ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΑΠΟ ΛΥΚΟ ΚΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑ ΣΤΗ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΓΚΟΤΣΕ ΝΤΕΛΤΣΕΦ

Άξονας προτεραιότητας 1 : «Ποιότητα ζωής» Μέτρο 1.1 : «Προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος» Έργο: Διατήρηση της βιοποικιλότητας και ευαισθητοποίηση του κοινού στη διασυνοριακή περιοχή Δράμας Γκότσε Ντέλτσεφ. Save Nature. Πακέτο Εργασίας 4: «Σεμινάρια, Πρόγραμμα, Έρευνα» Δράση 4.5 : «Έρευνα» ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΑΠΟ ΛΥΚΟ ΚΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑ ΣΤΗ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΓΚΟΤΣΕ ΝΤΕΛΤΣΕΦ ΔΡΑΜΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 1

Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε από τον Κυνηγετικό Σύλλογο Δράμας στο πλαίσιο του έργου Διατήρηση της βιοποικιλότητας και ευαισθητοποίηση του κοινού στη διασυνοριακή περιοχή Δράμας Γκότσε Ντέλτσεφ. SAVENATURE. Το έργο χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα-Βουλγαρία 2007-2013. H συνολική χρηματοδότηση αποτελείται κατά 85% από κοινοτικούς πόρους και 15% από εθνικούς. The present study has been prepared by the Ηunting Association of Drama Artemis in the framework of the project "Preservation of biodiversity and increasing of public awareness in crossborder region Gotse Delchev-Drama. SAVENATURE. The project was funded by the European Territorial Cooperation Programme Greece-Bulgaria 2007-2013. The total financing consists of 85% ERDF funding and 15% national contribution. Η πλήρης αναφορά στο κείμενο αυτό είναι: Λογοθέτης Γεώργιος, 2013. Αποτίμηση των ζημιών στην κτηνοτροφία και μελισσοκομία από λύκο και αρκούδα στη διασυνοριακή περιοχή των νομών Δράμας Γκότσε Ντέλτσεφ. Κυνηγετικός Σύλλογος Δράμας. Δράμα, 30 σελ. This document may be cited as follows: Logothetis Georgios, 2013. "Estimation of damages caused by wolves and bears on livestock and hives in crossborder region Gotse Delchev Drama". Ηunting Association of Drama. Drama, Greece. 30 p. 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα έρευνα γίνεται μια προσπάθεια εκτίμησης του μεγέθους των συγκρούσεων μεταξύ ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και άγριας πανίδας, και συγκεκριμένα του λύκου και της αρκούδας, μέσω της αποτίμησης των ζημιών που προκαλούν στην κτηνοτροφία και μελισσοκομία στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας. Η μελέτη αφορά στη διετία 2011-2012 και στηρίζεται σε στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ), αλλά και σε ερωτηματολόγια που απευθύνονται σε κτηνοτρόφους και μελισσοκόμους και έδειξε ότι οι ζημιές αυτές αποτελούν ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο για την περιοχή της Δράμας λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Εκτιμάται επίσης η χρήση και αποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης των παραπάνω ζημιών. SUMMARY In the present study an effort in made to estimate the intensity of wildlife- human conflict, and specifically wolf and bear, through the assessment of damages which are caused on livestock and hives in the region of Drama. The study refers to the period 2011-2012 and is based on data of the Greek Agricultural Insurance Organisation (ELGA) as well as on questionnaires which are intended for livestock and hives owners and showed that the damages are an existing problem, which in the region of Drama turns out to accelerate to worrisome levels. Furthermore the usage and effectiveness of preventive measures of the above is being evaluated. 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή.. 5 2. Σκοπός... 5 3. Περιοχή μελέτης 5 4. Μεθοδολογία.. 8 5. Αποτελέσματα 8 5.1 Υφιστάμενη κατάσταση κτηνοτροφικού και μελισσοκομικού κεφαλαίου στο Νομό Δράμας.. 8 5.1.1 Κτηνοτροφικό κεφάλαιο.... 8 5.1.2 Μελισσοκομικό κεφάλαιο... 9 5.2 Αποτελέσματα σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία του ΕΛΓΑ... 10 5.2.1. Επιθέσεις και ζημιές ανά έτος, εποχή και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ 10 5.2.2 Επιθέσεις και ζημιές ανά έτος, κατηγορία ζώου και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ 11 5.3 Αποτελέσματα από ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις 14 5.3.1 Φύλαξη κτηνοτροφικού κεφαλαίου 14 5.3.2 Σκύλοι φύλαξης 14 5.3.3 Πιθανός Άρπαγας.... 15 5.3.4 Εποχή Επιθέσεων 15 5.3.5 Είδος κτηνοτροφικού κεφαλαίου.... 16 5.3.6 Απώλειες ανά είδος και ανά έτος... 16 5.3.7 Μηδενική απώλεια ζωικού κεφαλαίου... 17 5.4 Συγκριτικά δεδομένα των δύο μεθόδων στις βασικές κατηγορίες τους.... 18 5.4.1 Εποχή επιθέσεων για των άρπαγα λύκο.. 18 5.4.2 Εποχή επιθέσεων για των άρπαγα Αρκούδα 19 5.4.3 Επιθέσεις από Λύκο ανά κατηγορία ζώου... 20 5.4.4 Επιθέσεις από Αρκούδα ανά κατηγορία ζώου.. 21 6. Ζημιές στην κτηνοτροφία. Εκτίμηση αυτών-προϋποθέσεις αποζημίωσης.. 22 7. Προτεινόμενες λύσης στο πρόβλημα. 24 7.1 Η χρήση προληπτικών μέτρων.. 24 7.2 Η χρήση κατασταλτικών μέτρων..... 25 8. Συμπεράσματα Προτάσεις... 25 Βιβλιογραφία...... 27 Παράρτημα...... 28 4

1. Εισαγωγή τοποθέτηση του προβλήματος Οι περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ ανθρώπων και άγριων ζώων απασχολούσαν πάντα τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες εκδηλώνονταν. Ιδιαίτερα σε ιστορικές περιόδους, όπου η ύπαιθρος ήταν πυκνοκατοικημένη, η αλληλεπίδραση ειδών της άγριας πανίδας με τον άνθρωπο ήταν έντονες. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες λόγω εγκατάλειψης της υπαίθρου και συγκέντρωσης του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, αλλά και λόγω των μέτρων προστασίας που έχει λάβει η οργανωμένη πολιτεία, είδη της άγριας πανίδας έχουν αναπτύξει εύρωστους πληθυσμούς. Παρόλα ταύτα οι κοινωνικές ομάδες που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στην ορεινή ύπαιθρο συνεχίζουν να αλληλεπιδρούν με τους πληθυσμούς των μεγάλων σαρκοφάγων (λύκο, αρκούδα). Στις περιπτώσεις δε που οι πληθυσμοί των ειδών αυτών είναι μεγάλοι, οι αρνητικές επιδράσεις στις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι σημαντικές και πολλές φορές οικονομικά δυσβάσταχτες. Στην παρούσα έρευνα γίνεται μια προσπάθεια εκτίμησης του μεγέθους των συγκρούσεων μεταξύ ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και άγριας πανίδας, και συγκεκριμένα του λύκου και της αρκούδας, μέσω της αποτίμησης των ζημιών που προκαλούν στην κτηνοτροφία και μελισσοκομία στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και ευαισθητοποίηση του κοινού στη διασυνοριακή περιοχή Γκότσε Ντέλτσεφ-Δράμας (SAVENATURE)» του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα-Βουλγαρία 2007-2013, που υλοποιήθηκε από τον Κυνηγετικό Σύλλογο Δράμας και τον Αλιευτικό και Κυνηγετικό Σύλλογο του Γκότσε Ντέλτσεφ. 2. Σκοπός Ο σκοπός της παρούσας μελέτης συνίσταται στη δημιουργία μιας εποπτικής εικόνας για την ένταση και το εύρος των ζημιών που προκαλούνται στο κτηνοτροφικό και μελισσοκομικό κεφάλαιο από λύκο και αρκούδα στην περιοχή της Δράμας. Για το σκοπό αυτό έγινε: 1. Καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του κτηνοτροφικού και μελισσοκομικού κεφαλαίου της περιοχής μελέτης. 2. Καταγραφή των ζημιών και απωλειών κατά τα έτη 2011 και 2012 με τη βοήθεια ερωτηματολογίων και στοιχείων του Οργανισμού Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ). 3. Στατιστική επεξεργασία και αποτίμηση των ζημιών και απωλειών σε κτηνοτροφικό και μελισσοκομικό κεφάλαιο στην περιοχή μελέτης. 4. Διατύπωση προτάσεων για επίλυση προβλήματος πρόκλησης ζημιών από λύκο και αρκούδα σε κτηνοτροφικό και μελισσοκομικό κεφάλαιο στην περιοχή μελέτης. 3. Περιοχή Μελέτης Ο Νομός της Δράμας βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του Ελλαδικού χώρου, στα σύνορα με τη Βουλγαρία, με έκταση 3.468 km2. Εμφανίζει μεγάλη μορφολογική ποικιλότητα με το 63,51% της έ- κτασής του να είναι ορεινές εκτάσεις, το 25,30% ημιορεινές και μόνο το 11,55% πεδινές. Από την κατανομή των βασικών κατηγοριών χρήσεων γης παρατηρείται ότι τα δάση και οι βοσκότοποι καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτάσεων (79%) του Νομού, με το 43% της έκτασής του να αποτελείται από βοσκοτόπους και το 36% από δάση. Αντίθετα η γεωργική γη αποτελεί μόλις το 17% των εκτάσεων, ενώ 2% του νομού καλύπτεται από νερά και 1% από οικισμούς. Θεωρείται ο πλουσιότερος σε φυσικό περιβάλλον νομός της χώρας. Το ΒΑ του τμήμα καταλαμβάνει η οροσειρά της Ροδόπης (Δυτική), με ψηλότερη κορυφή τον «Τρελό» (1.953 μ.) στην περιοχή του Παρθένου Δάσους Παρανεστίου. Στα ΝΑ αναπτύσσονται τα Όρη της Λεκάνης, στα δυτικά το Μενοί- 5

