Περίληψη : Δύο στρώματα ανεικονικού διακόσμου σώζονται αποσπασματικά στο ναό του Καρσί Μπετζάκ (Karşıbecak) στη Ματιανή. Εξέχουσα θέση στο πρόγραμμα κατέχει το σύμβολο του σταυρού, που παραπέμπει στη λυτρωτική θυσία του Χριστού. Η επιλογή και η διάταξη των διακοσμητικών μοτίβων τοποθετεί το ναό στην «ελληνοανατολική» σχολή (7ος-αρχές 8ου αιώνα). Οι αφιερωτικές επιγραφές του ναού μαρτυρούν το υψηλό πνευματικό επίπεδο των δωρητών. Χρονολόγηση 7ος-αρχές 8ου αιώνα Γεωγραφικός εντοπισμός Καππαδοκία, Αβτζιλάρ (παλαιότ. Ματιανή) 1. Ο ναός του Καρσί Μπετζάκ διατήρηση Πρόκειται για ένα διπλό ναό, σκαμμένο στη βάση κωνικού βράχου, στην τοποθεσία Karşıbecak στο Avcılar της Καππαδοκίας. Ο βόρειος ναός είναι μεγαλύτερος, καμαροσκέπαστος, με είσοδο από τη βόρεια πλευρά του. Στη δυτική πλευρά του κυρίως ναού υπάρχει ένα βαθύ αρκοσόλιο. Ο χώρος της αψίδας ήταν αρχικά ευρύτερος, αλλά το ανατολικό της άκρο έχει καταστραφεί και τοιχιστεί. Ο νότιος ναός είναι μικρότερος σε διαστάσεις κι είχε πιθανότατα χρήση ταφικού παρεκκλησίου. Ο κυρίως ναός είναι τετράγωνος, με επίπεδη οροφή, ενώ η αψίδα του δεν σώζεται, καθώς έχει τοιχιστεί το θριαμβικό τόξο. 1 2. Γραπτός διάκοσμος εικονογραφικό πρόγραμμα Ο ναός του Καρσί Μπετζάκ φέρει δύο στρώματα τοιχογράφησης, τα οποία χρονικά δεν θα πρέπει να απείχαν πολύ μεταξύ τους. Φέρουν και τα δύο ανεικονικό διάκοσμο. Το νεότερο στρώμα έχει ζωγραφιστεί πάνω σε κονίαμα. Κατά σημεία, όπου το κονίαμα έχει πέσει, διακρίνονται τμήματα του αρχαιότερου στρώματος διακόσμησης του ναού, που είχε γίνει απευθείας πάνω στο βράχο. Αν και ο ναός θα πρέπει να ήταν κατάγραφος, σήμερα σώζονται λίγες μόνο τοιχογραφίες. Οι σωζόμενες αυτές τοιχογραφίες έχουν βρεθεί στο χώρο του Ιερού Βήματος, στην καμαρωτή οροφή του κυρίως ναού του βόρειου ναού και στην επίπεδη οροφή του νότιου παρεκκλησίου. 2.1. Πρώτο στρώμα τοιχογραφιών Ο αρχικός διάκοσμος του ναού φαίνεται ότι αποτελούνταν από σταυρούς αλλά και κάποια διακοσμητικά μοτίβα, χαραγμένα πάνω στο βράχο και επιζωγραφισμένα με κόκκινο και κατά σημεία με πράσινο χρώμα. Η ανεικονική αυτή διακόσμηση απευθείας πάνω στο βράχο απαντά σε πολλούς λαξευτούς ναούς της Καππαδοκίας και θεωρείται ότι εκτελούνταν πιθανώς από τους ίδιους τεχνίτες που λάξευαν το ναό. Συχνά η αρχική αυτή διακόσμηση καλυπτόταν αργότερα από το κονίαμα που λειτουργούσε ως υπόστρωμα για την εκτέλεση του εικονογραφικού προγράμματος του ναού, όπως στην παρούσα περίπτωση. 2 2.2. Δεύτερο στρώμα τοιχογραφιών Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 1/7
