1 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 1. Προσωπικά στοιχεία Επώνυμο: ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ Όνομα: Όλγα Επάγγελμα: Αρχαιολόγος, τακτική καθηγήτρια Αρχαιολογίας Α βαθμίδας στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Εργων Τέχνης του Α.Τ.Ε.Ι. Αθήνας Διεύθυνση εργασίας: Παλληκαρίδη και Αγίου Σπυρίδωνος, 12210 Αιγάλεω Διεύθυνση κατοικίας: Φωκυλίδου 6, 10673, Αθήνα Τηλέφωνο εργασίας: 0105385406 Τηλέφωνο κατοικίας: 0103622303 Ε-mail: olgapo1@otenet.gr 2. ΣΠΟΥΔΕΣ 1979: Πτυχίο Ελληνικής και Γαλλικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. 1980: Πτυχίο (maîtrise) Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (Paris-IV). Μνεία: Άριστα. 1981: Μεταπτυχιακό δίπλωμα Εμπεριστατωμένων Σπουδών (D.E.A.) στην Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης IV. Μνεία: Άριστα 1984: Διδακτορική διατριβή στην Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης IV. Βαθμός: Άριστα. 3. ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ 1982-1984: Υποτροφία του Γαλλικού κράτους για εκπόνηση διατριβής στην Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου. 4. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ 1981-1982: Μεταφράστρια με σύμβαση ορισμένου χρόνου (free-lance) στην Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 1985-1986: Επιστημονική συνεργάτις στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών. Υπεύθυνη οργάνωσης διεθνούς Αρχαιολογικού Συνεδρίου με θέμα: «Η Ελληνιστική περίοδος στην Εγγύς Ανατολή:
2 Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Ιορδανία». (Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής: καθηγήτρια Λίλα Μαραγκού). 1995-1996: Επιστημονική συνεργάτις με απόσπαση στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS). Υπεύθυνος καθηγητής του Τομέα της Αρχαιολογίας του Ελληνικού Κόσμου: Francis Croissant. 1995 ως σήμερα: μέλος της Επιστημονικής ερευνητικής ομάδας της Προϊστορίας του Αιγαίου του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) και του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (Paris I). 1998: Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα «Η Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στην Ευρώπη του 2000» που οργανώθηκε από το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. 2002. Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής και συμμετοχή με ανακοίνωση σε Διεθνές αρχαιολογικό Συνέδριο με θέμα «Μythos : La Préhistoire Egéenne du XIXe au XXIe siècle après J.- C.». Οργάνωση: Πανεπιστήμιο της Σορβόννης Ι, Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Αθήνα, Νοέμβριος του 2002. 2003: Οργάνωση και επιστημονική επιμέλεια αφιερώματος (ένα έτος, 4 τεύχη) του περιοδικού Αρχαιολογία με θέμα : «Ιστοριογραφία της Αρχαιολογίας : Προϊστορική αρχαιολογία του Αιγαίου, Κλασική Αρχαιολογία, Βυζαντινοί χρόνοι, Νεώτεροι χρόνοι». 2010-2012: Μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ICOMOS Eλλάδος. 2014: Μέλος επιστημονικής επιτροπής Διεθνούς αρχαιολογικής Έκθεσης που θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο του 2014 στο Aρχαιολογικό Μουσείο του Saint Germainen- Laye στο Παρίσι, με θέμα La Grèce des Origines, entre rêve et archéologie. 5. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 5.1. Διδασκαλία στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση 1985-1987: Επίκουρη καθηγήτρια Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Εργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. 1987 εως τον Ιούνιο του 2001: Καθηγήτρια Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Α βαθμίδας στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Εργων Τέχνης στο ΤΕΙ Αθήνας. 1995-1996: κατα την διάρκεια εκπαιδευτικής άδειας, διδασκαλία επί τρίμηνο του μαθήματος της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αιγαίου «Οι Κυκλάδες κατά την Εποχή του Χαλκού» στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris I), μετά από ανάθεση του Tομέα Αρχαιολογίας του οικείου Πανεπιστημίου.
3 2001: Αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (προσωποπαγής θέση), στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας μετά από μετατροπή της θέσης τακτικού μέλους Ε.Π. της βαθμίδας Καθηγητή σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1404/83 και του Ν. 2916 01 του ΥΠΕΠΘ. 2002 ως σήμερα: τακτική καθηγήτρια Αρχαιολογίας στην Ανωτάτη Σχολή Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. (ΦΕΚ διορισμού 52/τ.ΝΠΔΔ/16-03-89). 5. 2. Διδασκόμενα μαθήματα Προϊστορική Αρχαιολογία, στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων τέχνης, από το 1985 μέχρι σήμερα συνεχώς. Κλασική Αρχαιολογία, στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων τέχνης, από το 1985 μέχρι σήμερα συνεχώς. Ιστορία της Τέχνης Ι, (Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Μανιερισμός, Μπαρόκ, Ροκοκό), στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων τέχνης, συνεχώς από το 1985 μέχρι σήμερα συνεχώς. Ιστορία της Τέχνης ΙΙ ( 19 ος και 20 ος αιώνας), για ορισμένα εξάμηνα κατά τα έτη 2000-2 και το 2014. Θεωρία και Μεθοδολογία Ανάλυσης Έργων Τέχνης, από το 1985 μέχρι σήμερα συνεχώς. Στα πλαίσια των διδακτικών μου καθηκόντων: Δημιουργία υποστηρικτικού υλικού (power point) για τα μαθήματα: 1. Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αιγαίου 2. Κλασικής Αρχαιολογίας 3. Ιστορίας της Τέχνης Ι ( από το Μεσαίωνα έως τον 18 ο αιώνα) 4. Ιστορία της Τέχνης ΙΙ (19 ος και 20 ος αιώνας). 5.3 Διοικητικά και εκπαιδευτικά καθήκοντα Συμμετοχή στα όργανα διοίκησης του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης. Υπεύθυνη Β τομέα μαθημάτων Υποδομής. Μέλος του Συμβουλίου του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης για περισσότερα από δέκα έτη. Συμμετοχή σε πολλές επιτροπές. Επίβλεψη πολλών πτυχιακών εργασιών.