κιο και στα ΒΔ ο Όρβηλος. Στο κέντρο του νομού δεσπόζει το ορεινό και πολυσχιδές συγκρότημα του Φαλακρού (2234 μ.). Το νότιο τμήμα του είναι πεδινό. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής στα πεδινά φτάνει τα 587 mm, στα ημιορεινά τα 778 mm, ενώ στα ο- ρεινά ξεπερνάει τα 1000 mm. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, των κλιματικών συνθηκών και της γεωμορφολογίας του εδάφους, η βλάστηση στο νομό είναι πολύ πλούσια σε είδη και βιότοπους. Η χλωρίδα είναι πλούσια σε είδη τα οποία ξεπερνούν τα 1000 σε αριθμό και πολλά από αυτά είναι μοναδικά για τον ελλαδικό χώρο. Αποτέλεσμα της πλούσιας χλωρίδας και του μεγάλου υψομετρικού εύρους είναι και η πλούσια πανίδα με παρουσία 32 θηλαστικών και περισσότερων από 150 είδη πτηνών. Εικόνα 1. Χάρτης Νομού Δράμας Στην οικονομική ζωή του νομού σημαντική θέση κατέχει η κτηνοτροφική παραγωγή, (Πίνακες 1 και 2) όπου κυριαρχεί η μικρή οικογενειακή εκμετάλλευση παραδοσιακής μορφής. Εκτρέφονται κυρίως αιγοπρόβατα, βοοειδή και χοίροι, ενώ σύγχρονες μονάδες παράγουν εξαιρετικής ποιότητας τυροκομικά προϊόντα. Η μελισσοκομία αποτελεί επίσης έναν κλάδο που αποφέρει σημαντικά έσοδα στις οικογένειες που ασχολούνται μ αυτήν κυρίως ως δευτερεύουσα εργασία και απασχόληση. Η μελισσοκομία αποτελεί κλάδο της εντομολογίας, ο οποίος ασχολείται με τη βιολογία και οικολογία της μέλισσας (Apis mellifera L.), φτάνοντας μέχρι την εκμετάλλευση του εντόμου αυτού από τον 6

Δήμος άνθρωπο. Στη χώρα μας, η μελισσοκομία είναι ένας δυναμικός κλάδος της αγροτικής οικονομίας, καλύπτοντας σχεδόν το 1% της ακαθάριστης αξίας της αγροτικής παραγωγής. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Κατανομή της συνολικής έκτασης των Καλλικρατικών Δήμων στις βασικές κατηγορίες χρήσεων γης Συνολική Έκταση Γεωργική Γη Βοσκότοποι Δημόσιοι Ιδιωτικοί Σύνολο Δασικές εκτάσεις Οικισμοί, δρόμοι και άλλα έργα Εκτάσεις που καλύπτονται από νερά Δράμας 495,8 131,7 244,9 1,7 246,6 74,7 5,8 27,9 9,1 Δοξάτου 243.6 139.3 47.4 31.4 78.8 0.7 6.0 13.4 5.4 Παρανεστίου 1.029,60 41.9 469.2 0.4 469.6 496.9 6.9 8.9 5.4 Προσοτσάνης 827.2 160.9 353.5 3.8 357.3 279.0 5.7 15.8 8.5 Κάτω Νευροκοπίου 874,5 100,3 337,2 1,8 339 395,4 6,6 11 22,2 ΣΥΝΟΛΟ 3.470,70 574,10 1.452,20 39,10 1.491,30 1.246,70 31,00 77,00 50,60 * Εκτάσεις σε χιλιάδες στρέμματα Άλλες εκτάσεις Έτσι λοιπόν όπως βλέπουμε στον παραπάνω πίνακα ο Νομός Δράμας έχει 1.491,30 χιλ. στρέμματα βοσκοτόπους που καλύπτουν το 43 % τις συνολικής έκτασης του νομού 1.246,70 χιλ. στρέμματα Δασικές εκτάσεις που καλύπτουν 36 % της έκτασης, 574,10 χιλ. στρέμματα Γεωργική γή που καλύπτει το 17 % της έκτασης, 77,00 χιλ. στρέμματα που καλύπτει το 2 % τις έκτασης, 50,60 χιλ. στρέμματα με διάφορες άλλες χρήσεις που καλύπτουν το 1 % της έκτασης και 31,00 χιλ. στρέμματα με Οικισμούς δρόμους και άλλα έργα που καλύπτουν το 1 % της συνολικής έκτασης του νομού. Άρα λοιπόν η κτηνοτροφία έχει μια πολύ σημαντική θέση στην οικονομική ζωή του τόπου. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η ορθολογική χρήση των βοσκοτόπων του νομού. Ορθολογική διαχείριση ενός βοσκότοπου σημαίνει εξισορρόπηση της ζωικής και λιβαδικής παραγωγής μακροπρόθεσμα και όχι μεγιστοποίηση μεμονωμένα της μιας ή της άλλης παραγωγής. Κατά τη διαχείριση των βοσκοτόπων προσδιορίζονται διάφορες παράμετροι, όπως η βοσκοϊκανότητα (carrying ή grazing capacity), η βοσκοφόρτωση (stocking rate) και η πυκνότητα βόσκησης (stocking density), των οποίων η έννοια πολλές φορές συγχέεται. Βοσκοϊκανότητα είναι ο αριθμός των ζώων που μπορούν να βοσκήσουν και να αποδώσουν το μέγιστο δυνατό σ ένα βοσκότοπο μακροπρόθεσμα ( 30 έτη), χωρίς αυτός να ζημιωθεί. 7