Οι τοιχογραφίες του στρώματος αυτού έχουν εκτελεστεί πάνω σε στρώμα κονιαμάτος. Στο βαθμό που σώζεται, πρόκειται για ανεικονικό διάκοσμο. Στην κορυφή της αψίδας του βόρειου ναού εικονίζεται μεγάλος διάλιθος σταυρός μέσα σε δόξα. Η δόξα αποτελείται από ομόκεντρους κύκλους και τη στεφάνη που περιβάλλει το σταυρό, της οποίας το πλαίσιο κοσμείται από κάλυκες με τρίφυλλα άνθη, που παρατίθενται με μια μικρή απόσταση μεταξύ τους. Γύρω από το κεντρικό αυτό κόσμημα αναπτύσσεται ο κάμπος με την επανάληψη του μοτίβου του κέρατος, από το οποίο αναφύεται κλήμα με τσαμπιά σταφυλιών. Χαμηλότερα εκτείνεται μία άλλη, αμιγώς διακοσμητική ζώνη με καρδιόσχημα μοτίβα. Στο εσωρράχιο του θριαμβικού τόξου διατηρείται ένα τμήμα τοιχογραφίας, όπου διακρίνονται σηρικοί τροχοί, μέσα στους οποίους εγκλείονται μικροί σταυροί. Το μέτωπο του θριαμβικού τόξου, προς την πλευρά του κυρίως ναού, περιτρέχουν δύο αφιερωτικές επιγραφές η καθεμιά αντιστοιχεί σε ένα από τα στρώματα εικονογράφησης. Στην καμάρα του κυρίως ναού εικονίζεται, όπως και στην αψίδα, μεγάλος διάλιθος σταυρός πάνω σε κάμπο από επαναλαμβανόμενο κέρας της Αμαλθείας. Το κεντρικό αυτό κόσμημα πλαισιώνεται από ζώνη με σταυρούς Μάλτας που εγκλείονται σε σηρικούς τροχούς. Παρόμοια είναι και η διακόσμηση της επίπεδης οροφής του νότιου παρεκκλησίου. 3 2.3. Παρατηρήσεις στην εικονογραφία Το θέμα του διάλιθου σταυρού που εγκλείεται σε κυκλική δόξα, όραμα με εσχατολογικό και θριαμβικό περιεχόμενο, αποτελεί μνεία της λυτρωτικής θυσίας του Χριστού και της παρουσίας του, όσο και υπόμνηση της Δευτέρας Παρουσίας. Η χρήση του στο διάκοσμο της αψίδας έχει παλιοχριστιανικές καταβολές και συνδέεται με την κεντρική σημασία που επέχει το σύμβολο του σταυρού, σύμβολο της λύτρωσης και της νίκης του Χριστού επί του θανάτου, στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του κέρατος της Αμαλθείας από το οποίο αναφύεται κλήμα με σταφύλια παραπέμπει στη ζωογόνο δύναμη του σταυρού και της Θείας Ευχαριστίας. Το θέμα του διάλιθου σταυρού μέσα σε δόξα επιβιώνει στις αψίδες των καππαδοκικών ναών, εν μέρει και χάρη στην τάση για ανεικονικό διάκοσμο επί Εικονομαχίας, μέχρι τον 9ο αιώνα, και χαρακτηρίζει μεταξύ άλλων μια μικρή ομάδα καππαδοκικών ναών του 7ου και των αρχών του 8ου αιώνα που η N. Thierry θεωρεί ότι απαρτίζουν την «ελληνοανατολική» σχολή, στην οποία εντάσσει και το Καρσί Μπετζάκ. Πράγματι, το ίδιο θέμα στην αψίδα απαντά στο Mezarlar altı kilise του Avcılar και στον Άγιο Στέφανο στο Cemil, που επίσης ανήκουν στην «ελληνοανατολική» σχολή, αλλά και στο ναό 5 του Güllü Dere και στο ναό του στυλίτη Νικήτα στο Kızıl Çukur. Ο κάμπος από επαναλαμβανόμενο κέρας της Αμαλθείας αντικαθίσταται σε άλλες περιπτώσεις από άλλα φυτικά θέματα, όπως για παράδειγμα οι κάλυκες με τρίφυλλα άνθη που περιβάλλουν τους σταυρούς της αψίδας στο Mezarlar altı kilise και στον Άγιο Στέφανο στο Cemil, καθώς και τον σταυρό στην οροφή του νάρθηκα του ναού του στυλίτη Νικήτα στο Kızıl Çukur. 