ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΡΡΟΕΣ ΚΡΟΥΣΜΑΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΟΓΕΝΟΥΣ/ΥΔΑΤΟΓΕΝΟΥΣ ΝΟΣΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 2004-2010, ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΔΗΛΩΣΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ Κύρια σημεία Η συχνότητα των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος που δηλώνονται ετησίως στην Ελλάδα, παραμένει σε σταθερά επίπεδα. Για την επταετία 2004-2010: - H πλειονότητα των συρροών ήταν βακτηριακής αιτιολογίας και ο συχνότερα αναγνωριζόμενος αιτιολογικός παράγοντας ήταν το βακτήριο Salmonella spp. Ο αριθμός των δηλωθεισών συρροών ιογενούς αιτιολογίας αυξήθηκε το 2010 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. - Ο αριθμός των συρροών παρουσιάζει εποχική κατανομή, με αύξηση το καλοκαίρι και κορύφωση τον Αύγουστο, που ακολουθείται από σταδιακή πτώση. - Οι μισές και πλέον από τις συρροές που δηλώνονται είναι μικρής έκτασης και αφορούν ένα νοικοκυριό. Ως συρροή κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος ορίζεται η εμφάνιση δύο ή περισσότερων κρουσμάτων με παρόμοια συμπτωματολογία, συνήθως από το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια ή/και έμετο), η αιτία των οποίων μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση του ίδιου τροφίμου ή νερού της ίδιας προέλευσης [1]. Στην Ελλάδα, η επιτήρηση των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης νοσημάτων ξεκίνησε το 2004. Διαχρονική τάση Το χρονικό διάστημα 2004-2010 δηλώθηκαν συνολικά 393 συρροές κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος. Η διαχρονική εξέλιξη της συχνότητας των δηλωθεισών συρροών παρουσιάζεται στο Γράφημα 1. O αριθμός των δηλωθεισών συρροών κατ έτος ήταν σχετικά σταθερός με εξαίρεση το έτος 2005, που παρατηρήθηκε πτώση στον αριθμό των συρροών που δηλώθηκαν και το έτος 2010 που παρατηρήθηκε μικρή αύξηση. Ο μέσος ετήσιος δηλούμενος αριθμός συρροών ήταν 56,1 συρροές (μέσος ετήσιος ρυθμός δήλωσης: 5,03 συρροές /1.000.000 πληθυσμού). 1
Εποχικότητα Για την επταετία 2004-2010, ο αριθμός των συρροών που δηλώθηκαν ήταν αυξημένος κατά τους θερινούς μήνες, με κορύφωση τον Αύγουστο, ενώ τους επόμενους μήνες παρουσίαζε πτώση. Ο μέσος μηνιαίος ρυθμός δήλωσης των συρροών ανά 1.000.000 κατοίκους για το διάστημα αυτό παρουσιάζεται στο Γράφημα 2. Γεωγραφική κατανομή Ο μεγαλύτερος μέσος ετήσιος ρυθμός δήλωσης για την επταετία 2004-2010 καταγράφηκε στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων (9,45 συρροές/1.000.000 κατοίκους) και ο χαμηλότερος στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (3,11 συρροές/1.000.000 κατοίκους). Η γεωγραφική κατανομή των συρροών ανά περιφέρεια της χώρας για το διάστημα 2004-2010 παρουσιάζεται στην Εικόνα 1. Αιτιολογικοί παράγοντες Ο αιτιολογικός παράγοντας ανευρέθηκε σε 293 (74,5%) από τις δηλωθείσες συρροές το χρονικό διάστημα 2004-2010. Στο σύνολο των συρροών, 267 (67,9%) ήταν βακτηριακής αιτιολογίας και ο μικροοργανισμός που απομονώθηκε συχνότερα ήταν το βακτήριο Salmonella spp. Συνολικά, δηλώθηκαν 244 (62,1%) συρροές κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, σε 78 (31,9%) από τις οποίες τυποποιήθηκε Salmonella Εnteritidis. Στο