Βοσκοφόρτωση είναι ο αριθμός των ζώων που βόσκουν σε ένα βοσκότοπο για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. 1 μήνα ή 1 έτος). Η βοσκοϊκανότητα καθορίζεται από φυσικούς παράγοντες (π.χ. έδαφος και κλίμα) ενώ η βοσκοφόρτωση εφαρμόζεται από τον άνθρωπο, διαμέσου της διαχείρισης των αγροτικών και άγριων ζώων. Δηλαδή, η βοσκοφόρτωση μπορεί να διαφέρει από έτος σε έτος εξαιτίας της διακύμανσης της διαθέσιμης βοσκήσιμης ύλης, ενώ η βοσκοϊκανότητα γενικά θεωρείται ότι είναι ο μέσος αριθμός ζώων που ένας βοσκότοπος μπορεί να συντηρήσει στη διάρκεια του χρόνου. 4. Μεθοδολογία Η συλλογή πληροφοριών και επεξεργασία βασίστηκε σε δύο άξονες: 1. Άντληση πληροφοριών από την επίσημη βάση δεδομένων που διατηρείται και ενημερώνεται από τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ). Οι πληροφορίες που ζητήθηκαν επίσημα αφορούν όλες τις καταγεγραμμένες ζημιές από λύκο και αρκούδα για τα έτη 2011 και 2012. 2. Λήψη στοιχείων μέσω της διανομής ερωτηματολογίων και προφορικών συνεντεύξεων με κτηνοτρόφους. Τα ερωτηματολόγια περιλαμβάνουν ερωτήσεις: Α. για τη συλλογή γενικών πληροφοριών για την κτηνοτροφική/μελισσοκομική εκμετάλλευση και τον ιδιοκτήτη Β. για τη συλλογή πληροφοριών που στοχεύουν στην καταγραφή ζημιών που έχουν προκληθεί στις παραπάνω εκμεταλλεύσεις και τη χρήση προληπτικών μέτρων. Οι βασικές πληροφορίες που συλλέχθηκαν και τα σημεία που προσεγγιστήκαν μέσω των ερωτηματολογίων ήταν - ο τύπος εκμετάλλευσης και το μέγεθος του ζωικού κεφαλαίου - η συχνότητα εμφάνισης ζημιών από αρκούδα και λύκο στις εκμεταλλεύσεις - ο τύπος προληπτικών μέτρων που τυχόν έχει χρησιμοποιηθεί από τους ιδιοκτήτες (π.χ. χρήση Ελληνικών Ποιμενικών Σκύλων από κτηνοτρόφους) - η αποτελεσματικότητα χρήσης των παραπάνω μέτρων Υπόδειγμα του ερωτηματολογίου δίνεται στο παράρτημα. 5. Αποτελέσματα-Συζήτηση 5.1 Υφιστάμενη κατάσταση κτηνοτροφικού και μελισσοκομικού κεφαλαίου στο Νομό Δράμας 5.1.1 Κτηνοτροφικό κεφάλαιο Παρακάτω παρατίθενται στατιστικά στοιχεία του κτηνοτροφικού κεφαλαίου του νομού σύμφωνα με την Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης & Κτηνιατρικής. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Στατιστικά στοιχεία κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων νομού Δράμας για το έτος 2012 Α/Α ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ 8 ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1 ΑΙΓΕΣ 239 68.211 2 ΠΡΟΒΑΤΑ 398 115.248 3 ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ 330 4 ΒΟΟΕΙΔΗ 751 26.057 5 ΧΟΙΡΟΙ 19 3.450 ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ 1.737 ΣΥΝΟΛΟ ΖΩΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 212.966

Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής της Π.Ε. Δράμας το 43% των εκμεταλλεύσεων αφορά στα βοοειδή, ενώ το αντίστοιχο ζωικό κεφάλαιο ανέρχεται στο 12%. Το 23% των εκμεταλλεύσεων αφορά στα πρόβατα, 19% στα αιγοπρόβατα και 14% στις αίγες, ενώ το αντίστοιχο ζωικό κεφάλαιο ανέρχεται σε 54% για τα πρόβατα και 32% για τις αίγες. Το υπόλοιπο 1% των εκμεταλλεύσεων αφορά στους χοίρους με ζωικό κεφάλαιο που αντιπροσωπεύει το 2% του συνολικού πληθυσμού, ο οποίος ανέρχεται σε 212.966 ζώα. 5.1.2 Μελισσοκομικό κεφάλαιο Ο αριθμός των κυψελών στη Δράμα, σύμφωνα επίσης με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής της Π.Ε. Δράμας είναι 22.835 και δραστηριοποιούνται 285 μελισσοκόμοι στο νομό, οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στο μελισσοκομικό συνεταιρισμό του νομού Δράμας. O μελισσοκομικός συνεταιρισμός δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια πολύ δυναμικά και έχει καταφέρει να αναδειχθεί σημαντικά. Το μέλι είναι μια πολύ σημαντική τροφή και όχι μόνο, καθώς χρησιμοποιείται και σε φαρμακευτικές αγωγές αφού έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, ενώ περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού. 5.2 Αποτελέσματα σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία του ΕΛΓΑ. 5.2.1. Επιθέσεις και ζημιές ανά έτος, εποχή και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ 9

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Συγκεντρωτικός πίνακας επιθέσεων κατά έτος, άρπαγα και εποχή σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ ΕΤΟΣ 2011 2012 ΕΠΟΧΗ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 126 68,48 2 100,00 77 46,95 8 100,00 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 58 31,52 0 0,00 87 53,05 0 0,00 ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Συγκεντρωτικός πίνακας ζημιών κατά έτος, άρπαγα και εποχή σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ ΕΤΟΣ 2011 2012 ΕΠΟΧΗ ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 579 16,04 8 100,00 387 52,09 55 100,00 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 3030 83,96 0 0,00 356 47,91 0 0,00 Το καλοκαίρι του 2011 σημειώθηκαν 126 επιθέσεις λύκων (ποσοστό 68,48%), έναντι 58 επιθέσεων τον χειμώνα (ποσοστό 31,52%), διαφορά που δικαιολογείται από το γεγονός ότι τα κοπάδια το καλοκαίρι είναι εκτεθειμένα στα ορεινά βοσκοτόπια. Οι συνολικές απώλειες σε ζώα από λύκο ανήλθαν σε 3.609 το 2011, από τις οποίες οι 579 αντιστοιχούν στις καλοκαιρινές επιθέσεις και 3030 στις χειμερινές. Ενώ οι επιθέσεις ήταν λοιπόν περισσότερες το καλοκαίρι (68,48%), εντούτοις οι απώλειες σε αριθμό ζώων ήταν αναλογικά πολύ μεγαλύτερες το χειμώνα (83,96%). Επιπλέον σημειώνουμε ότι 1,7% του ζωικού κεφαλαίου του νομού απωλέσθη στο 2011 από επιθέσεις λύκων. Το 2012 καταγράφηκαν 87 επιθέσεις τη χειμερινή περίοδο (ποσοστό 53,05%), έναντι των 77 της καλοκαιρινής περιόδου (ποσοστό 46,95%). Ωστόσο οι απώλειες σε ζώα το 2012 από λύκους ανήλθαν σε 743, που αντιστοιχούν στο 0,35% του συνολικού ζωικού κεφαλαίου, από τις οποίες οι 356 (47,91%) αντιστοιχούν σε χειμερινές επιθέσεις και 387 (52,09%) σε καλοκαιρινές. Αυτή τη χρονιά 10