4 Συμμετοχή σε πολλά εκλεκτορικά σώματα για την εκλογή μελών επιστημονικού προσωπικού. Πρόεδρος επιτροπής αξιολόγησης Έκτακτου εκπαιδευτικού προσωπικού επί σειρά ετών. 6. ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1. (1979): Συμμετοχή στην πανεπιστημιακή ανασκαφή του Πρωτομινωικού και Μεσομινωικού οικισμού Βασιλικής Ιεράπετρας υπό την διεύθυνση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Α. Ζώη. 2. (1985-1986): συμμετοχή σε ελληνοϊταλική ανασκαφή του Μεσομινωικού και Υστερομινωικού οικισμού Αποδούλου στην Κρήτη. Υπεύθυνοι: Ι. Τζεδάκης και καθηγητής L. Godart. 3. (1987 έως 1994): συμμετοχή στην ανασκαφή του Νεολιθικού οικισμού του Ντικιλι-Τάς Νομού Καβάλας υπό την διεύθυνση της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. 7. ΓΛΩΣΣΕΣ Γαλλικά, αγγλικά, ιταλικά 8. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ 8.1. Μονογραφίες 1. 1984. L habitat au Bronze Ancien et au Bronze Moyen en Grèce continentale, διδακτορική διατριβή, Παρίσι, Σορβόννη IV, 2 τόμοι, σ. 450. 2. 1999. Archéologues sur les pas d Homère. Παρίσι: εκδ. Noêsis, σελίδες 383. 8.2. Συλλογικά έργα Α. Επιμέλειες συλλογικών έργων 1. 2003: Ιστοριογραφία της Αρχαιολογίας : Προϊστορική αρχαιολογία του Αιγαίου, Κλασική Αρχαιολογία, Βυζαντινοί χρόνοι, Νεώτεροι χρόνοι. Οργάνωση και επιστημονική επιμέλεια αφιερώματος Ο. Πολυχρονοπούλου. Αθήνα: Αρχαιολογία (ένα έτος, 4 τεύχη). 2. 2006. Mythos. La préhistoire égéenne du XIXe au XXIe siècle après J.-C. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Αθήνα, 21-23 Νοεμβρίου 2002. Επιμέλεια Pascal Darcque, Michael Fotiadis, Olga Polychronopoulou. Aθήνα: Bulletin de Correspondance Hellénique 46.
5 3. 2014. Nous avons rêvé la Grèce. Représentations et idéalisations de l héritage hellénique, Eπιμέλεια Polychronopoulou O., Treuil R. Παρίσι: Editions des Sciences de l Homme, υπό έκδοση 2014. Β. Κεφάλαια σε συλλογικά έργα 1. Polychronopoulou O. R. Treuil, 2014. «A chacun «sa» Grèce. Στο Nous avons rêvé la Grèce. Représentations et idéalisations de l héritage hellénique. Επιστημονική επιμέλεια και συμμετοχή σε συλλογικό τόμο, Editions des Sciences de l Homme, υπό έκδοση 2014. 2. Polychronopoulou O. 2014. " Agamemnon sous le Trocadéro". Στο Nous avons rêvé la Grèce: Représentations et idéalisations de l'héritage hellénique, επιμ. O. Polychronopoulou, R. Treuil, Paris, Editions des Sciences de l Homme, υπό έκδοση 2014. 3. Polychronopoulou O. 2014. '' Quel avenir? L'Europe et la Grèce à l'envers ou la fin des mirages". στο Nous avons rêvé la Grèce: Représentations et idéalisations de l'héritage hellénique, επιμ. O. Polychronopoulou, R. Treuil, Paris, Editions des Sciences de l Homme, υπό έκδοση 2014. 4. Polychronopoulou O.2014: «Schliemann et son époque», άρθρο, κατόπιν πρόσκλησης, στο κατάλογο της Διεθνούς Έκθεσης στο Saint Germain-en-Laye, Παρίσι, με θέμα La Grèce des Origines, entre rêve et archéologie, Oκτώβριος 2014, εκδόσεις Réunion des Musées Nationaux, Grand Palais. 5. Polychronopoulou O. 2014. «Mycènes et la France: Agamemnon sous le Trocadéro», άρθρο, κατόπιν πρόσκλησης, στο κατάλογο της Διεθνούς Έκθεσης στο Saint Germain-en- Laye, Παρίσι, με θέμα «La Grèce des Origines, entre rêve et archéologie», Οκτώβριος 2014, εκδόσεις Réunion des Musées Nationaux, Grand Palais. 8.3. Άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά 1. Polychronopoulou O. 1990. «Existe-t-il des villes au Bronze Ancien et au Bronze Moyen en Grèce continentale?», Bulletin de Correspondance Hellénique, BCH 1990 : 473-484. 2. Polychronopoulou O. 1999. «L Expédition scientifique de Morée et les monuments préhistoriques: le cas d Edgar Quinet et d Abel Blouet». Στο Enquêtes en Méditerranée: Les expéditions françaises d Egypte, de Morée et d Algérie. Πρακτικά Διεθνούς συνεδρίου Αθήνα-Ναύπλιο, 8-10 Ιουνίου 1995. Αθήνα: εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ΕΙΕ, σελ. 273-291. 3. Polychronopoulou O. 2003. «Le mégaron»: La naissance d un préjugé de la Préhistoire Egéenne» Στο Η Προϊστορική Αρχαιολογία στην Ελλάδα και οι προοπτικές της: Θεωρητικοί
6 και μεθοδολογικοί προβληματισμοί. Πρακτικά Διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη-Καστοριά 26-28 Νοεμβρίου 1998. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σ. 301-308. 4. Polychronopoulou O. 2004. «Architecture en fragments et réalité imaginaire : le cas des reconstitutions graphiques des monuments préhistoriques en Grèce au XIXe et au début du XXe siècle». Στο La métamorphose des ruines : l influence des découvertes archéologiques sur les arts et les lettres (1870-1914). Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Αθήνα 2001. Αθήνα: εκδ. École française d Athènes, σ. 23-31. 5. Polychronopoulou O. 2006. «Existe-t-il un art préhistorique?» Στο Mythos: La préhistoire Egéenne du XIXe au XXIe siècle après J.C., Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Νοέμβριος 2002. Βulletin de Correspondance Hellénique, BCH, 46, σελ. 345-355. 6. Polychronopoulou O. 2010. «La Protohistoire égéenne à l aune du classique». Στο Ecrire le passé. La fabrique de la préhistoire et de l histoire à travers les siècles, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Lyon, Πανεπιστήμιο Lyon III, 2008. Παρίσι: εκδ. CNRS, σελ. 375-383. 8.4. Αρχαιολογικά άρθρα σε περιοδικά γενικού επιστημονικού ενδιαφέροντος 7.«Ταφικά έθιμα της Πρώιμης και Μέσης Χαλκοκρατίας στην ηπειρωτική Ελλάδα», Αρχαιολογία, 1984, 6-11. 8.«Αιγαιακή Προϊστορία και Ανατολή: η γέννηση ενός μυθολογήματος», Σύγχρονα Θέματα, Τεύχος 64, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1997, 67-74 9. «Du Mythe à la réalité: les archéologues sur les pas d Homère», Archeologia, 359, Σεπτέμβριος 1999, 48-56. 10.«Ιστοριογραφώντας την Προϊστορία του Αιγαίου», Αρχαιολογία 86, Μάρτιος 2003, σ. 6-7. 11.«Οι βασικές αναφορές των πρώτων αρχαιολόγων: ο μύθος θεμελιωτής μιας επιστήμης», περιοδικό Αρχαιολογία 86, Μάρτιος 2003, σ. 19-23. 12.«Ιστοριογραφώντας την Kλασική Αρχαιότητα», περιοδικό Αρχαιολογία 87, Ιούνιος 2003, σ. 6-7. 9. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ 1. M. Sartre, «Études homériques», εφημερίδα Le Monde, 29-1-2000. 2. C. Didier, «Sur les traces d Homère», Le Nouvel Observateur, no 1843, 2-8 Μαρτίου 2000. 3. «Archéologues sur les pas d Homère», L archéologue, no 47, Απρίλιος-Μάιος 2000.
