Έκθεση σχετικά με την απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη στην περιοχή της Μεσογείου

9 Φεβρουαρίου 2016 Έκθεση σχετικά με την απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη στην περιοχή της Μεσογείου Η παρούσα έκθεση, η οποία εκπονήθηκε από την κ. Ελένη Λουκαΐδου (Δήμος Λευκωσίας, Κύπρος), εγκρίθηκε στην 7η σύνοδο ολομέλειας της Ευρωμεσογειακής Περιφερειακής και Τοπικής Συνέλευσης (ARLEM), η οποία πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2016 στη Λευκωσία (Κύπρος). COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 1/11 Επιτροπή των Περιφερειών Η συνέλευση των εκπροσώπων των τοπικών και των περιφερειακών αρχών της ΕΕ Γραμματεία της ARLEM Rue Belliard/Belliardstraat 101 1040 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 22822460 Fax +32 22822113 Διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: arlem-secretariat@cor.europa.eu www.cor.europa.eu EL

1. Πλαίσιο Η απασχόληση και η εδαφική ανάπτυξη αποτελούν δύο ζητήματα που είναι αλληλένδετα. Μια πόλη ή περιφέρεια με χρηστή διακυβέρνηση, με επαρκείς υποδομές και δημόσιες υπηρεσίες και με πληθυσμό που διαθέτει καλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης έχει περισσότερες πιθανότητες να προσελκύσει επενδύσεις που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να συμβάλουν στη βιώσιμη εδαφική ανάπτυξη. Άλλωστε, είναι κοινώς αποδεκτό ότι η ανεργία αποτελεί αιτία κοινωνικής και πολιτικής αστάθειας και ότι η αστάθεια παρακωλύει την οικονομική ανάπτυξη, ενώ η ολοκληρωμένη και πολυεπίπεδη οικονομική ανάπτυξη έχει θετικό αντίκτυπο στην πολιτική σταθερότητα και, ως εκ τούτου, στις επενδύσεις και στην απασχόληση. Η περιοχή της νότιας και ανατολικής Μεσογείου εμφανίζει υψηλή πληθυσμιακή αύξηση και μαστίζεται από έντονη και συχνά ανεξέλεγκτη αστυφιλία. Η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών δεν ήταν αρκετή ώστε να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τον μεγάλο αριθμό νέων που εισέρχονται στην αγορά εργασίας. Πέραν της εσωτερικής μετανάστευσης, πολίτες εκτοπίζονται λόγω των διαφόρων συρράξεων που μαίνονται στην περιοχή ενώ ασκείται εξωτερική μεταναστευτική πίεση από τις χώρες που συνορεύουν με τις χώρες της ευρωπαϊκής γειτονίας. Εξαιτίας όλων αυτών των παραγόντων, το ποσοστό ανεργίας στην περιοχή είναι από τα υψηλότερα του κόσμου. Ο οικονομικός αποκλεισμός των νέων είναι μάλιστα πιο έντονος στις αγροτικές και/ή στις ιδιαίτερα απομακρυσμένες περιοχές αυτών των χωρών, στις οποίες οι επαγγελματικές ευκαιρίες σπανίζουν ολοένα και περισσότερο και οι μισθοί είναι χαμηλότεροι από ό,τι στις μεγάλες πόλεις. Οι περιοχές που βρίσκονται πολύ μακριά από την έδρα της πολιτικής εξουσίας κινδυνεύουν περισσότερο από περιθωριοποίηση και υπανάπτυξη, με αποτέλεσμα να αποτελούν κατά κάποιον τρόπο «το πέρας της εσχατιάς» γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη αναγνώρισης μιας εδαφικής διάστασης στην ανάπτυξη, η οποία θα έχει επίκεντρο την εδαφική συνοχή και την καλύτερη ισορροπία μεταξύ των περιοχών. Η ευρωμεσογειακή συνεργασία, στο πλαίσιο της ανανεωμένης ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των φιλοδοξιών των πολιτών για οικονομική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο σε αυτήν τη συνεργασία, εφόσον διαθέτουν τους αναγκαίους πόρους και τεχνική βοήθεια. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία χρόνια στη νότια Μεσόγειο, στην οποία έχουν υιοθετηθεί νέοι κανόνες πολιτικής διακυβέρνησης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν εφαρμοστεί διαδικασίες αποκέντρωσης και περιφερειοποίησης, προσφέρουν μια ευκαιρία η οποία πρέπει να αξιοποιηθεί για να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί. Το παράδειγμα της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής καταδεικνύει ότι οι στοχευμένες επενδύσεις στις πλέον μειονεκτούσες περιοχές μπορούν να τονώσουν την ανταγωνιστικότητά τους και, ως εκ τούτου, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, βελτιώνοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής των πολιτών. Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ αποσκοπεί στη μείωση των μεγάλων ανισοτήτων που εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των περιφερειών της Ευρώπης, αποτυπώνοντας έτσι την αλληλεγγύη της ΕΕ έναντι των περιφερειών που υστερούν σε επίπεδο ανάπτυξης. Για την επίτευξη αυτού του στόχου αξιοποιούνται οι διαρθρωτικοί πόροι οι οποίοι, αφενός, προορίζονται για την υλοποίηση επενδύσεων σε τομείς όπως βασικές υποδομές, ανθρώπινο κεφάλαιο, κοινωνική ένταξη, στήριξη των επιχειρήσεων και δημιουργία θεσμών, και αφετέρου, κατανέμονται με βάση COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 2/11