Γράφημα 3 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της συχνότητας των δηλωθεισών συρροών ανά αιτιολογικό παράγοντα. Το 2010 παρατηρήθηκε μείωση στον αριθμό των συρροών που προκλήθηκαν από το βακτήριο Salmonella spp. και μικρή αύξηση αυτών που προκλήθηκαν από άλλα βακτήρια, καθώς και αύξηση στον αριθμό των δηλωθεισών συρροών ιογενούς αιτιολογίας. Τύπος και έκταση των συρροών Για την επταετία 2004-2010, η διάμεση τιμή του αριθμού των κρουσμάτων ανά συρροή ήταν 4 (ελάχιστη τιμή: 2, μέγιστη τιμή: 702). Οι 341 (86,8%) από τις συρροές ήταν κλειστού τύπου, δηλαδή αφορούσαν ένα σαφώς οριζόμενο πληθυσμό και οι 202 (51,4%) ήταν ενδοοικογενειακές (όλα τα κρούσματα διέμεναν στο ίδιο σπίτι). Στις μη ενδοοικογενειακές συρροές, η διάμεση τιμή του αριθμού των κρουσμάτων ήταν 11 (ελάχιστη τιμή: 2, μέγιστη τιμή: 702). Διερεύνηση συρροών Περιγραφική επιδημιολογία: Σε όλες τις συρροές που δηλώθηκαν το χρονικό διάστημα 2004-2010, πραγματοποιήθηκε συλλογή περιγραφικών δεδομένων (αριθμός κρουσμάτων, συμπτωματολογία, ημερομηνία έναρξης συμπτωμάτων κ.α.) κατόπιν επικοινωνίας με τους θεράποντες ιατρούς ή/και τους ίδιους τους ασθενείς. 2
Αναλυτική επιδημιολογία: Αναλυτική επιδημιολογική μελέτη διενεργήθηκε σε 18 (4,6%) συρροές [2-7]. Από τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, 13 (3,3%) ήταν μελέτες κοόρτης (cohort studies) και 5 (1,3%) μελέτες ασθενών-μαρτύρων (case-control studies). Εργαστηριακή διερεύνηση: Σε 333 (84,7%) συρροές διενεργήθηκε καλλιέργεια βιολογικού υλικού των ασθενών. Περιβαλλοντική διερεύνηση: Σε 129 (33,5%) συρροές πραγματοποιήθηκε περιβαλλοντική διερεύνηση με επιτόπια επίσκεψη των αρμόδιων φορέων στους χώρους ετοιμασίας ή κατανάλωσης του ύποπτου τροφίμου/γεύματος. Την περιβαλλοντική διερεύνηση διεξήγαγε η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (ΔΥΝΑ) σε 106 (27,0%) συρροές, ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) σε 6 (1,5%), ενώ στη περιβαλλοντική διερεύνηση 7 (1,8%) συρροών συμμετείχε τόσο η ΔΥΝΑ όσο και ο ΕΦΕΤ. Αποτελέσματα της διερεύνησης Σε 278 (76,6%) συρροές τα αποτελέσματα της διερεύνησης συνηγορούσαν υπέρ τροφιμογενούς αιτιολογίας και σε 12 (3,6%) υπέρ υδατογενούς. Σε 6 (1,5%) συρροές βρέθηκε συσχέτιση με ταξίδι στο εξωτερικό. Σε 133 (33,8%) συρροές, ο χώρος κατανάλωσης του ύποπτου - ως αγωγού της συρροής - τροφίμου ήταν το σπίτι, σε 61 (15,5%) ένα εστιατόριο/ταχυφαγείο ή άλλος χώρος εστίασης και σε 25 (6,4%) ένα ξενοδοχείο. Τα τρόφιμα που θεωρήθηκαν συχνότερα πιθανοί αγωγοί μετάδοσης των δηλωθεισών συρροών ήταν το αυγό (59 συρροές), το κοτόπουλο (43 συρροές) και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (20 συρροές). Επισημαίνεται ότι συχνά η πληροφορία για το ύποπτο τρόφιμο βασίζεται στα συλλεχθέντα περιγραφικά δεδομένα και δεν αποτελεί εύρημα αναλυτικής επιδημιολογικής μελέτης ή εργαστηριακού ελέγχου του εμπλεκόμενου τροφίμου. Συμπεράσματα Ο μέσος ετήσιος ρυθμός δήλωσης των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος στην Ελλάδα για το χρονικό διάστημα 2004-2010 ήταν χαμηλότερος από τον αντίστοιχο ρυθμό δήλωσης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1,1/100.000 κατοίκους για το έτος 2007) [8]. Στην ερμηνεία της διαφοράς αυτής πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ενδεχόμενη υποδήλωση στα συστήματα επιτήρησης. Η ανάδειξη του βακτηρίου Salmonella spp. ως πρωταρχικού αιτιολογικού παράγοντα συμφωνεί με τα ευρήματα των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών [8]. Το εύρημα αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι η εποχική κατανομή των συρροών είναι παρόμοια με αυτήν της σαλμονέλλωσης. Η αύξηση του αριθμού των συρροών ιογενούς αιτιολογίας, πιθανότατα οφείλεται στη συχνότερη εργαστηριακή τους διάγνωση τα τελευταία χρόνια. 3
Βιβλιογραφικές αναφορές 1. World Health Organization (WHO). Foodborne disease outbreaks: Guidelines for investigation and control. 2008. Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241547222_eng.pdf 2. Θ Σιδερόγλου, Μ Δέτσης, Ι Καραγιάννης, και συν. Συρροή κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας κατά τη διάρκεια σχολικής εκδρομής στη Βόρεια Ελλάδα, Μάρτιος 2010. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής (δεκτή προς δημοσίευση) 3. I Karagiannis, M Detsis, K Gkolfinopoulou, et al. An outbreak of gastroenteritis linked to seafood consumption in a remote Northern Aegean island, February-March 2010. Rural and Remote Health 2010, 10: 1507. Available from: http://www.rrh.org.au/publishedarticles/article_print_1507.pdf 4. I Karagiannis, T Sideroglou, K Gkolfinopoulou, et al. A waterborne Campylobacter jejuni outbreak on a Greek island. Epidemiol Infect 2010, 138: 1726-1734 5. R Vorou, G Dougas, K Gkolfinopoulou, K Mellou. Gastroenteritis Outbreaks in Greece. The Open Infectious Diseases Journal. 2009, 3: 99-105 6. T Parasidis, E Vorou, K Mellou, et al. Outbreak of Gastroenteritis Occurred in North- Eastern Greece Associated with Several Waterborne Strains of Noroviruses. Int J Infect Dis 2008, 12: 104-105 7. R Vorou, K Gkolfinopoulou, G Dougas, et al. Local Brucellosis Outbreak οn Thassos, Greece: A Preliminary Report. Euro Surveill 2008, 13:(25). Available from: http://www.eurosurveillance.org/viewarticle.aspx?articleid=18910 8. The Community Summary Report on Food-borne Outbreaks in the European Union in 2007. The EFSA journal 2009; Available from: http://www.efsa.europa.eu/cs/blobserver/report/zoon_foodborne_outbreaks_in_the_ European_Union_in_2007,3.pdf?ssbinary=true 4
Γράφημα 1. Διαχρονική εξέλιξη της συχνότητας των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος στην Ελλάδα, Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Γράφημα 2. Μέσος μηνιαίος ρυθμός δήλωσης των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος (αριθμός συρροών/1.000.000 πληθυσμού) στην Ελλάδα, Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. 5
Εικόνα 1. Μέσος ρυθμός δήλωσης των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος (αριθμός συρροών/1.000.000 πληθυσμού) στην Ελλάδα ανά περιφέρεια της χώρας, Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. 6
Γράφημα 3. Διαχρονική εξέλιξη της συχνότητας των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς/υδατογενούς νοσήματος ανά αιτιολογικό παράγοντα στην Ελλάδα, Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Συγγραφή: Θεολογία Σιδερόγλου, RN, MPH Κασσιανή Μέλλου, RN, MPH, PhD Γραφείο Τροφιμογενών Νοσημάτων Ημερομηνία επικαιροποίησης: Μάιος 2011 7