7 4. Α. Γιαλκέτσης, «Archéologues sur les pas d Homère», Eλευθεροτυπία Βιβλιοθήκη, 12 Μαΐου 2000. 5. «Archéologues sur les pas d Homère», Bulletin critique du livre en français, Ιούνιος 2000. 6. «Ithaque, Troie et les Cyclopes», Sciences et Avenir, Αύγουστος 2000, σ. 97. 7. Α. Λαμπράκη, «Archéologues sur les pas d Homère», Αρχαιολογία και Τέχνες, 77, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000, σ. 13-14 και 18. 10. EΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ Μετάφραση στα ελληνικά της μελέτης, των R.Treuil, P.Darcque, J.C.Poursat, G.Touchais Les civilisations Egéennes du Néolithique et de l Age du Bronze, Paris, PUF, 1989. Ελληνική έκδοση, Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Αθήνα, εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1996, σ. 600. 11. ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 1. (1987): Συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα L habitat Egéen. Tίτλος της ανακοίνωσης: «Existe-t-il des villes au Bronze Ancien et au Bronze Moyen en Grèce continentale?». 2. (1995): Συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα: Enquêtes en Méditerranée: Les expéditions françaises d Egypte, de Morée et d Algérie. Τίτλος της ανακοίνωσης: «L Expédition scientifique de Morée et les monuments préhistoriques: le cas d Edgar Quinet et d Abel Blouet». 3. (1998): Συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα: Η Προϊστορική Αρχαιολογία στην Ελλάδα και οι προοπτικές της. Θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί, Θεσσαλονίκη-Καστοριά. Τίτλος της ανακοίνωσης: «Le mégaron : la naissance d un préjugé de la préhistoire égéenne» 4. (2001): Συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα: La métamorphose des ruines : l influence des découvertes archéologiques sur les arts et les lettres (1870-1914). Τίτλος της ανακοίνωσης: «Architecture en fragments et réalité imaginaire: le cas des reconstitutions graphiques en Grèce au XIXe et au début du XXe siècle». Οργάνωση: Γαλλική Αρχαιολογική σχολή της Αθήνας. 5. (Νοέμβριος 2002): Μέλος οργανωτικής επιτροπής και συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα: Στο Mythos: La préhistoire Egéenne du XIXe au XXIe siècle après J.C. Πανεπιστήμιο της Σορβόννης-Παρίσι Ι, CNRS, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας.
8 Τίτλος της ανακοίνωσης: «Existe-t-il un art préhistorique?» 6. ( Μάιος 2008): Συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο με θέμα : «Écrire le passé. La fabrique de l histoire et de la préhistoire à travers les siècles». Οργάνωση: Πανεπιστήμιο Lyon III, CNRS. Τίτλος της ανακοίνωσης: «La Protohistoire égéenne à l aune du classique». 12. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 1. (1994): Συμμετοχή σε πρόγραμμα ERASMUS ανταλλαγής εκπαιδευτικού προσωπικού με Πανεπιστήμια της Ισπανίας (Σχολές Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης). 2.(1996): Μέλος επιτροπής για την αλλαγή του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης (Πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ). 3.(1997-2002): Συμμετοχή σε πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ για την δημιουργία Cd-rom με το περιεχόμενο τριών ελληνικών αρχαιολογικών περιοδικών (Αρχαιολογική Εφημερίς, Αρχαιολογικό Δελτίο, Αρχαιολογικά Ανάλεκτα των Αθηνών, ΑΕ, ΑΔ, ΑΑΑ). 13. ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ 1995 (Απρίλιος): Δυο (2) διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης μετά από πρόσκληση του Τομέα Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου. 1995 (Μάϊος): Συνέντευξη στον γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό France-Culture με θέμα «Ερρίκος Σλήμαν: ο αρχαιολόγος». 1997: Δυο (2) διαλέξεις σχετικές με την Ιστοριογραφία της Αιγαιακής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Θεωρίας και Ιστορίας των Επιστημών του Πανεπιστημίου της Αθήνας. 14. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Συμμετοχή στην Διεθνή Έκθεση La Grèce des Origines, entre rêve et archéologie (Παρίσι, Saint Germain-en-Laye, 4 Οκτωβρίου 2014 έως 19 Ιανουαρίου 2015) με την παρουσίαση της έκθεσης του αντιγράφου του Θησαυρού του Ατρέα στις υπόγειες στοές του Trocadéro στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού το 1900. Το υλικό αυτό, προϊόν έρευνας σε άγνωστο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, θα παρουσιασθεί υπό την επιστημονική μου επίβλεψη, στην ενότητα 6 με τίτλο: Les Français à la mode égéenne, de la Belle Epoque aux années 30.