προτεραιότητες που έχουν προσδιοριστεί σε τοπικό επίπεδο και αποτελούν μέρος των περιφερειακών στρατηγικών. Η πολυεπίπεδη διαχείριση και η συνεργασία των ευρωπαϊκών, εθνικών και υποεθνικών αρχών έχει επομένως αποκτήσει ζωτική σημασία για τον σκοπό αυτό. Η πείρα που έχει αποκομιστεί από την ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική, όπως επίσης και από άλλα παραδείγματα ορθών πρακτικών στην ευρωμεσογειακή περιοχή, μπορεί να συμβάλει τόσο στον σχεδιασμό νέων πολιτικών για την απασχόληση όσο και στην αύξηση της εμβέλειας και της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων πολιτικών. Ο σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι η υποβολή κατευθυντήριων γραμμών με γνώμονα αυτήν ακριβώς την πείρα, προκειμένου να καταρτιστούν πολιτικές στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας (ΕΠΓ) και των διαθέσιμων κονδυλίων με τη βοήθεια προγραμμάτων που θα απευθύνονται σε χώρες εταίρους της Μεσογείου, και πιο συγκεκριμένα στις τοπικές και περιφερειακές τους αρχές. Για τον σκοπό αυτό, η έκθεση βασίζεται στα συμπεράσματα και στις συστάσεις διαφόρων άλλων συναφών εκθέσεων που έχουν ήδη εγκριθεί από την ARLEM ή βρίσκονται υπό συζήτηση (οι εκθέσεις αναφέρονται αναλυτικά στην ενότητα 3 που ακολουθεί). 2. Καθορισμός των ζητημάτων στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων της ΕΕ και της Ένωσης για τη Μεσόγειο (ΕγΜ) 2.1 Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» και το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» εγκρίθηκε το 2010 και αποβλέπει στον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών της ΕΕ σε ορίζοντα δεκαετίας με σκοπό την υποστήριξη των θέσεων εργασίας και της ανάπτυξης, την προστασία του περιβάλλοντος και, παράλληλα, την τόνωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο επίκεντρο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» βρίσκονται οι επενδύσεις για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, η έρευνα και η καινοτομία, η πράσινη ανάπτυξη και η εκπαίδευση ενώ στόχος της είναι η επίτευξη βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης στην ΕΕ, γεγονός που σημαίνει ενίσχυση της κοινωνικής και εδαφικής της συνοχής. Στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» προσδιορίζονται μια σειρά από ποσοτικοί στόχοι οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο έως το 2020 το αργότερο, όπως μεταξύ άλλων ο στόχος της αύξησης του επιπέδου απασχόλησης των πολιτών ηλικίας από 20-64 ετών στο 75%. Στη συνέχεια, οι στόχοι αυτοί επιμερίζονται σε εμβληματικές πρωτοβουλίες στις οποίες καθορίζονται οι κανόνες λειτουργίας σε εθνικό και υποεθνικό επίπεδο με βάση τα σχέδια που έχουν εγκριθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μία από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες που πρόκειται να αναπτυχθεί σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο είναι η στρατηγική για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας, η οποία αναμένεται να βελτιώσει την απασχόληση, ενθαρρύνοντας παράλληλα την κατάρτιση των εργαζομένων και σπουδαστών, την ισότητα των φύλων και την απασχόληση των ηλικιωμένων. Στο πλαίσιο της ενδιάμεσης αναθεώρησης της στρατηγικής της ΕΕ για το 2020 και των εργασιών για την ανανέωσή της, η Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) διατύπωσε συστάσεις για να προσδώσει στη στρατηγική εδαφική διάσταση. Οι συστάσεις αυτές παρουσιάστηκαν στη διακήρυξη των Αθηνών με θέμα το Εδαφικό όραμα για την ανάπτυξη και την απασχόληση 1, η οποία εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2014 στην 6η Διάσκεψη κορυφής των περιφερειών και των πόλεων, καθώς και στο Σχέδιο 1 http://cor.europa.eu/el/news/documents/2210-athens-declaration-a5.pdf. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 3/11