4 3. Επιγραφές Δύο επιγραφές (ενδεχομένως κτητορικές;) έχουν βρεθεί στο ναό του Καρσί Μπετζάκ, οι οποίες μάλιστα εντοπίζονται στο ίδιο σημείο του βόρειου ναού: περιτρέχουν το μέτωπο του θριαμβικού τόξου από την πλευρά Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 2/7
του κυρίως ναού και ανήκουν η καθεμιά σε διαφορετικό στρώμα τοιχογράφησης, ώστε η μεταγενέστερη επιγραφή είχε καλύψει την παλαιότερη. Η αρχαιότερη επιγραφή είναι μεγαλογράμματη και έχει γραφεί με κόκκινο χρώμα πάνω στο βράχο. Πρόκειται για μια επίκληση από την οποία σώζονται μικρά τμήματα της αρχής και του τέλους. Την είχε όμως καταγράψει ο Jerphanion, ο οποίος δημοσίευσε τις επιγραφές του μνημείου. Το σωζόμενο στην εποχή του Jerphanion κείμενο μεταγράφεται ως εξής: + Νικήτας καὶ Εὐδοκία σὺν τῇ γονῇ βοῶσίν σε Χ(ριστ)ὲ ὁ Θ(εὸς) [τῶν δυ]νάμεων...ξ...... ααςιν...βο...λ...σου + Ο Νικήτας και η Ευδοκία με την κόρη (τους) προσεύχονται σʹ εσένα Χριστέ, ο Θεός των Δυνάμεων... (ἀ)ξ(ίους ἡμ)ᾶς (ποίησον τῆς βουλῆς σου;) Ο Νικήτας με τη σύζυγό του Ευδοκία θα πρέπει να χορήγησαν τη λάξευση και την αρχική διακόσμηση του ναού του Καρσί Μπετζάκ, καθώς ήταν σύνηθες οι ίδιοι τεχνίτες που λάξευαν το ναό να εκτελούν και μια πρώτη, γραμμική ανεικονική διακόσμηση στο εσωτερικό του. Αν και μεγάλο μέρος της επιγραφής είχε ήδη καταστραφεί καθιστώντας δύσκολη την εξαγωγή συμπερασμάτων, ο Jerphanion έβλεπε στη διατύπωση «ὁ Θεὸς τῶν Δυνάμεων» μια αναφορά σε κείμενο των Ψαλμών. Μετά την κάλυψη των τοίχων του ναού με κονίαμα χαράχτηκε, στο ίδιο σημείο, μια δεύτερη επιγραφή, η οποία όμως σώζεται εξαιρετικά αποσπασματικά λόγω της κατάρρευσης κατά τόπους του κονιάματος. Η δεύτερη αυτή επιγραφή είναι επίσης γραπτή και μεγαλογράμματη. Το σωζόμενο κείμενό της μεταγράφεται ως εξής: νεον μονα Χ(ριστ)ὲ ἀξίου(ς) ἡμᾶς ποίησον τὸ[ν εὔν]οιόν σου(;) απ... Η επιγραφή αυτή, που είναι σύγχρονη με το κυρίως εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού, μιμείται ενδεχομένως τη διατύπωση της παλαιότερης επιγραφής, του Νικήτα και της Ευδοκίας. Ενδεχομένως να αναφερόταν στον χορηγό του δεύτερου στρώματος τοιχογράφησης. Δεν σώζεται κανένα στοιχείο για τον αφιερωτή, ίσως όμως να επρόκειτο για κάποιον μοναχό (μονα ). Στο ναό υπάρχουν επίσης τέσσερις επιγραφές, όλες σύγχρονες με τις τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος, με περιεχόμενο που αντλείται από λειτουργικά κείμενα. 