9 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Ι. Μονογραφίες 1. L habitat au Bronze Ancien et au Bronze Moyen en Grèce continentale, διδακτορική διατριβή στην Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου, Σορβόννη IV, Παρίσι, 1984. Επειδή η διατριβή είναι αδημοσίευτη, βρίσκεται σε βιβλιοθήκες και σε πανεπιστημιακά σπουδαστήρια της Γαλλίας (Σορβόννη, Σπουδαστήριο του Τομέα Προϊστορικής Αρχαιολογίας της Σορβόννης Ι) και της Ελλάδας ( βιβλιοθήκη της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής της Αθήνας, Σπουδαστήριο του Τμήματος Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών) καθώς και στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Ε.Ι.Ε.). Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: I.ΑΣΛΑΝΗΣ, «L habitat au Bronze Ancien en Macédoine centrale. L exemple de Kastanas», Επιστημονικό περιοδικό, Bulletin de Correspondance Hellénique, BCH XIX, 1990, σ.163, 166. Σκοπός της διατριβής είναι η έρευνα και η μελέτη της οικιστικής στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Πρώιμη και Μέση Χαλκοκρατία. Αυτή η μελέτη κρίθηκε απαραίτητη λόγω της αποσπασματικής εικόνας των οικισμών αυτών των περιόδων στην ηπειρωτική Ελλάδα Η διατριβή που κατανέμεται σε δυο τόμους, διαρθρώνεται σε δύο μέρη και σε δεκατρία κεφάλαια. Το πρώτο, εισαγωγικού χαρακτήρα, θέτει το γεωγραφικό και χρονολογικό πλαίσιο και περιγράφει τη φύση και την κατάσταση των οικιστικών λειψάνων. Η αξία των τελευταίων εξαρτάται από τρεις σημαντικούς παράγοντες: α. από την κατάσταση διατήρησης των κτισμάτων, β. από τις ανασκαφές και από τη μέθοδο που εφαρμόστηκε και τέλος γ. από την δημοσίευση των αποτελεσμάτων. Αναλύονται τα προβλήματα που προκύπτουν από τους τρεις παραπάνω παράγοντες. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά στη μελέτη των υλικών και των οικοδομικών τεχνικών. Συγκεκριμένα, διαπιστώνεται ότι το ξύλο, η άργιλλος, η ωμή πλίνθος και η πέτρα αποτελούν τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των οικημάτων σε όλες τις ερευνηθείσες θέσεις. Από αυτά, ο πηλός είναι το βασικό υλικό για την κατασκευή των ωμοπλίνθων, της αχυρολάσπης και των δαπέδων. Καταγράφονται στη συνέχεια οι οικοδομικές τεχνικές και οι διαφοροποιήσεις ανάλογα με την περιοχή και την διαθεσιμότητα σε πρώτες ύλες.
10 Στο τρίτο κεφάλαιο μελετάται λεπτομερειακά η αρχιτεκτονική των κατοικιών. Εξετάζονται τα αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως τα θεμέλια, η ανωδομή δηλαδή, η κρηπίδα, τα δάπεδα, οι τοίχοι, η στέγη. και αναλύονται τα προβλήματα ερμηνείας που προέρχονται από την πενιχρότητα ή την απουσία απτών τεκμηρίων. Το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη μελέτη των τύπων των κατοικιών. Παρατίθενται οι θεωρίες των ερευνητών σχετικά με τη λειτουργία και τη χρήση των χώρων. Γίνεται φανερό ότι τα κτήρια αψιδωτού ή ελλειπτικού σχήματος καθώς και αυτά με ακανόνιστο τετράπλευρο σχήμα κυριαρχούν στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Πρώιμη και Μέση Χαλκοκρατία. Αντίθετα τα κτήρια κυκλικού σχήματος είναι σπάνια, και σύμφωνα με τις νεώτερες έρευνες δεν φαίνεται να συνδέονται με την κατοίκηση. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζονται οι εσωτερικοί και εξωτερικοί χώροι των κατοικιών. Μελετώνται οι οικιακές εγκαταστάσεις στο εσωτερικό της κατοικίας, όπως εστίες, φούρνοι, αποθηκευτικοί βόθροι, κτιστά θρανία, πεζούλια και στη συνέχεια αυτές του εξωτερικού χώρου, όπως αποχετεύσεις, αγωγοί, αυλές και άλλα κτίσματα που συνδέονται με οικιακές δραστηριότητες. Στο έκτο κεφάλαιο επιχειρείται η μελέτη της λειτουργίας των εσωτερικών χώρων ή δωματίων των κατοικιών. Στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους εξετάζεται το ζήτημα της οργάνωσης των οικισμών και καταγράφονται τα αρχαιολογικά κριτήρια για τον προσδιορισμό τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται οι παράγοντες που υπαγορεύουν την επιλογή της θέσης, την επιλογή των υλικών και των οικοδομικών τεχνικών και πώς τα παραπάνω αντανακλώνται στον τύπο των κατοικιών σε κάθε οικισμό. Μελετώνται επίσης τα μορφολογικά κριτήρια που αφορούν στην οργάνωση των οικισμών, πυκνή ή αραιή διάταξη οικημάτων, δρόμοι με ακανόνιστη πορεία, οικοδομικά τετράγωνα, οχυρώσεις, ανοιχτοί δημόσιοι χώροι. Στο τρίτο, τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο επιχειρείται η σύγκριση με τις Κυκλάδες, την Κρήτη και το Βορειοανατολικό Αιγαίο μέσα από την επισκόπηση των αρχαιολογικών δεδομένων. Διαπιστώνονται ομοιότητες και διαφορές σε όλα τα επίπεδα, στις τεχνικές δόμησης, στον τύπο των κατοικιών όσο και στην οργάνωση των οικισμών. Αυτό είναι φυσικό λόγω των επιδράσεων που οφείλονται στις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στις παραπάνω περιοχές και στην ηπειρωτική ενδοχώρα. Το έκτο κεφάλαιο μελετά την κατοικία και τις σχέσεις με την διαβίωση, την θρησκεία, την κοινωνία και την οικονομία. Συγκεκριμένα, εξετάζονται η διατροφή, τα ταφικά έθιμα, η θρησκεία, οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις και η οικονομία. Η τελευταία βασίζεται στην
11 γεωργία και την κτηνοτροφία ενώ η παραγωγή δεν ξεπερνά το επίπεδο της απλής επιβίωσης. Η βιοτεχνία διατηρεί ουσιαστικά έναν τοπικό χαρακτήρα, εφόσον παράγονται επιτόπου τα απαραίτητα για την κοινότητα αντικείμενα: εργαλεία, σκεύη, ρουχισμός, κοσμήματα, όπλα κ.ά. Το έβδομο κεφάλαιο εξετάζει την εξέλιξη της οικιστικής αρχιτεκτονικής κατά την Μυκηναική και την Γεωμετρική περίοδο. Εκτός από μικρές διαφοροποιήσεις, γίνεται φανερό ότι επικρατούν οι ίδιοι τύποι κτηρίων και στις επόμενες περιόδους. Αναπτύσσεται ο προβληματισμός σχετικά με τον στατικό χαρακτήρα της κατοικίας κατά την Πρωτοελλαδική και Μεσοελλαδική περίοδο και τίθενται οι κατευθύνσεις της μελλοντικής έρευνας. Το κείμενο ολοκληρώνεται με ένα παράρτημα με κατάλογο των οικισμών της Πρώιμης και Μέσης Χαλκοκρατίας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο δεύτερος τόμος της διατριβής περιλαμβάνει, το σχεδιαστικό και εικονογραφικό υλικό. 2. Archéologues sur les pas d Homère, Paris, Noêsis, 1999, σ. 345. Αναφορές : Ενδεικτικά βλ.: P. DARCQUE, L habitat mycénien, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Σορβόννης Ι, Παρίσι 2005, εκδόσεις BEFAR 319, Ecole française d Athènes, σ. 12, 43, 48. Α. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ΑΙΝΙΑΝ, Ομηρος και Αρχαιολογία, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, (Βιβλιογραφία σ. 246). Περίληψη της μελέτης, στο N. DOBSON (éd.), Studies in Mycenaean Inscriptions and Dialect, SMID, Program in Aegean Scripts and Prehistory, Department of Classics, The University of Texas at Austin, 1998-2000. R.ΤREUIL, P. DARCQUE, J.C. POURSAT, G. TOUCHAIS, Les civilisations égéennes, Du Néolithique et de l Age du Bronze, Paris, Nouvelle Clio PUF, 2008, bibliographie, p.xiv. M. FARTZOFF, M. FAUDOT et alii édit. Reconstruire Troie, Permanence et Renaissance d une cité emblématique, Institut des Sciences et Techniques de l Antiquité, Université de France-Comté, Presses Universitaires de Franche-Comté, 2009, p. 470 note 6. H μελέτη αυτή έχει ως αντικείμενο την ιστορία και την εξέλιξη των ιδεών σχετικά με την αιγαιακή Προϊστορική αρχαιολογία από τον 19ο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Η αναζήτηση ομηρικών πόλεων και ανακτόρων συνδέεται άμεσα με την γέννηση της Προϊστορίας του Αιγαίου, όπως φαίνεται από το έργο του θεμελιωτή της Ερρίκου Σλήμαν και των διαδόχων του.