παρουσιάστηκε μεγαλύτερος αριθμός επιθέσεων το χειμώνα, γεγονός που υποδεικνύει ότι οι σταυλικές εγκαταστάσεις πολλές φορές δεν αποτελούν εμπόδιο για επιθέσεις σε οικόσιτα ζώα, όμως οι απώλειες ήταν μεγαλύτερες τους καλοκαιρινούς μήνες, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται στο γεγονός ότι είναι περισσότερο εκτεθειμένα. Οι επιθέσεις από το δεύτερο άρπαγα, την αρκούδα, εμφανίζονται συνολικά μειωμένες σε σχέση με αυτές του λύκου. Το χειμώνα του 2011 δεν σημειώθηκε καμία επίθεση, έναντι 2 επιθέσεων το καλοκαίρι με απώλειες 8 ζώα. Όμοια, το 2012 δε σημειώθηκαν επιθέσεις τη χειμερινή περίοδο, ενώ την καλοκαιρινή σημειώθηκαν 8 επιθέσεις με 55 απώλειες σε μελίσσια και ζώα. 5.2.2 Επιθέσεις και ζημιές ανά έτος, κατηγορία ζώου και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5. Επιθέσεις κατά έτος, κατηγορία ζώου και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ ΕΤΟΣ 2011 2012 ΕΙΔΟΣ ΖΩΟΥ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΡ- ΚΟΥΔΑ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΡ- ΚΟΥΔΑ % ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΜΕΛΙΣΣΙΑ 1 50 0 0 3 37 0 0 ΜΕΛΙΣΣΟΣΜΗΝΗ 0 0 0 0 1 13 0 0 ΧΟΙΡΟΙ 0 0 0 0 0 0 0 0 ΠΡΟΒΑΤΑ 0 0 37 20,11 0 0 32 19,51 ΒΟΟΕΙΔΗ 1 0 50 27,17 4 50 69 42,07 ΑΙΓΕΣ 0 0 35 19,02 0 0 9 5,49 ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ 0 0 9 4,89 0 0 10 6,10 ΜΟΥΛΑΡΙΑ 0 0 2 1,09 0 0 5 3,05 ΑΛΟΓΑ 0 0 0 0 0 0 0 0 ΑΓΕΛΑΔΕΣ 0 0 48 26,09 0 0 39 23,78 ΣΥΝΟΛΟ 2 184 8 164 11

Όπως φαίνεται στον πίνακα 4 το 2011 καταγράφηκε 1 επίθεση από αρκούδα σε αγελάδα κρεατοπαραγωγής (ποσοστό 50 %) και 1 σε χοίρους με ποσοστό πάλι 50 %. Σε αντίθεση με το 2011, το 2012 καταγράφηκαν 4 επιθέσεις σε αγελάδες (ποσοστό 50%), 3 επιθέσεις σε μελίσσια (ποσοστό 37 % ), 1 επίθεση σε μελισσοσμήνη (ποσοστό 13 % ) και καμία επίθεση σε χοίρους (ποσοστό 0%). Σε ότι αφορά στον άρπαγα λύκο το 2011 έκανε 37 επιθέσεις σε πρόβατα (ποσοστό 20,11%), 50 επιθέσεις σε βοοειδή (ποσοστό 27,17%), 48 επιθέσεις σε αγελάδες (ποσοστό 26,09%), 35 επιθέσεις σε αίγες (ποσοστό 19,02%), 9 επιθέσεις σε αιγοπρόβατα (ποσοστό 4,89%) και 2 επιθέσεις σε μουλάρια (ποσοστό 1,09%). 12

Το 2012 από λύκο καταγράφηκαν 32 επιθέσεις σε πρόβατα (ποσοστό 19,51%), 69 επιθέσεις σε βοοειδή (ποσοστό 42,07%), 9 επιθέσεις σε αίγες (ποσοστό 5,49 %), 10 επιθέσεις σε αιγοπρόβατα (ποσοστό 6,10%) και 5 επιθέσεις σε μουλάρια (ποσοστό 3,05%) και 39 επιθέσεις σε αγελάδες (ποσοστό 26,09%). Από τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται ότι το 2012 οι καταγεγραμμένες επιθέσεις λύκων (164) μειώθηκαν σε σχέση με το 2011 (184 ) και αυτό πιθανόν οφείλεται στην μικρότερη διάρκεια του χειμώνα, στα καθαρόαιμα τσοπανόσκυλα που άρχισαν να χρησιμοποιούν οι κτηνοτρόφοι και στην καλύτερη επίβλεψη των κοπαδιών από τους ίδιους και τους βοσκούς τους. ΠΙΝΑΚΑΣ 6. Ζημιές κατά έτος, κατηγορία ζώου και άρπαγα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ ΕΤΟΣ 2011 2012 ΕΙΔΟΣ ΖΩΟΥ ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡ- ΚΟΥΔΑ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡ- ΚΟΥΔΑ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % ΜΕΛΙΣΣΙΑ 0 0 0 0 44 80,00 0 0 ΜΕΛΙΣΣΟΣΜΗΝΗ 0 0 0 0 5 9,09 0 0 ΧΟΙΡΟΙ 7 87,5 0 0 0 0 0 0 ΠΡΟΒΑΤΑ 0 0 1462 40,51 0 0 433 58,28 ΒΟΟΕΙΔΗ 0 0 674 18,68 3 5,45 84 11,31 ΑΙΓΕΣ 0 0 1393 38,60 0 0 173 23,28 ΜΟΥΛΑΡΙΑ 0 0 14 0,39 0 0 2 0,27 ΑΛΟΓΑ 0 0 2 0,06 0 0 7 0,94 ΑΓΕΛΑΔΕΣ 1 12,5 64 1,77 3 5,45 44 5,92 ΣΥΝΟΛΟ 8 3.609 55 743 Οι απώλειες από λύκο το 2011 κατά περίπου 80% αφορούσαν πρόβατα και αίγες, ενώ ακολουθούν τα βοοειδή με 18,68%. Η μεγαλύτερη απώλεια σε είδος ζώου το 2012 αφορά όπως και το 2011 τα πρόβατα με ποσοστό 58,2% και ακολουθούν οι αίγες με 23,3% και τα βοοειδή με 11,3%. Από τις ζημιές που προκάλεσε αρκούδα το 2011 το 87,5% αφορούσε ζημιά σε χοίρους και το υπόλοιπο σε αγελάδες ενώ το 2011 από αυτές το 89% αφορούσε σε μελίσσια και σμήνη και το 11% σε αγελάδες και βοοειδή. 13

5.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Για τις ανάγκες της εργασίας συμπληρώθηκαν 91 ερωτηματολόγια με τηλεφωνική συνέντευξη από ισάριθμους κτηνοτρόφους μελισσοκόμους. 5.3.1 Αρμόδιος φύλαξης κτηνοτροφικού κεφαλαίου. ΠΙΝΑΚΑΣ 7. Κατανομή των απαντήσεων σχετικά με τη φύλαξη του κτηνοτροφικού κεφαλαίου, το είδος των σκύλων, το είδος του άρπαγα και την εποχή των επιθέσεων ΦΥΛΑΞΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΚΥΛΟΙ ΦΥΛΑΞΗΣ ΠΙΘΑΝΟΣ ΑΡΠΑΓΑΣ ΕΠΟΧΗ ΒΟΣΚΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΙΜΕΝΙΚΟΣ ΚΑΥΚΑΣΙΟΣ ΠΟΙΜΕΝΙΚΟΣ ΗΜΙΑΙΜΟΣ ΛΥΚΟΣ ΑΡΚΟΥΔΑ ΝΟΕΜΒ.- ΜΑΡΤ. 57 59 32 2 51 50 12 12 52 ΑΠΡΙΛ.- ΟΚΤΩΒ. Η φύλαξη του κτηνοτροφικού κεφαλαίου πραγματοποιείται από τους ίδιους τους κτηνοτρόφους σε ποσοστό 51% ενώ το υπόλοιπο 49% απασχολεί βοσκούς. 5.3.2 Σκύλοι φύλαξης. 14

Σημαντικό ρόλο στην φύλαξη έχουν οι σκύλοι. Συνήθως οι φυλές που χρησιμοποιούνται είναι οι η- μίαιμοι σε ποσοστό 60%, ακολουθούν οι Ελληνικοί Ποιμενικοί σε ποσοστό 38%, και σε μερικές περιπτώσεις παρατηρείται η χρησιμοποίηση του Καυκάσιου Ποιμενικού, σε ποσοστό μόλις 2%. Θα πρέπει εδώ όμως να αναφερθεί ότι στην πλειονότητα οι κτηνοτρόφοι διατηρούν τα ημίαιμα μαζί με τους Ελληνικούς Ποιμενικούς με αποτέλεσμα να έχουν υποστεί διασταυρώσεις και να υπάρχει απώλεια σε καθαρόαιμους σκύλους. Σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι ο Αρκτούρος κάνει μια μεγάλη προσπάθεια, έτσι ώστε να επανέλθει στη φύλαξη των κοπαδιών ο Ελληνικός Ποιμενικός σκύλος. Δηλαδή το καθαρόαιμο τσοπανόσκυλο το οποίο παρείχε προστασία στα κοπάδια επί αιώνες. 5.3.3 Πιθανός Άρπαγας. Από το παραπάνω γράφημα φαίνεται με βάση τα ερωτηματολόγια οι μεγαλύτερες ζημιές προκαλούνται στα κοπάδια από λύκους. Από της καταγεγραμμένες περιπτώσεις σημειώθηκαν 50 επιθέσεις (ποσοστό 85 %) από λύκο, 12 επιθέσεις (ποσοστό 17 %) από αρκούδα και 9 περιπτώσεις (ποσοστό 13 %) από λύκο ή/και αρκούδα. Το γεγονός αυτό οφείλεται σύμφωνα με μαρτυρίες των κτηνοτρόφων στον πολύ μεγάλο πληθυσμό του Λύκου, στην επάρκεια τροφικών πηγών (κτηνοτροφικά ζώα, σκουπιδότοποι, θέσεις απόθεσης νεκρών ζώων), στην μεγάλη του προσαρμοστικότητα κλπ. 5.3.4 Εποχή Επιθέσεων 15

