8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 927 Παρουσιαση και αξιολογηση της διαθεσιμης - για τα ψαρια των εσωτερικων υδατων της Βαλκανικης και της Τουρκιας - πληροφοριας, μεσω της FishBase Δ. Χ. Μπόμπορη 1, A.G. Torres 2, K.I. Στεργίου 1 1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Ζωολογίας, Εργαστήριο Ιχθυολογίας, Θ. 134, 541 24, Θεσσαλονίκη; email: bobori@bio.auth.gr 2 WorldFish Center, Philippine Outeach Office Klush Hall, IRRI, College, Los Bγnos, Laguna, Philippines; email: a.torres@cgiar.org ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται η φύση και η επάρκεια της πληροφορίας που υπάρχει στη FishBase για τα 345 καταχωρημένα είδη ψαριών στα εσωτερικά νερά των εννέα χωρών της Βαλκανικής και της Τουρκίας (www.fishbase.org/ph; 10/2005). Ο στόχος της εργασίας αυτής είναι να καταδειχθούν τα πεδία εκείνα της βιολογίας, οικολογίας και ιστορίας ζωής των ειδών που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Από την ανάλυση προέκυψε ότι για βασικά πεδία της ιστορίας ζωής και της τροφικής οικολογίας των ειδών αυτών η καταχωρημένη στη FishBase πληροφορία είναι ανύπαρκτη ως ελλιπής. A gap analysis of knowledge on the freshwater fish species of the Balkans and Turkey using FishBase D.C. Bobori, A.G. Torres & K.I Stergiou ABSTRACT We present a gap analysis on the extent of the information which is currently accommodated in Fish- Base, the largest electronic encyclopedia on fishes, on the biology of the 345 fish species inhabiting the freshwaters of the nine Balkan countries and Turkey (www.fishbase.org/ph; 10/2005). With this analysis we aim to help in identifying priorities for future research in this geographic region. The analysis revealed that there is no or very limited information for various key life-history aspects of fishes, such as trophic ecology, growth, etc., in the study area. Keywords: freshwater fishes, Balkans, Turkey, gap analysis
928 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ψάρια που απαντούν στα εσωτερικά νερά (Froese & Torres 1999) κινδυνεύουν περισσότερο από τα είδη που απαντούν στη θάλασσα, ενώ κάθε έτος περίπου 1800 είδη ψαριών εσωτερικών νερών (δηλ. περισσότερο από το 20% του συνόλου των ειδών των εσωτερικών νερών) εξαφανίζονται, απειλούνται ή κινδυνεύουν (Moyle & Leidy 1992). Από το συνολικό αριθμό ειδών ψαριών των εσωτερικών νερών που χαρακτηρίζονται ως κινδυνεύοντα με βάση την IUCN, το 34% απαντά στα εσωτερικά νερά της Ευρώπης (TERRY & CHRISTOPHERSEN 2003), ενώ 61 από αυτά καταγράφονται στις χώρες της Βαλκανικής και της Τουρκίας (Froese & Pauly 2005). Ο μεγάλος αυτός αριθμός κινδυνεύοντων ειδών πιθανόν να σχετίζεται και με το διαφορετικό επίπεδο της διαθέσιμης πληροφορίας, που πολλές φορές είναι ανεπαρκής. Επιπλέον, η διαφοροποίηση της διαθέσιμης πληροφορίας ανά γεωγραφική περιοχή θεωρείται επίσης σημαντική (βλέπε REVENGA & KURA 2003) Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται η φύση και η επάρκεια πληροφορίας που είναι καταχωρημένη στη FishBase (www.fishbase.org; Froese & Pauly 2005) για τα είδη ψαριών που απαντούν στα εσωτερικά νερά των χωρών της Βαλκανικής και της Τουρκίας. Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι να καταδειχθούν τα θεματικά πεδία της βιολογίας, οικολογίας και ιστορίας ζωής των ειδών που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Τα στοιχεία πάρθηκαν από τη FishBase (www. fishbase.org/ph; 10/2005), από τους πίνακες Πληροφορίες ανά χώρα και Πληροφορίες ανά θέμα και ειδικότερα από επιμέρους πεδία που καλύπτουν τις θεματικές ενότητες Τροφική οικολογία, Ιστορία ζωής, Χρήσεις καθώς και γενικά θέματα βιολογίας και οικολογίας των ειδών. Στην επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων δεν περιλήφθηκαν είδη των υφάλμυρων νερών ή θαλασσινά είδη που εισέρχονται περιστασιακά στα εσωτερικά νερά. Για συγκριτικούς λόγους και για καλύτερη εκτίμηση της διαθέσιμης πληροφορίας τα αποτελέσματα (% ποσοστό ειδών ανά θεματική ενότητα για τα οποία υπάρχει πληροφορία) κατηγοριοποιήθηκαν σύμφωνα με το ακόλουθο σύστημα: Κατηγορία % διαθέσιμη πληροφορία Πολύ καλή 76-100 Καλή 51-75 Μέτρια 25-50 Ελλιπής 0-25 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Από τα 29.000 είδη και υποείδη ψαριών που είναι καταχωρημένα στη FishBase (www. fishbase.org/ph; 10/2005), τα 345 (1,18%) καταγράφονται στα εσωτερικά νερά των χωρών της Βαλκανικής και της Τουρκίας (Εικ. 1), αντιπροσωπεύοντας το 8% (στη Σλοβενία) ως και το 100% (στη FYROM) του συνόλου των ειδών που απαντούν στις θάλασσες και στα εσωτερικά νερά των χωρών αυτών. Όσον αφορά τη χρήση τους, από τα 345 είδη 100 είδη (29%) αποτελούν στόχο αλιείας, 51 είδη (15%) εκτρέφονται σε ιχθυοκαλλιέργειες, 59 είδη (17%) χρησιμοποιούνται ως διακοσμητικά σε ενυδρεία, 59 είδη (17%) στην αλιεία αναψυχής και 23 είδη (7%) ως δόλωμα, ενω για τα υπόλοιπα είδη δεν υπάρχει καταχωρημένη πληροφορία για τη χρήση τους στη FishBase. Η πληροφορία που είναι καταχωρημένη στη FishBase ανά θεματική ενότητα για τα 345 είδη, ανεξαρτήτως χώρας, καλύπτει ένα ποσοστό που κυμαίνεται από 2,6% (αφομοίωση τροφής) ως 94,8% (κοινά ονόματα) των ειδών (Εικ. 2). Ωστόσο, αν περιοριστούμε στα δεδομένα που είναι διαθέσιμα για τα είδη αυτά μόνο από τις χώρες της Βαλκανικής και της Τουρκίας προκύπτει ότι η πληροφορία για τις περισσότερες θεματικές ενότητες είναι ελλιπής.
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 929 Σύνολο 345 Τουρκία Ρουμανία Σερβία & Μαυροβούνιο Βουλγαρία 137 115 109 108 Ελλάδα Κροατία 78 76 Βοσνία & Ερζεγοβίνη Αλβανία Σλοβενία FYROM 47 42 30 29 0 50 100 150 200 250 300 350 400 Αριθμός ειδών Εικόνα 1: Αριθμός ειδών ψαριών που καταγράφονται στην FishBase για τα εσωτερικά νερά των χωρών της Βαλκανικής και της Τουρκίας (στοιχεία από www.fishbase.org/ph; 10/2005). Οι θεματικές κατηγορίες προνύμφες, αβγά, μορφολογία, οικολογία και αναπαραγωγή δεν είναι εξαρτούμενες από συγκεκριμένη χώρα (δηλ. υπάρχει μόνο μια γενική καταγραφή ανά είδος) με αποτέλεσμα τα ποσοστά τους να είναι μηδενικά. Καταγραφές εμφάνισης υπάρχουν για το 71,3% των ειδών ενώ για περισσότερα από τα μισά είδη (57,7 %) υπάρχουν καταχωρήσεις για τα κοινά τους ονόματα. Σημαντικές παράμετροι της ιστορίας ζωής όπως η τροφική οικολογία (π.χ. δίαιτα) δεν παρουσιάζουν καμία καταχώρηση, ενώ τα ποσοστά κάλυψης και των υπόλοιπων θεματικών ενοτήτων εμφανίζονται ελλιπή (0,6% για τη θνησιμότητα ως 13,6% για τις σχέσεις μήκους-βάρους). Σημειώνεται ότι αν για κάποια κατηγορία δεν υπάρχει καταχωρημένη πληροφορία στη FishBase, αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι αυτή η πληροφορία δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία. Είναι εμφανής λοιπόν η ανάγκη συγκέντρωσης και καταχώρησης στη FishBase όλης της διαθέσιμης πληροφορίας που υπάρχει για τα ψάρια των εσωτερικών νερών των χωρών αυτών. Η συγκέντρωση της βιβλιογραφίας αυτής συχνά παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλες δυσκολίες, εξαιτίας κυρίως του γεγονότος ότι αποτελεί σε μεγάλο βαθμό γκρίζα βιβλιογραφία (BOBORI et al. 2005). Επίσης, είναι φανερό ότι υπάρχει αναγκαιότητα κατεύθυνσης της έρευνας προς συγκεκριμένα πεδία όπου παρουσιάζονται ιδιαίτερες ελλείψεις, προκειμένου η επιστημονική τους κάλυψη να συμβάλλει και στην προστασία και διατήρηση των ειδών αυτών. Η ομάδα της FishBase του ΑΠΘ καταβάλλει τα τελευταία χρόνια μια προσπάθεια συγκέντρωσης της σχετικής βιβλιογραφίας τόσο για τα μεσογειακά θαλασσινά (TSIKLIRAS et al. 2005) όσο και για τα ψάρια των εσωτερικών νερών (BOBORI et al. 2005) της Βαλκανικής και της Τουρκίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BOBORI, D.C., TSIKLIRAS, A.C., KLEAN- THIDIS, P.K. and STERGIOU, K.I. 2005. Growth of freshwater fishes from the Bal-