12 Εξετάζονται οι αντιλήψεις της προανασκαφικής περιόδου από το τέλος του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, δηλαδή από τον περιηγητισμό και το στάδιο της αναζήτησης και της παρατήρησης μέχρι τη συστηματική αρχαιολογική έρευνα με την ανασκαφή. Περιγράφονται οι ιδέες των πρώτων αρχαιολόγων, όπως διατυπώνονται στις δημοσιεύσεις των ανασκαφών τους καθώς και αυτές των λογίων συγχρόνων τους. Ο ρομαντισμός, η κλασική Αρχαιότητα, ο Ομηρος και το κλίμα περί Ανατολής και εξωτισμού αποτελούν τις βασικές αναφορές οι οποίες παρεμβαίνουν στη διαμόρφωση της αρχαιολογικής αντίληψης για τα προϊστορικά μνημεία και δημιουργούν νοοτροπίες, θεωρίες και «μοντέλα», μυθολογήματα και πλάνες. Στόχος της μελέτης είναι όχι μόνον η ανίχνευση των παραπάνω στοιχείων, αλλά η ανάλυση και η διερεύνηση των βαθύτερων αιτιών που τα προκαλούν. Επιχειρείται τέλος, η σύγκριση με τη σημερινή πραγματικότητα της Προϊστορικής Αιγαιακής αρχαιολογίας και διαπιστώνεται ότι παρά την εξέλιξή της, όσον αφορά τη μεθοδολογία και τα μέσα, παραμένει από πολλές απόψεις παγιδευμένη σε μυθολογήματα συνεχίζοντας να αναπαράγει μοντέλα σκέψης του παρελθόντος. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ- ΚΡΙΤΙΚΕΣ Η μελέτη έχει ήδη παρουσιασθεί σε έγκυρα περιοδικά και εφημερίδες καθώς και σε περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας. Συγκεκριμένα: 1. M. Sartre, «Etudes homériques», Εφημερίδα Le Monde 28-1-2000. 2. C. Didier, «Sur les traces d Homère», Le Nouvel Observateur, n 1843, 2-8 Μαρτίου 2000. 3. «Archéologues sur les pas d Homère», L Archéologue, n 47, Απρίλιος-Μάιος 2000. 4. Θ. Γιαλκέτσης, «Archéologues sur les pas d Homère», ένθετο Βιβλιοθήκη, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 12 Μαΐου 2000. 5. «Archéologues sur les pas d Homère», Bulletin critique du livre en français, τεύχος Ιουνίου 2000. 6. «Ithaque, Troie et les Cyclopes», Sciences et Avenir, Αύγουστος 2000, σ. 97. 7. Α. Λαμπράκη, «Archéologues sur les pas d Homère», Αρχαιολογία, τεύχος 77, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000, σ. 13-14, σ.18.