Τις περισσότερες επιθέσεις τις δέχονται τα κοπάδια κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο (52 επιθέσεις και ποσοστό 81%) σε σχέση με την χειμερινή περίοδο (12 επιθέσεις και ποσοστό 19%), που τα ζώα μεταφέρονται στα βοσκοτόπια με αποτέλεσμα να είναι ποιο ευάλωτα. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι σημαντικός αριθμός επιθέσεων πραγματοποιείται και νωρίς τον φθινόπωρο κοντά σε θέσεις αναπαραγωγής της αγέλης, καθότι οι ενεργειακές ανάγκες των λυκόπουλων είναι πολύ μεγάλες. 5.3.5. Είδος κτηνοτροφικού κεφαλαίου Πίνακας 8. Είδος κτηνοτροφικού κεφαλαίου ΕΙΔΟΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟ ΠΡΟΒΑΤΑ ΑΙΓΕΣ ΒΟΟΕΙΔΗ ΧΟΙΡΟΙ ΑΛΟΓΑ ΜΕΛΙΣΣΙΑ 8.930 9.420 3.510 0 26 3.556 Σύμφωνα με το δείγμα που πάρθηκε οι αίγες με 9.420 ζώα και καταλαμβάνουν ένα ποσοστό τις τάξεως του 37%, κατόπιν έρχονται τα πρόβατα με 8.930 ζώα και ποσοστό 35%, τα βοοειδή με 3.510 άτομα και ποσοστό 14%, τα μελίσσια με 3.556 κυψέλες και ποσοστό 14%,τα άλογα και οι χοίροι με αριθμό 26 και 0 ζώα αντίστοιχα και ποσοστό 0%. 5.3.6 Απώλειες ανά είδος και ανά έτος Πίνακας 9. Ζημιές κατά έτος, κατηγορία ζώου και άρπαγα, σύμφωνα με τα στοιχεία των ερωτηματολογίων ΕΤΟΣ 2011 2012 ΕΙΔΟΣ ΖΩΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΑ 37 ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % 54,4 1 0 0 47 ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ % ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΛΥΚΟ % 51,0 9 0 0 ΜΕΛΙΣΣΟΣΜΗΝΗ 0 0 0 0 0 0 0 0 ΧΟΙΡΟΙ 0 0 0 0 0 0 0 0 16

ΠΡΟΒΑΤΑ 0 0 295 38,9 2 0 0 306 36,73 ΒΟΟΕΙΔΗ 31 45,5 9 73 9,63 45 48,9 1 86 10,32 ΑΙΓΕΣ 0 0 388 51,1 9 0 0 439 52,7 ΜΟΥΛΑΡΙΑ 0 0 0 0 0 0 0 0 ΑΛΟΓΑ 0 0 2 0,26 0 0 2 0,24 ΑΓΕΛΑΔΕΣ 0 0 0 0 0 0 0 0 68 758 92 833 Στην κατηγορία των αιγών οι μεγαλύτερες απώλειες από επιθέσεις λύκων παρατηρήθηκαν το 2011. Πιθανότατα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα ζώα αυτά διασκορπίζονται περισσότερο στα βοσκοτόπια και συνεπώς ξεκόβονται ποιο εύκολα από το υπόλοιπο κοπάδι με αποτέλεσμα να γίνονται ποιο εύκολα λεία. Όπως το 2011, έτσι και το 2012 την πρώτη θέση καταλαμβάνουν οι αίγες σε απώλειες ζωικού κεφαλαίου και ακολουθούν τα πρόβατα, τα βοοειδή και τα άλογα. Επιπλέον, σημειώνουμε ότι 3,46% του δειγματοληπτικού ζωικού κεφαλαίου του νομού έχει απολεσθεί το 2011 από επιθέσεις λύκων, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το 2012 ανέρχεται στο 3,81%. Παρατηρείται λοιπόν αύξηση στο ποσοστό συνολικών απωλειών σύμφωνα με τα ερωτηματολόγια. Οι αποκλίσεις αυτές μεταξύ των επίσημα καταγεγραμμένων πληροφοριών σε ζημιές και την πραγματική συχνότητα και ένταση του φαινομένου, όπως αποτυπώνεται με τη βοήθεια των ερωτηματολογίων πιθανότατα οφείλεται στη μη καταγραφή όλων των περιστατικών από τον ΕΛΓΑ. Επίσης η ύπαρξη ενός κατώτατου ορίου σε απώλειες ζώων, κάτω από το οποίο δεν παρέχεται αποζημίωση σύμφωνα με τους κανονισμούς του εθνικού συστήματος αποζημιώσεων, οδηγεί σε μη καταγραφή τέτοιων περιστατικών στη βάση δεδομένων του ΕΛΓΑ. Σε ότι αφορά τις επιθέσεις από αρκούδα, μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνουν τα μελίσσια και στα δυο έτη, ενώ υψηλό ποσοστό παρουσιάζουν και οι απώλειες σε βοοειδή. 5.3.7 Μηδενική απώλεια ζωικού κεφαλαίου 17

Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει και σε μία άλλη κατηγορία σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο που συντάχθηκε, και αυτή είναι η μηδενική απώλεια ζωικού κεφαλαίου. Αυτό σύμφωνα πάντα με τις μαρτυρίες των κτηνοτρόφων μπορεί να οφείλεται είτε στην καλή φύλαξη του κοπαδιού από τον βοσκό, είτε στους σκύλους που διαθέτη το κοπάδι, είτε σε συνδυασμό αυτών τον δύο είτε ακόμα και στην τύχη όπως λένε. Σε σύνολο 74 ερωτηθέντων κτηνοτρόφων είχαμε 16 περιπτώσεις το 2011 και ποσοστό 53% που δεν είχαμε καμία απώλεια και 14 περιπτώσεις το 2012 με μηδενικές απώλειες και ποσοστό 47%. Όσο αναφορά τους μελισσοκόμους σε 23 ερωτηθέντες είχαμε 18 περιπτώσεις στις οποίες δεν είχαμε καμία απώλεια (ποσοστό 56%) και 5 περιπτώσεις που δέχθηκαν επίθεση (ποσοστό 44 %). 5.4. Συγκριτικά δεδομένα των δύο μεθόδων στις βασικές κατηγορίες τους. Πίνακας 10. Συγκριτικά στοιχεία ζημιών από λύκο και αρκούδα ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΛΥΚΟ ΚΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑ Α/Α ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΌ ΛΥΚΟ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΌ ΑΡΚΟΥΔΑ ΕΠΟΧΗ ΕΠΟΧΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΧΕΙΜΩΝΑΣ 1 ΕΡΩΤΗΜ.(2011-2012) 58 9 9 1 2 ΕΛΓΑ(2011-2012) 203 147 8 2 5.4.1 Εποχή επιθέσεων για τον άρπαγα λύκο και αρκούδα 18