ανανεωμένης στρατηγικής «Ευρώπη 2020» με βάση μια εδαφική προοπτική 2, το οποίο παρουσιάστηκε το 2015 για να μετουσιωθεί η διακήρυξη των Αθηνών σε πρακτικές προτάσεις. Τον Νοέμβριο του 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε επίσης ένα επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη 3, το οποίο αποτελεί φιλόδοξο πρόγραμμα επενδύσεων σε υποδομές και είναι πολύ πιθανό να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη στην ΕΕ. Με το πρόγραμμα αυτό (που είναι επίσης γνωστό και ως πακέτο Juncker) σχεδιάζεται να διοχετευθούν 315 δισεκατομμύρια ευρώ στην πραγματική οικονομία για την υλοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων σε βάθος τριών οικονομικών ετών (2015-2017). Όσον αφορά πάντως τις ευρωπαϊκές επενδύσεις, πρέπει να υπενθυμιστεί ότι και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) υποστηρίζει την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των μεσογειακών χωρών εταίρων μέσω του ευρωμεσογειακού φορέα επενδύσεων και εταιρικής σχέσης (FEMIP), ο οποίος επικεντρώνεται τόσο στις πολύ μικρές, τις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις, όσο και στον βιομηχανικό τομέα, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για επενδύσεις. 2.2 Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας Το μέσο της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας (ΕΠΓ), το οποίο χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες της ΕΕ υποστηρίζοντας τις χώρες εταίρους της ΕΠΓ (Αλγερία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Λιβύη, Μαρόκο, Παλαιστίνη, Συρία και Τυνησία), διαθέτει προϋπολογισμό ύψους 15,4 δισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2014-2020. Στους στόχους της ΕΠΓ περιλαμβάνονται η βιώσιμη ανάπτυξη, η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, η σταδιακή ένταξη στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, καθώς και η βελτίωση τόσο της περιφερειακής και της υποπεριφερειακής συνεργασίας όσο και της διασυνοριακής συνεργασίας. Τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας, τα οποία αποσκοπούν στην ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των χωρών εταίρων της γειτονίας, πρόσφατα τροποποιήθηκαν για να διευκολυνθεί η υλοποίησή τους και να καταστεί η διαδικασία ταχύτερη και αποδοτικότερη. Όσον αφορά τα συγκεκριμένα προγράμματα, πρέπει να υπενθυμιστεί ότι η ΕΕ μπορεί να αξιοποιήσει την πολυετή πείρα που έχει αποκομίσει από τη διαχείριση των ευρωπαϊκών ομίλων εδαφικής συνεργασίας (ΕΟΕΣ), οι οποίοι δίνουν τη δυνατότητα σε δημόσιες οντότητες που βρίσκονται σε περισσότερα από ένα κράτη μέλη της ΕΕ να συνεργαστούν μεταξύ τους ιδρύοντας μια νέα οντότητα με νομική προσωπικότητα. Επί του παρόντος, σε ΕΟΕΣ μπορούν να ανήκουν και οντότητες από κράτη που δεν είναι μέλη της ΕΕ. Όσον αφορά την περαιτέρω προσέγγιση με την εσωτερική αγορά της ΕΕ, η ΕΠΓ προωθεί τη σύνδεση με εσωτερικά μέσα και πολιτικές της ΕΕ, μέσω κυρίως της προώθησης μηχανισμών που συγκεντρώνουν πόρους από εσωτερικά και εξωτερικά μέσα του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ο σκοπός είναι να δοθεί η δυνατότητα στις χώρες εταίρους και στους πολίτες τους να συμμετέχουν σε επιτυχή 2 3 http://portal.cor.europa.eu/europe2020/sitecollectiondocuments/2459-brochure-blueprinteu2020.pdf. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/txt/pdf/?uri=celex:52014dc0903&from=el. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 4/11

εσωτερικά προγράμματα της ΕΕ σε τομείς όπως η έρευνα και καινοτομία, προγράμματα για τη νεολαία, η ανάπτυξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και η βιομηχανική συνεργασία. 2.3 Ένωση για τη Μεσόγειο Στο πλαίσιο της Ένωσης για τη Μεσόγειο (ΕγΜ) έχουν υλοποιηθεί στοχευμένα προγράμματα και πρωτοβουλίες με επίκεντρο την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, τις ευκαιρίες απασχόλησης και τις δεξιότητες για απασχόληση. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στους νέους και στις γυναίκες, καθώς και σε οριζόντια ζητήματα όπως η προώθηση της οικονομικής ανεξαρτησίας των γυναικών και οι δυνατότητες απασχόλησης των νέων. Στο πλαίσιο αυτό, η γραμματεία της ΕγΜ δρομολόγησε το 2013 τη Μεσογειακή Πρωτοβουλία για Θέσεις Εργασίας (Med4Jobs) δίνοντας μάλιστα ιδιαίτερη προσοχή στις πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις για να αξιολογηθούν οι ανάγκες τους και να τους χορηγηθούν μέσα όπως π.χ. τεχνική βοήθεια και χρηματοπιστωτικά μέσα. Μια ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών μελών της ΕγΜ και εκπροσώπους των κοινωνικών εταίρων, αλλά και άλλες οντότητες, όπως π.χ. η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας και το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, εξετάζει επί του παρόντος το ζήτημα της μετάβασης από την άτυπη στην επίσημη οικονομία. Οι εργασίες για το θέμα αυτό, οι οποίες θα συνεχιστούν και τους επόμενους μήνες και θα καλύψουν θέματα όπως η απόδοση των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης και ο ρόλος του κοινωνικού διαλόγου στη μετάβαση προς την επίσημη οικονομία, θα κορυφωθούν στο ευρωμεσογειακό υπουργικό συμβούλιο που αναμένεται να πραγματοποιηθεί φέτος και το οποίο θα επικεντρωθεί αποκλειστικά στο ζήτημα της απασχόλησης. Αφότου δημιουργήθηκε η ΕγΜ, το ζήτημα της απασχόλησης, όσον αφορά ιδίως τους νέους, βρίσκεται συνεχώς στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων που αναπτύσσει στους διάφορους τομείς της οικονομίας. Τα τελευταία χρόνια, η ΕγΜ έχει καταβάλει προσπάθειες στον τομέα της βιομηχανικής συνεργασίας για την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας στην περιοχή και την υποστήριξη των τομέων της δημιουργίας. Επί του παρόντος, η ΕγΜ επικεντρώνεται στην υλοποίηση στρατηγικής για τον ιδιωτικό τομέα στο πλαίσιο της ευρωμεσογειακής οικονομικής ολοκλήρωσης. Η ανάπτυξη της «γαλάζιας οικονομίας», η οποία περιλαμβάνει τομείς με δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας όπως ο τουρισμός, η αλιεία και οι επισιτιστικοί κλάδοι, εξετάζεται επί του παρόντος στο ευρωμεσογειακό πλαίσιο και αποτέλεσε το αντικείμενο του υπουργικού συμβουλίου της ΕγΜ τον Νοέμβριο του 2015. 3. Η συμβολή της ARLEM στις πολιτικές που αφορούν την απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη Η δημιουργία θέσεων εργασίας αποτελεί καθοριστικό ζήτημα για το μέλλον της περιοχής της Μεσογείου καθώς από τις θέσεις εργασίας εξαρτάται η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική συνοχή και η πολιτική σταθερότητα. Με βάση την προσωπική εμπειρία πολλών μελών της, η ARLEM υποστηρίζει ανελλιπώς τη θέση ότι στις πολιτικές απασχόλησης πρέπει να προστεθεί και η διάσταση της εδαφικής συνοχής, η οποία θα τονώσει τον «εδαφικό χαρακτήρα» των εν λόγω πολιτικών. Σύμφωνα με την ιδιότητά της ως εδαφικής συνέλευσης, η ARLEM έχει ήδη καταθέσει προτάσεις για πολλά συγκεκριμένα, πλην όμως ιδιαίτερα σημαντικά ζητήματα που εμπίπτουν στις πολιτικές για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, όπως π.χ. ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, η τεχνική εκπαίδευση και η επαγγελματική κατάρτιση ή η διαχείριση της μετανάστευσης στη Μεσόγειο, τα COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 5/11

οποία περιλαμβάνονται στις εκθέσεις της ARLEM που εκπονήθηκαν το 2011 4, 2012 5 και 2014 6 αντίστοιχα, ή και για το ζήτημα ενός βιώσιμου αστικού θεματολογίου για την περιοχή, το οποίο επίσης εξετάζεται σε έκθεση που εγκρίθηκε το 2016 7 : Ο πληθυσμός αυξάνεται ραγδαία στη νότια και ανατολική Μεσόγειο, η οποία βιώνει μια ταχύτατη διαδικασία ανεξέλεγκτης συχνά αστικοποίησης. Το βιώσιμο αστικό θεματολόγιο που εξετάζεται επί του παρόντος σε ευρωπαϊκό, ευρωμεσογειακό και παγκόσμιο επίπεδο περιλαμβάνει ζητήματα όπως βασικές υποδομές, δημόσιες υπηρεσίες, εκπαίδευση και κατάρτιση, τα οποία έχουν άμεσο αντίκτυπο στην απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη. Πέραν της μετανάστευσης προς τις πόλεις, καταγράφεται επίσης σημαντική εξωτερική μεταναστευτική ροή. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές πρωτοστατούν στην προσπάθεια αντιμετώπισης αυτών των μεταναστευτικών ρευμάτων, η ορθή διαχείριση των οποίων προϋποθέτει πολιτικές ένταξης, και μεταξύ άλλων πολιτικές για την προώθηση θέσεων εργασίας. Το υψηλό ποσοστό ανεργίας και οι δυσκολίες που υπάρχουν για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στις χώρες της νότιας και ανατολικής Μεσογείου οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στα χαρακτηριστικά του διαθέσιμου «ανθρώπινου κεφαλαίου» και στην αναντιστοιχία μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς απασχόλησης. Τόσο η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού επιπέδου του πληθυσμού όσο και ένα σύστημα τεχνικής εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης που θα εναρμονίζεται με τις ανάγκες των επιχειρήσεων θα μπορούσε να βελτιώσει την ποιότητα των ανθρωπίνων πόρων και να συμβάλει καθοριστικά στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην καταπολέμηση της ανεργίας. Η διαμόρφωση ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την υλοποίηση επενδύσεων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Πέραν του εθνικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο πρέπει να προωθεί τις επιχειρήσεις και τις επενδύσεις, θα πρέπει να εξεταστεί η λήψη μέτρων σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, όπως η παροχή τεχνικής βοήθειας και/ή χρηματοπιστωτικών μέσων, και θα πρέπει η πολιτική στήριξης υπέρ των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να αποκτήσει «εδαφικά χαρακτηριστικά» (πρέπει, για την ακρίβεια, να προσαρμόζεται στα επιμέρους χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής και να υλοποιείται σε συνεννόηση με τοπικές και περιφερειακές αρχές). Η αποτελεσματικότητα των πολιτικών που αποβλέπουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην τόνωση της εδαφικής ανάπτυξης προϋποθέτει τόσο την εφαρμογή μιας πολυεπίπεδης προσέγγισης, η οποία εκτείνεται από το ευρωμεσογειακό και εθνικό επίπεδο μέχρι το περιφερειακό και τοπικό 4 5 6 7 'Έκθεση της ARLEM με θέμα «Ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στη Μεσόγειο» (εισηγητής: ο κ. Fathallah Oualalou, Δήμαρχος Ραμπάτ, Μαρόκο) - CDR378-2011-REV-TCD οι εκθέσεις της ARLEM είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο: http://cor.europa.eu/el/activities/arlem/pages/key-documents.aspx. Έκθεση της ARLEM με θέμα «Τεχνική εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση στην περιοχή της Μεσογείου» (εισηγητής: ο κ. Peter Bossman, Δήμαρχος Piran, Σλοβενία) - CDR9113-2012-00-02-TRA-TCD. Έκθεση της ARLEM με τίτλο «Ο ρόλος των τοπικών και των περιφερειακών αρχών στη διαχείριση της μετανάστευσης» (εισηγητής: ο κ. Antonio Costa, Δήμαρχος Λισαβόνας) - COR-2014-01464-00-03-TCD-TRA. Έκθεση με θέμα «Ένα βιώσιμο αστικό θεματολόγιο για την περιοχή της Μεσογείου», η οποία εκπονήθηκε από τον κ. Fawzi Masad, υπεύθυνο διαχείρισης του Δήμου της ευρύτερης περιοχής του Αμάν (Ιορδανία) - COR- 2015-01557-01-02-TCD. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 6/11

επίπεδο, όσο και την ανάπτυξη περιφερειακής, υποπεριφερειακής και διασυνοριακής συνεργασίας, η οποία θα μπορεί να κινητοποιεί τα κράτη μέλη της ΕΕ, τις χώρες εταίρους και τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Για τον σκοπό αυτό, η ARLEM πρότεινε το 2014 να καθιερωθεί σταδιακά μια μακροπεριφερειακή προσέγγιση στην περιοχή της Μεσογείου, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ΕΠΓ πρέπει να ενσωματώσει μεθοδολογίες, έννοιες και μέσα από την ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής και να προσφέρει την ευκαιρία στις χώρες εταίρους της Μεσογείου να συμμετάσχουν σταδιακά στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά προγράμματα 8. Για τον ίδιο σκοπό, ειδική προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη στήριξη της διασυνοριακής και διαπεριφερειακής συνεργασίας, καθώς πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στις τοπικές και περιφερειακές αρχές να επωφεληθούν από πραγματικές ευκαιρίες υλοποίησης κοινών προγραμμάτων και έργων, τα οποία σχεδιάζονται μέσω συμπράξεων, όπως π.