13 ΙΙ. Άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά 1. Polychronopoulou O. «Existe-t-il des villes au Bronze Ancien et au Bronze Moyen en Grèce continentale?», «Το ζήτημα των πόλεων κατά την Πρώιμη και Μέση Χαλκοκρατία στην ηπειρωτική Ελλάδα», Πεπραγμένα διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: «L habitat Egéen préhistorique» Οργάνωση: CNRS και Πανεπιστήμιο Παρισίων Ι, Αθήνα 23-25 Ιουνίου 1987, επιστημ. Περιοδικό Βulletin de Correspondance Hellénique, BCH Supplément XIX, 1990, 473-484. Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: Η. V. EFFENTERRE, «La notion de «ville dans la Préhistoire Egéenne», Eπιστημονικό περιοδικό Bulletin de Correspondance Hellénique, BCH XIX, 1990, 484. D. ΜΑLAMIDOU, «Eastern Macedonia during the Early Bronze Age», Πεπραγμένα διεθνούς συνεδρίου με θέμα: Η Πολιόχνη και η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Βόρειο Αιγαίο, Αθήνα, 1997, βιβλιογραφία. Για τον προσδιορισμό της έννοιας της πόλης στην προϊστορία, διαθέτουμε ορισμένο αριθμό κριτηρίων, όπως ο αστικός χαρακτήρας, το μέγεθος των οικισμών και η κοινωνική δομή τους. Η χρήση αυτών των κριτηρίων δεν επιτρέπει την εξαγωγή ικανοποιητικών συμπερασμάτων. Τα λείψανα της Πρωτοελλαδικής και Μεσοελλαδικής περιόδου που έχουν δημοσιευθεί σπάνια παρέχουν συνολικές εικόνες οικισμών. Ωστόσο μπορεί κανείς να διακρίνει οικισμούς με περικεντρική διάταξη (Διμήνι ΥΝ, Λέρνα ΠΕ, Μάλθι ΜΕ), αυτούς που αποτελούνται από ανεξάρτητες μονάδες (Εύτρηση ΠΕ-ΜΕ, Κίρρα, Κρίσα ΜΕ-ΥΕ και Μάνικα ΠΕ), οικισμούς με πυκνή διάταξη κτηρίων (Ασκηταριό) και τέλος οικισμούς με γραμμική διάταξη (Λιθαρές). Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, η ύπαρξη πόλεων δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, τουλάχιστον για την Πρώιμη και Μέση Χαλκοκρατία, στην ηπειρωτική Ελλάδα. 2. Polychronopoulou O. «Architecture en fragments et réalité imaginaire: le cas des reconstitutions graphiques des monuments préhistoriques en Grèce au XIXe et au début du XXe siècle», «Οι γραφικές αναπαραστάσεις των προϊστορικών μνημείων στην Ελλάδα κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα», στα Πεπραγμένα διεθνούς
14 συνεδρίου με θέμα: La métamorphose des ruines: l influence des découvertes archéologiques sur les Arts et les Lettres (1870-1914) Οργάνωση: Τμήμα Νεοελληνικών Μελετών Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, Σχολή Νεοελληνικών Σπουδών Πανεπιστημίου Μυλούζης, Αθήνα, Απρίλιος 2001, Εκδ. Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Champs helléniques modernes et contemporains, numéro 4, 2004). Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: Véronique Krings, «La Métamorphose des ruines. L influence des découvertes archéologiques sur les arts et les lettres (1870-1914)», Anabases, 2 2005, 254-256. Η ανακοίνωση αυτή μελετά το ζήτημα των γραφικών αναπαραστάσεων των προϊστορικών μνημείων στην Ελλάδα από τον 19ο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι εικόνες των προϊστορικών μνημείων από την εποχή της ανακάλυψής τους στα τελευταία χρόνια του 19ο αιώνα μέχρι σήμερα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Και αυτό διότι καταγράφουν μια ιστορία της Προϊστορικής Αρχαιολογίας από την γέννησή μέχρι την εποχή μας. Σήμερα επιπλέον, εικονογραφούν τα στάδια από τα οποία ώφειλε να περάσει η νέα επιστήμη μέχρι να αποκτήσει την αυτονομία της. Ο Schliemann και ιδιαίτερα ο Dörpfeld, οι πρώτοι των πρωτοπόρων της Αιγαιακής Προϊστορικής αρχαιολογίας, στην προσπάθειά τους να αντιπαραβάλουν τα ομηρικά κείμενα με απτά λείψανα χρησιμοποίησαν την γραφική αναπαράσταση ως μέσον και ως εργαλείο αρχαιολογικής ερμηνείας. Αυτές οι πρώτες εικόνες των προϊστορικών μνημείων όχι μόνο απηχούν τις ιδέες αυτών που τις επινοούν, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα την εικονογραφημένη απόδειξη των βασικών αναφορών της εποχής στην οποία ανήκουν (Κλασική Αρχαιότητα, Όμηρος, Ανατολή) και των νοοτροπιών και στάσεων ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτιστικού πλαισίου σε μια συγκεκριμένη εποχή (Έβανς). Από την δεκαετία του 1960 και μετά, κυρίως από τις ανασκαφές του Wace στις Μυκήνες, οι αρχαιολόγοι απαλλαγμένοι σε μεγάλο βαθμό από προκαταλήψεις και εμμονές στοχεύουν στην αποτύπωση της αρχαιολογικής πραγματικότητας και όχι της αντίληψής τους γι αυτήν, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. 3. Polychronopoulou O. «Le mégaron»: La naissance d un préjugé de la Préhistoire Egéenne». Πεπραγμένα διεθνούς συνεδρίου με θέμα: Η Προϊστορική Αρχαιολογία στην Ελλάδα και οι προοπτικές της: Θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί, Θεσσαλονίκη-Καστοριά, 26-28 Νοεμβρίου 1998, University Studio Press, 2003.
15 Η Αιγαιακή Προϊστορική αρχαιολογία που ανακάλυψε ο Σλήμαν στα μέσα του 19ου αιώνα, αρθρώνεται γύρω από μερικά μείζονα ζητήματα Οι ιδέες των πρώτων ερευνητών σχετικά με αυτά τα ζητήματα, η πρόσληψη και η αφομοίωσή τους οδήγησε στην επιβολή, την επανάληψη, δηλαδή στην δημιουργία μοντέλων ερμηνείας που υιοθέτησαν στη συνέχεια οι διάδοχοί του. Η ιστορία του μεγάρου αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το 1885 ο Dörpfeld, συνεργάτης του Σλήμαν στις ανασκαφές του ανακτόρου της Τίρυνθας, επηρεασμένος από τις μελέτες των φιλολόγων, κυρίως των ομηριστών, εφαρμόζει πρώτος το ομηρικό «μοντέλο» ταυτίζοντας τον πυρήνα του μυκηναϊκού ανακτόρου με το ομηρικό μέγαρο. Η περιπέτεια του μεγάρου συνεχίζεται και στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Ο όρος δεν χρησιμοποιείται πλέον ως ιδεολόγημα, αλλά επιβιώνει σαν αγκάθι στην αρχαιολογική ορολογία της Προϊστορίας. Χαρακτηρίζει οποιοδήποτε κτήριο ορθογωνίου σχήματος από τη Νεολιθική μέχρι και το τέλος της εποχής του Χαλκού. Ο όρος παραμένει συνδεδεμένος με την έννοια που προσλαμβάνει στα ομηρικά Επη και δημιουργεί σύγχυση. Η εγκατάλειψή του επομένως, θα αποτελούσε ένδειξη ουσιαστικής προόδου. 4. Polychronopoulou O. «L Expédition Scientifique de Morée et les monuments préhistoriques en Grèce: le cas d Edgar Quinet et d Abel Blouet» στα Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου με θέμα: Η επιστημονική ανακάλυψη της Μεσογείου: Αίγυπτος, Μοριάς, Αλγερία. Οργάνωση: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, CNRS, E.H.E.S.S., Πανεπιστήμιο Παρισίων (VII), Αθήνα-Ναύπλιο, 8-10 Ιουνίου 1995, Αθήνα, εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ΕΙΕ, 1999, 273-291. Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: J. R. Henry, «L Expédition Scientifique de Morée» Annales, 56, 3, Μάϊος-Ιούνιος 1999, σ. 741-749. Η ανακοίνωση πραγματεύεται τις αντιλήψεις των μελών της Expédition de Morée (Αποστολής του Μοριά) του 1828, Edgar Quinet και Abel Blouet για τα προϊστορικά μνημεία του ελλαδικού χώρου και συγκεκριμένα των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Από το έργο των περιηγητών, του φιλολόγου Quinet και του αρχιτέκτονα Blouet, αναλύονται οι θέσεις των λογίων της εποχής για τα μνημεία των «ηρωικών χρόνων» κατά την περίοδο πριν από τις ανασκαφές.
