Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ Ενότητα 3: Βασικές και συμπληρωματικές λειτουργίες του συστήματος Εφοδιαστικής Διαχείρισης (Logistics) Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
ιαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας 3. Κατανοώντας την Εφοδιαστική Αλυσίδα Διδάσκων: Ιωάννης Μελέας 1
Θεµατολογία Τα περιβάλλοντα βιοµηχανικής παραγωγής Η κρισιµότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας (ΕΑ) Ορισµοί Αποφάσεις εφοδιαστικής Παράγοντες επηρεασµού της απόδοσης µιας ΕΑ Παραδείγµατα ΕΑ Σύγχρονες µορφές ΕΑ 2
Τα 4 περιβάλλοντα βιοµηχανικής παραγωγής Make to Stock (MTS) κατασκευή για αποθήκευση Make to Order (MTO) κατασκευή βάσει παραγγελίας Assemble to Order (ATO) συναρµολόγηση βάσει παραγγελίας Engineer to Order (ETO) σχεδιασµός βάσει παραγγελίας 3
MAKE TO STOCK (MTS) Άµεση διανοµή προϊόντων Βασίζεται σε πρόβλεψη της ζήτησης Οι παραγγελίες των πελατών δεν µπορούν να αναγνωριστούν κατά την διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας Παραγγελίαπελάτη Προµήθεια πρώτων υλών Συναρµολόγηση Αποθεµατοποίηση Συσκευασία & αποστολή Χρόνος που µεσολαβεί από την παραγγελία µέχρι την παράδοση του προϊόντος στον τελικό πελάτη 4 Χρόνος υστέρησης (Lead Time)
MAKE TO ORDER (MTO) Η παραγωγή ξεκινά αφού παραληφθεί η παραγγελία Το προϊόν κατασκευάζεται µε βάση τις απαιτήσεις του πελάτη Ο πελάτης είναι πρόθυµος να περιµένει Το κόστος παραγωγής και αποθεµατοποίησης είναι υψηλό Μεγάλοι χρόνοι υστέρησης (χρόνοι παράδοσης στον πελάτη) Παραγγελίαπελάτη Αποθεµατοποίηση βασικών εξαρτηµάτων Κατασκευή υπο-συστατικών Συναρµολόγηση Συσκευασία & αποστολή Χρόνος υστέρησης 5 (Lead Time)
ASSEMBLE TO ORDER (AT0) Κατασκευή και αποθήκευση (αποθεµατοποίηση) βασικών υποπροϊόντων και εξαρτηµάτων Συναρµολόγηση των τελικών προϊόντων µε βάση τα συστατικά που επέλεξε ο πελάτης Τµηµατικός σχεδιασµός προϊόντος (modular design) Ανεξάρτητες µονάδες συστατικών που συναρµολογούνται και ενοποιούνται σε µία Παραγγελίαπελάτη Προµήθεια πρώτων υλών Συναρµολόγηση βασικών εξαρτηµάτων Αποθεµατοποίηση εξαρτηµάτων Συναρµολόγηση τελικού προϊόντος Συσκευασία & αποστολή Χρόνος υστέρησης 6
ENGINEER TO ORDER (ETO) Οι προδιαγραφές των πελατών είναι µοναδικές (στην πραγµατικότητα ζητάνε την κατασκευή ενός νέου προϊόντος) Όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της πολιτικής ΕΤΟ είναι ίδια µε την πολιτική MTO Παραγγελίαπελάτη Σχεδιασµός Αποθεµατοποίηση βασικών εξαρτηµάτων Κατασκευή υπο-συστατικών Συναρµολόγηση Συσκευασία & αποστολή Χρόνος υστέρησης (Lead Time) 7
Περιβάλλοντα βιοµηχανικής παραγωγής (σύνοψη) Παραλαβή παραγγελίας Παραγγελία Engineer to Order - ETO Make to Order - MTO Assemble to Order - ATO Make to Stock - MTS Σχεδιασµός Προµήθεια πρώτων υλών Συναρµολόγηση Τελική συναρµολόγ Συσκευασία & αποστολή 8