χ. είναι τα έργα που ακολουθούν το πρότυπο των ΕΟΕΣ. Στη διαδικασία διαβούλευσης σχετικά με το μέλλον της ΕΠΓ, η ARLEM έχει επίσης ζητήσει την ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας των τοπικών και περιφερειακών αρχών και την ενδυνάμωση του ρόλου τους τόσο στα σχέδια δράσης όσο και στα ενδεικτικά σχέδια που έχουν καταρτιστεί βάσει της διμερούς συνιστώσας της ΕΠΓ, με σκοπό την προώθηση μιας εδαφικής (και όχι απλά τομεακής) προσέγγισης σε σχέση με τη διανομή της ενίσχυσης των εθνικών σχεδίων 9. Στις εκθέσεις που παρατίθενται ανωτέρω συνοψίζεται το σημαντικό πολιτικό έργο που έχει επιτελέσει η ARLEM μετά τη σύστασή της το 2010. Οι εκθέσεις αυτές, αφενός μεν, αποτυπώνουν τη σημασία που δίνεται στα ζητήματα της απασχόλησης και της εδαφικής ανάπτυξης από την παρούσα συνέλευση, καθώς και τη σημαντική εμπειρία που έχει συσσωρευθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας, αφετέρου δε, αναδεικνύουν περισσότερο τις θεσμικές προεκτάσεις των πιθανών λύσεων, οι οποίες αποτελούν πολύ σημαντικό μέρος της πραγματικής τους υλοποίησης. 4. Προτεινόμενες νέες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την απασχόληση και την εδαφική ανάπτυξη Όπως προαναφέρθηκε, ο σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι διττός: Να πραγματοποιηθεί αποτίμηση των σημαντικότερων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί από τους βασικούς ενδιαφερόμενους φορείς της ευρωμεσογειακής συνεργασίας στον τομέα της απασχόλησης και της εδαφικής ανάπτυξης Να προστεθούν στις προτάσεις πρακτικές κατευθυντήριες γραμμές με σκοπό τη θέσπιση αποτελεσματικών πολιτικών στο πλαίσιο των πολιτικών γειτονίας της ΕΕ και των διαθέσιμων κονδυλίων, μέσω προγραμμάτων που θα απευθύνονται σε χώρες εταίρους της Μεσογείου, ιδίως στο επίπεδο τοπικών και περιφερειακών αρχών. Για τον σκοπό αυτό, πραγματοποιήθηκε διαβούλευση μεταξύ των μελών της ARLEM, από την οποία αντλήθηκαν τα εξής συμπεράσματα: 8 9 Έκθεση σχετικά με μια πολιτική συνοχής για τη Μεσόγειο, η οποία εκπονήθηκε από την κ. Joana Ortega y Alemani, αντιπρόεδρο της κυβέρνησης της Καταλονίας, πρόεδρο της Διαμεσογειακής Επιτροπής της Διάσκεψης των Απομεμακρυσμένων και Θαλάσσιων Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CPMR) - COR-2013-02318-01-03-TCD-TRA Έγγραφο θέσης της ARLEM σχετικά με το κοινό έγγραφο διαβούλευσης: Προς μία νέα Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας, το οποίο εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ύπατη Εκπρόσωπο για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας COR-2015-01585-00-01-TCD-TRA. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 7/11

α. Σε γενικές γραμμές, οι στρατηγικές ενθάρρυνσης των δυνατοτήτων απασχόλησης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας σε περιφερειακό επίπεδο που έχουν εφαρμοστεί στο πλαίσιο της ΕΠΓ και της ΕγΜ θεωρούνται εύστοχες και ικανοποιητικές. Ειδικά η πρωτοβουλία Med4Jobs έτυχε πολύ θετικής υποδοχής στις χώρες της περιοχής, όπως άλλωστε και η πρόταση για τη δρομολόγηση πρωτοβουλίας σχετικά με την απασχόληση των νέων μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης στις χώρες Μαγκρέμπ, η οποία προωθήθηκε από τη λουξεμβουργιανή Προεδρία. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι, αν ληφθεί υπόψη η τεράστια πρόκληση που διαφαίνεται στον ορίζοντα, ο προϋπολογισμός της γειτονίας της ΕΕ μάλλον δεν είναι αρκετά μεγάλος για να υποστηριχθούν όλοι οι σχετικοί στόχοι, παρά την αύξηση των πόρων σε σύγκριση με την περίοδο 2007-2013 10. Πέραν των χρηματοπιστωτικών μέσων, η σφυρηλάτηση μιας ολοκληρωμένης και περιφερειακής προσέγγισης και η αναβάθμιση του διαλόγου μεταξύ κυβερνήσεων, του ιδιωτικού τομέα, της κοινωνίας των πολιτών, διεθνών και τοπικών οργανώσεων και ενδιαφερομένων έχει ζωτική σημασία για την αντιμετώπιση της ανεργίας στην περιοχή με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Από την άποψη αυτή, θα μπορούσε να προσδιοριστεί ένα μέσο για την επίτευξη αυτών των στόχων και τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης μακροπεριφερειακής μεσογειακής στρατηγικής, η οποία θα αποτελείται από τρεις αλληλένδετες στρατηγικές (την ήδη υφιστάμενη EUSAIR ή στρατηγική για την Αδριατική και το Ιόνιο τη στρατηγική για τη Δυτική Μεσόγειο και τη στρατηγική για την Ανατολική Μεσόγειο). Στις παρούσες συνθήκες κρίσης (οικονομικής στη βόρεια Μεσόγειο και κοινωνικοπολιτικής στη νότια Μεσόγειο), ιδιαίτερη σημασία φαίνεται να αποκτά και η σύνδεση των στρατηγικών οικονομικής ανάπτυξης με πολιτικές κατευθύνσεις, καθώς η πολιτική σταθερότητα αποτελεί τη βάση οποιασδήποτε στρατηγικής που προωθεί την απασχόληση τα ιδιαίτερα ιστορικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά των χωρών εταίρων της νότιας Μεσογείου πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. β. Η πρόκληση της ανεργίας στη νότια και ανατολική Μεσόγειο πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω κυρίως της κάλυψης των διαρθρωτικών αναγκών αυτών των χωρών, όπως π.