5 Η λόγια επιγραφή του Νικήτα και της Ευδοκίας, σε συνδυασμό και με τις υπόλοιπες επιγραφές λειτουργικού περιεχομένου, φανερώνουν το υψηλό πνευματικό επίπεδο των δωρητών. 4. Χρονολόγηση Η Thierry εντάσσει το ναό στη λεγόμενη «ελληνοανατολική» σχολή, και τον χρονολογεί κατά συνέπεια σε προεικονομαχική περίοδο, στον 7ο αρχές 8ου αιώνα. Η χρονολόγηση αυτή, με την οποία συμφωνεί η Jolivet, έρχεται σε αντίθεση με την παλαιότερη του Jerphanion, που, κρίνοντας από τον ανεικονικό διάκοσμο με την παντελή απουσία ιερών προσώπων, τον τοποθετούσε στην περίοδο της Εικονομαχίας, και συγκεκριμένα στις αρχές του 9ου αιώνα με την άποψη αυτή συντάσσεται η Lafontaine Dosogne σε ένα άρθρο της σχετικά με τα εικονομαχικά εικονογραφικά προγράμματα των βυζαντινών ναών. 6 Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 3/7
1. de Jerphanion, G., Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l art byzantin (Paris 1925-1942), I, 2, σελ. 504-510 και Thierry, N., Matériaux nouveux en Cappadoce (1982) Byzantion 54 (1984), σελ. 318-320. 2. Βλ. Jolivet-Lévy, C., Le riche décor peint de Tokalı kilise à Göremme, Histoire et Archéologie. Les Dossiers 63 (1982), σελ. 67, και Wharton- Epstein, Α., Tokalı Kilise. Tenth Century Metropolitan Art in Byzantine Cappadocia (Washington D.C. 1986), σελ. 10. 3. Για τις τοιχογραφίες του ναού βλ. Thierry, Ν., Matériaux nouveux en Cappadoce (1982), Byzantion 54 (1984), σελ. 320, και Jolivet-Lévy, C.,.Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 71. 4. Jolivet-Lévy, C., Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 46, 71. Πρβ. Thierry, Ν., Matériaux nouveux en Cappadoce (1982), Byzantion 54 (1984), σελ. 320. 5. Για τις επιγραφές του ναού βλ. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la région d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St.-Joseph (Beyrouth) 6-7 (1913), σελ.343-348, και Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l art byzantin (Paris 1925-1942), I, 2, 504, inscr. no. 82. 6. Thierry, Ν., Matériaux nouveux en Cappadoce (1982), Byzantion 54 (1984), σελ. 320, και Jolivet-Lévy, C.,.Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l abside et de ses abords (Paris 1991), σελ. 71. Πρβ. de Jerphanion, G., Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l art byzantin (Paris 1925-1942), I, 2, σελ. 505, και Lafontaine-Dosogne, J., Pour une problématique de la peinture d église byzantine à l époque iconoclaste, Dumbarton Oaks Papers 41 (1987), σελ. 330. Βιβλιογραφία : de Jerphanion G., Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l art byzantin, 2 vols., Paris 1925-1942 Jolivet-Lévy C., Les églises byzantines de Cappadoce. Le programme iconographique de l abside et de ses abords, Paris 1991 de Jerphanion G., "Inscriptions Byzantines de la region d Ürgúp en Cappadoce", Mélanges de l Université Saint-Joseph (Beyrouth), 6-7, 1928, 305-400 Thierry N., "Matériaux nouveux en Cappadoce (1982)", Byzantion, 54, 1984, 315-357 Γλωσσάριo : ανεικονικός διάκοσμος, ο Διάκοσμος που περιλαμβάνει μόνο γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα, χωρίς παράσταση έμβιων όντων. Η διακόσμηση αυτού του είδους γνωρίζει μεγάλη διάδοση κυρίως σε τάφους της Παλαιοχριστιανικής εποχής και σε ναούς της περιόδου της Εικονομαχίας. Στην περίοδο αυτή, ο ανεικονικός διάκοσμος των εκκλησιών σήμαινε ότι απαγορευόταν η απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής για το Χριστό, την Παναγία, τους αγίους και τους αγγέλους, ενώ επιτρέπονταν απεικονίσεις ζώων και πουλιών. άντυγα (τόξου), η ή εσωρράχιο, το Εσωτερική επιφάνεια συνήθως σε τόξο ή καμάρα και γενικά σε καμπύλο αρχιτεκτονικό μέλος. αρκοσόλιο, το (ή ταφικό διαμέρισμα) (λατ. arcosolium). Είδος τάφου διαμορφωμένου σε αβαθή τοξωτή κόγχη. Το κάτω τμήμα του είναι κτιστό ή λαξευμένο στο βάθος του τοίχου (solium), Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 4/7
ενώ το πάνω είναι ένα αβαθές τόξο (arcus). αψίδα, η Γενικά, καμπύλη ή τοξοειδής απόληξη ή διαμόρφωση τοίχου. Επίσης, τοξοειδής κατασκευή μνημειακού ή μη χαρακτήρα. Στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, αψίδα ονομάζεται η κόγχη του Ιερού Βήματος, η κάτοψη της οποίας μπορεί να είναι ημικυκλική, πεταλόμορφη, ορθογώνια ή και πολυγωνική εξωτερικά. Η αψίδα συνήθως προεξέχει στο ανατολικό άκρο του ναού. Στο εσωτερικό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το τέμπλο. Αψίδες που εξέχουν ανατολικά του ναού μπορούσαν να έχουν και τα διαμερίσματα εκατέρωθεν του Ιερού (παραβήματα), συνήθως μικρότερες από την κεντρική αψίδα. διάλιθος σταυρός, ο (crux gemmata) Σταυρός που κοσμείται με πολύτιμους λίθους. Η πλούσια διακόσμηση υποδηλώνει το θρίαμβο του χριστιανισμού και σχετίζεται με τη λατρεία του ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη του Τιμίου Σταυρού από την αγία Ελένη το 327 στα Ιεροσόλυμα. δόξα, η Στρογγυλό, ελλειψοειδές ή ρομβοειδές φωτεινό πλαίσιο που περιβάλλει τη μορφή του Χριστού