16 5. Polychronopoulou O. 2006. «Existe-t-il un art préhistorique?» Στο Mythos: La préhistoire Egéenne du XIXe au XXIe siècle après J.C., Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Νοέμβριος 2002. Βulletin de Correspondance Hellénique, BCH, 46, σελ. 345-355. Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: HAMILAKIS Y., MOMIGLIANO N., «Archaeology and European Modernity», Bryn Mawr Classical Review, 2007, bibliography. Bryn Mawr Classical Review, 2008. 04.04 CLINE E. H. Edit. The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean, Oxford University Press, New York, 2010, p. 11. Silberman N. A., Bawer A. A. Edit. The Oxford Companion to Archaeology, volume 1, Oxford University Press, New York, 2012, p. 20. Στο άρθρο αυτό διερευνάται κατά πόσον υπάρχει προϊστορική τέχνη του Αιγαίου. Για τους περισσότερους μελετητές της προϊστορίας, δεν τίθεται τέτοιο ερώτημα. Τα τέχνεργαπροϊόντα του αιγαιακού πολιτισμού θεωρούνται έργα τέχνης και συχνά περιγράφονται με όρους αισθητικής αποτίμησης. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που δεν αποδέχονται τον προσδιορισμό προϊστορική τέχνη γενικότερα με το σκεπτικό ότι δεν δημιουργήθηκε ως τέτοια. Το ζήτημα, που δεν αφορά μόνο την προϊστορική τέχνη του Αιγαίου, αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων, μεταξύ αρχαιολόγων, εθνολόγων, ιστορικών της τέχνης ή κοινωνιολόγων. Γιατί μια βραχογραφία, ένα παλαιολιθικό, νεολιθικό ή κυκλαδικό ειδώλιο, ένα γραπτό αγγείο ή ακόμη και ένα εγχάρακτο οστέϊνο εργαλείο αντιμετωπίζονται και ως έργα τέχνης; Οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιούν συχνά μια διπλή γλώσσα όταν πρόκειται να περιγράψουν μια συγκεκριμένη κατηγορία προϊστορικών αντικειμένων. Σε τι χρησιμεύει μια αισθητική ανάλυση ενός προϊστορικού αντικειμένου και με ποιο τρόπο μπορεί μια τέτοια προσέγγιση να συμβάλει στην αρχαιολογική ερμηνεία; Το βέβαιο είναι ότι τέτοιες προσεγγίσεις αποπροσανατολίζουν και αλλοιώνουν την αρχαιολογική πραγματικότητα. Στη μελέτη αυτή εξετάζονται τα αίτια της σύγχυσης και με συγκεκριμένα παραδείγματα δίνονται οι απαντήσεις σε ένα από τα μείζονα ζητήματα που παρεμβαίνουν συχνά στην αρχαιολογική ερμηνεία των προϊστορικών αντικειμένων. 6. Polychronopoulou O. 2010. «La Protohistoire égéenne à l aune du classique». Στο Ecrire le passé. La fabrique de la préhistoire et de l histoire à travers les siècles, Πρακτικά
17 διεθνούς συνεδρίου, Lyon, Πανεπιστήμιο Lyon III, 2008. Παρίσι: εκδ. CNRS, σελ. 375-383. Αναφορές: Ενδεικτικά βλ.: Nestor, volume 38, issue 8, November 2011 Τον 19 ο αιώνα, η Κλασική αρχαιότητα αποτελεί τη βασική αναφορά, τροφοδοτεί το πνεύμα των πρώτων αρχαιολόγων, όπως του Σλήμαν, θεμελιωτή της Πρωτοϊστορικής αιγαιακής αρχαιολογίας. Οι αρχαιολόγοι της εποχής χρησιμοποίησαν όλα τα εργαλεία της κλασικής Αρχαιολογίας: τα ομηρικά έπη, τα κείμενα του Στράβωνα και του Παυσανία, προκειμένου να εντοπίσουν πρωτοϊστορικές θέσεις και να αναγνωρίσουν κατάλοιπα. Χρησιμοποίησαν την γλώσσα της κλασικής και ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής για να περιγράψουν τα οικοδομήματα της Τροίας, των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Το μοντέλο της κλασικής Αρχαιότητας παρεμβαίνει στις γραφικές αναπαραστάσεις των ερειπίων, στις ερμηνείες των αρχαιολογικών δεδομένων αλλοιώνοντας την πραγματικότητα και τα αποτελέσματα των ερευνών. Με την εξέταση συγκεκριμένων περιπτώσεων, γίνεται προσπάθεια να ερευνηθούν οι αιτίες αυτής της επίδρασης της Κλασικής αρχαιότητας στην αιγαιακή Πρωτοϊστορία. Σκιαγραφείται επίσης η διαδρομή του νέου αυτού επιστημονικού κλάδου της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αιγαίου προς την αυτονομία καθώς και οι επιβιώσεις στερεοτύπων του παρελθόντος στην σύγχρονη αρχαιολογική πραγματικότητα.. ΙΙΙ. Αρχαιολογικά άρθρα σε περιοδικά γενικού επιστημονικού ενδιαφέροντος 1.«Ταφικά έθιμα της Πρώιμης και Μέσης Χαλκοκρατίας στην ηπειρωτική Ελλάδα», περιοδικό Αρχαιολογία, Μάϊος 1984, 6-11. Με βιβλιογραφία. Η μελέτη των ταφικών συνηθειών παρουσίαζε πάντοτε εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους ερευνητές. Στόχος της είναι η ανασύνθεση του κοινωνικού και πολιτιστικού πλαισίου καθώς και η εξέταση της σχέσης των εθίμων με τις κοινωνικές δομές. Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες σχετικά με τις ταφικές συνήθειες της Πρωτοελλαδικής και Μεσοελλαδικής εποχής είναι περιορισμένες σε αντίθεση με τη Μυκηναϊκή περίοδο. Καταγράφονται οι τύποι των τάφων (λάκκος, κιβωτιόσχημος, λαξευτός), οι τρόποι ταφής (ενταφιασμός), η δημιουργία των νεκροταφείων στη Πρωτοελλαδική περίοδο και η συστηματική χρήση τους στη Μεσοελλαδική, οι τύμβοι, τα κτερίσματα και ο ρόλος τους,
