Λειτουργικός Κίνδυνος Τραπεζών Ορισμός- Υπολογισμός των ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων για την κάλυψη έναντι του λειτουργικού κινδύνου: Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 δεν είχε καθιερωθεί στην βιβλιογραφία ή στις εποπτικές αρχές ένας κοινός πρακτικός ορισμός για τον λειτουργικό κίνδυνο. Το 1988 με το σύμφωνο της Βασιλείας Ι ορίζεται ο πιστωτικός κίνδυνος και ο κίνδυνος αγοράς. Οτι δεν ήταν πιστωτικός κίνδυνος ή κίνδυνος αγοράς θεωρείτο λειτουργικός κίνδυνος μέχρι το 2004.Το σύμφωνο Βασιλείας ΙΙ για την κεφαλαιακή επάρκεια, όρισε τον λειτουργικό κίνδυνο και περιέλαβε στους κινδύνους για τους οποίους οι τράπεζες πρέπει να δεσμεύουν κεφάλαια. Ορίζεται δε ως κίνδυνος που προκύπτει από ανεπάρκεια ή αποτυχία εσωτερικών διαδικασιών, εσκεμμένων ή μη ανθρώπινων λαθών, αναποτελεσματικών ή προβληματικών συστημάτων ή εξωτερικών γεγονότων. Βασίζεται στις αιτίες που προκαλούν τον κίνδυνο, περιλαμβάνει τον νομικό κίνδυνο αλλά αποκλείει των κίνδυνο στρατηγικής,φήμης και συστηματικού κινδύνου. Διακρίνει δε επτά εποπτικές κατηγορίες λειτουργικού κινδύνου : 1 Εξωτερική απάτη ή εσωτερική απάτη (δωροδοκία, ληστεία,μη εξουσιοδοτημένες συναλλαγές, πλαστογραφία, εκβιασμό,υπεξαίρεση, επίθεση από χάκερ, κλοπή πληροφοριών κλοπή, πλαστογραφία) Πρακτικές απασχόλησης και ασφάλεια χώρου εργασίας (διακρίσεις, αποζημιώσεις, θέματα ασφάλειας και υγιεινής) Πελάτες προιόντα και επιχειρηματικές πρακτικές.( διαφωνίες σχετικά με θέματα συμβουλευτικής, παραβίαση αντιμονοπωλιακών κανόνων και θεσμών,αντικανονική διαπραγμάτευση, εσωτερική διαπραγμάτευση για λογαριασμό της εταιρίας\,χειραγώγηση της αγοράς, ξέπλυμα χρήματος, διεξαγωγή δραστηριοτήτων απουσία των νόμιμων αδειών, ελαττώματα προϊόντων, διαρροή ασφάλειας, λανθασμένη χρήση εμπιστευτικών πληροφοριών) Καταστροφή σε φυσικά περιουσιακά στοιχεία ( τρομοκρατικές ενέργειες,βανδαλισμοί, φυσικές καταστροφές) Διακοπή εργασιών και αποτυχίες συστημάτων ( Hardware, Software, Τηλεπικοινωνίες) Εκτέλεση, αποστολή και διαχείριση διαδικασιών (λανθασμένο αρχείο πελατών,απώλεια ή καταστροφή περιουσιακών στοιχείων πελατών λόγω αμέλειας,μη εξουσιοδοτημένη είσοδος σε λογαριασμούς πελατών,χαμένα και μη συμπληρωμένα αρχεία πελατών, ανακριβή εξωτερικά reports,λανθασμένοι λογαριασμοί, συλλογική αποτυχία διαχείρισης, δυσκολίες στην επικοινωνία,χαμένες διορίες) Ο νομικός κίνδυνος βρίσκεται σε όλες τις δραστηριότητες και λειτουργίες ενός οργανισμού εσωτερικά και εξωτερικά. Για παράδειγμα : λανθασμένη πληροφόρηση πελάτη για προϊόντα και διαδικασίες μπορεί να οδηγήσει σε καταγγελία στην Ένωση Καταναλωτή, προβλήματα συστημάτων στην διεξαγωγή εργασιών πελατών μπορεί να οδηγήσει σε αξίωση για αποζημίωση πελάτη για την μη εκτέλεση εντολής του, υπερωρίες προσωπικού πέραν του προβλεπόμενου σε παράβαση της εργατικής νομοθεσίας, αλλαγές στην φορολογία σε πρόσθετους φόρους. Η σημασία του καθορισμού του λειτουργικού κινδύνου είναι θέμα ζωτικής σημασίας για τις τράπεζες γιατί λόγω της πολυπλοκότητας των τραπεζικών δομών, της φύσης των τραπεζικών δραστηριοτήτων, την ποιότητα του ανθρωπίνου \δυναμικού, των οργανωτικών μεταβολών, γίνεται ταυτοποίηση των αδυναμιών και παραλείψεων εσκεμμένων ή μη, αξιολογεί κατά πόσο
