Ranunculaceae + - - Nigella degenii Vierh. ssp. barbro Strid Ranunculaceae + - - Ophrys gortynia (H. Baumann & Kόnkele) Paulus Orchidaceae + - + Papaver argemone L. ssp. nigrotinctum (Fedde) Papaveraceae - + + Kadereit Satureja nervosa Desf. Labiatae - + - Silene aegaea Oxelman Caryophyllaceae + + - Silene pentelica Boiss. Caryophyllaceae + + + Silene sartorii Boiss. & Heldr. Caryophyllaceae + - - 17

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ Τα ενδημικά, απειλούμενα και προστατευόμενα φυτά της Μυκόνου. Taxon Οικογένεια Τοπικοενδημικμικό Ενδη- Απειλο Προστ ύμενο ατευόμ ενο Atriplex recurva D'Urv. Chenopodiaceae + Beta vulgaris L. ssp. adanensis Ford-Lloyd & Williams Chenopodiaceae + + Campanula calaminthifolia Lam. Campanulaceae + Campanula reiseri Halαcsy Campanulaceae + + + Centaurea atropurpurea Olivier Compositae Kik + + Centaurea raphanina Sm. ssp. mixta (DC.) Runemark Compositae + Crepis hellenica Kamari ssp. hellenica Compositae?+ Crocus cartwrightianus Herb. Iridaceae + Crocus laevigatus Bory & Chaub. Iridaceae + Dianthus diffusus Sm. Caryophyllaceae?+ Dianthus fruticosus L. ssp. amorginus Runemark Caryophyllaceae + + + Erysimum pusillum Bory & Chaub. ssp. hayekii Jav. & Cruciferae + Rech.f. Galium recurvum Req. ex DC. Rubiaceae + + Goniolimon sartorii Boiss. Plumbaginaceae + + + Hymenonema graecum (L.) DC. Compositae + Hypecoum procumbens L. ssp. fragrantissimum A. Dahl Papaveraceae Kik + Mentha pulegium L. ssp. erinoides (Heldr.) Kokkini Labiatae + Nigella degenii Vierh. ssp. barbro Strid Ranunculaceae Kik + Onopordum caulescens D'Urv. ssp. caulescens Compositae Kik + Papaver argemone L. ssp. nigrotinctum (Fedde) Kadereit Papaveraceae + + Phleum exaratum Hochst. ex Griseb. ssp. aegaeum (Vierh.) Gramineae + Dogan Sedum delicum (Vierh.) A. Carlstrφm Crassulaceae + Silene cythnia (Halαcsy) Walters Caryophyllaceae + + + Silene sartorii Boiss. & Heldr. Caryophyllaceae + Verbascum adeliae Heldr. ex Boiss. Scrophulariaceae Kik + + + Vicia cretica Boiss. & Heldr. ssp. aegaea (Halαcsy) P.W. Ball Leguminosae + + 18

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV Οι «ταυτότητες» των φυτών τα οποία προτείνονται ως τοπικά φυτά των τριών νησιών (με επιφύλαξη για την Άνδρο). Colchicum andrium Rech.f. & P. H. Davis Family: Liliaceae Synonyms: DISTRIBUTION Local Endemic: Y Subendemic: General: Greece: Gr Floristic regions: Kik GR422 Andros CONSERVATION STATUS: Threatened: N WCMC 1997 GR: W: Red Data Book: EU Red List: Gr: MIPSG: Council of Cr: AE: Bibl. Red Data: CORINE: PROTECTION STATUS Protected: Y BERN: DIR 92/43/EC: Natura2000 sites: CITES: PD 67/81: Y Botanic Garden: Habitat: Schistose soil. Altitude (m): 700 Growth form: Height: 2n: Literature: FE 5:22 Flowering Life Form: Gbulb L169Diapoulis Ch. 1961<<<Epetirida Etairias Kykladikon Meleton. Vol. A. pp.1-16 L1247Greuter W. 1967b<<<Candollea 22:233-253 L707Rechinger K.H. 1949<<<Phyton 1:221 Notes: Colchicum andrium is currently not considered a separate taxon but conspecific with Colchicum pusillum Sieber (Greuter, 1967; FE). For this reason this taxon will possibly be replaced by another plant as local plant of Andros, at the final report of this study. 19

Alyssum tenium Halácsy Family: Cruciferae Synonyms: DISTRIBUTION - Local endemic: Kik Endemic: Y Subendemic: General: Greece: Gr Floristic regions: Kik GR422 Tinos (Tsimenas Mt) CONSERVATION STATUS Threatened: Y WCMC 1997 GR: R W: R Red Data Book: V EU Red List: R Gr: MIPSG: EN* Council of R Cr: AE: Bibl. Red Data: CORINE: PROTECTION STATUS Protected: Y BERN: DIR 92/43/EC: Natura2000 sites: 1 CITES: PD 67/81: Y Botanic Garden: Y1,2 Habitat:Open eroded slopes, on schist with sparse vegetation. Altitude (m):100-700 Flowering:5, 6 Growth form:per Subshrub Height:10-30 cm 2n: Life Form:Hscap Literature: AFE 11:50 FAe :226 FE 1:367 FGC 1:93 MCL 3:50 RDB :28 L1695Ancev M. 2000<<<Bot. Chron. 151-168 L169Diapoulis Ch. 1961<<<Epetirida Etairias Kykladikon Meleton. Vol. A. pp.1-16 L831Hayek A.v. 1925<<<Prodromus Florae Peninsulae Balcanicae. Band 1, 1:441 Notes: Ancev (2000) reports a herbarium specimen collected from Parnassos (not numbered) without collector information. 20

Hypecoum procumbens L. ssp. fragrantissimum A. Dahl Family: Papaveraceae Synonyms: DISTRIBUTION Local endemic: Kik Endemic:Y Subendemic: General: Greece: Gr Floristic regions: Kik GR422 Mykonos (pasture at Korfos bay, S part of Megali Ammos S of Chora), Rineia (S part) CONSERVATION STATUS Threatened: N WCMC 1997 GR: (?) W: (?) Red Data Book: EU Red List: Gr: MIPSG: Council of Cr: AE: Bibl. Red Data: CORINE: PROTECTION STATUS Protected: N BERN: DIR 92/43/EC: Natura2000 sites: CITES: PD 67/81: Botanic Garden: Habitat: Shores, pastures and roadsides on non-mobile sand. Altitude (m): 0 Flowering: 3, 4, 5 Growth form: ANN Herb Life Form: Tscap Height: 5-40 cm 2n: 16 2x Literature: AFE 9:60 FE 1:303 MCL 4:282 L403 Dahl A. E. 1989<<<Pl. Syst. Evol. 163:227-280 Notes: Both ssp. procumbens and ssp. fragrantissimum are found on Mykonos and Rineia. 21