Αν συγκριθούν τα στοιχεία από τις δύο μεθόδους καταγραφής σε ότι αφορά στην εποχή των επιθέσεων του Λύκου φαίνεται ότι και στις δυο περιπτώσεις οι επιθέσεις κατά τους καλοκαιρινούς μήνες είναι αυξημένες σημαντικά. Αυτό οφείλεται πιθανόν στο γεγονός ότι το καλοκαίρι που τα ζώα διασπέρνονται στα βοσκοτόπια είναι ποιο ευάλωτα. 5.4.2 Εποχή επιθέσεων για τον άρπαγα Αρκούδα. Όσον αναφορά την εποχή που καταγράφονται οι περισσότερες επιθέσεις από αρκούδα φαίνεται ότι σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία του ΕΛΓΑ οι επιθέσεις το χειμώνα ανέρχονται σε ποσοστό 19

20% ενώ όσον αφορά τα ερωτηματολόγια στο 10 %. Την καλοκαιρινή περίοδο σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ οι επιθέσεις φτάνουν σε ποσοστό 80% και 90% σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο. Και εδώ τα αποτελέσματα και των δύο μεθόδων δείχνουν την ίδια τάση, τόσο όσον αφορά στην ε- ποχή των επιθέσεων όσο και στα ποσοστά που προκύπτουν από τις επιθέσεις. 5.4.3 Επιθέσεις από λύκο ανά κατηγορία ζώου. Πίνακας 11. Συγκριτικά στοιχεία ζημιών από λύκο ανά κατηγορία ζώου ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΛΥΚΟ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ Α/Α 1 ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ ΠΡΟΒΑΤΑ 65 ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ 2 ΑΙΓΕΣ 57 41 3 ΒΟΟΕΙΔΕΣ 202 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 41 ΕΛΓΑ(2011-2012) 4 ΜΟΥΛΑΡΙΑ 7 (2011-2012) 3 5 ΧΟΙΡΟΙΝΑ 0 0 6 ΜΕΛΙΣΣΙΑ 0 0 23 Αν συγκρίνουμε τον αριθμό των επιθέσεων των λύκων θα δούμε ότι σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ οι επιθέσεις σε πρόβατα ανέρχονται σε ποσοστό 20%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό του ερωτηματολογίου ανέρχεται σε 21%. Οι επιθέσεις σε αίγες ανέρχονται σε ποσοστό 17% σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ και 38% σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο. Αυτή η διαφορά προκύπτει πιθανότατα διότι αρκετοί κτηνοτρόφοι 20

δεν έχουν ασφαλισμένα τα ζώα τους στον ΕΛΓΑ με αποτέλεσμα ο ΕΛΓΑ να μην έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα για το μέγεθος των ζημιών. Στα βοοειδή το μέγεθος των επιθέσεων ανέρχεται σε ποσοστό 61% σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ και 38% σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο. Το ποσοστό του ερωτηματολογίου είναι μικρότερο γιατί η συμμετοχή των κτηνοτρόφων βοοειδών στο ερωτηματολόγιο είναι μικρότερη σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες του ζωικού κεφαλαίου. Όμως οι επιθέσεις στα βοοειδή είναι τουλάχιστον ίσες με τις αίγες. Στα μουλάρια τα ποσοστά είναι 2 και 3 % αντίστοιχα. Χοίροι και Μελίσσια δεν έχουν δεχθεί καμία επίθεση. 5.4.4 Επιθέσεις από Αρκούδα ανά κατηγορία ζώου Πίνακας 12. Συγκριτικά στοιχεία ζημιών από αρκούδα ανά κατηγορία ζώου ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΑΡΚΟΥΔΑ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ Α/Α 1 ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ ΠΡΟΒΑΤΑ 0 ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ 2 ΑΙΓΕΣ 0 0 3 ΒΟΟΕΙΔΕΣ 5 ΕΡΩΤΗΜΑΤ.(2011-6 ΕΛΓΑ(2011-2012) 4 ΜΟΥΛΑΡΙΑ 0 2012) 0 5 ΧΟΙΡΟΙΝΑ 1 0 6 ΜΕΛΙΣΣΙΑ 4 5 0 21

Η επιθέσεις από αρκούδα σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ είναι: Βοοειδές 5 επιθέσεις και ποσοστό 50%, Μελίσσια 4 επιθέσεις και ποσοστό 40% και Χοιρινά 1 επίθεση και ποσοστό 10%. Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο τα βοοειδή δέχθηκαν 6 επιθέσεις και ποσοστό 55% και τα μελίσσια 5 επιθέσεις με ποσοστό 45%. Οι άλλες κατηγορίες του ζωικού κεφαλαίου δεν δέχθηκαν επίθεση από αρκούδα γι αυτό και έχουμε μηδενικά ποσοστά. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το 90% των μελισσοκόμων δεν έχουν ασφαλισμένα τα μελίσσια τους στον ΕΛΓΑ με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σαφή εικόνα για τις ζημιές που έχουν υποστεί από αρκούδες. Όπως επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε ποσοστό 95% οι μελισσοκόμοι έχουν τα μελίσσια σαν δευτερεύοντα ασχολία σε σχέση με την κτηνοτροφία που είναι το ακριβός αντίθετο. 6. Ζημιές στην κτηνοτροφία. Εκτίμηση και προϋποθέσεις αποζημίωσης Σε μικρές χώρες όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπάρχουν μεγάλες κενές εκτάσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες οι ζημιές από τους λύκους είναι αναπόφευκτο γεγονός. Ακόμα και στην περίπτωση που υπήρχαν μεγάλοι αριθμοί από άγρια οπληφόρα ζώα (αγριόχοιρος, ζαρκάδι, αγριόγιδο, ελάφι), ο μεγαλύτερος αριθμός αιγοπροβάτων και η εξασθένιση των φυσικών αμυντικών τους μηχανισμών αποφυγής των θηρευτών, καθιστά τα τελευταία εύκολη λεία. Οι ζημιές από λύκους στην Ελλάδα αποτελούν ένα υπαρκτό πρόβλημα, δεν είναι όμως κάτι καινούργιο. Οι επιθέσεις είναι πιο συχνές κοντά σε θέσεις αναπαραγωγής της αγέλης, καθότι οι ενεργειακές ανάγκες των λυκόπουλων είναι πολύ μεγάλες, ιδιαίτερα το φθινόπωρο, εποχή που σημειώνονται οι περισσότερες ζημιές στην κτηνοτροφία. Περιοχές με έντονο ανάγλυφο και πυκνή βλάστηση που δυσχεραίνουν την επιτήρηση και συγκέντρωση του κοπαδιού εμφανίζουν, επίσης, συχνές ζημιές. Έτσι λοιπόν όπως φαίνεται από τους παραπάνω πίνακες ανησυχητικές είναι η διαστάσεις που λαμβάνει τα τελευταία χρόνια οι όλο και αυξανόμενες επιθέσεις λύκων, σε κοπάδια αιγοπροβάτων και βοοειδών, στα βουνά της Δράμας. Ακόμη χειρότερα που οι λύκοι πλέον, δεν δείχνουν καν σημάδια φόβου και προχωρούν σε επιθέσεις σε κοπάδια και σε στάβλους ακόμη και με την παρουσία ανθρώπων στον χώρο. Αποτέλεσμα αυτών των επιθέσεων, είναι η σημαντική καταστροφή ζωικού κεφαλαίου, ιδίως σε αιγοπρόβατα, που αγγίζει μέχρι και το 30-40 % του συνολικού ζωικού κεφαλαίου του Νομού Δράμας. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΛΓΑ, τα οποία έχουμε στην διάθεση μας και δημοσιεύουμε, τα τελευταία δυο χρόνια από επιθέσεις λύκων έχουν καταστραφεί συνολικά 4.340 ζώα και από αρκούδα 64 ζώα τα οποία και έχουν αποζημιωθεί. Αφορά στην πλειονότητα αιγοπρόβατα και λιγότερο βοοειδή. Ο ΕΛΓΑ αποζημιώνει με το ποσό των 77 ευρώ περίπου ανά ζώο. Ωστόσο, παρά την κρατική μέριμνα που υπάρχει και αποζημιώνει την απώλεια, οι κτηνοτρόφοι διαμαρτύρονται ότι οι αποζημιώσεις, ούτε στο ελάχιστο δεν ικανοποιούν τα διαφυγόντα κέρδη από τις επιθέσεις των λύκων, ιδίως λόγω της ιδιομορφίας του ζώου «να πνίγει δέκα και να τρώει ένα» όπως καταγγέλλουν. Εν τω μεταξύ, άλλο παράδοξο του παλαιότερου κανονισμού ήταν, όχι η ολική αλλά η μερική αποζημίωση, η οποία ήταν στο 80% της αξίας του ζώου ενώ η αποζημίωση εγκρίνονταν αν ο κτηνοτρόφος «έχανε» πάνω από τέσσερα ζώα. Κάτω από 4 ζώα, εθεωρείτο λογική φθορά και ο κτηνοτρόφος δεν αποζημιωνόταν. Πρόκειται για μια διάταξη η οποία ήταν πέρα για πέρα άδικη, αφού το κάθε κοπάδι μπορεί να δεχόταν πολλές επιθέσεις και η «σφαγή» κάθε φορά να μην ξεπερνούσε τα 4 ζώα. Ο κτηνοτρόφος έχανε πολλά ζώα και δεν αποζημιωνόταν. Ο νέος κανονισμός του ΕΛΓΑ αποζημιώνει όλα τα ζώα στο 100% της ζημιάς. Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό του ΕΛΓΑ, ο οποίος αποτελεί υπουργική απόφαση και ειδικότερα στο Άρθρο 8, «Ποσοστά 22