930 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Κοινά ονόματα Εμφάνιση Αναπαραγωγή Φωτογραφίες Οικολογία Τροφικά αντικείμενα Μορφολογία Σχέση L-W Γεννοβολία Αύξηση Ωριμότητα Θηρευτές Δίαιτα Αβγά Προνύμφες Θνησιμότητα Ασθένειες Αφομοίωση τροφής 22,0 29,3 13,6 29,0 2,3 26,4 5,5 23,8 1,2 21,4 2,0 15,7 0 15,7 14,8 11,0 0,6 10,7 0 0 2,6 39,4 47,2 47,0 44,3 57,7 60,3 71,3 84,6 94,8 0 50 100 150 200 250 300 350 Αριθμός ειδών Εικόνα 2. Πληροφορία διαθέσιμη στη FishBase (www.fishbase.org/ph; 10/2005) για τα είδη ψαριών που απαντούν στα εσωτερικά νερά των χωρών της Βαλκανικής και της Τουρκίας. Με μαύρο χρώμα δηλώνεται το ποσοστό των ειδών (% στο σύνολο των 345 ειδών) για τα οποία υπάρχει πληροφορία ανά κατηγορία ανεξάρτητα από χώρα (δηλ. η πληροφορία μπορεί να προέρχεται και από έρευνες σε χώρες εκτός της Βαλκανικής και Τουρκίας). Με γκρι χρώμα δηλώνεται το αντίστοιχο ποσοστό ανά κατηγορία, που προέρχεται από έρευνες μόνο στις χώρες της Βαλκανικής και της Τουρκίας. Στη πλαίσιο δίνονται οι κατηγορίες αξιολόγησης της επάρκειας της πληροφορίας. Οι θεματικές ενότητες προνύμφες, αβγά, μορφολογία, οικολογία και αναπαραγωγή (δηλώνονται με *) δεν είναι εξαρτούμενες από συγκεκριμένη χώρα (δηλ. στη FishBase υπάρχει μόνο μια γενική καταγραφή ανά είδος για τις ενότητες αυτές), με αποτέλεσμα τα ποσοστά τους να είναι μηδενικά. Για τις υπόλοιπες κατηγορίες, μηδενικά ποσοστά δηλώνουν μηδενική κάλυψη της συγκεκριμένης θεματικής ενότητας. kan and Minor Asia peninsulas. pp. 41-43. In: Proccedings of the 3 rd FishBase Mini Symposium Fish and More, edited by K.I. Stergiou and D.C. Bobori, 31 August 2005, Thessaloniki. FROESE, R. and TORRES, A. 1999. Fishes under threat: an analysis of fishes in the 1996 IUCN Red list. pp. 131-144. In: Towards policies for conservation and sustainable use of aquatic genetic resources, edited by R.S.V. Pullin, D.M. Bartley and J. Kooman, ICLARM Conf. Proc. 59. Froese, R. and Pauly, D. 2005. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org, 14 February, 2005. Moyle, P.B. and Leidy, R.A. 1992. Loss of biodiversity in aquatic ecosystems: evidence from fish faunas. pp. 127-169. In: Conservation biology: the theory and practice of nature conservation, preservation, and man-
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 931 agement, edited by P.L. Fiedler and S.K. Jain, Chapman and Hall, New York, NY. REVENGA, C. and Kura, Y. 2003. Status and Trends of Biodiversity of Inland Water Ecosystems. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, Technical Series no. 11. TERRY, A. and CHRISTOPHERSEN, T. 2003. European challenges for biodiversity. A situational analysis for the development of the IUCN European programme 2005-2008. IUCN Regional Office for Europe Newsletter, vol.1, Autumn 2003 Suppl.1. TSIKLIRAS, A.C., ANTONOPOULOU, E. and STERGIOU, K.I. 2005. Reproduction of Mediterranean fishes. pp. 37-40. In: Proccedings of the 3 rd FishBase Mini Symposium Fish and More, edited by K.I. Stergiou and D.C. Bobori, 31 August 2005, Thessaloniki.