και, σπανιότερα, της Θεοτόκου σε ορισμένες απεικονίσεις τους. θριαμβικό τόξο, το Στη ρωμαϊκή αρχτεκτονική: Μνημειακή πύλη που ανεγειρόταν για την υποδοχή του νικηφόρου επικεφαλής των ρωμαϊκών λεγεώνων στρατηγού ή αυτοκράτορα. Στη βυζαντινή αρχιτεκτονική: Το τόξο που σχηματίζει ο τοίχος πάνω από την Ωραία Πύλη και χωρίζει το Ιερό από τον κυρίως ναό, στο σημείο συμβολής της απόληξης του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού. Στις σταυροειδείς βασιλικές είναι το τόξο που σχηματίζεται στη διασταύρωση της στέγης του εγκάρσιου με το κεντρικό κλίτος. Ιερό Βήμα, το Ο χώρος στο ανατολικό άκρο του ναού που περικλείεται από την αψίδα και χωρίζεται από τον κυρίως ναό με το φράγμα του πρεσβυτερίου ή το τέμπλο. Στο Ιερό Βήμα τελείται η Θεία Ευχαριστία. κονίαμα, το Πολτώδες παρασκεύασμα που αποτελείται από χώμα, νερό, κόκκους άμμου, θηραϊκής άμμου ή μαρμάρου. Χρησιμοποιείται είτε ως συνδετικό υλικό μεταξύ λίθων ή πλίνθων, εξασφαλίζοντας στερεότητα, είτε για την επίχριση τοιχοποιίας, εξασφαλίζοντας την προστασία της. κτητορική επιγραφή, η Επιγραφή που αναφέρεται στη χορηγία σε ναό ή ίδρυμα. Αναγράφονται κατά περίπτωση το όνομα του κτήτορα, το είδος της χορηγίας (ανέγερση, ανακαίνιση, τοιχογράφηση, δωρεά κ.ά.), ο χρόνος της χορηγίας και άλλα στοιχεία. νάρθηκας, ο Στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική νάρθηκας ονομάζεται ο εγκάρσιος προθάλαμος στη δυτική πλευρά ενός ναού. Σε αυτόν παρέμεναν οι κατηχούμενοι και εκεί εκτελούνταν ορισμένες πράξεις της λειτουργίας. Ο προθάλαμος τοποθετείται μπροστά από το μεσαίο και τα πλάγια κλίτη ως εσωνάρθηκας ή μπροστά από την πρόσοψη της εκκλησίας ως εξωνάρθηκας. O εξωνάρθηκας μπορεί να έχει τη μορφή ανοιχτής κιονοστήρικτης στοάς. σηρικοί τροχοί, οι Κόσμημα από συνεχόμενους κύκλους, που συνδέονται μεταξύ τους με κόμβους. Το μοτίβο χρησιμοποιείται συχνά ως πλαίσιο, ενώ και οι ίδιοι οι κύκλοι μπορεί να περικλείουν προτομές, σκηνές ή άλλα διακοσμητικά μοτίβα. σταυρός της Μάλτας, ο Ο ισοσκελής σταυρός με τις πεπλατυσμένες γωνιώδεις κεραίες. Σχηματίζεται ουσιαστικά από τέσσερα ισοσκελή ενωμένα στο κέντρο του τρίγωνα. Οι απολήξεις των κεραιών είναι γωνιώδεις, ώστε κάθε κεραία απολήγει σε δύο αιχμές. Παραθέματα Επιγραφές 1. Επίκληση Νικήτα και Ευδοκίας (αρχαιότερη, μεγαλογράμματη, με κόκκινο χρώμα, περιτρέχει το μέτωπο του θριαμβικού τόξου του βόρειου ναού, από την πλευρά του κυρίως ναού) + Νικήτας καὶ Εὐδοκία σὺν τῇ γονῇ βοῶσίν σε Χ(ριστ)ὲ ὁ Θ(εὸς) [τῶν δυ]νάμεων...ξ...... ααςιν...βο...λ...σου + Ο Νικήτας και η Ευδοκία με την κόρη (τους) προσεύχονται σʹ εσένα Χριστέ, ο Θεός των Δυνάμεων... (ἀ)ξ(ίους ἡμ)ᾶς (ποίησον τῆς Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 5/7