Make-to-stock VS. Make-to-order Χαρακτηριστικά Make-to-stock Make-to-order Προϊόν Στόχοι Βασικά λειτουργικά προβλήµατα Καθορισµένο από τον κατασκευαστή Μικρή ποικιλία Χαµηλό κόστος Εξισορρόπησης αποθεµάτων, δυναµικότητας και εξυπηρέτησης πελατών Πρόβλεψης Σχεδιασµού παραγωγής Ελέγχου αποθεµάτων Καθορισµένο από τον πελάτη Ψηλή ποικιλία Ψηλό κόστος Καλή διαχείριση διανοµών, χρόνων παράδοσης και δυναµικότητας Χρονοδιαγράµµατα διανοµών (σχεδιασµός) Χρόνων παράδοσης 9
Η Εφοδιαστική Αλυσίδα (Logistics) VISA Ροή πρώτων υλών Ροή Πιστώσεων Προµηθευτής Κατασκευή Έµπορος λιανικής Καταναλωτής Προµηθευτής Χονδρέµπορος Έµπορος λιανικής ροή ροή Χρονοπρόγραµµα παραγγελιών πληρωµών 10
Η κρισιµότητα των Logistics Γεωγραφική Logistics Περιοχή % συνεισφορά στο ΑΕΠ Η.Π.Α. 10% Ευρωπαϊκή Ένωση 11% Ινδία 13% Κίνα 21% Ελλάδα 13% Στοιχεία τελευταίας τριετίας 11
Η κρισιµότητα των Logistics Το 2000 οι ΗΠΑ ξόδεψαν $1 τρις (10,6% του ΑΕΠ) σε δραστηριότητες ΕΑ όπως: Μεταφορές 58%, Αποθήκευση 38%, ιοίκηση 4% Υπολογίζεται ότι η βιοµηχανία των υπεραγορών θα µπορούσε να διασώσει $30 δις (10% λειτουργικού κόστους) αν χρησιµοποιούσε αποτελεσµατικές ΕΑ. Ένα κουτί δηµητριακά χρειάζεται πάνω από 3 µήνες να φτάσει από το εργοστάσιο στο παντοπωλείο. Ένα αυτοκίνητο χρειάζεται > 15 µέρες να φτάσει από το εργοστάσιο στην αντιπροσωπεία, ενώ ο πραγµατικός χρόνος ταξιδιού είναι πολύ λιγότερος 12
Η κρισιµότητα των Logistics Η Compaq το 1995 υπολόγισε ζηµιά στις πωλήσεις της ύψους $ 0,5-1 δις επειδή τα laptops της δεν ήταν διαθέσιµα στον σωστό χρόνο και τόπο Όταν η AMD εισήγαγε στην αγορά το νέο 1GHz επεξεργαστή της η τιµή των 800MHz επεξεργαστών είχε µειωθεί κατά 30% Sony Play Station 2: Το 2000 απέστειλε φορτία ½ εκατοµ. κοµµατιών αντί του 1 εκατοµ. που ήταν το επιθυµητό (ελλιπής δυναµικότητα στη ΕΑ της Sony). 13
Η κρισιµότητα των Logistics Στα τέλη του 1970 η Wal-Mart ήταν µια σχετική µικρή εµπορική εταιρεία. Εκείνη την εποχή η Sears και Kmart επικρατούσαν στον χώρο των υπεραγορών. Σήµερα η Wal-Mart άλλαξε φυσιογνωµία (αποτελεί τη µεγαλύτερη αλυσίδα υπεραγορών στον κόσµο) αλλάζοντας το σύστηµα των logistics που διέθετε (εξασφαλίζοντας ιδιόκτητο στόλο φορτηγών). Κάνει τις περισσότερες πωλήσεις, τη µεγαλύτερη ανανέωση αποθέµατος, και έχει το υψηλότερο λειτουργικό κέρδος από οποιαδήποτε άλλη εµπορική επιχείρηση παγκοσµίως. Η K-Mart διανέµει µόνη σχεδόν το 50% των εµπορευµάτων της. Υποφέρει από αναποτελεσµατικότητα στον εφοδιασµό. Ανικανότητα γρήγορης απόκριση στη ζήτηση του πελάτη. 14
Η κρισιµότητα των Logistics 15