κάλυψης ζημιών - Ποσοστά κάλυψης αλλεπάλληλων ζημιών», ο οποίος δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβέρνησης (αρ. ΦΕΚ 2130/14-10-2008), όλες οι παλιές αδικίες έχουν απαλειφθεί. Πλέον, ο νέος κανονισμός ανεβάζει την αποζημίωση στο 100% της τιμής των ζώων. Επίσης, αποζημιώνει όλα τα «χαμένα» ζώα στο ακέραιο. Ωστόσο, για να γίνει αυτό πρέπει αθροιστικά, μέσα στην «ίδια ασφαλιστική περίοδο»,- η οποία σημειωτέον έχει αυξηθεί από ένα εξάμηνο που ήταν σε ένα έτος-, οι αναγγελίες του για χαμένα ζώα από επίθεση λύκου ή άλλων άγριων ζώων να είναι πάνω από 4 ζώα. Δηλαδή, οι αναγγελίες στον ΕΛΓΑ για την αποζημίωση που δικαιούται αν υποστεί ζημιά αθροίζονται και μόλις φτάσουν η ξεπεράσουν τον αριθμό 4 αποζημιώνεται για όλα τα ζώα. Εδώ ωστόσο, όπως μας ενημέρωσε ο υπεύθυνος του τμήματος αποζημιώσεων του ΕΛΓΑ, με τον οποίο επικοινωνήσαμε, αξίζει ιδιαίτερης εξήγησης, διότι αν μέσα στη χρονιά αναγγελθεί ζημιά κάτω από 4 ζώα τότε ο κτηνοτρόφος δεν αποζημιώνεται. Ούτε λίγο, ούτε πολύ δηλαδή, ο κτηνοτρόφος που έχασε 3 ζώα θα παρακαλάει να δεχθεί επίθεση λύκου για να χάσει ένα ακόμη ζώο και να αποζημιωθεί για όλα. Η συγκεκριμένη τροποποίηση στον κανονισμό ισορροπεί την κατάσταση, λένε από τον ΕΛΓΑ. Κάθε αναγγελία πρέπει να βεβαιωθεί από τον εκπρόσωπο του ΕΛΓΑ μέσα σε 48 ώρες. Η διαπίστωση από τον εκπρόσωπο του ΕΛΓΑ για το πόσα ζώα χάθηκαν το πόρισμα του οποίου χαρακτηρίζεται «νεότερη ζημιά», μπορεί να γίνει και με την εύρεση της «αμαλαϊάς» και δεν είναι απαραίτητη πλέον η εύρεση υπολειμμάτων του νεκρού ζώου. Επίσης, ένα άλλο σημαντικό σημείο που έχει τροποποιηθεί υπέρ των κτηνοτρόφων είναι το θέμα των δικαιωμάτων. Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, τα χαμένα ζώα συνυπολογίζονται στο σύνολο του κοπαδιού για την απόδοση των δικαιωμάτων. «Είναι ένα ακόμη βήμα στην δικαιότερη αντιμετώπιση των κτηνοτρόφων όλης της χώρας απέναντι στις επιθέσεις άγριων ζώων στα κοπάδια». Φωτογραφία 1. Λύκος σε αίγες 23

Φωτογραφία 2. Αρκούδα σε μουλάρι Φωτογραφία 3. Καταστροφή κυψέλης από αρκούδα 7. Προτεινόμενες λύσης στο πρόβλημα. 7.1 Η χρήση προληπτικών μέτρων Για την αντιμετώπιση του προβλήματος (πρόληψη) των ζημιών στην κτηνοτροφία δεν υπάρχει μια και μοναδική μέθοδος, αλλά ο συνδυασμός μεθόδων είναι πιο αποτελεσματικός. Από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους πρόληψης των ζημιών από το λύκο και άλλα σαρκοφάγα θηλαστικά όπως για παράδειγμα η αρκούδα, αποτελεί η χρήση των Ελληνικών ποιμενικών σκύλων, με κατάλληλη εκπαίδευση και σωστή διατροφή. Αποτελεί το πιο παραδοσιακό προληπτικό μέτρο το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί από τους βοσκούς για δεκαετίες, ιδίως σε περιπτώσεις ελεύθερης βοσκής και εκτεταμένη κτηνοτροφία. Και η βελτίωση της διαχείρισης των βιοτόπων για την άγρια πανίδα με την αύξηση τροφικών διαθέσιμων για τα νεκροφάγα αρπακτικά (επανεισαγωγή οπληφόρων, δημιουργία δικτύου οργανωμένων ταϊστρών κ.α.) αποτελεί μια ακόμη επιλογή προληπτικού μέτρου. Η ηλεκτρική περίφραξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη των ζημιών στα μελίσσια και στους στάβλους (αυτή η συσκευή μπορεί να λειτουργήσει σε όλα τα είδη των καιρικών συνθηκών, καθώς είναι εξοπλισμένη με ένα φωτοβολταϊκό σύστημα για συνεχές ρεύμα). 24