βουλῆς σου ;) Η ανάγνωση του Jerphanion έχει ως εξής: + Νικήτας καὶ Εὐδοκία σὺν τῇ γονῇ βοῶσίν σε Χ(ριστ)έ... [Κ(ύρι)ε ὁ Θ(εὸ)ς τῶν δυ]νάμεων [ἐ]ξ[έγειρον εἰς συνάντη]σιν [ἡμῶν καὶ;] βο[ή]θ(ειαν) δούλ(ου) σου. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la région d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 343, αρ. 61, και Les églises rupestres de Cappadoce. Une nouvelle province de l art byzantin (Paris 1925 1942), I, 2, σελ. 504, inscr. no. 82. 2. Η νεότερη επίκληση (στο ίδιο σημείο, μεγαλογράμματη, με κόκκινο χρώμα, πάνω στο κονίαμα που κάλυψε την προηγούμενη επιγραφή) νεον μονα Χ(ριστ)ὲ ἀξίου(ς) ἡμᾶς ποίησον τὸ[ν εὔν]οιόν σου(;) απ... de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la region d Ürgúp en Cappadoce Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 343, αρ. 66. Επιγραφές με λειτουργικό περιεχόμενο (γραπτές, με κόκκινο χρώμα, πάνω στο κονίαμα των τοίχων, σύγχρονες ή μεταγενέστερες από τη δεύτερη κτητορική επιγραφή) 1. [+ Μεθʹημων ο Θεος γνω]τ εθνϊ Κ(αι) ητ[α]σθε ΩΤΗ ΜΕΘ ΪΜΟΝ ο Θ(εο)ς [επακ]ουσατε [ως ε]πυ εσχατου ΤΪC ΓΗC ΟΤΪ Μ[εθ ημ]ο[ν] ο Θ(εο)ς ΗCΧΥΚοΤες ΗΤΑCΘε οτϊ Μ[εθ ημων] ο Θ(εο)ς ΕΑΝ ΓΑΡ ΠαλΪΝ [ισχυ]σητε ΠαλΗΝ ΪΤΗΘΪCΕCΘΕ ΟΤΗ ΜΕΘ ΪΜΟΝ [o θ(εο)ς] [....... ] ΧΥ βουλευchϊς [δ]ϊαcκ(ε)[δ]αcϊ K(υριο)C ΟΤΪ ΜΕΘ ΪΜΟΝ Ο Θ(εο)C 5 + Κ(αι) ΛΟΓ[ον ον] εαν ΛΑλΪ[σ]ΕΤΕ Ου ΜΪ ΕΝΜΪΝΪ [οτι μεθ ημων ο θ(εο)ς] ΤΟΝ [δε φοβ]ον ΪΜΟΝ ΟΥ ΜΪ ΦΟΒΪΘΟΜεν [ουδ]ε [μ]ϊ ΤΑΡΑΧΘΟΜΕΝ ΟΤΪ ΜΕΘ ΪΜΟΝ ο θ(εο)ς Κ(υριο)Ν ΔΕ ΤΟΝ Θ(εο)Ν ΪΜον [αυ]τ[ο]ν αγϊ[ασ]ομεν Κ(αι) αυτος εστε ημϊν ΦΟ[β]ος ΟΤΪ μεθ ϊ[μων ο] θ(εο)ς [κ(αι) εα]ν γ[?] επυ α[υ]το [ωμεν πε]πυθ[ο]τ[ε]ς ΕCTE ΪMΪ[ν εις α]γ[ι]ασμον ΟΤΪ ΜεΘ Ϊμον ο [θ(εο)ς] + Μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς γνῶτε ἔθνη καὶ ἡττᾶσθε ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς ἐπακούσατε ὥς ἐπι ἐσχάτου τῆς γῆς ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς ἰσχυκότες ἡττᾶσθε ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς ἐὰν γὰρ πάλιν ἰσχύσητε πάλιν ἡττηθήσεσθε ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς [....... ]χυ βουλεύσῃς διασκεδάσει Kύριος ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς 5 + Καὶ λόγον ὃν ἐὰν λαλήσετε οὔ μη ἐν ἡμῖν ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς τὸν δὲ φόβον ἡμῶν οὔ μη φοβηθῶμεν οὔδε μη ταραχθῶμεν ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς Κύριον δὲ τὸν Θεὸν ἡμῶν αὐτὸν ἁγιάσομεν καὶ αὐτὸς ἔσται