Η κρισιµότητα των Logistics Κ ερδίζοντας ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα Παραδοσιακή ΕΑ Η ΕΑ της Dell? *Source: Forbes.com, April 24, 2001 Στις 20 Απριλίου 2001, η Dell γκρέµισε την Compaq/HP από την θέση του µεγαλύτερου στον κόσµο κατασκευαστή PCs. Η Dell κατέλαβε το 12,8% της παγκόσµιας αγοράς ενώ η Compaq περιορίστηκε στο 12,1% H εφοδιαστική αλυσίδα της Dell είναι µοναδική παγκοσµίως. Αποτελεί σήµερα benchmark εταιρεία για τον κατασκευαστικό κλάδο των υπολογιστών µε τον υψηλότερο ρυθµό ανανέωσης αποθέµατος. 18 Πανεπιστήµιο Πατρών Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων
Εφοδιαστική Αλυσίδα ή Logistics ή απλά Εφοδιαστική Περιλαµβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη ροή και τον µετασχηµατισµό αγαθών από το στάδιο των πρώτων υλών µέχρι την παράδοση τους στο τελικό χρήστη. Με τον όρο ιοίκηση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (ΕΑ) εννοούµε τον σχεδιασµό, την εκτέλεση και τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων που υφίστανται κατά µήκος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. 17
Ο Στόχος της ιοίκησης της ΕΑ Η διοίκηση της ΕΑ ασχολείται µε την ενοποίηση όλων εκείνων των δραστηριοτήτων που αφορούν: Την προµήθεια πρώτων υλών Τη µετατροπή τους σε τελικά προϊόντα Τη διανοµή τους στους πελάτες Στόχος: Η µεγιστοποίηση της αποδοτικότητας των δραστηριοτήτων κατά µήκος της ΕΑ 18
Η ιστορία του όρου «Εφοδιαστική» Σηµαντική παρουσία σε στρατιωτικές εφαρµογές. Ο Ηρόδοτος πρώτος εισάγει τον όρο Λογιστικά για να περιγράψει τις υψηλές επιδόσεις των Περσών στον σχεδιασµό και οργάνωση της εφοδιαστικής υποστήριξης των εκστρατειών τους. Ακόµη πιο υψηλές επιδόσεις στην εφοδιαστική εντοπίζονται στον τρόπο οργάνωσης και ταχείας ανάπτυξης των Ρωµαϊκών λεγεώνων κατά µήκος των συνόρων της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας. Στη δηµόσια διοίκηση ο όρος Logistics καλύπτει τα θέµατα που αφορούν τη «ιοικητική Μέριµνα». 19
Επιχειρηµατικές δραστηριότητες και εξέλιξη της εφοδιαστικής αλυσίδας 1960s Demand Forecasting Purchasing Requirements Planning Production Planning Manufacturing Inventory Warehousing Materials Handling Packaging Inventory 1980s Materials Management 1990s Logistics 2000s Supply Chain Management Distribution Planning Order Processing Transportation Physical Distribution Information Technology Marketing Customer Service 20
Βασικοί παράγοντες επιτυχούς απόδοσης µιας ΕΑ Οι εγκαταστάσεις (facilities). Θέση, δυναµικότητα, ευελιξία Οι µεταφορές (transportations). Έγκαιρη διανοµή. Τα αποθέµατα (inventory). Ανταπόκριση στη ζήτηση. Οι πληροφορίες (information). δεδοµένα σχετικά µε όλα τα πιο πάνω και τους πελάτες σε όλη την έκταση της εφοδιαστικής αλυσίδας (πολύ σηµαντικά για διόρθωση αποφάσεων, επανασχεδιασµό διαδικασιών, βελτιώσεις, κλπ.) 21