χ. των αναγκών σε επαγγελματικά προσόντα και κατάρτιση. Οι εθνικές στρατηγικές για την επίτευξη αυτού του σκοπού πρέπει να μετουσιωθούν σε τοπικές δράσεις και να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή όλων των άμεσα ενδιαφερομένων ινστιτούτα κατάρτισης, πανεπιστήμια, επιχειρήσεις, δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ. Στο πλαίσιο της ΕΠΓ και της ΕγΜ, και με σκοπό την προώθηση της πολυμερούς διάστασης της συνεργασίας στην ευρωμεσογειακή περιοχή όσον αφορά την εδαφική ανάπτυξη, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις ακόλουθες πολιτικές: 10 Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός γειτονίας και εταιρικής σχέσης, ο οποίος αποτελούσε το χρηματοπιστωτικό μέσο της ΕΠΓ (κάλυπτε τόσο τις ευρωμεσογειακές περιφέρειες όσο και περιφέρειες της ανατολικής Ευρώπης) διέθετε προϋπολογισμό ύψους 11 181 εκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2017-2014. Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός γειτονίας και εταιρικής σχέσης αντικαταστάθηκε από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό γειτονίας, ο οποίος διέθετε προϋπολογισμό ύψους 15 433 εκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2014-2020. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 8/11

ενεργειακή συνεργασία, μεταφορικές συνδέσεις, μετανάστευση και κινητικότητα πολιτών, νέοι και απασχόληση, προώθηση της ισότητας των φύλων, συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα, ανάπτυξη θεσμικών ικανοτήτων σε εδαφικό επίπεδο. γ. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» αναφέρεται ότι η εν λόγω στρατηγική «δεν έχει αξία μόνο εντός της ΕΕ, αλλά μπορεί να εξασφαλίσει σημαντικό δυναμικό στις υποψήφιες και στις γειτονικές μας χώρες και να τις βοηθήσει να στηρίξουν καλύτερα τις μεταρρυθμιστικές τους προσπάθειες. Η επέκταση της ζώνης όπου εφαρμόζονται οι κανόνες της ΕΕ θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες τόσο για την ΕΕ όσο και για τους γείτονές της». Σε μεγάλο βαθμό, οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» επικαλύπτονται με τα διαφορετικά επίπεδα της ευρωμεσογειακής συνεργασίας, αποδεικνύοντας έτσι ότι μια κοινή ευρωμεσογειακή στρατηγική στον τομέα της ανάπτυξης και της απασχόλησης είναι σίγουρα εφικτή. Στο πλαίσιο της ευρωμεσογειακής στρατηγικής, η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και η κοινωνική συνοχή πρέπει να θεωρούνται αυτοσκοπός, ενώ πρέπει να δοθεί προτεραιότητα τόσο στην υλοποίηση επενδύσεων για τη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη με έξυπνο και βιώσιμο τρόπο όσο και στην ευημερία των πολιτών ως μέσο ενίσχυσης της οικονομικής ανάπτυξης. Μεταξύ των θετικών διδαγμάτων που μπορούν να αντληθούν από τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», αξίζει να σημειωθεί η προτεραιότητα που δίνεται στην επιτάχυνση της διείσδυσης του διαδικτύου υψηλής ταχύτητας μέσω της εμβληματικής πρωτοβουλίας «Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη», ως σημαντικός μοχλός ανάπτυξης. δ. Στο εθνικό και ευρωμεσογειακό επίπεδο, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στους εξής τομείς συνεργασίας: Ανάπτυξη ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη μετατροπή της άτυπης απασχόλησης σε επίσημη απασχόληση Αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ κατάρτισης και ζήτησης εργασίας Προώθηση ίσων ευκαιριών απασχόλησης για άνδρες και γυναίκες Βελτίωση διαπροσωπικών επαφών, αναβάθμιση της κινητικότητας σπουδαστών, ερευνητών και επιχειρηματιών στην περιοχή, μέσω της απλούστευσης των διαδικασιών έκδοσης θεωρήσεων Προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών για τις πολιτικές απασχόλησης μεταξύ των τοπικών και περιφερειακών αρχών της βόρειας και νότιας Μεσογείου, επιτρέποντας στις αρχές να αντλούν διδάγματα επί τόπου από πρακτικές εταίρων που μπορούν να εφαρμοστούν και στη δική τους περίπτωση. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 9/11