Η επιτήρηση του κοπαδιού μειώνει επίσης σημαντικά τις απώλειες καθώς και η αποφυγή κατά τη διάρκεια της βόσκησης δύσβατων περιοχών. Όλα τα μέτρα πρόληψης προϋποθέτουν όμως, την παρουσία και κάποιας εναλλακτικής τροφικής πηγής για το λύκο. Η απώθηση του λύκου από τα κοπάδια με τη εφαρμογή μεθόδων πρόληψης, έχει νόημα εφόσον υπάρχει και κάτι άλλο με το οποίο το είδος μπορεί να τραφεί εκτός από τα κτηνοτροφικά ζώα. Η αποκατάσταση των πληθυσμών της φυσικής λείας του λύκου αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχία των μέτρων πρόληψης σε ευρεία κλίμακα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονισθεί ότι την ευθύνη για την διατήρηση του λύκου δεν μπορούν να την αναλάβουν μόνοι τους οι κτηνοτρόφοι αλλά αποτελεί επίσης ευθύνη τόσο της πολιτείας, των αρμόδιων φορέων αλλά και των πολιτών που ενδιαφέρονται για τη προστασία της φύσης. Μία άλλη πρωτοποριακή μέθοδος είναι αυτή που εφηύραν Ελβετοί επιστήμονες. Κατασκεύασαν μια συσκευή που δοκιμάστηκε στην ύπαιθρο, η οποία προειδοποιεί με σύντομο γραπτό μήνυμα τους βοσκούς σε περίπτωση που το κοπάδι τους δεχτεί επίθεση από λύκους, χάρη σε κολιέ που τοποθετείται στο λαιμό του κάθε ζώου και το οποίο μετρά τον καρδιακό του παλμό. 7.2 Η χρήση κατασταλτικών μέτρων Σ αυτή την κατηγορία μπορούν να ενταχθούν οι Ομάδες Άμεσης Επέμβασης. Κάθε ομάδα είναι σε ετοιμότητα να επέμβει στον πιο σύντομο χρόνο αν παραστεί ανάγκη. Η κάθε ομάδα είναι εξοπλισμένη με ειδικά αποτρεπτικά μέσα (βολίδες κρότου λάμψης, λαστιχένιες βολίδες), καθώς επίσης και με ειδικές παγίδες και αναισθητικό όπλο στην περίπτωση που χρειαστεί σύλληψη, αναισθητοποίηση και μετακίνηση κάποιου ζώου. Μέχρι τώρα αντίστοιχες ΟΑΕ έδρασαν στη Ρουμανία σε 34 περιπτώσεις, στην Ελλάδα σε 29 περιπτώσεις και στη Βουλγαρία σε 52 περιπτώσεις. 8. Συμπεράσματα Προτάσεις Σύμφωνα με τον Ελληνικό Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων κάθε χρόνο εξετάζονται περίπου 3.000 επιθέσεις από άγρια ζώα σε κοπάδια. Οι περισσότερες επιθέσεις λύκων σημειώνονται από τον Μάιο ως τον Νοέμβριο, όταν αυτά κινούνται ελεύθερα στα βοσκοτόπια. Από τη στιγμή που τα κοπάδια δεν φυλάσσονται επαρκώς και τα ζώα βόσκουν ελεύθερα, χωρίς επιτήρηση είναι εύλογο οι επιθέσεις να είναι πολλαπλάσιες. Οι επιθέσεις είναι πιο συχνές κοντά σε θέσεις αναπαραγωγής της αγέλης, καθότι οι ενεργειακές ανάγκες των λυκόπουλων είναι πολύ μεγάλες. Οι βασικές αιτίες πρόκλησης ζημιών από αρκούδα στην κτηνοτροφία σχετίζονται άμεσα με τον κατακερματισμό και την υποβάθμιση των βιοτόπων της καθώς και με την απώλεια καθοριστικών τροφικών πηγών για αυτήν. Η καφέ αρκούδα μπορεί να προξενήσει σοβαρές ζημιές σ' ένα μελισσοκομείο συνήθως στην προσπάθεια της να φάει το μέλι, το γόνο και τις ενήλικες μέλισσες καταστρέφει την κυψέλη. Η συχνότητα των επιθέσεων σ 'ένα μελισσοκομείο εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες. Κατά κύριο λόγο εξαρτάται από την τοποθεσία όπου βρίσκεται το μελισσοκομείο, την πυκνότητα του πληθυσμού της αρκούδας και κατά δεύτερο λόγο από την διαθεσιμότητα άλλων πηγών τροφής λόγω της ιδιαίτερης προτίμησης της αρκούδας για το μέλι. Ορισμένοι κτηνοτρόφοι - μελισσοκόμοι περιλαμβάνουν στα μέτρα τους την εκπομπή κατά το βράδυ ηχογραφημένων ανθρωπίνων φωνών, γαβγίσματα σκύλων ή ραδιόφωνο. Άλλοι κρεμούν διάφορα αντικείμενα γύρω από το μαντρί - μελισσοκομείο όπως κουδούνια, ρούχα, κουβούκλια χελωνών, κέρατα ελαφιών ή και σκορπούν μπάλες ναφθαλίνης, περιττώματα σκύλων, λιονταριών ή άλλων μεγάλων ζώων στο γύρο χώρο. Το Μέτρο 3.13 του Υπουργείου Γεωργίας για την προστασία των καλλιεργειών και των αγροτικών ζώων από μεγάλα σαρκοφάγα (αρκούδα και λύκος) προβλέπει οικονομικές ενισχύσεις στους κτηνοτρόφους για μέτρα πρόληψης ζημιών (π.χ. ηλεκτροφόρες περιφράξεις για την προστασία των με- 25

λισσιών από αρκούδες και ποιμενικοί σκύλοι για την προστασία των κοπαδιών από επιθέσεις λύκων) ενώ παράλληλα εξασφαλίζει την επιβίωση της άγριας ζωής. Μία τελευταία βελτίωση - οδηγία του Υπουργείου Γεωργίας είναι ότι δεν αποκλείονται της αποζημίωσης οι περιπτώσεις ζημιών από αρκούδα και λύκο που είναι μικρότερες από μισή ζωική μονάδα, αλλά, αθροίζονται σε περίοδο ενός εξαμήνου από την ημερομηνία αναγγελίας της πρώτης ζημίας και η αποζημίωση αφορά το σύνολο του ζωικού κεφαλαίου που ζημιώθηκε στο εξάμηνο, αφού αυτό ξεπεράσει το ½ της ζωικής μονάδας. Οι βελτιώσεις αυτές αφορούν τόσο στα ποσοστά των αποζημιώσεων που ξεπερνούν το 90% των ζημιών που δηλώνονται, όσο και στο χρόνο καταβολής της αποζημίωσης. 26

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ - ΕΛΓΑ: Δελτία αναγγελιών ζημιών στο ζωικό κεφάλαιο ετών 2011-2012 - Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤ.ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝ/ΚΗΣ: Στοιχεία κτηνοτροφικών -μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων Νομού Δράμας - Callisto (2007) Improving the conditions for large carnivore conservation: a transfer of best practices.. LIFE 07NAT/IT/000502-EX-TRA. 27

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Ι. Γενικές Πληροφορίες 1. Ημερομηνία 2. Δήμος 3. Πληροφορίες του συνεντευξιαζόμενου Ονοματεπώνυμο: Ιδιότητα: Κτηνοτρόφος Μελισσοκόμος Αγρότης Άλλο Διεύθυνση: Τηλέφωνο: Ηλικία: 4. Τοποθεσία στάνης/κυψελών: 5. Ονομασία βοσκότοπου: II. Πληροφορίες κτηνοτροφικού/ μελισσοκομικού κεφαλαίου 1. Είδος Αριθμός ζώων/κυψελών Πρόβατα Αίγες Χοίροι Βοοειδή Άλογα Μελίσσια Άλλα 28

2. Φύλαξη κτηνοτροφικού κεφαλαίου: Βοσκός Άλλο. 3. Ρόλος του συνεντευξιαζόμενου στη μονάδα: Ιδιοκτήτης Βοσκός Άλλο. 4. Είναι ασφαλισμένο το ζωικό κεφάλαιο στον ΕΛΓΑ? ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΙΙ. Προληπτικά μέτρα και καταγραφή ζημιών 1. Υπάρχουν σκύλοι για τη φύλαξη της μονάδας? ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Εάν ναι σημειώστε: Νo Τύπος* Ηλικία Φυλή** 1 2 3 * Τύπος: ΣΦ (Σκύλος φύλαξης)/ Α (Άλλο) Ηλικία (σε μήνες) Ε (Ενήλικο)/ Κ(Κουτάβι) ** Φυλή: ΕΠ (Ελληνικός Ποιμενικός), Κ(Κυνηγετικός Σκύλος) Α (Άλλο) 3. Περιόρισε η ύπαρξη ΣΦ ζημιές από αρκούδα/λύκο/άλλα σαρκοφάγα στο κοπάδι σας? ΝΑΙ ΟΧΙ 4. Χρησιμοποιείται εκτός από σκύλο, άλλα μέτρα προφύλαξης του κοπαδιού π.χ. ηλεκτροφόρους φράχτες? ΝΑΙ ΟΧΙ 29

5. Καταγραφή ζημιών έτους 2011 Είδος Αριθμός ζώων/κυψελών Εποχή Νοε- Απρ- Μαρ Οκτ Τοποθεσία επίθεσης Πιθανός θηρευτής Απώλειες Πρόβατα Αίγες Χοίροι Βοοειδή Άλογα Μελίσσια Άλλα Θηρευτής: Λ (Λύκος)/ Α (Αρκούδα) 6. Καταγραφή ζημιών έτους 2012 Είδος Αριθμός ζώων/κυψελών Εποχή Νοε- Απρ- Μαρ Οκτ Τοποθεσία επίθεσης Πιθανός θηρευτής Απώλειες Πρόβατα Αίγες Χοίροι Βοοειδή Άλογα Μελίσσια Άλλα Θηρευτής: Λ (Λύκος)/ Α (Αρκούδα) 30