18 καθώς και τα προβλήματα ερμηνείας που προκύπτουν από τη «λατρεία των νεκρών» ή από την προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων για την κοινωνία και τον τρόπο ζωής. 2. «Du mythe à la réalité: les archéologues sur les pas d Homère», περιοδικό Archeologia, 359, Σεπτέμβριος 1999, 48-56. Με βιβλιογραφία. Αναφορές:Ενδεικτικά βλ.: Nestor, Νοέμβριος 1999 Το απώτερο παρελθόν της Αιγαιακής Προϊστορίας δεν προσκαλεί μόνο σ ένα ταξίδι στον χρόνο, αλλά επιτρέπει να παρακολουθήσει κανείς μια πνευματική και διανοητική διαδρομή. Η ιστορία της Αιγαιακής Προϊστορικής αρχαιολογίας, αρχίζει στα μέσα του 19ου αιώνα, στην εποχή του Ρομαντισμού, των ταξιδιών, δηλαδή των Grands périples στην Ανατολή και σε εξωτικούς τόπους. Σηματοδοτείται από προσωπικότητες έξω από τα συνηθισμένα, όπως ο Ερρίκος Σλήμαν, ο W. Dörpfeld, και ο Χρήστος Τσούντας. Ο καθένας από αυτούς αντιπροσωπεύει μια εποχή στην ιστορία της Αιγαιακής αρχαιολογικής έρευνας και εκφράζει τα κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής. Αρχαιολόγοι και λόγιοι πιστεύουν στον Ομηρο κσι στην ιστορική αλήθεια των Επών. Κοινό όραμα, η ανακάλυψη των μυθικών πόλεων, όπως η Τροία και η Ιθάκη, καθώς και τα ανάκτορα των ομηρικών ηρώων. Αντιπαραθέτοντας όμως τον ομηρικό και μυθικό κόσμο με απτά τεκμήρια, θα ανακαλύψουν τρεις άγνωστους μέχρι τότε πολιτισμούς: τον Μυκηναϊκό, τον πολιτισμό του Βορειοανατολικού Αιγαίου και των Κυκλάδων. 3. «Αιγαιακή Προϊστορία και Ανατολή: η γέννηση ενός μυθολογήματος», Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 64, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1997, 67-74. Με βιβλιογραφικές αναφορές. Bασική αναφορά του ρομαντισμού τον 19ο αιώνα, η Ανατολή είναι συνώνυμο του ταξιδιού, του πνεύματος της αναζήτησης, του εξωτισμού. Η Ελλάδα, κάτω από τουρκική κατοχή, κατέχει δεσπόζουσα θέση σ αυτόν τον απέραντο αλλά και ρευστό από γεωγραφική άποψη χώρο. Πέρα από τις καθαρά πολιτικές προεκτάσεις που συνδέονται με την Ανατολή, τον ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελλάδα στη διάρκεια του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, τις συγκρούσεις τους με στόχο την εδραίωση της παρουσίας τους, τη διεύρυνση της επιρροής τους και την άσκηση του ελέγχου στην χώρα υπό διάφορες μορφές, η Ανατολή είτε ως γεωγραφική μονάδα, είτε ως εικόνα, εντύπωση ή αντίληψη, υπήρξε ο χώρος μιας ψευδαίσθησης αλλά και αιτία για τη δημιουργία μυθολογημάτων, όπως για παράδειγμα,
19 αυτών που συνδέονται με την προσέγγιση και ερμηνεία των λειψάνων του Μυκηναϊκού πολιτισμού που φέρνουν στο φως οι ανασκαφές του Schliemann και των διαδόχων του από τα μέσα του 19ου αιώνα. Στο άρθρο αναλύεται ο ρόλος του παράγοντα της Ανατολής στην ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων, κυρίως αυτών που αφορούν στην Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική. Συγκεκριμένα, μετά τις ανασκαφές της Τροίας, των Μυκηνών και της Τίρυνθας; οι αρχαιολόγοι και οι λόγιοι έθεσαν το πρόβλημα της προέλευσης του πολιτισμού που ονομάζεται στο εξής Μυκηναϊκός. Διάχυτη ήταν η εντύπωση ότι αυτός ο πολιτισμός είναι «βάρβαρος, πρωτόγονος, με προφανή ανατολικά χαρακτηριστικά». Επιχειρείται δε η σύγκριση, ή η απόδοση της προέλευσης της Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Μικρά Ασία (Φρυγία, Λυκία) ή προς τα τέλη του 19ου αιώνα, η Φοινίκη. Λίγο αργότερα, με τον πολλαπλασιασμό των αρχαιολογικών δεδομένων και των πρώτων συνθετικών έργων ( όπως η μελέτη Mycenaean Age, 1897 του Χρήστου Τσούντα), οι αντιλήψεις περί ανατολικής προέλευσης ή ο ακραίος συγκρητισμός, θα καταλήξουν στη διατύπωση διαφόρων θεωριών σχετικά με την προέλευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού ή με την ταυτότητα των Μυκηναίων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι ερευνητές προσανατολίζονται περισσότερο στο να υπογραμμίζουν τις επιδράσεις από την Ανατολή τόσο στο τομέα της αρχιτεκτονικής όσο και στους υπόλοιπους τομείς, οι οποίες επιβεβαιώνονται από τα αρχαιολογικά στοιχεία. Το μερίδιο της Ανατολής εμφανίζεται περιορισμένο σε σχέση με το παρελθόν. Σήμερα, τα πράγματα φαίνονται πιο ξεκάθαρα, χωρίς να μπορεί κανείς να ισχυρισθεί οτι το πρόβλημα έχει επιλυθεί. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αναβίωση του «ανατολικού μοντέλου» που προβάλλεται μέσα από τις θεωρίες του M. Bernal στο βιβλίο του Μαύρη Αθηνά (Black Athena, 1987) και τις σχετικές συζητήσεις στην Αμερική και την Ευρώπη. Η ιστορία των θεωριών περί Ανατολής και η υιοθέτηση του «ανατολικού μοντέλου» στην ερμηνεία του Μυκηναϊκού πολιτισμού από τους πρώτους αρχαιολόγους, μπορεί να θεωρηθεί φυσικό επακόλουθο για τα δεδομένα του 19ου αιώνα. Σήμερα όμως, με την αδιαφιλονίκητη πρόοδο της Προϊστορικής Αρχαιολογίας, η εμμονή σε τέτοια προκατασκευασμένα ερμηνευτικά σχήματα έχει άμεσο αντίχτυπο τόσο στις μεθόδους προσέγγισης όσο και στους στόχους της αρχαιολογικής έρευνας.