ε. Για να δημιουργηθεί ευνοϊκό περιβάλλον υπέρ των επιχειρήσεων, και κυρίως υπέρ των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, τα μέτρα που πρέπει κατά προτεραιότητα να ληφθούν στο πλαίσιο της ευρωμεσογειακής συνεργασίας πρέπει να είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής: κατάρτιση και απόκτηση απαιτούμενων προσόντων από τον τοπικό πληθυσμό ανάλογα με τις ανάγκες του επιχειρηματικού κόσμου συνεργασία μεταξύ κέντρων κατάρτισης, πανεπιστημίων και εταιρειών ενθάρρυνση της ισότητας των φύλων και καταπολέμηση των άδικων προκαταλήψεων που επηρεάζουν το καθεστώς των γυναικών στην αγορά εργασίας προώθηση της πρόσβασης των γυναικών σε ευκαιρίες εργασίας, εκπαίδευση και κατάρτιση τα ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες πρέπει να θεωρούνται προαπαιτούμενο της χρηματοδότησης της ΕΕ στήριξη των γυναικών που επιθυμούν να συστήσουν επιχειρήσεις, διασφάλιση της διατηρησιμότητας των μέσων διαβίωσής τους και αποτροπή της φτώχειας ανάπτυξη και προώθηση της πρόσβασης σε μέσα μικροχρηματοδότησης, όπως μεταξύ άλλων σε μικροπιστώσεις διασφάλιση δίκαιης πρόσβασης των τοπικών επιχειρήσεων στην αγορά όταν προκηρύσσονται προσκλήσεις υποβολής προσφορών που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, προκειμένου να αποφεύγεται η (αξιοσημείωτη σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες) τάση δημιουργίας ανάπτυξης με μοχλό αποκλειστικά και μόνο πολυεθνικές επιχειρήσεις προώθηση επενδύσεων σε ψηφιακό εξοπλισμό και υποδομές, προσφορά ευρυζωνικής πρόσβασης στις επιχειρήσεις και στις βιομηχανίες ώστε να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές στην παγκόσμια οικονομία. στ. Με βάση προηγούμενες θέσεις που έχει εγκρίνει η ARLEM σχετικά με τη μετανάστευση και τη διαχείριση της μεταναστευτικής ροής, πρέπει να τηρηθούν οι ακόλουθες συστάσεις για την άσκηση πολιτικών σχετικά με την ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας: Η ARLEM συνιστά την ανάπτυξη πολιτικών που αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης με τη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών ενώ αναγνωρίζει, αφενός μεν, ότι η εδαφική ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας στις χώρες προέλευσης των μεταναστών διευκολύνει τους μετανάστες να μείνουν και να ευημερήσουν στις χώρες καταγωγής τους, διαφυλάσσοντας την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους, αφετέρου δε, ότι η κινητικότητα των πολιτών, η μετανάστευση των επιχειρηματιών και τα προγράμματα κυκλικής μετανάστευσης έχουν ζωτική σημασία για την εμβάθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης της περιοχής της Μεσογείου. Για να περιοριστούν τα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας και να καταπολεμηθούν τα αρνητικά στερεότυπα που αφορούν τη μετανάστευση, πρέπει να υλοποιηθούν εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στις χώρες προορισμού. Πρέπει να διατίθενται επαρκείς πόροι ώστε να μαθαίνουν αμέσως οι μετανάστες τη γλώσσα της χώρας υποδοχής. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 10/11

Πρέπει επίσης να ενθαρρύνεται η συμμετοχή των μεταναστών σε προγράμματα κατάρτισης, ώστε οι άνθρωποι αυτοί να εφοδιάζονται με τις δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να ενταχθούν στην επίσημη αγορά εργασίας. Οι πολιτικές για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και της ψευδοαυτοαπασχόλησης πρέπει να ενισχυθούν πρέπει να προωθηθεί η χρήση επιταγών πληρωμής υπηρεσιών, κυρίως στον τομέα της φροντίδας/των οικιακών εργασιών, προκειμένου να περιοριστούν τα κίνητρα που ενθαρρύνουν την άτυπη, μη δηλωθείσα παροχή φροντίδας. Πρέπει να χορηγούνται κίνητρα για τις οικογένειες με παιδιά που βρίσκονται στο εξωτερικό, προκειμένου να εντάσσονται τα παιδιά σε επίσημα εκπαιδευτικά ιδρύματα λίγο μετά την άφιξή τους στη χώρα υποδοχής, να διευκολύνεται η μακροπρόθεσμη ένταξή τους και να καθίσταται δυνατή η ομαλή μετάβασή τους από την εκπαίδευση στην εργασία. COR-2015-01570-01-03-TCD-TRA (EL) 11/11