ευάλωτη είναι κάθε τραπεζική εργασία και δραστηριότητα ξεχωριστά, χαρτογραφεί τον κίνδυνο με την τεχνική παρουσίασης τυποποιημένων κινδύνων για τον καθορισμό των χειρισμών που απαιτούνται, καταρτίζει και παρακολουθεί βασικούς δείκτες κινδύνου στατιστικών ή χρηματοοικονομικών δεικτών, ποσοστοτικοποιεί ποιοτικές εκτιμήσεις για την έκθεση των τραπεζών στον λειτουργικό κίνδυνο, παρακολουθεί, απομονώνει γρήγορα και διορθώνει ατέλειες και παραλείψεις από εργασίες και μονάδες, μειώνει την συχνότητα και το μέγεθος των ζημιών και τέλος δημιουργεί κουλτούρα ότι η αποτελεσματική διαχείριση και διεργασία του λειτουργικού κινδύνου ανήκει σε όλους τους εργαζόμενους ανεξάρτητα από την θέση τους και το επίπεδο ευθύνης τους. Τα είδη του λειτουργικού κινδύνου βρίσκονται σε όλες τις διεργασίες των τραπεζών, δεν εξαλείφονται και την στιγμή που οι τράπεζες δεν μπορούν να τους εξαφανίσουν τους διαχειρίζονται. Μεγάλη σημασία έχει η κατανομή των κινδύνων με κριτήριο τη συχνότητα και τη βαρύτητά τους στην ταχύτητα της λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπισής τους.: Συμβάντα υψηλής συχνότητας και μικρού κινδύνου. Συμβάντα χαμηλής συχνότητας και υψηλού κινδύνου. Από το πλαίσιο της κεφαλαιακής επάρκειας σύμφωνα με τον πρώτο πυλώνα της Συνθήκης της Βασιλείας ΙΙ εισηγούνται τρεις μέθοδοι υπολογισμού των ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων για την κάλυψη έναντι του λειτουργικού κινδύνου: 2 Προσέγγιση του Βασικού Δείκτη (Basic Indicator Approach ) Αυτή η μέθοδος ορίζει σαν κεφαλαιακή απαίτηση έναντι του λειτουργικού κινδύνου ένα προκαθορισμένο ποσοστό ( 15 %) γνωστό ως δείκτης άλφα-alpha factor του Σχετικού Δείκτη Εισοδήματος ο οποίος ορίζεται ως o μέσος όρος των τριών τελευταίων ετών, πριν την ημερομηνία αναφοράς, των Ακαθάριστων Λειτουργικών Εσόδων τα οποία υπολογίζονται ως: Α) Για τα ιδρύματα που εφαρμόζουν τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα 1.Τόκοι κα εξομοιούμενα έσοδα 2.Τόκοι και εξομοιούμενα έξοδα 3.Εσοδα από μερίσματα 4.Εσοδα από αμοιβές /προμήθειες 5.Εξοδα από αμοιβές προμήθειες 6.Καθαρά πραγματοποιημένα κέρδη/ζημιές από πάσης φύσεως χρηματοοικονομικά μέσα και από την αντιστάθμισή τους 7.Συναλλαγματικές διαφορές 8.Λοιπά λειτουργικά έσοδα Β)Για τα πιστωτικά ιδρύματα που εφαρμόζουν το Εθνικό Κλαδικό Λογιστικό Σχέδιο Τραπεζών 1.Τόκοι εισπρακτέοι και εξομοιούμενα έσοδα. 2.Τόκοι πληρωτέοι και εξομοιούμενα έξοδα 3.Εσοδα από μετοχές και άλλους τίτλους μεταβλητής ή σταθερής απόδοσης. 4.Προμήθειες / αμοιβές εισπρακτέες και πληρωτέες 5.Καθαρά αποτελέσματα από χρηματοοικονομικές πράξεις 6.Αλλα έσοδα εκμετάλλευσης. Εάν τα ακαθάριστα λειτουργικά έσοδα έχουν αρνητικό πρόσημο δεν λαμβάνονται υπ όψιν, υπολογίζονται δε πριν την αφαίρεση προβλέψεων (γενικών και ειδικών) και των λειτουργικών εξόδων.