Σηµείο εξισορρόπησης για αποδοτική ΕΑ Εξισορρόπηση ανάµεσα σε δύο αντικρουόµενους (στρατηγικούς) στόχους: 1. Responsiveness Ανταποκρισιµότητα πόσο γρήγορα αντιδρά η αλυσίδα στη ζήτηση (Στόχος: Η γρήγορη ικανοποίηση της ζήτησης) 2. Efficiency Αποδοτικότητα µε τι κόστος γίνεται η εξυπηρέτηση της ζήτησης (Στόχος: Το χαµηλό κόστος) 22
Σχέση Κόστους - Χρόνου Απόκρισης σε µια Εφοδιαστική Αλυσίδα Κόστος Χρόνος απόκρισης 23
Αποφάσεις Εφοδιαστικής Αλυσίδας Στρατηγικές Τακτικές Λειτουργικές Πού να στοχεύει η ΕΑ µου (κόστος ή απόκριση) Χρειάζοµαι πωλητές στην ΕΑ µου; Αποθήκες ή κέντρα διανοµής; Πού να τοποθετήσω τις αποθήκες; ιανοµή προϊόντων: Να ανατεθεί σε τρίτους; Ποια στρατηγική οργάνωσης να υιοθετήσω; Με ποιό µέσο να διακινήσω τα εµπορεύµατα; Ποιες διαδροµές να ακολουθήσω; Πως να διαχειριστώ τον στόλο των οχηµάτων; Πως να διαχειριστώ τα αποθέµατα; Με ποια σειρά να εκτελέσω τις παραγγελίες; 24
Που να στοχεύει η ΕΑ: Στο κόστος ή στην εξυπηρέτηση πελάτη; Κατανόηση του προϊόντος σου. ύο κύριοι τύποι προϊόντων: Λειτουργικά προϊόντα π.χ. γάλα, ψωµί, βενζίνη, προβλεπτή ζήτηση, µεγάλος κύκλος ζωής. o Εύκολη ικανοποίηση απαιτήσεων πελάτη o Ανταγωνισµός βάσει της προσφερόµενης τιµής προς τον πελάτη ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: Ελαχιστοποίηση του κόστους Νέα προϊόντα π.χ. εποχιακά ρούχα, υπολογιστές, απρόβλεπτη ζήτηση, µικρός κύκλος ζωής. o ύσκολη ικανοποίηση απαιτήσεων πελάτη (π.χ. έλλειψη αποθέµατος) o Ανταγωνισµός βάσει της προσφερόµενης εξυπηρέτησης ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: Μεγιστοποίηση βαθµού εξυπηρέτησης του πελάτη 25
Χρειάζοµαι πωλητές στην ΕΑ; 26
Χρειάζοµαι αποθήκες ή κέντρα διανοµής; Εγκαταστάσεις Κατασκευαστών Κέντρα ιανοµής, Αποθήκες Έ µποροι 27
ιαχείριση των διανοµών (Inhouse or Outsource); Παράδειγµα 1ο: Walmart (Εµπορία & Logistics) Η πιο αποτελεσµατική αλυσίδα αποθηκών παγκοσµίως ιαχειρίζεται µόνη της τα Κέντρα ιανοµής και τις Αποθήκες Παραλαµβάνει προϊόντα από εκατοντάδες προµηθευτές 30 Πανεπιστήµιο Πατρών Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων
ιαχείριση των διανοµών (Inhouse or Outsource); Παράδειγµα 2ο: General Motors (Κατασκευές) Καταπιάνεται µε τον κατασκευαστικό τοµέα Ανάθεση των logistics στην εταιρεία Ryder Logistics. Αυτό αναφέρεται ως Εφοδιαστική τρίτων Third Party Logistics (3PL) 29