ἡμῖν φόβος ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς καὶ ἐὰν γ(ε;) ἐπὶ αὐτὸ ὧμεν πεπυθότες ἐστὲ ἡμῖν εἰς ἁγιασμὸν ὅτι μεθ ἡμῶν ὁ Θεὸς Πρόκειται για ευχή από τη λειτουργία του Μεγάλου Απόδειπνου (που τελείται τα απογεύματα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), εμπνευσμένη από το κείμενο του Ησαΐα 8.9 14. Η επιγραφή περιέτρεχε το υψηλότερο τμήμα του νότιου τοίχου και του βόρειου τοίχου του βορινού ναού, ξεκινώντας από το νότιο. Ήταν γραμμένη σε μια συνεχή γραμμή οι στίχοι στη μεταγραφή έχουν οριστεί από τον Jerphanion, με βάση το λειτουργικό κείμενο. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la region d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 344 5, αρ. 62. Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 6/7
2.... Μ ε ΧΪΡΕCΟΥ ΔΪΑΠΕΤΕΤΑΜΕΝΕ ΠΡΟC Κ(υριο)Ν CΤΕΝΑΓΜΥC AΛΑΛΗΤΥC Κ(αι) ΔΑΚΡΥCΗΝ CΥΝΠΑΘΪας υπερ ΪΜΟ[ν] αἱ χεῖρές σου διαπετεταμέναι πρὸς Κύριον στεναγμοῖς ἀλαλήτοις καὶ δάκρυσιν συμπαθείας ὑπὲρ ἡμῶν Η επιγραφή περιτρέχει το πρώτο από τρία διαδοχικά τόξα στο νότιο τοίχο. Η φράση «στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» προέρχεται από την Προς Ρωμαίους επιστολή, Ρωμ. 8.26. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la région d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 346, αρ. 63. 3.......... Τ(ο)Υ Θ(εο)Υ ΪΜΟΝ...... ΪΝΑ...... ΤΟΥC ΕΛΠΙΖΟΝΤΑC ΗCΕ+ΤΟΝΥΝ [...]......... τ(ο)ῦ Θ(εο)ῦ ἡμῶν...... ἵνα...... τοὺς ἐλπίζοντας εἴς σε + τὸ νῦν (?)...... Η επιγραφή βρισκόταν πάνω από το δεύτερο από τα τρία τόξα στο νότιο τοίχο. Το τελευταίο τρίτο είναι εξαιρετικά δυσανάγνωστο και δε διακρίνονται λέξεις. Σύμφωνα με το Jerphanion, ο σταυρός περίπου στο μέσον της επιγραφής υποδεικνύει ότι επρόκειτο για δύο ξεχωριστά λειτουργικά κείμενα. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la region d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 346, αρ. 64. 4. + τ](ο)ῦ θε(ο)ῦ εαθοτοc ETYMY CYN[?]ελΘΟΜΕΝ CΥΝ ΑΤΟ ΪC ΤΟΝ ΓΑΜΟΝ οc ΓΑΡ ΥΚΤΗΡΜΟΝ ΔΟΡΟΝ Ο Θ(εο)C ΠΑCΗΝ ΔΟΡΪΤΕ ΤΟΝ ΑΠΘΑΡΤΟΝ CΤΕ[φ]ΑΝ[η?]ΟΝ + + τοῦ Θεοῦ ἑαθότος ἕτοιμοι συνέλθωμεν σὺν αὐτῷ εἰς τὸν γάμον ὅς γαρ οἰκτίρμων, δῶρον ὁ Θ(εὸ)ς πᾶσιν δωρεῖται τὸν ἄφθαρτον στέφανον+ Η επιγραφή βρισκόταν πάνω από το τρίτο τόξο στο νότιο τοίχο. Το πρώτο μέρος της είναι εμπνευσμένο από το Κατά Ματθ. 25.10, ενώ το δεύτερο από την Α προς Κορινθίους, 9.25. de Jerphanion, G., Inscriptions Byzantines de la région d Ürgúp en Cappadoce, Mélanges de la Faculté oriental de l Université St. Joseph (Beyrouth) 6 7 (1913), σελ. 347, αρ. 65. Δημιουργήθηκε στις 6/2/2017 Σελίδα 7/7