Τυποποιημένη Προσέγγιση (Standardized Approach) Σε αυτή την μέθοδο γίνεται διαχωρισμός των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της τράπεζας σε οκτώ κατηγορίες με προκαθορισμένο ποσοστό (γνωστό ως δείκτης βήτα beta factor) ανάλογα με τον Σχετικό Δείκτη Εισοδήματος στην αντίστοιχη κατηγορία : Υπηρεσίες προς Επιχειρήσεις ( Corporate Finance) 18% Διαπραγμάτευση και πωλήσεις χρηματοπιστωτικών μέσων (Trading and Sales) 18% Λιανική Τραπεζική (Retail Banking) 12% Εμπορική Τραπεζική (Commercial Banking) 15% Διενέργεια και Διακανονισμός Πληρωμών (Payments and Settlements) 18% Υπηρεσίες Φύλαξης και Διαχείρισης (Agency Services) 15% Διαχείριση περιουσιακών στοιχείων (Asset Management) 12% Υπηρεσίες διαμεσολάβησης σε πελάτες (Retail Brokerage) 12% Με την επισήμανση : Είναι ανάγκη να αναπτυχθούν από την μεριά των τραπεζών πολιτικές και κριτήρια ταξινόμησης των επιχ/κών τους δραστηριοτήτων, να υπάρχει αντιστοίχηση των λειτουργιών σε κάποια από τις προκαθορισμένες κατηγορίες αλλά να μην αλληλοκαλύπτονται, σε περίπτωση που δεν είναι εφικτό αυτό είτε γιατί αποτελούν υποστηρικτικές λειτουργίες βασικών δραστηριοτήτων σε περισσότερες από μια κατηγορίες είτε δεν μπορούν να ταξινομηθούν τότε θα λαμβάνεται υπ όψιν ο υψηλότερος συντελεστής (18%). Και οι δυο παραπάνω μέθοδοι προσέγγισης ορίζουν τον λειτουργικό κίνδυνο σαν συνάρτηση του ακαθάριστου εισοδήματος είτε για το σύνολο της τράπεζας είτε για τις επιμέρους επιχ/κές δραστηριότητες. Η χρησιμοποίηση ακαθάριστων εσόδων της τράπεζας ως βάση υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων έναντι του λειτουργικού κινδύνου έχει δεχθεί κριτική ως προβληματική προγέγγιση. 3 Μετά από σχετική έγκριση από την Τράπεζα της Ελλάδος, τα πιστωτικά ιδρύματα μπορούν να κάνουν χρήση Εναλλακτικού Σχετικού δείκτη 4 για τις επιχ/κές δραστηριότητες της λιανικής τραπεζικής και της εμπορικής τραπεζικής με τις επιπλέον πέραν των άλλων προϋποθέσεων που αναφέρονται στην τυποποιημένη προσέγγιση : το 90% του 3ετή μέσου όρου των ακαθάριστων λειτουργικών εσόδων να προέρχεται από την λιανική και εμπορική τραπεζική, να διατηρεί τον προσανατολισμό του προς την κατεύθυνση αυτή, να τεκμηριώνεται σύμφωνα με την κρίση της ΤΕ ότι ένα σημαντικό ποσοστό (15%) των δραστηριοτήτων της λιανικής και εμπορικής τραπεζικής αποτελείται από δάνεια που σχετίζονται με υψηλή πιθανότητα αθέτησης (μεγαλύτερη από 3,5%). Ο εναλλακτικός σχετικός δείκτης είναι ο 3ετής μέσος όρος του συνολικού ονομαστικού ποσού των απαιτήσεων πελατών επί 0,035. Εξελιγμένη Προσέγγιση ή Μέθοδος των Εσωτερικών Υποδειγμάτων (Advanced Measurement Approach) Για να μπορεί ένα πιστωτικό ίδρυμα να υιοθετήσει την παραπάνω μέθοδο θα πρέπει να έχει εσωτερικό σύστημα μέτρησης λειτουργικού κινδύνου,το οποίο θα είναι ενσωματωμένο στην καθημερινή διαδικασία δαχ/σης, να διαθέτει ανεξάρτητη μονάδα διαχείρισης του λειτουργικού κινδύνου,επαρκές και λειτουργικό πληροφοριακό σύστημα, μεθοδολογίες, τακτικές αναφορές περιπτώσεων λειτουργικού κινδύνου και τις ζημιές που θα προκύψουν από αυτό. Το σύστημα της μέτρησης του λειτουργικού κινδύνου να αξιολογείται τακτικά από εσωτερικούς ή
εξωτερικούς ελεγκτές και να πιστοποιείται από την ΤΕ. 5 Το σύστημα μέτρησης του λειτουργικού κινδύνου πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία : 6 Εσωτερικά δεδομένα ζημιών Ιστορικές παρατηρήσεις χρονικής περιόδου τουλάχιστον 5 ετών(όταν υιοθετείται για πρώτη φορά 3 έτη) Συσχέτιση των ιστορικών δεδομένων με τις επιμέρους επιχ/κές δραστηριότητες του πίνακα της τυποποιημένης προσέγγισης και των κατηγοριών γεγονότων λειτουργικού κινδύνου. Εξωτερικά δεδομένα ζημιών Χρήση εξωτερικών δεδομένων στην περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις ότι το πιστωτικό ίδρυμα έχει κίνδυνο ζημιών με μικρή πιθανότητα εμφάνισης. Ανάλυση σεναρίων που βασίζονται στην εμπειρία από ήδη αρνητικά εξωτερικά συμβάντα (πχ σε άλλες τράπεζες, τι έγινε πως έγινε και πως μπορούσε να αντιμετωπισθεί.) Ανάλυση παραγόντων που αντανακλούν το επιχειρηματικό ή οικονομικό περιβάλλον και τα συστήματα εσωτερικού ελέγχου. 1 2 3 4 5 6