Εφοδιαστική τρίτων και τέταρτων (3PL & 4PL) Third-party logistics (3PL): Εταιρείες που αναλαµβάνουν την εκτέλεση µιας ή περισσοτέρων δραστηριοτήτων εφοδιαστικής για την επιχείρηση µας. Fourth-party logistics (4PL): Εταιρείες που αναλαµβάνουν όλο το σύστηµα εφοδιασµού για την επιχείρηση µας. Από τον αρχικό σχεδιασµό και την ανάπτυξη (εγκατάσταση) του δικτύου διανοµής µέχρι και την εκτέλεση όλων των διαδικασιών εφοδιαστικής. 30
Πώς να οργανώσω την ΕΑ; Στρατηγικές Οργάνωσης µιας ΕΑ 1. Πολλοί προµηθευτές ιαπραγµάτευση µε πολλούς προµηθευτές. 2. Λίγοι προµηθευτές Ανάπτυξη συµφωνιών µακράς διάρκειας µε λίγους προµηθευτές που θα εργάζονται στενά µε την εταιρεία 3. ίκτυα Keiretsu Κάνε τους προµηθευτές τµήµα του συνεταιρισµού της εταιρείας 4. Κάθετη ενοποίηση Αγορά του τυπικού προµηθευτή 31
Μορφές κάθετης ενοποίησης Ορυκτός σίδηρος πυρίτιο δηµητριακά Πρώτες ύλες (προµηθευτές) χάλυβας αυτοκίνητα Ολοκληρωµένα κυκλώµατα αλεύρι Προς-τα-πίσω ενοποίηση τρέχων µετασχηµατισµός Σύστηµα διανοµής Ηλεκτρονικές πλακέτες Προς-τα-µπρος ενοποίηση αντιπρόσωποι Υπολογιστές Ρολόγια αριθµοµηχανές Ψητά προϊόντα Τελικά προϊόντα (πελάτες) 32
Πώς να αποσταλεί ένα προϊόν; Επιλογές για διακίνηση των εµπορευµάτων Οδικώς (τρένα, φορτηγά, µηχανάκια, ποδήλατα) Αεροπορικώς Μέσω θαλάσσης Μέσω αγωγών (π.χ. µεταφορά πετρελαίου, φυσικού αερίου) 33
Μια οπτική εικόνα δικτύου εφοδιασµού Τα πράσινα κυκλάκια είναι οι πελάτες. Τα κόκκινα σε τετράγωνο είναι τα εργοστάσια. Τα µαύρα βελάκια είναι οι πιθανές θέσεις εγκατάστασης αποθηκών. Το ερώτηµα είναι να επιλέξουµε τον σωστό αριθµό αποθηκών και τη θέση τους ώστε να ικανοποιούν τους πελάτες στο µικρότερο κόστος. 36 Πανεπιστήµιο Πατρών Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων
Αποφάσεις Εφοδιαστικής Αλυσίδας Τακτικές αποφάσεις: Προγραµµατισµός ΕΑ Ποιες αγορές θα εξυπηρετηθούν από ποια κέντρα παραγωγής/αποθήκευσης; Τι και πόσο θα παραχθεί ή θα αποθηκευτεί σε κάθε µία εγκατάσταση; Πολιτικές αναπλήρωσης αποθεµάτων. Ορίζοντας παραγωγής και διανοµής των προϊόντων. 35
Αποφάσεις Εφοδιαστικής Αλυσίδας Λειτουργικές αποφάσεις Με ποια σειρά να εκτελεστούν οι παραγγελίες; Ποιες παραγγελίες θα καλυφθούν από το απόθεµα και ποιες από την παραγωγή; Προγραµµατισµός παραδόσεων (διανοµών) ανά όχηµα (διαχείριση στόλου οχηµάτων) ροµολόγια Πελάτες Αποθήκη 36
Σύγχρονες µορφές εφοδιαστικής Αντίστροφη εφοδιαστική (Reverse logistics) ανακύκλωση, διαχείριση αποβλήτων Πράσινη εφοδιαστική (Green logistics) παραγωγή και διανοµή προϊόντων λαµβάνοντας υπόψη περιβαλλοντολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Ξεπερνά το παραδοσιακό µοντέλο που στοχεύει στο κόστος ή/και στην εξυπηρέτηση του πελάτη Συνεργατική εφοδιαστική (Collaborative logistics) διαδικτυακή επικοινωνία Παραγωγή ιανοµή Ευθύ κανάλι Αντίστροφο Προµηθευτέ ς Ανακύκλωση Συλλογή 39 Πελάτες Τµήµα
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.